Małe ojczyzny w globalnym świecie

A leksandra Błachnio

„Małe ojczyzny" w globalnym świecie

H uman developm ent requires m ore than health, education, a decent standard o f living and politicalfreedom . People’s cultural identi­ ties m ust be recognized a n d accom m odated by the state, a n d people m ust be fr e e to express these identities without being discrim inated against in other aspects o f their lives. In short: cultural liberty is a human right and an im portant aspect o f human developm ent - and thus worthy o f state action and attention1 (Fukuda-Parr i in. 2004).

W prow adzenie, czyli słów kilka o tym , czym je st globalizacja

G lobalizacja nie je st zjawiskiem nowym (A rnett 2002; Nikitorowicz 2004; A shraf Ali 2005; Friedm an 2006). Opisuje proces w ym iany i wzajemnego oddziaływ ania na siebie różnych kultur, który dokonywał się za pośrednictw em migracji, handlu, w ym ia­ ny informacji. O statnie dziesięciolecia to ogrom ny techniczny i inform atyczny postęp, przez wielu określany jako Rewolucja Internetow a (A shraf Ali 2005). Jest to czas, w któ­ rym nasilenie procesu digitalizacji globu znacznie wykroczyło poza najśmielsze progno­ zy. Jego skutek to zm niejszenie się dystansu fizycznego i symbolicznego w przestrzeni życiowej współczesnego człowieka (czas i przestrzeń nie stanow ią ju ż dłużej bariery komunikacyjnej dzięki poczcie elektronicznej i kom unikatorom ; przesył danych jest nieograniczony, dostęp do nich przekracza możliwości percepcyjne jednostki; kultury m ieszają się, a sami Internauci w spółtw orzą jej globalną hybrydę). Globalizacja dociera do świadom ości mas, szczególnie w chwilach gdy np. sięgają po produkt, którego marka jest niem iecka, ale kapitał przedsiębiorstwa przejęty został przez Francuzów, a produkcja przeniesiona jest w całości na zasadzie offshoringu2 do Chin. W globalizacji uczestniczą wszyscy bez wyjątku, tym samym wyznaczając jej nową jakość. W edług T.L. Friedmana:

1 A by człow iek m ógł się rozw ijać, p o trzeb n e s ą nie ty lk o zdrow ie, w y k ształcen ie, przy zw o ity sta n d ard życia i w olność polityczna. Tożsam ości k u ltu ro w e sp o łe czeń stw a m u sz ą być u zn an e przez państw o, które stw orzyć w in n o im o p ty m aln e w aru n k i. L udzie n ato m iast m u sz ą czu ć się w olni w ich w y ra ż a n iu i nie m ogą podlegać żad n y m przejaw om d y sk ry m in acji w jak im k o lw iek aspekcie ich życia. M ów iąc krótko: k u ltu ro w a w olność je s t praw em człow ieka i w ażnym asp ek tem rozw oju człow ieka - a ty m sam ym w a rta państw ow ych in icjaty w i uw agi.

W ileń szczy zn a m a łą o jczy zn ą

około 2000 roku w kroczyliśm y w zupełnie nową epokę: Globalizację 3.0. D zięki niej św iat skurczył się z małego do mikroskopijnego, a jednocześnie się spłaszczył. I tak ja k siłą spraw czą Globalizacji 1.0 było globalizowanie się krajów, Globalizacji 2.0 - glo- balizowanie się f irm, tak Globalizację 3.0 napędzają i nadają j e j w yjątkowy charakter możliwości kooperowania i konkurow ania na skalę globalną stw orzone jed n o stkę (2006, s. 20).

Globalizacja nie ma jednoznacznej definicji. W zależności od perspektyw y, ja k ą przyjm uje badacz, jej zakres jest węższy lub szerszy, a natura mniej lub bardziej złożona. Kategorie, które obejmuje, dotyczą: światowych systemów, globalnej kultury, globalne­ go społeczeństw a i globalnego kapitalizm u (Sklair 1999, [za:] Rahman, M ahm ud 2008). Zaw iera się w nich cały szereg podkategorii problemowych: edukacja i polityka ośw iato­ wa (Brody 2007; Zeigler 2007; Anrove 2007; Kam ens 2007; Lefrer 2007; Collins 2007; Piper 2007; Vongalis-M acrow 2007, [za:] Rahman, M ahm ud 2008), m edycyna i św iato­ we program y profilaktyki i w alki z chorobami (Lindquist 2007; [za:] Rahm an, M ahm ud 2008), finanse i księgowość (M ishkin 2007; Kenen 2007; Sallch 2007; Stallings 2007, [za:] Rahm an, M ahm ud 2008), geografia (Centeno 2001, [za:] Rahman, M ahm ud 2008), społeczeństwo obyw atelskie (Alsono 2000, [za:] R ahm an, M ahm ud 2008), konflikty zbrojne (Elbadawai, Hegre 2008, [za:] R ahm an, M ahm ud 2008). Siłą napędow ą glo­ balizacji jest oczyw iście pieniądz i zysk; stąd działania ekonom istów zm ierzające do unifikacji gospodarek. Ich celem jest powołanie wspólnego, globalnego rynku, który znosi granice m iędzypaństw ow e, pozostawiając zróżnicow anie m iędzyregionalne (Dały 2004). Obok wolnego rynku i ekonomicznej liberalizacji globalizacja często w iązana jest z hegem onią A m eryki (niektórzy nieco złośliwie przyjm ują, jako w ym iennik słowa „globalizacja”, term iny „am erykanizacja” czy „M cDonaldyzacja”; por. A sh raf Ali 2005; W osińska 2008).

G lobalizacja bardzo często je st mylona z internacjonalizacją (Dały 2004). Tymcza­ sem oba pojęcia opisują coś zupełnie innego. Internacjonalizacja, ja k sam a nazw a w ska­ zuje, akcentuje w ym ianę m iędzy narodam i - m iędzynarodow y handel, m iędzynarodo­ we zagrożenia, m iędzynarodow e sojusze itp. Globalizacja, jak wyżej zostało napisane, zasadniczo zm ierza do stw orzenia globalnego rynku, w którym nie liczą się ju ż narody, ale wolny przepływ gotówki, dóbr i siły roboczej. O tw arcie granic i upow szechnienie technologii transportu masowego znacznie zdynam izow ało przepływ ludzi. Jest to bez wątpienia osiągnięcie globalizacji, ale strata dla jednostki, co podkreśla M. Castells w opisie m iędzynarodow ego lotniska w Barcelonie: Brakuje przysłony dla strachu i niepokoju, ja k i przeżyw ają ludzie na lotnisku. Żadnych wykładzin, przytulnych p o ­ mieszczeń, ciepłego światła. W sam ym środku zim nego p iękn a tego lotniska pasażerow ie uświadam iają sobie przerażającą praw dę: są zupełnie sam i na środku centrali lotów, mogą stracić swoje połączenie, są zaw ieszeni w p ustce transferu. Są całkowicie zdani na Iberia Airlines I nie m a p rze d tym ucieczki (1996, s. 421, [za:] Robotham 2005, s. 101). M igracje na globalną skalę m ają w yznaczony przez ekonomię porządek. Zasadnicze kie­ runki przepływ u ludzi pokazuje rysunek.

działalności p rzed sięb io rstw a - takich ja k prace badaw czo-rozw ojow e, telefo n iczn a obsłu g a k lien ta czy roz­ liczanie p łatności - które w cześniej w ykonyw ali jeg o pracow nicy, firm o m zew n ę trzn y m . Z offsh o rin g iem m am y do c z y n ien ia w tedy, gdy firm a p rzenosi c a łą sw oją fab ry k ę za g ran icę, z C anton w O hio do K antonu w C hinach, w której w y tw a rz a ten sam p ro d u k t w ten sam sposób, korzystając je d y n ie z tańszej siły roboczej, n iższy ch podatków , dotow anej energii i niższych kosztów ubezp iecz en ia zdrow otnego” (F ried m an 2006, s. 147-178).

