Józef Wiesław Rosłon
"1 Chronik", Joachim Becker,
Würzburg 1986 : [recenzja]
Collectanea Theologica 57/3, 193-195
H E C E N Z J E 1 9 3
J e g o im ię (W j 3, 14). A u to r z w ra c a u w a g ę , że p ro p o n o w a n e t u od s tr o n y te o lo g ic z n e j o d tw o rz e n ie u z u p e łn ie ń i r e le c tu r e s n ie m u s ia ło się c h ro n o lo g ic z n ie w te n sp o só b d o k o n y w a ć w p r a c y r e d a k c y jn e j. C h o ciaż m o ż n a w s k a zać n a teg o czy in n e g o r e d a k t o r a , n a e le m e n t s ta rs z y i p ó ź n ie jsz e d o d a tk i, to n ie d a się w k o n k r e tn y c h m ie js c a c h d o k ła d n ie p o w ied zie ć, j a k d o szło d o p o w s ta n ia d z is ie jsz e j cało ści Iz 1— 39. Z a ró w n o a u te n ty c z n e w y p o w ie d z i Iz a ja s z a , j a k i sło w a p ro r o c k ie in n e g o p o c h o d z e n ia z ro s ły się ze so b ą i p o z m ie n ia ły c zęsto sw o je p ie r w o tn e k o n te k s ty . M o żn a m ó w ić o s to p n io w y m w z ro śc ie k się g i, a n a w e t p o s ta w ić p y ta n ie , czy w ogóle is tn ia ła ja k a ś p ie r w o tn a K się g a Iz a ja s z a . R a c z e j is tn ia ły m a łe p o je d y n c z e z b io ry , k tó r e p ie r w o tn ie b y ły n ie z a le ż n ie od sie b ie p rz e k a z y w a n e i ro z s z e rz a n e . P o m in ą w s z y w ię c n ie k t ó r e części p o z w a la ją c e n a d o k ła d n ie js z ą d a ta c ję , m u s i się p o p rz e s ta ć n a n ie d o k ła d n y c h o k re ś le n ia c h „ a u te n ty c z n e ”, „z c zasó w n ie w o li”, „ p o w y g n a n io w e ” lu b „jeszcze p ó ź n ie js z e ”. W ś w ie tle p o w y ż sz y c h u w a g n a le ż y ro z u m ie ć i o c e n ia ć p o d ję tą p ró b ę p o k a z a n ia g e n e z y i d z ie jó w r e d a k c j i o d n o śn ie do Iz 1—-12, p r z e d s ta w io n ą n a s. 14— 17. W k o m e n ta r z u g o d n y u w a g i je s t e k s k u r s o E m m a n u e lu (Im m a n u e l) n a s. 57— 62, w k tó r y m ro z w a ż a n e są te z y d o ty c h c z a s w y s u n ię te o E m m a n u e lu ja k o M e s ja sz u , ja k o s y n u A c h a z a , ja k o p o s ta c i z m itó w u g a ry c k ic h , ja k o s y n u Iz a ja s z a , w s e n s ie k o le k ty w n y m — ja k o dziec i w ie lu m a te k ó w c z e sn y c h , o ra z ja k o n o w y m I z r a e lu (p rz y sz łe j R eszcie). W w y n ik u d o c h o d z i a u to r do w n io s k u , że ż a d n a z i n t e r p r e ta c ji n ie je s t p rz e k o n y w a ją c a i n a d a l p o s ta ć m a t k i i d z ie c k a p o z o s ta je d la c z y te ln ik a ta je m n ic ą , a b y ła n ią z a p e w n e d la ó w c z e sn y c h s łu c h a c z y i b y ć m o że ta k ż e d la sa m e g o p r o r o k a . R. K ilia n p is a ł n a te n te m a t w D ie V e r h e is s u n g I m m a n u e ls J e s 7, 14 (SB S 35), S t u t t g a r t 1968 i J e s a ja 1— 39 (E dF 200), D a r m s ta d t 1983 i in. B o g a te w s k a z ó w k i n a l i t e r a t u r ę , z p o d z ia łe m n a k o m e n ta rz e i o p ra c o w a n ia n a u k o w e , o b e jm u ją s. 17— 19. N ie w ie m , d lacz eg o p o te k ś c ie n ie m a w m o im e g z e m p la rz u n o r m a ln ie p o d a w a n y c h sk ró tó w . P o n ie w a ż są tr z y s t r o n y c zy ste, m o że je s t to w y ją tk o w o w in a d r u k a r n i. Z d o ś w ia d c z e n ia b o w ie m w ia d o m o , że g d y k s ię g a w y d a w a n a b y w a , ja k np. G en esis, w d w u o so b n y c h z e sz y ta c h , k a ż d y p o s ia d a n a k o ń c u w y k a z sk ró tó w .
