Analityczna metoda oceny jakości prac

A C T A

U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S

FOLIA O EC O N O M IC A 60, 1986

C z ę ś ć II

W ARTOŚCIOW ANIE PRACY

JAKO PO DSTAW A SYSTEMU W YNAGRODZEŃ

G rażyna M u s ia ľ

ANALITYCZNA METODA OCENY JA K O ŚC I PRACY

A n ality czn a m etoda o c e n y p ra c y zm ierza do o k re śle n ia jak o śc io

-w y ch -w łaści-w ości p rac y poprzez opis. Spełnia ona d-w ie -w p e-w n ej m

ie-rze p ie-rzeciw staw n e sobie funkcje; jed n o lito ści i uniw ersaln o ści.

F u nkcja jed n o lito ści m etody a n a lity c z n ej poleg a na jed n o lity m tr a k

to w an iu każdej k o n k re tn e j s tru k tu ry w y m agań w y stę p u ją c y c h na d a

-nym stanow isku. P orów nyw alność niezliczonej różnorodności odm ian

w y m agań p racy , w k tó re obfituje p ra k ty k a , zap ew n ia skuteczność b a d a

-nia.

O d jed n o liteg o p odejścia od o c e n y w y m ag ań p ra c y w y stę p u ją c y c h

w całej g o sp o d a rc e zależy rów ność m iernika p ra c y będ ąceg o p o d sta w ą

w y z n aczan ia p ro p o rcji p łac zasadniczych. J e d y n y m in stru m en tem do

zap ew n ien ia m ak sy m aln ej różności i jed n o lito ści o cen w szy stk ich p rac

je s t sam a m etoda, a zw łaszcza k ry te ria , przez k tó ry c h p ry zm at b a d a się

w y m ag an ia p racy .

F u n k cja u n iw e rsa ln o śc i m etody a n a lity c z n ej w y ra ż a się w:

1) zap ew n ien iu poznaw alności c h a ra k te ru i poziom u w y m ag ań p o

-szczególnych rodzajów p ra c y bez w zględu na n o m en k la tu rę stanow isk

i czynności;

2) u z a sa d n ien iu p o ró w n y w aln o ści ró żn o ro d n y c h stan o w isk i c zy n

ności, k tó re pod w zględem form y zew n ętrzn ej, sta n o w ią c ej o ich s tro

-nie jak o ścio w ej, są w ogóle -niep o ró w n y w aln e.

* Dr, a d iu n k t w In s ty tu c ie E konom ii P o lity czn ej A k ad em ii E konom icznej w K a -to w icac h .

Duży stopień un iw ersaln o ści m etody w sk azy w ałb y na n ieo g ra n ic z o

-ną w p ro st różnorodność z estaw ień w ym agań pracy, dla k tó ry c h oceny

ma być sto so w an a. O koliczność ta u za sa d n ia potrzebą jak n a jb a rd ziej

o gólnego sform ułow ania k ry te rió w oceny. Z kolei ow a ogólność k r y

teriów o ceny pozostaw ia znaczny m arg in es dla subiektyw izm u w in

-te rp re to w a n iu w ym agań p rac y i p o d aje w w ątpliw ość fu nkcję je d n o

li-tości m etody.

Tę w e w n ętrzn ą sprzeczność pom iędzy funkcjam i jed n o lito ści i u n

i-w ersaln o ści p o k o n u je się przez:

1) zn alezien ie kom prom isu w doborze k ry te rió w o ceny w y m agań

p racy;

2) w y p o sażen ie m etody w in stru m en ty a n a lity c z n e i id e n ty fik a c y

j-ne, ta k ie jak:

— u sta le n ie cech ocen p rac y w ram ach k ry terió w ,

— dobór stopni o c en y cech p racy ,

— c h a ra k te ry s ty k a każdecjo stopnia oceny,

— lim itow anie no ty p u n k to w ej dla każdego stopnia oddzielnie lub

dla o ru p y stopni;

3) in stru k cję w ykonaw czą z a w iera ją c ą ogólne z a sa d y i try b o ce n y

w ym agań p r a c y 1.