„M ałe o jczy zn y ” w g lobalnym św iecie

Rye. 1. G łó w n e k ie r u n k i m ig ra c ji na p o c z ą t k u X X I w ie k u Źródło: M a rtin , W idgren 2002.

W procesie rozbudowy i w zm acniania globalnego rynku granice państwowe, po­ lityczne czy fiskalne tra cą swoją rolę, szczególnie tę opiekuńczą wobec narodów (por. przykład zniewolenia A frykańskiego K ongresu Narodowego przez ekonomistów i urzędników z MFW, B anku Światowego, U kładu Ogólnego w Sprawie Ceł i Handlu (GATT) oraz Partii Narodowej (Klein 2008)). Stanowi to konsekwencję utraty kontroli nad przepływ em dóbr przez państw a na rzecz m iędzynarodow ych i często bezkarnych koncernów.

W ypadkow ą zm ian globalizacyjnych jest przem ieszanie się kultur - powstawanie ich najrozm aitszych hybryd, czasem określane jako kreolizacja św iata w artości, norm, światopoglądów. Jest tak, gdyż [...] globalna kultura przekracza tak wiele kulturowych i narodowych granic i aby móc je d n o czyć ludzi p o n a d tym i granicam i, wartości global­ nej kultury koniecznie podkreślają tolerancją, a w ręcz celebracją różnic. O znacza to, że wartości globalnej kultury zdefiniow ane są częściowo p rzez to czym nie są: nie są do­ gm atyczne; nie wykluczają, nie akceptują w yw ierania presji na ludzi czy grupy, których zapatryw ania czy styl życia nie przystaje do preferencji większości (A rnett 2002, s. 779). Dla wielu jed n ak owa różnorodność i w ielorakość wydaje się pozorna. Stanowi odm ien­ nie opakow aną - dla różnych kategorii klientów - tę sam ą zaw artość kultury zachodniej konsumpcji.

Przekonanie, że kultura globalna dąży w swej naturze do jednorodności, zostało sformułowane przez socjologów Szkoły Frankfurckiej - Theodora Adorno i M aksa Horkheim era. Przyjęli oni za punkt w yjścia tezę, że kultura stanowi produkt i, ja k każdy produkt, podlega prawom popytu i podaży (por. Mackay 2004). Takie m yślenie ugrun­ towało obawy przed am erykanizacją. Jej postęp stanow ił rezultat dobrze sprzedających się w Europie, ale nie tylko, towarów kultury am erykańskiej (filmów, m uzyki, ham bur­ gerów z M cDonald’sa i coca-coli).

W ileń szczy zn a m ałą o jczy zn ą

W artości kultury globalnej skupione są wokół wolnego rynku, konsum eryzm u i indy­ widualizm u. Tym samym często kolidują z w artościam i tradycyjnych, lokalnych kultur. Jednak pierwsze drugich nie są w stanie całkowicie zdyskredytować. Stąd współczesny człowiek żyje w środowisku, które jednocześnie jest lokalne i globalne. Przy czym jego otw artość bierze się głównie ze zniesienia ograniczeń czasu i przestrzeni. W idoczne jest to szczególnie w sferze relacji społecznych. W spółczesny człowiek nie jest ju ż przyw ią­ zany do lokalnych kontekstów interakcji (Kivisto 2002). Swoje kontakty rekonstruuje dowolnie w w irtualnej cyberprzestrzeni.

W dyskusji nad globalizacją coraz częściej pojaw iają się obawy, czy przepływ war­ tości nie będzie skutkował dyskredytacją lokalnych kultur. Globalizacja jest przecież głównie nośnikiem wartości kultury zachodniej. Wielu pochyla się nad pytaniem: czy faktycznie treści te m ogą na tyle zdominować świat, by doprowadzić do homogenizacji kultury całego globu?3. Czy ekonomiczny w zrost i społeczny rozwój m uszą odw zoro­ w yw ać modele zachodnie? Czy kultura zachodu długo pozostawać będzie jedynym dom inującym źródłem w form owaniu praktyk ekonomicznych i polityki społecznej? (por. Fukuda-Parr i in. 2004). Nie ma jednoznacznych i pewnych rozstrzygnięć tych problemów i wątpliwości. Badacze i eksperci podkreślają jedynie, iż nie w arto uciekać się do praktyk uwsteczniania czy blokowania postępu, jaki niesie ze sobą globalizacja. Ich zdaniem próby bronienia tradycji skutkować m ogą jedynie zaham owaniem rozw o­ ju ludzkości. Sensowniejszym rozw iązaniem wydaje się podjęcie działań służących uczeniu i utrw alaniu zachowań, które m ają na celu tolerowanie różnic i różnorodności, ochronę kulturowej wolności, promowanie sam odzielności jednostek w podejmowaniu wyborów i niekaraniu ich za nie (Fukuda-Parr i in. 2004).

Transgresja od człowieka lokalnego do globalnego

Znaczenia są w nieustannym ruchu: kopulują, m nożą się, nawzajem ze sobą zderzają i zaw ierają niespodziewane przym ierza, m ieszają się i przeszczepiają, dają życie m utantom i potw orom . To w ta­ kim świecie wołanie o tożsamość, nie­ pow tarzalność i autentyczność brzmi bez­

głośnie. (Bauman 2001, s. 25)

Szybko postępująca globalizacja silnie oddziałuje na środowisko życia w spółczesne­ go człowieka. Jej w pływ y są zarówno pozytyw ne, jak i negatywne. Przykład pierwszych to poszerzenie zakresu odpow iedzialności z osobistej i narodowej do odpow iedzialności

3 P y tan ie to w cale nie je s t bezzasadne. W ystarczy za p rzy k ład p rzyjąć p rzem ysł film ow y. S tatystyki w y­ raźn ie p o k azu ją rosnący u dział film ów am ery k ań sk ich i spadek rodzim ych produkcji w krajach europejskich, np.: we Francji p rocentow y u d ział film ów am ery k ań sk ich w zró sł z 39% w 1984 do 47% w 2001; we W łoszech odpow iednio z 48% do 60% ; w H iszpanii z 53% do 62% ; w N iem czech z 66% do 77% (F u k u d a -P a rr i in. 2004). T endencja ta, w y ra ź n a w krajach w ysoko ro zw in ięty ch , które d y sponują n ak ład am i na k u ltu rę , w zbudza za­ sadne w ątpliw ości co do przyszłego k sz ta łtu „k ręg o słu p a m oralnego” m łodych pokoleń w ychow yw anych p rz e z kom ercyjne kino am ery k ań sk ie.

„M ałe o jczy zn y ” w globalnym św iecie

m iędzynarodowej i transkontynentalnej (por. Szerląg 2009), przez niektórych określanej jako systemowa (Blackmore, Smyth 2002) czy globalna.

W ym aga ona również zm iany w sposobie myślenia. W ym usza na człowieku m yśle­ nie systemowe, które dalekie jest od redukcjonistycznego pojm ow ania w kategoriach „przyczyna - skutek”. Systemowość w myśleniu dąży do ja k najtrafniejszego oddania złożoności w spółczesnego świata. W zależności od tego, jak i stopień skomplikowania się przyjm ie, taki otrzym a się obraz systemu. Jego złożoność determ inow ać będzie ilość i naturę podsystem ów go tworzących. Dla przykładu - globalną rzeczy w istość analizo­ wać m ożna jako tę obejm ującą podsystem y: ludzki, kulturowy, polityczny i ekonom icz­ ny. I w tych aspektach szuka się, identyfikuje oraz poznaje różne interakcje, a także międzysystem owe zależności (Blackm ore, Smyth 2002).