o. J ó z e f W ie s ła w R o sło n O F M C o n v., W a r s z a w a J o a c h im B E C K E R , 1 C h r o n ik , W ü rz b u r g 1986, E c h te r V e rla g , s. 120 (D ie N e u e E c h te r B ib e l. K o m m e n ta r z u m A lt e n T e s ta m e n t, w y d . b p d r J o s e f P I t i
g e r i p ro f, d r J o s e f S c h r e i n e r , z. 18).
A c z k o lw ie k sa m a u to r p rz y z n a je , że o b ie k s ię g i K r o n ik s ta n o w ią je d n ą cało ść, ze w z g lę d ó w z a p e w n e p r a k ty c z n y c h lu b te c h n ic z n y c h , id ą c z re s z tą z a g re c k ą i ła c iń s k ą tr a d y c ją p o d z ia łu n a d w ie k się g i, o tr z y m u je m y ja k o z e sz y t 18 w s e r ii D ie N e u e E c h te r B ib e l o so b n o p ie r w s z ą K się g ę K ro n ik . N a sześciu i p ó ł s tr o n a c h m ie sz c z ą c e się w p ro w a d z e n ie o b e jm u je o b ie k się g i i z a g a d n ie n ie p rz y n a le ż n o ś c i E z d ra s z a i N e h e m ia s z a do tzw . d z ie ła k r o n i k a rs k ie g o . A u to r o p o w ia d a się z a tr a k to w a n ie m d w u o s ta tn ic h k s ią g ja k o s a m o is tn y c h u tw o r ó w p rz y p is y w a n y c h je d n a k te m u s a m e m u tw ó rc y , co k s ię g i K ro n ik . Co do ź ró d e ł K s ią g K r o n ik g o d n e u w a g i je s t tw ie r d z e n ie T h . W illieg o , że K r o n ik a r z tr a k to w a ł s w o ją p r a c ę n a „ ź ró d ła c h b ib lijn y c h ” ja k o o b ja ś n ie n ie św ię ty c h k sią g , k tó r e m ia ły d la n ie g o k a n o n ic z n ą p o w a g ę , a o b ja ś n ia ł je n a sp o só b m id ra s z o w y . T e ź ró d ła o k a z u je się, że w ła ś c iw ie n ie w y k r a c z a ją p o z a z n a n e n a m k s ię g i k a n o n ic z n e od R d z do 2 K ri, P ro r o k ó w (z w y j. B a r i D n) o ra z P s a lm ó w . J . B e c k e r z d a je się p rz y z n a w a ć r a c ję ty m , co w id z ą w p o d a w a n iu ź ró d e ł fik c y jn e w s k a z ó w k i K ro n ik a r z a . K się g i K ro n ik p o w s ta ły n a jp r a w d o p o d o b n ie j ok. 300 r. d o ln ą g r a n ic ę s ta n o w i k s ię g a S y r a - c h a ok. 180 r. P is z ą c y po g r e c k u ż y d o w s k i h is to r io g r a f E u p o le m o s (ok. 158 r.) ju ż w y k o r z y s ta ł te k s ię g i w g re c k im p rz e k ła d z ie S e p tu a g in ty . P ó ź n e p o w s ta n ie
1 9 4 R E C E N Z JE
k s ią g w y ja ś n ia ic h m ie js c e n a k o ń c u z b io r u P is m w k a n o n ie h e b ra js k im . U m ieszczo n e z o s ta ły n a w e t po E zd i N eh b y ć m oże z r a c j i o s a tn ic h słó w w 2 K m 3/3, 23: „ n ie c h B óg b ę d z ie z n im 1, a n ie c h id z ie ” w s k a z u ją c y c h n a p rz y s z ło ść n a S y jo n ie . D użo m ie js c a p o św ię c a z k o le i te o lo g ii k s ią g K ro n ik , u w a ż a ją c za R. M o sisem , że z a m ia r te