Streszczenie
W artykule przedstawiono wybrane informacje o sukcesach i porakach infor-matyzacji administracji publicznej w Polsce w ostatnim roku. Dane zebrano na pod-stawie artykułów prasowych oraz raportów i rankingów polskich, europejskich i wiatowych, m.in. Eurostatu i World Economic Forum.
Słowa kluczowe: informatyzacja administracji, e-administracja, projekty informatyczne 1. Wprowadzenie
Informatyzacja [8] administracji publicznej w Polsce trwa ju ponad 8 lat liczc od czasu, kie-dy została opracowana pierwsza ze strategii informatyzacji [10]. Oczywicie wiele projektów in-formatycznych zostało rozpocztych duo wczeniej, zanim opracowano dokumenty strategiczne. Pomimo długoletniego dowiadczenia w tej dziedzinie, polska administracja w rankingach euro-pejskich i wiatowych nie zajmuje czołowych miejsc, a media stale donosz o racych błdach i opónieniach w realizacji przedsiwzi informatycznych. W naszych artykułach [2], [3], [4], [5], [6] zebralimy informacje na temat przyczyn, jakie, naszym zdaniem, maj due znaczenie w zaist-nieniu i utrwaleniu si takiego stanu rzeczy. W niniejszym artykule zebrano informacje o sympto-matycznych zdarzeniach zwizanych z informatyzacj, jakie miały miejsce w cigu ostatniego ro-ku.
2. Ostatnie doniesienia z mediów
W mediach ukazuj si niepokojce informacje dotyczce projektów informatycznych reali-zowanych przez polsk administracj publiczn.
Poczwszy od nowego roku pojawiły si problemy z instrukcjami kancelaryjnymi [18], które zostały uchylone z dniem 1 stycznia 2011 ustaw z dnia 12 lutego 2010 o zmianie ustawy o infor-matyzacji działalnoci podmiotów realizujcych zadania publiczne oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 40 poz. 230) [13]. Przez 3 pierwsze tygodnie 2011 roku, to jest a do czasu wydania Rozporzdzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2011 r. w sprawie instrukcji kancela-ryjnej, jednolitych rzeczowych wykazów akt oraz instrukcji w sprawie organizacji i zakresu działa-nia archiwów zakładowych, które ukazało si 20 styczdziała-nia 2011 (Dz.U. Nr 14 poz. 67) [12], istdziała-niała luka prawna teoretycznie uniemoliwiajca funkcjonowanie administracji pastwowej. Powołane rozporzdzenie (obowizujce od dnia ogłoszenia) wprowadziło now instrukcj z dat wsteczn (retroaktywnie) od 1 stycznia 2011 roku. Kolejny problem pojawił si przy uruchomieniu interne-towego formularza spisu powszechnego. Okazało si, e aplikacja nie jest dobrze zabezpieczona
i ujawnia dane osób, które prowadziły lub prowadz działalno gospodarcz lub osób, dla których PESEL jest powszechnie znany [ 17], [21].
Po raz kolejny Ministerstwo Spraw Wewntrznych i Administracji przesuwa wprowadzenie nowych dowodów osobistych z mikroprocesorem. Powodem opónie w realizacji projektu pl.ID jest "przedłuajce si postpowanie przetargowe na dostaw blankietów dowodów osobistych" [16].
Najbardziej spektakularn seri wydarze dotyczc – porednio – zagadnie informatycznych były – trwajce od pocztku roku – problemy z wdroeniem w nowym projekcie ustawy o radiofo-nii i telewizji wdraajcej do polskiego prawa dyrektyw 2010/13/UE z 10 marca 2010 r. o audio-wizualnych usługach medialnych, która to ustawa w swoim pierwotnym brzmieniu miała w sposób skrajnie restrykcyjny potraktowa tzw. audiowizualne usługi medialne. Wybitnie niska jako pro-jektu przygotowanego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (i przytłaczajc wikszoci głosów przyjtego przez sejm), po serii protestów rónych organizacji pozarzdowych skłoniła Prezesa Rady Ministrów do zaapelowania do Senatu o uchwalenie szeregu poprawek, któ-rych skutkiem była znaczna liberalizacja przepisów ustawy, a w praktyce wyłczenie z niej zagad-nie dotyczcych tego rodzaju usług. Poprawki zostały zgłoszone przez Senat i przyjte przez Sejm, czego konsekwencj jest z kolei jedynie czciowe wdroenie przepisów powołanej dyrek-tywy. Jest to wprawdzie sytuacja znacznie lepsza ni uchwalenie niejasnych przepisów, które mo-głyby by w praktyce interpretowane w sposób skrajnie opresyjny, niemniej jest to kolejny symp-tom le wiadczcy o systemie stanowienia prawa w Polsce. Uchwalona w ten sposób ustawa musi by jak najszybciej znowelizowana, aby dostosowa polskie prawo do wspomnianej dyrektywy. Co interesujce w artykule [24] urzdnik odpowiedzialny za przygotowanie odrzuconego projektu ustawy w ostrych słowach („Wikszo podnoszonych zarzutów wynikała niestety z głbokiego niezrozumienia trudnej materii i niepełnej lektury przepisów przygotowanych przez MKiDN”, „Jednak dla przeciwników ustawy nie miało to adnego znaczenia. Nie pasowało do przyjtej z góry tezy”, „internauci nie zrozumieli, a mogli spa spokojnie”) skrytykował głosy tyche orga-nizacji pozarzdowych [23], co stanowi wprawdzie w jakiej mierze now form dialogu społecz-nego ale nie mieci si w kanonach realizacji konsultacji społecznych w (a w zasadzie po) procesie legislacyjnym.