G lobalizacja stawia przed ludźm i nowe w yzw ania, aby mogli sobie z nim i poradzić, m uszą rozwijać w ielokulturow e kom petencje niezbędne do zredefiniow ania i zinter- nalizow ania na nowo istotnych dla podm iotowego bycia kategorii: równości, wolności jednostkowej i wolności zbiorowej oraz godności (Szerląg 2009). Ponadto uw rażliw ia na kategorie wielonarodowości i m iędzykulturow ości. Te stanow ią nie tylko w artości same w sobie. N a płaszczyźnie edukacyjnej są również szansą na lepsze kształcenie, które obok doskonalenia zdolności językow ych, poszerzania w iedzy o różnych kultu­ rach, rozwija również elastyczność oraz zdolność radzenia sobie z nowym i sytuacjam i zadaniow ym i. O tw artość na wielonarodowość i m iędzykulturow ość, poprzez aktyw ne zetknięcie się z różnorodnością i świadome odnoszenie się do niej, daje możliwość więk­ szego wglądu w siebie i uzyskania większej pewności siebie (por. raport fiński o jakości promowania wielonarodowości w system ie kształcenia zawodowego4).

A m biw alentne oceny zbiera oddziaływ anie globalizacji na system w artości, szczegól­ nie młodych osób. Jest tak, gdyż w globalnej kulturze hołduje się w ybranym wartościom , czyli tym , które korespondują z wolnym rynkiem , indyw idualizm em i demokracją. Po­ zytyw nie ustosunkow uje się więc do wolności wyborów, praw jednostki, otw artości na zmiany, tolerancji wobec różnic. Poza tym globalna kultura jest na wskroś zlaicyzowana. Kwestie religijne są z reguły pom ijane, a lukę po nich w ypełniają treści prokonsum e- ryjne, hołdujące zabawie i indywidualnej przyjem ności. Są one bardzo nietrw ałe, gdyż przem ijają w raz z kolejną kam panią reklam ow ą i idącą za n ią modą. Prawidłowości te potw ierdzają badania sfery aksjologicznej młodych Litwinów. Jest w niej czasowość, m oda i pogoń za indyw idualnym sukcesem. M łodzi przejm ują liberalno-konsum pcyj- ny styl życia, podporządkow ując się bezdusznym regułom konkurencyjności na rynku pracy. Jak zauw aża R. Vasiliauskas: D uży w pływ na kształtow anie się identyfikacji m łodzieży ma niestałość wartości. Badania S. Jukneviciusa „ Wartości m ieszkańców na Litw ie p o stso w ieckiej” wykazują, że w łatach niepodległości L itw y p o g lą d Litw inów na religię sta ł się hardziej pozytyw ny: w 1990 roku do osób religijnych zaliczało siebie 55% mieszkańców, w 1999 roku - 84% (Juknevicius 2002, s. 29). Rozpowszechnia się pogląd, że m ałżeństw o je s t przestarzałą instytucją, coraz częściej słyszymy, że dzieci mogą się w ychowywać również w rodzinie niepełnej, zm alało znaczenie dziecka w życiu kobiety. W rodzinie większe znaczenie przypisuje się takim wartościom, j a k odpowiedzialność, samodzielność, pracowitość, bezinteresowność (2005, s. 132-133).

4 R a p o rt d o stępny je s t on-line: w w w .o p h .fi/in stan ced a ta /p rim e_ p ro d u ct_ ju lk a isu /o p h /em b ed s/1 1 5 3 1 4 _ In - c re a sin g _ th e _ q u a lity _ a n d _ e ffe c tiv e n e ss_ o f_ th e _ m a n a g e m e n t_ o f_ in te rn a tio n a lisa tio n .p d f [12.05.2010].

W ileńszczyzna m a tą o jczy zn ą

Globalizacja kształtuje postawy, szczególnie te zw iązane i nastawione na konsum p­ cję. Nastolatek - ja k zauw aża J. A rnett (2002) - stanowi główny cel m iędzynarodowych koncernów, gdyż stosunkowo łatwo w ytw orzyć w tej grupie konsum entów bezkrytyczne „pożądanie” i preferowanie globalnych marek w muzyce, film ie, odzieży czy jedzeniu (por. K lein 2004). Uczy się młodych konsumentów rozwijania sprawności „wchłaniania” (por. Bokszański 2008). M ami pozorną wolnością, gdyż jest ona im udzielana, a nie w ybrana (Jacyno, Szulżycka 2001), a zakres możliwych wyborów zawsze kończy się na aktualnej liście dostępnych produktów. Zakupy, szczególnie nowinek handlowych, w ocenie młodych są zadow alającą podstaw ą do określenia czyjejś pozycji społecznej. Fenomen ten określa się konsum pcją na pokaz (Veblen 2008) i niestety staje się po­ wszechny w globalnym społeczeństwie.

Coraz częściej podejmowany jest problem zm ian w obrębie tożsamości w spółczes­ nego człowieka (por. Szerląg 2009). Pojawiają się jej nowe deskryptory, takie ja k np.: obywatel globu (z ang. Global Citizen - Oxfam, [za:] Blackmore, Smyth 2002). B rzm ią one bezsprzecznie atrakcyjnie, ale nie zawsze gw arantują osobie dobrostan. Czasami okupione są wysokim i kosztam i, szczególnie psychologicznymi będącym i następstw em , np.: zerw ania więzi, w ykorzenienia, stresu akulturacyjnego, doświadczanej anom ii kul­ turowej, m arginalizacji, lęku przed przyszłością. Sama globalizacja niesie ze sobą szereg zagrożeń w formowaniu się tożsam ości jednostki (por. A rnett 2002).

Dyskutuje się o w pływ ie procesu globalizacji na formowanie się nowej jakości tożsa­ mości, powstałej w oparciu o w spółegzystencję dwóch kultur. Dotychczas dw ukulturo- wej tożsam ości doszukiw ano się wśród im igrantów i m niejszości etnicznych czy narodo­ wych. J. A rnett (2002) uważa, iż fakt, że w spółczesny człowiek rodzi się, dojrzewa i żyje stałe w dwóch kontekstach - kultury globalnej i lokalnej - oznacza rozpowszechnienie się fenomenu dw ukulturow ej tożsamości. Jest tak, gdyż świat jako całość stanowi kultu­ rowy horyzont, w którym jednostka lokalizuje ramy własnej egzystencji (por. Tomlinson

1999, [za:] A rnett 2002). I tak, szczególnie młode pokolenia, obok tożsamości lokalnych rozw ijają równolegle tożsam ość globalną. Daje im ona poczucie przynależności do kul­ tury światowej. Opisuje ich świadomość zdarzeń, praktyk, stylów działania i informacji z różnych stron globu. Pozwala rozw inąć um iejętność kom unikowania się z innym i, którzy ży ją w dalekich zakątkach świata, ale dzięki podróżom odw iedzają się wzajem nie lub rozm aw iają i poznają się poprzez w irtualne usługi Internetu (takie ja k np.: e-mail, chat, kom unikator Skype czy interaktyw ne gry komputerowe). Tożsamość globalną w zm acniają media. Zarówno telewizja, jak i Internet zalew ają widza potokiem reporta­ ży, sprawozdań, dokum entów i zdjęć z całego świata. Niezliczone obrazy miejsc, ludzi, zdarzeń tw orzą atrakcyjny, kolorowy m iraż. Jego wersja cyfrowa jeszcze silniej uwodzi, a do tego łudzi m ożliw ością decydowania o tym , co i kiedy się ogląda. W pływ na ofertę program ow ą „wolnych” mediów jest rzecz jasna pozorny. Liczy się jak zawsze zysk, któ­ rego rzetelny i praw dziw y obraz „globalnej w ioski” z pew nością nie zagwarantuje.