o lo g ic z n y K r o n ik a r z a ro z p o z n a ć m o ż n a n a jle p ie j ze s t r u k t u r y d z ie ła . C e n tr a ln y m ży c z e n ie m je s t o k re ś le n ie d o b rz e z ro z u m ia n e j id e n ty c z n o ś c i I z r a e la . T e m u słu ż y e k s p o n o w a n ie te m a tu ś w ią ty n i, a r k i , k u ltu , zw ła sz c z a w c z a sa c h D a w id a i S a lo m o n a . N ie s a m e p o s ta c ie ty c h w ła d c ó w , co ic h czasy i s p r a w a ś w ią ty n i u z m y s ła w ia ją c e j ro z p o c z y n a ją c e się z b a w ie n ie , in te r e s u je K ro n ik a r z a . Id e n ty c z n o ś ć Iz r a e la z je d n e j s tr o n y w y r a ż a się w s u b s ta n c ji n a ro d o w e j u k a z a n e j w d z ie w ię c iu ro z d z ia ła c h w fo r m ie
g e n e a lo g ii, a le p rz e d e w s z y s tk im d y n a m ic z n ie je s t o n a s p r a w ą o d w ró c e n ia się od o b c y c h b ó s tw i z w ró c e n ia się k u B o g u p o p rz e z p o słu s z e ń s tw o P r a w u M o jżeszo w em u . P rz e d łu ż e n ie te j s a m e j tr o s k i o id e n ty c z n o ść I z r a e la je s t tr e ś c ią k s ią g E z d ra s z a - N e h e m ia s z a i d z ia ła ln o ś c i o b u ty c h m ężów . O tw a r tą p o z o s ta je s p r a w a , czy K r o n ik a r z o d n o śn ie do p rz y s z ło śc i z a d o w a la ł się ty lk o d u c h o w y m p o s ła n n ic tw e m Iz r a e la . A u to r u w a ż a , że n ie z re z y g n o w a ł z n a d z ie i n a z ie m s k ic h (D a w id o w e j d y n a s tii) k ró ló w . O d rz u c a się ju ż o b e c n ie (M osis, J a p h e t , W illia m so n ) k la s y c z n ą te z ę (N oth), że K r o n ik a r z b ro n i p o le m ic z n ie id e n ty c z n o ś c i I z r a e la p rz e c iw k o s a m a r y ta ń s k im s c h iz m a ty k o m . Ś w ią ty n i a ja k o te m a t e k s p o n o w a n y w dziele K r o n ik a r z a ju ż s a m a p rz e z się s t a n o w i k o n f r o n ta c ję z S a m a r y ta n a m i u z n a ją c y m i ty lk o tr a d y c ję M o jżesza, a n ie je ro z o lim s k ą , ja k o z b a w c z ą (por. J 4, 20). K r o n ik a r z często w y m ie n ia P r a w o M o jżeszo w e je d n a k ta k ż e m ó w ią c o b u d o w ie ś w ią ty n i św ia d o m ie sz u k a p o w ią z a ń ze ś w ię ty m n a m io te m i s p r z ę ta m i litu r g ic z n y m i z c zasó w M o jż e sza. T a k ż e słu ż b ę k a p ła ń s k ą o d n o si do o w y c h czasó w . A u to r z w ra c a u w a g ę , że k s ię g a K ro n ik m ija się często z d a n y m i h is to ry c z n y m i, p o d a je p rz e s a d n e lic z b y i n ie r e a ln e o p isy b ite w . C h o ciaż n ie b ro n i w p r o s t n a u k i o o d p łacie, to je d n a k w p is u je ją w sw ó j p r o g r a m p r z e d s ta w ia n ia d z ie jó w : Ile k ro ć Iz r a e l z w ra c a ł się k u B ogu, zaw sz e m u się d o b rz e p o w o d ziło .