Mona zaryzykowa twierdzenie, e w przypadkach dotyczcych „rzeczywistoci wirtualnej” słaboci polskiego systemu legislacyjnego ujawniaj si w sposób szczególnie widowiskowy i nie-zwykle szybki, w porównaniu z problemami dotyczcym „rzeczywistoci pozainformatycznej”. Dzieje si tak zarówno z uwagi na liczb osób których dotycz (liczb osób korzystajcych z In-ternetu w Polsce szacuje si obecnie na ponad 20 milionów osób) jak i z uwagi na transgraniczno Internetu (jeli krajowe prawo zabrania jakiej aktywnoci w Internecie stosunkowo łatwo mona przenie j do innego kraju, tak wic swoboda ustawodawcy jest ograniczona czynnikami zupeł-nie do zupeł-niego zupeł-niezalenymi).
Po raz kolejny powróciły te zagadnienia zwizane z dopuszczalnoci ograniczania w trybie administracyjnym dostpu do treci publikowanych w Internecie. Polski rzd poparł projekt dyrek-tywy europejskiej przewidujcy moliwo ograniczania dostpu do niektórych stron interneto-wych, co po raz kolejny wzbudziło dyskusje o skutecznoci takich rozwiza z jednej strony a o brak konsultacji społecznych (wymaganych zreszt odpowiednimi przepisami).
Mona wymieni równie wiele innych przykładów niepowodze i problemów zarówno w rea-lizacji projektów przez administracj jak i w zwizku z istniejcymi ju rozwizaniami zarówno technicznymi [1] jak i prawnymi [11], [19], [22] (w tej grupie mona wymieni problemy zwizane z odpowiedzialnoci karn za zniesławienie – art. 212 Kodeksu Karnego). Dodatkowe trudnoci sprawia równie harmonizacja przepisów krajowych z dyrektywami europejskimi oraz ratyfikowa-nymi przez Polsk konwencjami midzynarodowymi.
3. Raporty i rankingi
Co roku Eurostat przeprowadza ranking wskaników dostpnoci 20 podstawowych usług ad-ministracji publicznej on-line [20], którymi s:
• podatek dochodowy, • poszukiwanie pracy, • wiadczenia socjalne, • dokumenty osobiste, • rejestracja samochodu, • podanie o zgod na budow, • owiadczenie złoone policji, • biblioteki publiczne,
• wiadectwo urodzenia i lubu, • zapisy do szkoły wyszej, • zawiadomienie o przeprowadzce, • usługi zdrowotne,
• składka na ubezpieczenie społeczne dla pracowników, • podatek od przedsibiorstw,
• podatek VAT,
• rejestracja nowej firmy,
• zgłaszanie danych do urzdu statystycznego, • deklaracja celna,
• zezwolenie zwizane z przepisami ochrony rodowiska, • zamówienia publiczne.
W 2010 r. Polska zajła 21 miejsce i w stosunku do roku 2009 przesunła si w rankingu o 5 miejsc w gór. Ranking wskaników dla pastw europejskich został przedstawiony na rysun-ku 1.