Jednocześnie z tożsam ością globalną człowiek rozwija i w zm acnia swoją tożsam ość lokalną. G runt dla niej stanow ią„m ałe ojczyzny”, lokalne środowiska, w których jednost­ ka urodziła się i dorastała. Stąd w człowieku w iedza i poszanowanie tradycji, zwłaszcza tych przez pokolenia utrwalonych i popularyzowanych. Stąd również pochodzi siła więzi rodzinnych oraz tych rodzących się wśród przyjaciół i w lokalnych społecznościach.

Lokalność nie jest obojętna wobec globalizacji. Szczególnym piętnem odciska się na „m ałych ojczyznach” hegemonia: globalnych mediów, wolnego rynku, demokracji, powszechnej i, trwającej przez całe życie jednostki, edukacji. W konsekwencji do lam u­

„M ałe o jczy zn y ” w glo b aln y m św iecie

sa odchodzą, rozum iane i cenione przez ludzi starych, w zorce szczęśliwego i godnego życia. W zam ian obserw uje się now ą jakość pow stałą z w ydłużania się czasu trw ania m oratorium dojrzałej tożsam ości (A rnett 2002). O pisyw ana je st ona jako „nowo pow sta­ ła dorosłość” (z ang. em erging adulthood). Zjawisko to występuje głównie w bogatych krajach. Obejmuje okres, od późnej adolescencji do około 25 roku życia, poświęcony intensywnej eksploracji siebie i swojego potencjału w m iłości, pracy i doświadczaniu świata. D ośw iadczając wielu różnych zw iązków emocjonalnych, różnych ofert eduka­ cyjnych, różnych p ra c m łodzi ludzie uczą się zdecydow anie więcej o sobie i identyfikują swoje preferencje i um iejętności (A rnett 2002, s. 781). D alszą tego konsekw encją jest podnoszenie się średniej w ieku osób, które decydują się na m ałżeństw o czy rodziciel­ stwo. Nie gw arantuje jednak ona trw ałości wyborów, o czym św iadczą rosnące statysty­ ki rozwodów.

Gdy w pływ globalnej kultury je st zbyt silny, lokalna tradycja zostaje za m ocno „wy­ płukana”. Wówczas człowiek nie tyle rozw ija dw ukulturow ą, co hybrydową tożsamość. Polega ona na w pisaniu elementów lokalnej tradycji w kulturę globalną. W ten sposób [...] różne i wzajemnie ze sobą kontrastujące kultury stanowić zaczynają fra g m en t z kolektyw nego repertuaru granego p rzez wielogłosowy s e lf (H erm ans, Kempen 1998, [za:] A rnett 2002). Dźwięk ten niestety często nie układa się w harm onijną melodię, przeciw nie - tw orzy dziw aczną kakofonię. Skutkuje rosnącym poczuciem zagubienia, szczególnie u młodzieży.

Podobnie dzieje się z m łodym i osobami, które tracąc poczucie przyw iązania do w artości lokalnych, nie zdążą odnaleźć się w kulturze globalnej. Dotyczy to ludzi, dla których tem po zachodzących zm ian jest zbyt szybkie. Wówczas lokalność, ze swoją bogatą tradycją, zostaje podw ażona i zakw estionow ana jako „nieaktualna”. N atom iast elem enty globalnej kultury, jako obce, nie zdążą zostać „oswojone” i przyjęte za swoje. Dla niektórych młodych osób takie „podcięcie” lokalnych korzeni, opisywane jako pro­ ces delokalizacji, może skutkować poczuciem alienacji, brakiem kulturowej stabilizacji i niedostatkiem jasnych wskazówek dotyczących tego, ja k dobrze przeżyć swoje życie5. U trata w iary w lokalną kulturę przy jednoczesnym poczuciu w yłączenia z kultury glo­ balnej prow adzą do m arginalizacji. D oświadczenie to obarczone je st wielom a kosztam i, w tym psychologicznymi.

Zagrożenie dla form owania się tożsam ości młodych niesie również ryzyko w łączania w tożsam ość sam odzielnie wybranych elementów kultury przy całkow itym zanegowa­ niu globalizacji. Problem ten dotyka osoby przejawiające skrajnie indywidualistyczne tendencje w myśleniu, wartościow aniu i zachowaniu. Dla samego „bycia w opozycji” odrzucają w szystko co je st powszechnie akceptowane, popularyzow ane czy praktyko­ wane. Ta całkow ita negacja kultury globalnej skutkuje rozw ijaniem się kultur o w ąskim

5 D la n iek tó ry ch b ad acz y w sp o m n ian y p ro ces postępującej anom ii kulturow ej stanow i po w szech n e d o ­ św iadczenie w spółczesnego człow ieka, a nie o g ran icza się ty lk o do g ru p y osób zagubionych m ięd zy „n ieak ­ tu aln ą” k u ltu rą lo k aln ą a „ p ły n n ą ” k u ltu rą globalną. Stanow isko tak ie p o p u lary zu je, w n u rcie polskiej p sy ­ chologii, K. O buchow ski (2009). Jego zdaniem : „K u ltu ra je s t p o n iew aż je s t. W w a ru n k a c h szybkich zm ian, m igracji, n a p ły w u now ych zad ań k onieczne staje się p o ddaw anie k ry ty czn ej reflek sji, a naw et jakościow ej m o dyfikacji w szy stk ich k u ltu ro w y ch zaleceń i w zo ró w ” (2009, s. 22). Tak trzeb a, gdyż: „K u ltu ra u traciła zarów no sw oją m oc, ja k i o d w ie c z n ą fu n k cję sc h ro n ien ia dla p o słu szn y ch jej „ sk rzy w d z o n y ch i poniżonych. [...] przew aga k u ltu ry zo stała złam an a, m im o że człow iek w sp ó łczesn y n ie sta ł się m o cn iejsz y ” (2009, s. 29).

W ileńszczyzna m a łą ojczy zn ą

zasięgu. Obok treści skrajnie antyglobalistycznych w racają one do ortodoksyjnych war­ tości i postaw religijnych.

Tak ja k lokalny egocentryzm i działania zachowawcze negujące globalizację nie skutkują niczym dobrym , tak destrukcyjna dla tożsam ości je st dowolna hegem onia kul­ tu ry globalnej. Wyniesienie seksualnej i rasowej różnorodności do rangi supergw iazdy reklamy i pop-kultury doprowadziło, co zrozumiałe, do czegoś w rodzaju tożsam ościo­ wego kryzysu tożsamości. Niektórych z dawnych bojowników wojen o tożsamość ogarnę­ ła nostalgia za dawnymi, dobrym i czasami, kiedy byli co p ra w d a dyskrym inowani, ale za to sym boli ich radykalizm u nie sprzedawano w Wal-Marcie. J a k zauw ażyła publicystka m uzyczna A. Powers, „[...] to, co nam rośnie na tym skrzyżow aniu konwencjonalnej ko­ biecości i ewoluującej Dziewczyny, nie je s t rewolucją, lecz centrum handlowym. (...) Tak oto autentyczny ruch na naszych oczach zm ienia się w gigantyczną orgię zakupów, gdzie dziewczęta zachęca się, by kupiły sobie prosto z wieszaka dowolną tożsamość ja k a im się zam arzy" (Klein 2004, s. 132).