P r z y ję ty p rz e z D ie N e u e E c h te r B ib e l u je d n o lic o n y p rz e k ła d n ie m ie c k i (E in h e its ü b e r s e tz u n g ) s p r a w ia w k o m e n ta rz u n ie k ie d y k ło p o ty , zw ła sz c z a p rz y im io n a c h w ła s n y c h , k tó r e o d b ie g a ją od p r z y ję ty c h f o r m w ź ró d ła c h lu b n a in n y c h m ie js c a c h w g re c k im te k ś c ie . A p a r a t k r y ty c z n y to w y ja ś n ia . C e n n e są n a m a r g in e s ie p rz y te k ś c ie o d sy ła c z e do in n y c h m ie js c w B ib lii z z a z n a c z a n ie m s p e c ja ln y m i z n a k a m i te k s tó w p a r a le ln y c h , te k s tó w , w k tó r y c h p o d s ta w o w e p o ję c ie zo sta ło w y ja ś n io n e , k tó r e są te k s ta m i z a s a d n ic z y m i lu b k tó r e są z a le ż n e od d a n e g o m ie js c a , z w ła sz c z a w N o w y m T e s ta m e n c ie . W k o m e n ta r z u m a m y w y p ro w a d z o n e , g d zie to b y ło m o żliw e, w s z y s tk ie „ ź ró d ł a ” K r o n ik a r z a do d a n e g o te k s tu , w s k a z a n e o d c h y le n ia , z m ia n y , p o w ią z a n ia ró ż n y c h te k s tó w i p rz y c z y n y p o w s ta ły c h z m ia n ja k te ż m ie js c a , gdzie w p o d o b n y sp o só b rz e c z z o s ta ła u ję t a i p r z e d s ta w io n a , z w y k le w ja k im ś p s a lm ie . P r ó b u j e się w sk a z a ć , s k ą d się w z ię ły p rz e s a d n e liczb y , ja k K r o n ik a r z m ó g ł do n ic h d o jś ć i co m ia ł p ra w d o p o d o b n ie z a m ia r o sią g n ą ć , np. p e r y k o p a 1 K r n 19, 1— 20, 3 zło żo n a je s t z te k s tó w 2 S m 10, 1— U , 1; 12, 26. 30—31. W ię k sz a ró ż n ic a p o ja w ia się w 19, 6— 7, g d zie in a c z e j n a z y w a ją się sp rz y m ie rz e ń c y a r a m e js c y A m m o n itó w , a p rz e d e w s z y s tk im p o w ię k s z o n o ' d a n e liczb o w e : 32 000 w o zó w b o jo w y c h , p o d c z a s g d y w 2 S m 10, 6 je s t m o w a o 20 000 + + 12 000 + 1000 m ężów . L iczb ę 32 000 o sią g n ię to d o d a ją c d w ie p ie rw s z e z o p u sz c z e n ie m trz e c ie j. D o d a n o te ż o g ro m n ą cen ę z a te w o zy — 1000 t a le n tó w s r e b r a . T a k ż e w w . 18 zn iszczo n e w o z y b o jo w e z 700 w 2 S m 10, 18 z m ie n iły się w 7000, n a to m ia s t 40 000 jeźd ź có w , a ra c z e j w o jo w n ik ó w w a l c z ą c y c h n a w o z a c h z 2 S m 10, 18 zo sta ło z d e g ra d o w a n y c h do p ie c h o ty . T a k w ię c ja k b y p a tr z ą c p rz e z r a m ię , m o ż n a o b se rw o w a ć , ja k K ro n ik a r z k o m p o n o w a ł sw e dzieło.