Polska z wynikiem 78,75% zbliyła si do redniego wyniku dla 27 pastw Unii Europejskiej. W 2009 r. zaledwie 7 pastw posiadało wskanik wyszy ni 90%. Podczas gdy w roku 2010, wy-nik na takim poziomie osignło 16 pastw. wiadczy to o duym rozwoju w zakresie udostpnia-nia usług publicznych w tych krajach. Zwyka wskanika dla Polski o prawie 23,5% w cigu roku jest sukcesem i utrzymujc ten wzrost w przyszłym roku Polska moe znale si w czołówce ran-kingu. Na rysunku 2 przedstawiono wyniki tego rankingu z zastosowaniem wykresu mapowego.
Rysunek 1A. Ranking wskaników dostpnoci 20 podstawowych usług administracji publicznej w latach: 2006, 2007, 2009 i 2010 [20]
Rysunek 1B. Ranking wskaników dostpnoci 20 podstawowych usług administracji publicznej w latach: 2006, 2007, 2009 i 2010 [20]
Dokonano równie analizy raportu “The Global Information Technology Report, 2010–2011, Transformations 2.0” [15] opracowanego przez World Economic Forum. W tabeli 1 zebrano wskaniki dotyczce e-governmentu oraz wskanik Networked Readiness Index – wskanik goto-woci sieciowej pastw. Wyniki zestawiono z raportem z lat 2009–2010.
Rysunek 2. Ranking wskaników dostpnoci 20 podstawowych usług administracji publicznej w 2010 r. [20]
Na podstawie wyników zamieszczonych w raporcie World Economic Forum mona zauway , e Polska zajmuje do niskie miejsca w rankingach. Szczególnie niski wynik osignł wskanik „traktowanie przez rzd ICT jako priorytetu”. Powstaje zatem pytanie: czy polepszajca si pozy-cja w rankingach odbywa si dziki, czy raczej pomimo znaczenia jakie ICT przypisuje admini-stracja pastwowa? Jako spektakularny przykład inicjatywy pozarzdowej (czy w tym wypadku raczej pozasejmowej) mona poda serwis [25] – prowadzony przez organizacj pozarzdow por-tal gromadzcy informacje o pracach legislacyjnych.
Pozycja wskanika gotowoci sieciowej ([7], [26] s. 428), charakteryzujcego rozwój danego pastwa w technologiach ICT nie jest zadowalajca. Polska z wynikiem 3,84 jest daleko w tyle za takimi krajami jak Szwecja z wynikiem 5,6 (pozycja 1 w rankingu), Singapur (5,59), Finlandia (5,43), Szwajcaria, USA (5,33), Tajwan, Chiny (5,30).
Tabela 1. Wyniki raportu “The Global Information Technology Report. 2010–2011, Transformations 2.0” dla Polski
Wskanik Wynik 2010-2011 Ranking 2010-2011 dla 138 pastw Pozycja w rankingu 2009-2010 dla 133 pastw [14] Traktowanie przez rzd ICT jako priorytetu
Government prioritization of ICT
How much priority does the government in your country place on information and communication technologies?
(1 = weak priority; 7 = high priority)
3,79 118 126
Znaczenie ICT w rzdowej wizji przyszłoci Importance of ICT to government vision of the future To what extent does the government have a clear imple-mentation plan for utilizing information and communica-tion technologies to improve your country’s overall
com-petitiveness? (1 = no plan; 7 = clear plan)
3,24 116 122
Wskanik gotowoci sieciowej
Network Readiness Index (NRI) 3,84 62 65 ródło: Opracowanie własne na podstawie [15].
Na rysunku 3 przedstawiony został wykres wyników i rankingów wskanika NRI dla Polski z ostatnich 5 raportów World Economic Forum. Jak mona zauway Polska obecnie jest na takiej samej pozycji jak w latach 2007–2008. Najwysz pozycj (58) posiadała w latach 2006–2007. Linia trendu zaznaczona na wykresie wskazuje na tendencj rosnc wskanika NRI w nastpnych latach. Raport „Wpływ informatyzacji na usprawnienie działania urzdów administracji publicznej w Polsce w 2010 r.” opracowany przez firm GfK [9] dostarcza m.in. nastpujcych informacji: • znaczca wikszo ankietowanych (71%) uwaa, e nie ma adnych osigni , które
mona-rozpowszechni w innych urzdach,
• a 55% urzdów nie posiada adnego PIAPu (Publicznych punktów dostpu do Internetu). Co czwarty urzd posiada tylko jeden PIAP,
• znaczna cz urzdów (67%) posiada elektroniczn skrzynk podawcz na platformie ePUAP, jednak w praktyce jest ona wykorzystywana w niewielkim stopniu, bo sporód 930 badanych urzdów, a 81% nie otrzymało adnych dokumentów na skrzynk podawcz ePUAP, a 80% badanych urzdów nie wysłało w ten sposób adnego dokumentu.