M oda na dyw ersyfikację a pozorna tolerancja m iędzykulturow ości

G lobalizacja stw arza jednostce w arunki do osobistej transgresji. Dokonując kom pre­ sji czasu i przestrzeni, otw iera przed człowiekiem nieograniczony rezerw uar dorobku myślowego ludzkości. Internet stanowi narzędzie o niespotykanej dotąd skuteczności upow szechniania i w ym iany inform acji6. Do tego m igracja ludzi, szczególnie w sekto­ rach edukacyjnym i zawodowym, dopełnia szanse na uczestnictw o w m iędzykulturo­ w ym dialogu. W ielokulturowość staje się powszechnie doświadczana.

Obserwowane zm iany poddawane publicznym debatom przez polityków (por. Crau- furd Smith 2007) i badaczy prow adzą do nieco w yidealizowanych konkluzji. Kore­ spondują one ze stanowiskiem , iż: Społeczeństw o wielokulturowe urucham ia i realizuje proces współpracy i współdziałania na zasadach partnerskich, podejm ując działania niwelujące napięcia i konflikty, ja k też wspierające i w yrównujące możliwości i szanse zróżnicowanych grup. W społeczeństw ie wielokulturowym mam y do czynienia ze sp o ­ tkaniem grup społecznych o różnych program ach, je d n a k funkcjonujących na podstaw ie wartości ponadczasow ych i ponadnarodow ych, przestrzegających równouprawnienia i pozostających w ustawicznym dialogu (Nikitorowicz 2004, s. 13). Ktoś mógłby dom nie­ mywać, iż teza, że globalizacja sprzyja m iędzykulturow em u porozum ieniu, jest niezw y­ kle trafna. Zwłaszcza że „globalna integracja” wpisuje się w polityczno-ekonom iczne utopie. Przy czym rzadko kto w spom ina o jej cenie, ja k ą jest lokalna dezintegracja.

W rzeczyw istości bardzo rzadko obserwujem y faktyczny dialog osób prezentujących różne kultury. Jest tak na pograniczach kulturow o-państw ow ych utrwalanych przez lata na m apach politycznych. E. K asperski stwierdza, [...] iż w wieku X X następow ał coraz wyraźniejszy kryzys idei kresów ja k o wspólnoty wielonarodowej. Coraz widoczniej sta­ wały się one „własnością w yłączną” je d n e j nacji, co musiało prow adzić i prow adziło do zaostrzania sytuacji konfliktowych. Problem kresów staw ał się kw estią nie tyle resenty- mentów, ile dominacji, ekspansji i podboju (1996, [za:] Bujnicki 2006). Podobnie rzecz

6 Pojaw iają się je d n a k rów nież z arzu ty w obec In tern etu , iż w obecnej p o sta ci ten system m asow ej k o m uni­ kacji zag ra ż a istn ien iu niek tó ry ch języ k ó w i k u ltu r (Zob. C rau fu rd Sm ith 2007).

„M ale o jczy zn y ” w globalnym św iecie

ma się na całym świecie, który w procesie globalizacji stał się cały „pograniczem kultu­ rowym7”. Jest tak, gdyż zdecydowana większość podlega presji konsum eryzm u, pozornej indyw idualizacji i lansowanej w mediach miałkiej kultury globalnej. Szczególnie ludzie m łodzi dają się uwieść czy podbić m iędzynarodow ym koncernom lansującym zunifiko­ w aną popkulturę. W jej „papce” bardzo szybko elem enty pochodzące z kultury lokalnej nabierają cech ogólnoświatowych8 (por. K atra 2009).

Pęd ku globalizacji, nieliczenie się z faktycznym i potrzebam i i pragnieniam i róż­ nych grup społecznych, które g in ą w jednym tyglu konsum entów m iejskich/wiejskich, m łodych/starszych, itp. wyzw ala w niepokornych zachowania antagonistyczne. Osoby takie, nie godząc się z u nifikacją mas, zaczynają dostrzegać w artość w postawach szowi­ nistycznych, segregacyjnych. W miejsce tolerancji i otw artości na różnorodność nasilają się przypadki stereotypizacji relacji m iędzykulturow ych. Wiele spośród zglobalizowa- nych nacji cierpi z braku poczucia narodowej przynależności na kulturow ą ambiwalencję (Szerląg 2005).

Dylem aty te są udziałem również młodych na Litwie. Doświadczając nierówności ekonomicznej, opuszczają swój kraj w nadziei na godniejsze życie innym kraju zjed­ noczonej Europy. Ta decyzja często pociąga za sobą staranie o uzyskanie nowego oby­ watelstwa. M łodzież oderw ana o d duchowych korzeni narodu „spieszy się ż y ć ”, „nie upuścić swego", „nie przegapić", „ zdążyć”, „robić pieniądze". Identyfikacji zw iązanej z tradycyjnym i wartościami, takim i ja k altruizm, humanizm, kolektywizm , wiara, zaczęło grozić niebezpieczeństwo ich utraty. M łody człow iek pozbaw iony podstaw ow ych w ar­ tości i własnych przekonań traci swoją tożsamość (V asiliauskas 2005, s. 132). Do tego w ystaranie się o nowe obywatelstwo, choć znacznie ułatw ia życie (szczególnie w sferze ekonomiczno-prawnej), oznacza dla młodych odcięcie się od własnej narodowej przyna­ leżności i indywidualnych korzeni. Wszystko z winy zachowanych „starych” regulacji prawnych, które nie dopuszczają możliwości posiadania podwójnego obywatelstwa. W ten w ym uszony sposób m łodzi asym ilują się z „now ym i” państw am i, zapom inając 0 kraju pochodzenia. Świadczy o tym ich małe zainteresow anie bieżącym i w ydarzenia­ mi na Litwie, czego dowodem może być ich niska frekw encja w wyborach w ubiegłym roku9. I tak globalizacja przyczynia się do przeżyw ania przez młodych stresu akultura- cyjnego, nasila ich w ykorzenianie.

Jeszcze brutalniejszego przykładu defaworyzacji, a w ręcz niszczenia lokalności przez globalny rynek, dostarcza N. Klein (2008) w analizie doktryny szoku (z ang. shock doctrine). Zdaniem dziennikarki globalny rynek zyskał dziś prym nad człowiekiem 1 lokalną kulturą, w której się urodził i dorastał. W pogoni za zyskiem opracowano bez­ precedensowe podejście wykorzystujące „oczyszczającą” funkcję kataklizm ów i wojen do podpisania intratnych umów. Ojcem tej bezdusznej praktyki je st M ilton Friedman.

7 „P o g ran icze” to w szak w yg o d n a k ateg o ria pojęciow a do opisu problem ów środow isk zróżnicow anych k ulturow o i etnicznie. Jako leżący poza c en tru m o b szar zróżnicow ań, inności i o d m ien n o śc i, gdzie m ożna porów nyw ać, o d k ry w ać, w y k azy w a ć zdziw ienie, negocjow ać itp.; o b szar p o m ięd zy cen tram i, na k tó ry m w ystępuje o kreślony ty p w sp ó łż y cia - p o g ran icze je s t natu raln y m środow iskiem człow ieka doby globalizacji. Może m ieć ono ch a ra k te r (w ym iar): tery to rialn y ; treścio w o -k u ltu ro w y ; interakcyjny; o sobow y” (G rzybow ­ ski 2004, s. 176).

*Z a p rzy k ład niech p o słu ż y k an ap k a z M cD onald’sa zn an a przez w szy stk ie nacje globu, np. W ieśM ac sprzedaje się św ie tn ie w sieci fastfoodów , które z tra d y c y jn ą k u c h n ią nie m ają nic w spólnego.