W ie lo ję z y c z n a l i t e r a t u r a w s k a z a n a n a s. 11 i 12 p o d a je k o m e n ta rz e , ro z p r a w y n a u k o w e i sy n o p s y (P. V a n n u te lli, 1931. 1934; A. B e n -d a v id , 1965.
R E C E N Z JE 195 1968. 1969; J . K e g le r —· M. A u g u s tin , 1984). N a k o ń c u , j a k z w y k le , w y k a z s k r ó tó w . P rz y o g ó ln y m n a s ta w ie n iu s e r ii D ie N e u e E c h te r B ib e l b a rd z ie j p r a k ty c z n o - d u s z p a s te r s k im , sto s u n k o w o n ie w ie lk i k o m e n ta i'z z a w ie ra w ie lk ie b o g a c tw o w ia d o m o ś c i n ie ty lk o k o n ie c z n y c h , a le p o tr z e b n y c h i p r z y d a tn y c h d la w s z e c h s tro n n e g o z ro z u m ie n ia o rę d z ia b ib lijn e g o .
o. J ó z e f W ie s ła w R o s ło n O F M C o n v., W a r sza w a
U n te r w e g s z u r K ir c h e . A ltte s ta m e n tlic h e K o n z e p tio n e n , w y d . J o s e f S c h r e i
n e r , F re ib u r g - B a s e l- W ie n 1987, s. 200 (Q u a e stio n e s d is p u ta ta e , t. 110). J e s t to p r a c a z b io ro w a w y d a n a w s e r ii Q u a e stio n e s d is p u ta ta e z a p o c z ą t k o w a n e j p rz e z K a r la R a h n e r a i H e in ric h a S e h lie ra , a w y d a w a n e j p rz e z H e in r i c h a F r i e s a i R u d o lfa S c h n a c k e n b u r g a . A u to ró w n in ie js z e j p u b lik a c ji je s t sz e ś c iu : W ilh e lm B r e u n in g , H a n s F. F u h s , W a lte r G ro ss, F r a n k - L o t h a r H o s- s fe ld , N o r b e r t L o h fin k i T h e o d o r S e id l — j a k z o sta li u m ie sz c z e n i n a k a rc ie ty tu ło w e j w p o rz ą d k u a lfa b e ty c z n y m . K s ią ż k ę o k re ś lo n o ja k o „ g r u n to w n y i p ro w o k a c y jn y p rz y c z y n e k do o d n o w y K o śc io ła od k o rz e n i. S o b ó r W a ty k a ń s k i II b o w ie m o k re ś lił K o śció ł ja k o L u d B oży i s tw ie rd z ił, że je g o k o rz e n ie tk w ią w S ta r y m T e s ta m e n c ie . A u to r z y d a ją te j w y p o w ie d z i e g z e g e ty c z n o -te o lo g ic z n e u z a s a d n ie n ie . Ic h a n a liz y w7y k a z u ją , że w czasie, g d y sp o łe c z n o -tw ó rc z a d y n a m ik a K o śc io ła s ta w a ła s ię c o ra z b a rd z ie j r o z s trz y g a ją c y m k r y t e r iu m jeg o w ia ry g o d n o ś c i, S ta r y T e s ta m e n t z y s k u je z n a c z e n ie b a rd z ie j w y ty c z n e . W c e n tr u m k s ią g S ta r e g o T e s ta m e n t u z n a jd u je m y z m a g a n ie się I z r a e la z n ie z g o d n o śc ią , ja k a p a n u je m ię d z y p o rz ą d k ie m sp o łe c z n y m w7y m a g a n y m p rz e z B oga a fa k ty c z n ie e g z y s t u j ą c ą sp o łe c z n o śc ią u k s z ta łto w a n ą p o lity c z n ie . J a k o „L u d B o ży ” I z r a e l zo s t a ł p o w o ła n y , b y w c ią ż p o sz u k iw a ć a lt e r n a t y w n y c h m o d e li sp o łe c z n y c h , k t ó r e b y s p e łn ia ły B oży p la n sp o łe c z n o śc i szc z ę śliw e j w ży ciu . T u o k a z u je się z n a c z e n ie S ta r e g o T e s ta m e n tu d la a u te n ty c z n e g o ro z u m ie n ia K o ścio ła. J a k o k r y ty c z n a siła w k a ż d e g o r o d z a ju p o rz ą d k u sp o łe c z n y m K o śc ió ł m a p rz y s z ło ś ć i z a d a n ie p rz e k a z y w a n ia o b ra z u K r ó le s tw a Bożego.