• praktycznie wszystkie urzdy posiadaj serwis WWW (98%), jednak najczciej wyłcznie w polskiej wersji jzykowej (74%) i nie spełniaj kryteriów dostpnoci sformułowanych przez Konsorcjum W3C,
• pomimo istnienia aplikacji do załatwiania spraw urzdowych przez Internet, s one praktycznie nie wykorzystywane – tylko 1% urzdów zarejestrowało sprawy załatwione w całoci przez In-ternet.
Rysunek 3. Wartoci wskanika NRI dla Polski i jego pozycje w rankingach w poszczególnych latach
ródło: Opracowanie własne na podstawie [15]. 4. Podsumowanie
Wyniki raportu World Economic Forum wskazuj na słabe zaangaowanie administracji pu-blicznej i polskiego rzdu w powszechne wykorzystanie moliwoci, jakie daj nowoczesne tech-nologie informacyjno-komunikacyjne. Wzrost wskaników w stosunku do raportu z lat 2009–2010 jest bardzo mały. Naleałoby ukierunkowa działania administracji w ten sposób, aby w przyszłych zestawieniach Polska znalazła si na wyszy pozycjach w wymienionych rankingach.
Nawet krajowe raporty nie przynosz dobrych wiadomoci. Szczególnie niepokojce dane do-tycz niskiego stopnia wykorzystania elektronicznych usług administracji przez społeczestwo. Naleałoby si zastanowi , czy s one potrzebne, czy spełniaj oczekiwania społeczestwa, czy wreszcie społeczestwo potrafi i chce korzysta z tych usług?
Nawet zreszt bez analizy syntetycznych wskaników, obserwacja kolejnych niepowodze i problemów nie pozostawia wtpliwoci, e liczne strategie i programy nie spełniaj swoich zada, a informatyzacji polskiej administracji brak elementarnego systemowego podejcia, zarówno w zakresie zarzdzania projektami, jak i w zakresie działa legislacyjnych, które miałyby dla in-formatyzacji stworzy odpowiednio stabilne, czytelne i pomocne przepisy. Na tym tle stosunkowo najlepiej wypada techniczna strona informatyzacji, tyle tylko, e zgodnie ze znanym powiedze-niem, informatyzacja bałaganu nie porzdkuje go ale tworzy (znacznie wikszy i bardziej wydajny) zinformatyzowany bałagan.
Podsumowujc, media donosz o porakach, ranking europejski dostpnoci usług publicz-nych on-line pokazuje sukces, jaki polska administracja osignła w ostatnim roku, krajowy raport oprócz sukcesów wymienia niepowodzenia, a na tle całego wiata Polska wypada słabo.
%LEOLRJUDILD
[1] Kister Ł.: Bezpieczestwo informacyjne infrastruktury krytycznej, [w:] Terroryzm 1/2010, Collegium Civitas, Warszawa 2010 s. 6–9.
[2] Lisiak D., Szmit M.: Kluczowe problemy w realizacji projektów informatycznych w administracji publicznej [w:] Systemy wspomagania w zarzdzaniu rodowiskiem, Zabrze 2008, s. 157–163.
[3] Lisiak-Felicka D., Szmit M.: Porównanie wybranych wskaników dla niektórych samorz-dowych przedsiwzi informatycznych zrealizowanych w latach 2006–2008, abstract [w:] „Ekonomika i Organizacja Przedsibiorstw” Nr 5/2009, Instytut Organizacji i Zarzdzania w Przemyle „ORGMASZ”, Warszawa 2009, s. 79.
[4] Lisiak-Felicka D., Szmit M.: Kilka wyimków o informatyzacji, abstract [w:] „Ekonomika i Organizacja Przedsibiorstw” Nr 5/2009, Instytut Organizacji i Zarzdzania w Przemyle „ORGMASZ”, Warszawa 2009, s. 80.
[5] Lisiak-Felicka D., Szmit M.: Projekty informatyczne w administracji samorzdowej, [w:] Zeszyty Naukowe nr 598 Uniwersytetu Szczeciskiego, Ekonomiczne Problemu Usług nr 58, E gospodarka w Polsce stan obecny i perspektywy rozwoju, Cz II, Szczecin 2010, str. 391–398.
[6] Lisiak-Felicka D., Szmit M.: IT Projects In Public Administration Offices In Poland [w:] ! "! A!# $ Nr 19/2010, s. 160–171.