’ Ź ró d ło stanow i arty k u ł pt. L itw in i szu ka ją szczęścia g d zie indziej, zam ieszczo n y przez Sebastien G obert w m ag azy n ie eu ro p ejsk im „C afebabel.com ”.

W ileńszczyzna m ałą o jczy zn ą

W ykorzystyw ał on terapię szokową (z ang. shock treatm ent) do w prow adzania progra­ mu radykalnych reform gospodarczych obejmującego: obniżkę podatków, liberalizacje handlu, pryw atyzację usług publicznych, cięcia wydatków socjalnych oraz deregulację. N. K lein (2008) określa ten rodzaj kapitalizm u m ianem kataklizm ow ego (z ang. disa­ ster capitalism), a taktykę jego urzeczyw istniania do k try n ą szoku. Jej istotą, jak sama nazw a wskazuje, je st w ykorzystanie stanu szoku, którego doświadcza społeczeństwo, naród czy państw o po przeżytym kataklizm ie. Wówczas uwaga pojedynczych osób, ja k i całych społeczności skupiona je st na poradzeniu sobie z nieszczęściem. W ykorzystują to „reform atorzy”, wcielając w życie wolnorynkowe idee, które norm alnie nie m iałyby najmniejszych szans na akceptację społeczną. Tę świadomość m iał sam autor doktryny, o czym św iadczą jego słowa: Tylko kryzys — rzeczyw isty lub po strze g a n y - prow adzi do realnych zmian. K iedy taki kryzys nastąpi (...) to, co politycznie niemożliwe, stanie się politycznie nieuniknione ([za:] K lein 2008, s. 13).

Doktryna szoku zniewala całe państwa i narody. Nie pozostaje obojętna dla lokalnej kultu­ ry. Przykładem jest fala tsunami, która dotknęła wybrzeże Sri Lanki w 2004 roku. Kataklizm pochłonął wówczas 250 tysięcy osób, a 2,5 miliona pozbawił dachu nad głową. Nikt nie przy­ puszczał wówczas, że ocalali ludzie doświadcząjeszcze większego niż żywioł okrucieństwa, jakim okazał się kapitalizm Friedmana. Położył on kres wielopokoleniowej tradycji, a także odebrał miejscowej ludności jedyne źródło utrzymania - rybołóstwo. Przed atakiem tsunami biedne, ale malownicze chaty rybackie współegzystowały z wielkimi, pięciogwiazdkowymi kurortami. To współżycie lokalności z globalnością wspominał dobrze jeden z tamtejszych rybaków: O d piętnastu lat, powiedział Roger, jego rodzina spędza sezon połowu w krytej liśćmi chatce na plaży w Arugam Bay, niedaleko miejsca gdzie siedzieliśmy. Tak ja k wiele innych rybackich rodzin trzymają łodzie przed chatkami, a to, co złowią, suszą na liściach bananowców na czyściutkim białym piasku. Dobrze żyli z turystami - w większości surfe- rami z Australii i Europy, którzy zatrzymywali się w rozmieszczonych wzdłuż plaży hotelikach z hamakami od frontu i klubową muzyką z Londynu sączącą się z głośników umocowanych na palmach. W restauracjach kupowano ryby prosto z łodzi, a rybacy ze swoim barwnym, trady­ cyjnym stylem życia zaspokajali potrzebę autentyczności najbardziej wymagających turystów (Klein 2008, s. 428). Tę sielankę przerwał kataklizm tsunami i jeszcze potężniejszy kataklizm doktryny szoku. W efekcie, pod wpływem zachodnich lobby, lokalny rząd zalegalizował strefę buforową wzdłuż całego wybrzeża, która uniemożliwiła powrót rybaków do swoich domów. W ramach międzynarodowej pomocy stworzono w głębi lądu tymczasowe obozy przetrwa­ nia, które przerodziły się w dzielnice nędzy. Tragizm uwidacznia się w licznych przykładach groteskowości międzynarodowej pomocy. Jaki jest bowiem cel dawać rybakom nowe łodzie, które zwozi się do oddalonego trzy kilometry od morzą obozu? Organizacja, która sfinanso­ wała tę akcję, nie zadbała o żadne środki transportu, by móc przeciągnąć łodzie do wody. Nikt się tym nie przejął, być może dlatego że wszyscy przyzwolili rządzącym na wykorzenienie rybaków z ich ziemi ojcowej. To wyjaśniłoby brak sprzeciwu wobec faktu, iż strefa buforowa objęła tylko rdzennych mieszkańców wybrzeży, a nie właścicieli sieci międzynarodowych ho­ teli i kurortów. Ten przejmujący przykład, jak globalizacja może być bardziej wyniszczająca niż samo tsunami, jest jednym z wielu udokumentowanych przez N. Klein (2008). Dzienni­ karka dowodzi wprost, że interesy międzynarodowych koncernów często liczą się bardziej niż bogactwo lokalnych kultur oraz bezpieczeństwo i wolność rdzennych mieszkańców.

„M ale o jczyzny” w glo b aln y m św iecie

„M ała ojczyzna” czy „globalna w ioska” - gdzie zapuścić korzenie?

Globalizacja, choć nie podlega dyskusji, sama w zbudza wiele polem ik i niekończą­ cych się debat. Dla jednych stanowi źródło korzyści, inni skłaniają się do opisyw ania jej jako pasm a strat. Są i tacy, którzy sprowadzają globalizację do trudnej w ocenie, bo peł­ nej ambiwalencji kulturowej i ekonomicznej hegemonii zachodu (por. A sh raf A li 2005). Jeśli prowadzi do powszechnej homogenizacji, trzeba się jej w ystrzegać (Nikitorowicz 2004).

Bez w zględu na postawę, ja k ą przyjm ujem y wobec globalizacji, błędem je st bez­ krytyczne i bezrefleksyjne promowanie procesów unifikacji, które odzierają jednostki z poczucia przynależności etnicznej (Szerląg 2005). Ponadto, trudno nie zgodzić się ze stanowiskiem , iż przyszłość naszego globu należy do samych ludzi. Ich życie i jakość funkcjonowania determ inują nie, ja k to było kiedyś, przypisane społecznie role10, ale ich własne, sam odzielnie formułowane wybory, za które oni sami ponoszą odpow iedzial­ ność. Wolność ta nie je st zadaniem prostym , przeciw nie, stanowi brzem ię, od którego wielu próbowało się uwolnić. Stąd istotne jest właściwe przygotowanie młodego poko­ lenia do samostanowienia. To zadanie stoi przed systemem edukacyjnym , państw am i i społeczeństwam i. Zasadza się szczególnie na przem yślanym oddziaływ aniu na proces formowania się hierarchii w artości młodych. Konieczne jest odpowiedzialne m odero­ wanie dojrzewania aksjologicznego młodego pokolenia, po to by um iało świadomie i odpow iedzialnie kształtow ać dobór i sposób realizacji wartości poprzez sam odzielnie w yznaczane drogi rozwoju zawodowego i osobistego. Poprzez edukację dążyć trzeba nie tylko do celowego kształtow ania potencjału aksjologicznego jednostki, ale - co stanowi bez wątpienia duże w yzw anie - również całych wspólnot kulturowych. Ważne, by w sys­ tem wartości społecznie aprobowany wpisać - odpowiedzialność, wolność osobistą, to­ lerancję, równość, odwagę, moralne życie (por. Szerląg 2009).