W p ro w a d z e n ie n a p is a ł r e d a k t o r k s ią ż k i J o s e f S c h r e i n e r . K s ią ż k a z a w ie r a r e f e r a ty z ja z d u k a to lik ó w m ó w ią c y c h po n ie m ie c k u w W ü rz b u r g u w d n ia c h 2— 6 w r z e ś n ia 1985 r. O g ó ln ą te n d e n c ją b y ło o k re ś le n ie co ze S ta re g o T e s ta m e n tu w d a ls z y m c ią g u je s t a k tu a l n e w7 K o ściele, co p rz e sz ło do n ie g o . P ro f e s o ro w ie N o r b e r t L o h f i n k i G ü n te r K o c h w p rz y g o to w a w czy ch d y s k u s ja c h o k re ś lili p o szczeg ó ln e te m a ty i n a d a li k ie r u n e k c a łe m u z ja z d o w i. N a p o c z ą te k p o sta n o w io n o d a ć r e f e r a t z te o lo g ii d o g m a ty c z n e j, w s k a z u ją c y n ^ św ia d o m o ść w ła s n ą K o śc io ła wT o b e c n y m u ję c iu . S k r y s ta liz o w a ły się z a g a d n ie n ia u z n a n e za te m a ty c z n ie w a ż n e : p o ję c ie k r ó le s tw a (p a n o w a n ia ) B ożego, lu d B oży i p a ń s tw o , lu d B oży i z g ro m a d z e n ie (gm ina), s to s u n e k lu d u B ożego do in n y c h n a ro d ó w o ra z p rz y s z ły o b ra z l u d u B ożego w S ta r y m T e s ta m e n c ie . N ie s ta r a n o się d a ć ja k ie jś e k le z jo lo g ii s ta r o te s ta m e n - to w e j, a r a c z e j u k a z a ć p o g lą d y i d o św ia d c z e n ia , k tó r e p o s ia d a ją z n a c z e n ie d la fo r m y K o śc io ła i n a u k i o K o śc ie le . S tą d te ż t y t u ł d z ie ła W d ro d z e k u
K o ś c io ło w i.
1. R e f e r a t w p ro w a d z a ją c y J a k „ o kreśla s ię ” K o śc ió ł d z is ia j z p u n k t u
w id z e n ia d o g m a ty c z n e g o w y g ło sił W ilh e lm B r e u n i n g (B onn). Z w ró c ił u w a g ę w e ź m ie się p o ję c ie lu d u B ożego w C h ry s tu s ie o ra z s u b ie k ty w n y c h a - K o śc io ła . Z a s ta n a w ia się, ja k i m oże b y ć w k ła d S ta re g o T e s ta m e n tu , g d y p od u w a g ę w e ź m ie się p o ję c ie lu d u B ożego w C h ry s tu s ie o raz s u b je k ty w n y c h a r a k t e r K o śc io ła p rz y je d n o c z e s n y m u z n a w a n iu go zo p o d s ta w o w y s a k r a m e n t { tru d n o ść , że K o śció ł je s t p o d m io te m , a n ie p rz e d m io te m ja k o „ z n a k ”). W d w ó c h k o le jn y c h p u n k ta c h p o d n o si d o g m a ty k p y ta n ia , k tó r e d o ty c z ą K o śc io ła ja k o lu d u B ożego o ra z K o śc io ła ja k o z n a k u i n a rz ę d z ia z je d n o c z e n ia