[7] Pastuszak Z.: Implementacja zaawansowanych rozwiza biznesu elektronicznego w przed-sibiorstwie, Placet, Warszawa 2007, Korzenowski L. F.: Menedment podstawy zarzdza-nia, EAS, Kraków 2010 s. 428.
[8] Stokalski B.: Zarzdzanie ryzykiem procesów zwizanych z informatyzacj [w:] Zawiła-Niedwiedzki (red): Informatyka gospodarcza, C. H. Beck 2010, T. 4 s. 350 i nast.
[9] GfK Polonia, Wpływ informatyzacji na usprawnienie działania urzdów administracji pu-blicznej w Polsce w 2010 r., padziernik 2010.
[10] Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, Strategia informatyzacji Rzeczypospolitej Polskiej – ePolska na lata 2004–2006, grudzie 2003.
[11] Postanowienie Sdu Najwyszego z dnia 29 czerwca 2010 roku (sygn. akt I KZP 7/10)). [12] Rozporzdzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2011 r. w sprawie instrukcji
kancelaryjnej, jednolitych rzeczowych wykazów akt oraz instrukcji w sprawie organizacji i zakresu działania archiwów zakładowych (Dz.U. Nr 14 poz. 67).
[13] Ustawa z dnia 12 lutego 2010 o zmianie ustawy o informatyzacji działalnoci podmiotów realizujcych zadania publiczne oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 40 poz. 230), [14] World Economic Forum, Global Information Technology Report 2009–2010, ICT for
Sus-tainability, https://members.weforum.org/pdf/GITR10/GITR%202009-2010_Full%20 Report% 20final.pdf [2011-04-15].
Transfor-mations 2.0, http://www3.weforum.org/docs/WEF_GITR_Report_2011.pdf [2011-04-15]. [16] Jadczak A.: Budowa systemu PL.ID i nowe dowody odsunite w czasie,
http://www.computerworld.pl/news/369069/Budowa.systemu.PL.ID.i.nowe.dowody.odsuni ete.w.czasie.html [2011-04-15].
[17] Tomkiewicz M.: GUS odpowiada w sprawie luki w systemie do samospisu http://www.computerworld.pl/news/368924/GUS.odpowiada.w.sprawie.luki.w.systemie.do. samospisu.html [2011-04-15].
[18] Waglowski P., Nowa instrukcja kancelaryjna od 1 stycznia 2011 r. Teoretytcznie, http://prawo.vagla.pl/node/9314#comment-25835 [2011-04-15].
[19] Depesza PAP, Sikorski: konieczne prawo dot. odpowiedzialnoci za słowa w Internecie” http://www.pap.pl/palio/html.run?_Instance=cms_www.pap.pl&_PageID=1&s=infopakiet& dz=kraj&idNewsComp=179408&filename=&idnews=121369&data=infopakietinfopakietin fopakietinfopakiet&_CheckSum=377273545 [2011-05-24].
[20] Eurostat, E-government on-line availability http://epp.eurostat.ec.europa.eu /tgm/table.do?tab=table&plugin=1&language=en&pcode=tsiir120 [2011-04-15].
[21] Gazeta Wyborcza, Czy spis powszechny jest nieszczelny, http://wyborcza.pl/1,75478,9397436.html [2011-04-15].
[22] Zagadnienia Re-use, Premier: Co, co powstaje za pienidze publiczne, jest własnoci pu-bliczn, http://prawo.vagla.pl/node/9433[2011-05-24].
[23] http://prawo.vagla.pl/node/9401 [2011-05-30].
[24] http://www.rp.pl/artykul/640149_Dyrektywa-audiowizualna---internauci-nie-zrozumieli---a-mogli-spac-spokojnie.html [2011-05-30].
[25] http://www.sejmometr.pl [2011-04-15].
INFORMATION ABOUT SUCCESSES AND FAILURES OF THE INFORMATIZATION ADMINISTRATIONT IN THE LAST YEAR
Summary
The article presents selected information about successes and failures of in-formatization of public administration in Poland in the last year. Data was collected on the basis of newspaper articles and Polish, European and World reports and rankings, including i.e. Eurostat and the World Economic Forum.
Keywords: administration informatization, e-government, IT projects Dominika Lisiak-Felicka
Maciej Szmit
Katedra Informatyki Stosowanej
Wydział Elektrotechniki, Elektroniki, Informatyki i Automatyki Politechnika Łódzka
ul. Stefanowskiego 18/22, 90-924 Łód e-mail: d.lisiak@kis.p.lodz.pl