Inspirację do dojrzewania w w artościach stanow ią „małe ojczyzny”, które w swojej tradycji przechow ują sprawdzone i społecznie akceptowane wzorce aksjologiczne. Sta­ now ią one zdrow ą przeciwwagę do globalnych prokonsum eryjnych" tendencji. Dlatego naturalna wydaje się pojawiająca się w człowieku potrzeba chronienia „m ałych ojczyzn” jako kolebek ontologicznych. Ta postaw a u niektórych stanowi dojrzały wybór, u innych

10 C iekaw e stu d iu m psychologiczne tej zm ian y opracow ał IC. O buchow ski (2006, 2009). W edług niego zm ian a z ludzi w y p ełn iający ch społeczne role na ludzi autosterow nych w iąże się z Rew olucją Podm iotów . D okonała się ona w drugiej połow ie X X w. Jej isto tą je s t d o m in acja podm iotow ych standardów w aluacyjnych nad w io d ący m i up rzed n io p rzed m io to w y m i sta n d ard am i w aluacyjnym i. R óżnica m iędzy nim i zasad za się w ja k o ś c i u sto su n k o w an ia do tego: kim je s t człow iek?, czym je s t św iat? i ja k ie je s t m iejsce człow ieka w św ie­ cie? W edług sta n d ard u starszego, przedm iotow ego, któ ry leży „ [...] u p o d staw k u ltu ry przedm iotów znajduje się przekonanie, że to in sty tu cje społeczne o k reślają los człow ieka, a je g o w arto ść zależy od tego, o ile je s t on im u ż y teczn y [...] osobiste p rag n ien ia człow ieka, jeg o p ry w atn e cele i u m iłow ania m ają tu znaczenie po d rzęd n e, o ile nie szkodliw e” (O buchow ski 2000, s. 38). P rzeciw n ie sta n d ard podm iotow y. „Z g o d n ie z tym sta n d ard em człow iek po w in ien p o z y ty w n ie oceniać: SIEB IE, zależn ie od tego, czy i o ile je s t źró d łem sw oje­ go postępow ania. C E LE sw oje, zależn ie od tego, czy są p rzed m io tem jego intencji. ŚW IA T w okół siebie, gdy stw arza m u szanse sp e łn ia n ia je g o m ożliw ości” (O buchow ski 2000, s. 39).

11 K o n su m eryzm i jeg o po ch o d n a tożsam ość k o n su m eryjn a o p isu ją w yzn ac zan y przez p ro d u k t św iatopo­ gląd i styl życia je d n o stk i, któ ry dobrze się sprzedając, ja k m arki G ucci, V ersace, N ike itp., łączy i u n ifik u je ludzi na cały m św iecie bez w zględu na kolor ich skóry, nację, orientacje czy preferencje (W osińska 2002; co n fer etiam B łachnio 2009).

W ileńszczyzna m a łą o jczy zn ą

natom iast uw arunkow ana jest sytuacyjnie. Nie we w szystkich bowiem zakątkach świata globalizacja równie mocno w pisała się w lokalny krajobraz. W miejscach ek o n o m ic z n ie uboższych kultury rdzenne nadal zachowały swoją dom inującą pozycję. Owa dywer­ syfikacja ma podłoże głównie ekonomiczne. Biedniejsze regiony św iata bez dostępu do nowinek technicznych i do Internetu, jakim dysponują duże m iasta krajów wysoko rozw iniętych, nie są równie m ocno indoktrynow ane propagandą sukcesu rodzącego się z hegem onii wolnego rynku.

„M ałe ojczyzny” ponadto m ogą stanowić rezerw uar wzorców na radzenie sobie z m nożącym i się dziś kryzysam i. Szczególnie w odniesieniu do młodych dyskutuje się o powszechności kryzysu w artości, kryzysu autorytetu rodzica, kryzysu autorytetu szkoły czy kryzysu w iary i religijności. Dlatego propozycją w artą rozpow szechnienia i poddania indywidualnej refleksji jest pow rót do założeń etnopedagogiki czy pedagogi­ ki ludowej. W edług nich m ądrość „m ałych ojczyzn” nie podlega dezaktualizacji i trzeba do niej wrócić nie tylko w lokalnym zakresie (Vasiliauskas 2005). „M ałe ojczyzny” zabiegają o [...] w ychow yw anie godnego młodego pokolenia oraz bliską wiąż pokoleń. M łode pokolenie dzięki kulturze przezw yciężało sw oją ograniczoność, wzbogacało się duchowo, dążyło do prawdy, dobra, piękna, przejm ow ało styl życia wcześniejszych p o ­ koleń, myślenie, przyzw yczajenia, obyczaje, norm y zachowań, ukształtowało stereotypy, które były przekazyw ane z pokolenia na pokolenie. [...] Tradycyjna kultura stw orzyła warunki do etnicznego rozwoju, natom iast w ykształcony człow iek w niósł sw ój w kład do kultury, „odżyw iał” ją , pielęgnow ał (Vasiliauskas 2005, s. 96).

Etnopedagogika może mieć istotny wkład w rozwój człowieka. W edług J. N ikitorowi- cza [...] poznanie i zrozum ienie siebie, własnej kultury, własnego świata zakorzenienia, ojczyzny p ryw a tn ej (jednostka z rodzinno-lokalnym rdzeniem kulturowym, poczuciem wartości i godności je s t w stanie zrozum ieć innych ludzi, zrozum ieć złożoność zjaw isk i opanować lęk i niepewność) (2004, s. 18).

W ażne jest, by nie popaść w skrajność i nie ugrzęznąć w lokalnym egocentryzm ie ([za:] Nikitorowicz 2004, s. 20). Dlatego przed jednostką stoi zadanie w pisania własnej małej ojczyzny w globalną rzeczyw istość. Jest to w zasięgu działania każdego, ale w ym aga [...] budowania płaszczyzn międzykulturowego rozumienia i porozum ienia poprzez odw oływ anie się do podm iotow ych orientacji aksjologicznych i generow anie w efekcie niedualnego św iata znaczeń (Szerląg 2009, s. 129). Przygotowaniem do tego ma być edukacja m iędzykulturow a, która kształtuje aksjologię jednostki, negocjuje z nią „kształt jej kultury” oraz tw orzy w niej naw yk podejm owania własnych, odpow iedzial­ nych wyborów. Stanowi przeciwwagę dla popularyzowanej wśród młodych kultury masowej, kultury instant. Ponadto jest rem edium dla pop-tożsam ości nosiciele której są sceptyczni wobec jakichkolw iek idei i wartości (narodowych, europejskich, chrześcijań­ skich...) oprócz wartości konsum pcyjnych (Różańska 2004, s. 67). Edukacja w ielokultu­ rowa uczy poszanow ania indywidualności i um acnia postawę szacunku wobec Innych (Szerląg 2005). O tw iera na odm ienność narodow ą poprzez poznaw anie różnorodności z szacunkiem i zrozum ieniem . Wówczas ludzie i kultury m ogą w spółdziałać, a nie dążą do wzajem nego zdom inow ania się, asym ilacji na siłę (Szeląg 2009).

Zam iast podsum ow ania w arto poczynić refleksję: czy globalna nowoczesność może przetrw ać w aktualnej postaci - kwestionując bardzo często sacrum w życiu jednostki, nie doceniając faktycznej w artości tradycji „m ałych ojczyzn” i roli, ja k ą pełnią w życiu pojedynczych osób i całych społeczeństw ? A. Giddens jasno precyzuje odpow iedź na te pytania.[...] czy m ożem y żyć w świecie, w którym nic nie stanow i świętości? M uszę to

„M ale o jczyzny” w globalnym św iecie

powiedzieć, zasadniczo uważam, że nie dam y rady. Kosmopolitanie, w szeregi których sam siebie wliczam, otwarcie m uszą przyznać, że tolerancja i dialog kierować się m u­ szą uniwersalnym i wartościami (2000, s. 68, [za:] Robotham 2005, s. 65). I dalej jego zdaniem: [...] całkowicie uzasadnionym twierdzeniem je s t to, że tradycje są niezbędne w społeczeństwie. Nie wolno nam zaakceptow ać oświeceniowej propozycji, by św iat wy­ zbył się całkowicie tradycji. Tradycje są potrzebne i przetrw ają, poniew aż gwarantują ciągłość i form ę życiu (2000, s. 62-63, [za:] Robotham 2005, s. 64).

Literatura cytowana

A m ett J.J., The psychology o f globalization, „American Psychologist” 2002, nr 57 (10), s. 774-783. A sh raf A li H.M ., G lobalization as a generator o f cultural a n d econom ic hegem ony: a postm odern

perspective, „C anadian Social Science” 2005, n r 1 (3), s. 11-20.

Baum an Z., Tożsamość - j a k a była, je st, i p o c o ? [w:] W okół problem ów tożsam ości, red. A. Jaw ­ łowska, W arszawa 2001, s. 8-25.

B lackm ore C., Sm yth J., L iving with the big picture: a system s approach to citizenship o f a com ­

p le x planet, [w:] N. Dower, J. W illiam s, G lobal C itizenship a critical reader, E dinburgh 2002,

s. 201-212.

B lachnio A., G lobalizacja jed n o stki, [w:] G lobaliacja - n a ró d —jed n o stka . Zagadnienia tożsam o­

ści kulturowej, red. T. K uczur, A. Blachnio, Toruń 2009, s. 49-70.

B okszański Z., Tożsamości zbiorow e. W arszawa 2008.

Bujnicki T., M echanizm y fu n kcjo n o w a n ia po g ra n icza kulturowego, 2006 [dostępne w Internecie pod adresem : w w w .polonia.org.ua/2003-6/konf/09_2006/bujnitski.pdf [12.05.2010].

C raufurd Sm ith R, The U NESC O C onvention on the Protection a n d P rom otion o f the D iversity o f

C ultural Expressions: building a new w orld inform ation a n d com m unication order?, „In tern atio ­

nal Journal o f C om m unication” 2007, n r 1, s. 24-55.

Daly H.E., Population, m igration, a n d globalization, „World Watch M agazine” 2004, n r 17 (5), s. 41-44.

Friedm an T.L., Św iat je s t plaski. K rótka historia X X I wieku, Poznań 2006.

Fukuda-P arr S., De G regorio C., Fu H., Fuentes R., G hosh A., Johansson C., K uonqui Ch., Meh- rotra S., M ukhopadhyay T., Pettinato S., Stew art D., W hite E., H um an D evelopm ent Report 2004, „C ultural liberty in today’s diverse w orld”, N ew York 2004.

G rzybow ski P., P erspektyw a pointegracyjnego zbliżenia p a radygm atów badań edukacji w wa­

runkach zróżnicow ania kulturow ego i etnicznego, [w:] Edukacja m iędzykulturow a w Polsce na przełom ie X X i X X I wieku, red. A. Paszko, K raków 2004, s. 171-179.

Jacyno M „ Szulżycka A., U zależnienia. M iędzy anom ią i a utonom ią, [w:] Wokół problem ów toż­

sam ości, red. A. Jaw łow ska, W arszawa 2001, s. 38-50.

K atra G., M łodzież a globalizacja, [w:] G lobalizacja a je d n o stk a , A. Blachnio, Bydgoszcz 2009, s. 43 -6 6 .

Kivisto P., M ulticulturalism in a global socjety, 2002. Klein N., No logo, Izabelin 2004.

Klein N., D oktryna szoku. J a k w spółczesny kapitalizm w ykorzystuje klęski żyw iołow e i kryzysy

społeczne, W arszawa 2008.

M ackay H., The globalization o f culture?, [w:] D. Held, A globalizing world? Culture, econom ics,

politics, L ondon-N ew York 2004, s. 44-81.

M artin P., W idgren J., International m igration: fa c in g the challenge, „Population B ulletin” 2002, n r 57(1), s. 1-43.

N ikitorow icz J., D ialog kultur w społeczeństw ie w ielokulturow ym i w działaniach edukacji m ię­

dzykulturow ej w kontekście integracji, [w:] E dukacja m iędzykulturow a w Polsce na przełom ie X X i X X I wieku, red. A. Paszko, K raków 2004, s. 13-32.

W ileńszczyzna m a łą o jczy zn ą

Obuchow ski K., O d p rzed m io tu do podm iotu, B ydgoszcz 2000. Obuchowski K., The Revolutions o f Subjects, Ł ódź 2006.

O buchow ski K., Rew olucja pod m io tó w w „globalnej w iosce" [w:] G lobaliacja - n a ró d - j e d n o s t ­

ka. Z agadnienia tożsam ości kulturowej, red. T. K oczur, A. B łachnio, Toruń 2009, s. 15-31.

R ahm an M., M ahm ud N.A., Towards developing a theory o f know ledge. G lobalization, „Journal o f K nowledge G lobalization” 2008, n r 1 (1).

R obotham D., Culture, society, a n d economy. Bringing pro d u ctio n back in, L ondon-T housand O ak s-N ew Delhi 2005.

R óżańska A., Wartości europejskie w opiniach m łodzieży z p o g ra n icza polsko -czeskieg o a aksjo­

logiczna edukacja m iędzykulturow a, [w:] Edukacja m iędzykulturow a w Polsce na p rzeło m ie X X i X X I wieku, red. A. Paszko, K raków 2004, s. 61-62.

Szerląg A., N arodow ościow e zróżnicow anie litew skiej ośw iaty p o d koniec X X wieku, [w:] Wy­

m iary w spółczesnej edukacji na Litwie. Wybrane aspekty, red. A. Szerląg, K raków 2005, s. 67-92.

Szerląg A., M iędzy etnicznością a globalnym otw arciem się - aksjologiczne orientacje P olaków

na Litw ie, [w:] G lobalizacja a je d n o stk a , red. A Błachnio, B ydgoszcz 2009, s. 125-145.

V asiliauskas R., P rzem iany m entalnościow e m łodego pokolenia, [w:] W ym iary w spółczesnej ed u ­

kacji na Litwie. W ybrane aspekty, red. A. Szeląg, K raków 2005, s. 129-136.

V asiliauskas R., Rola litew skiej etnopedagogiki w w ychow aniu m łodego pokolenia, [w:] W ym iary

w spółczesnej edukacji na Litw ie. W ybrane aspekty, red. A. Szerląg, K raków 2005, s. 95-106.

W osińska W., Tożsamość konsum eryjna, „C h arak tery ” 2002, n r 7(66), s. 35-37. W osińska W., O blicza globalizacji, Sopot 2008.

S t r o n y in te rn eto w e

w w w .oph.fi/in stan ced ata/p rim e_ p ro d u ct_ ju lk aisu /o p h /em b ed s/1 1 5 3 1 4 _ In creasin g _ th e_ q u - ality_and_effectivenes_of_the_m anagem ent_of_internationalisation.pdf [12.05.2010].

w w w .cafebabel.pl/article/30576/litw ini-szukaja-szczescia-gdzie-indziej.htm llT 2.05.2010]. w w w .w orldw atch.org/epublish/l/vl7n5 [12.05.2010].

A bstract

The article discusses how the global crosses the local dim ension in an individual life. It explo­ res som e o f the issues o f the broad category o f m ulticulturalism . In order to understand the latest cultural changes it is crucial to decide i f m ulticulturalism does describe the diversity o f m odern society and the w orld or if it is nothing but the abstract model. T his problem cannot be solved w ithout the deeper study o f globalization. T his article explores the problem o f global - local transgression in three aspects: (1) an overview o f the changes experienced by an individual; (2) a description o f the consequences o f cultural m ixture; (3) a discussion o f the challenges faced by m odern education, society and state.