W śród p ro p o n o w a n y c h w lite ra tu rz e m etod o ce n y jak o ści p ra c y

fu n k cje jednolitości i u n iw e rsa ln o śc i spełnia m etoda zap re z en to w a n a

przez A. M elicha2. Ma ona ten w alo r ró żn iący ją od innych tego typu

m etod, iż jest an ality czn a, kom pleksow a i dynam iczna.

W zw iązku ze zm ianam i, jakie w pro w ad za postęp n a u k o w y w te c h

-nice i organ izacji produkcji, p o w stają now e zaw ody i specjalizacje,

a ob u m ierają sta re , n ie a d e k w a tn e do n o w ych w a ru n k ó w w y tw a rz an ia .

M etoda b ad an ia jakości p ra c y na p o d staw ie zaw odów i specjalizacji

ma w zględną w arto ść poznaw czą, qdyż zdolna jest do o c en y a k tu a

l-nych w ym agań staw ian y ch przez pracę, a te są przecież zd eterm in o w

a-ne przez d o m inujący rodzaj rozw iązań

technicznotechnologicznoorga1 In s tru k c ję w y k o n aw czą, o k tó re j m ow a w te k ś c ie , o p ra c o w a ła a u to rk a w r a -m ach p rac zespołu n au k o w o -b ad aw czeg o , k tó r y pod k ie ru n k ie -m n a u k o w y -m prof, d ra hab. A. M elich a p o d d a ł w e ry fik a c ji m eto d ę o c en y ja k o ś c i p ra c y w zak ła d a c h g ó rn iczy ch w ęgla k am ien n eg o o raz w in n y c h w y b ra n y c h p rz e d s ię b io rstw a c h p rzem y -sło w y ch i o b ro tu to w aro w eg o . J e s t ona z a w a rta w o p ra c o w a n ia c h zespołow ych, k tó re p o w sta ły w w y n ik u w ie lo e ta p o w e j re a liz a c ji tem atu re s o rto w e g o N o w e liz a c ja

s y s t e m u ta r y fik a c ji pra c y w g ó rn ictw ie wqgla k a m ie n n e g o , n r 114,03.02.05 (m

aszy-nopis pow ielony) o raz tem atu m ięd zy u czeln ian eg o M e t o d y w a rto ś cio w a n ia pracy n r M.R.III.2 (m aszynopis pow ielony).

2 A. M e l i c h , T e c h n ik a plac i k ie r u n k i j e j usprawnienia , W a rs z a w a 1972,

n iza c y jn y c h i p o d leg a ją zm ianom w dłuższym o k resie. D latego p o p ra

-w na -w y d a je się o rie n ta c ja nie na -w y m ag an ia -w ed łu g za-w odó-w , lecz

n a u k ie ru n k o w a n ie p ro c e d u ry bad aw czej na p odział w y m a g a ń p ra c y

w edług k ry te rió w , cech i stopni o cen y , tzn. n a p o d ejście a n ality czn e.

P on ad to w zespołach p raco w n iczy ch p o w ią z an y c h w ięzią tech n o lo g

iczną zaciera się różnica pom iędzy p rac ą fizycziczną i um ysłow ą, d o k o

-n u ją się przeto zm ia-ny w ra-n d z e poszczegól-nych czy-n-ników oce-ny

pracy.

T ru d n o rów nież nie dostrzec i tego, że w p ły w o raz czas trw an ia

p o szczególnych ele m en tó w w y m ag ań są odm ien n e w s tru k tu rz e k a ż

-dej k o n k re tn e j p racy .

Z pow yższego w y n ik a, iż p ra k ty k a g o sp o d a rc z a w y k a z u je z a p o trz e

-b o w an ie na tak ą m etodę -b a d a n ia jak o ścio w ej s tro n y p rac y , k tó ra o -b e

j-m ow ałaby e le j-m e n ty w y j-m ag ań p ra c y bez w zględu na ich j-m iejsce w spo-

łeczno-zaw odow ym podziale p racy, d o ty cz y ła za ró w n o p ra c y fizycznej,

jak i um ysłow ej o raz b ra ła pod uw ag ę ich n a tę ż e n ie w czasie. Z ap o trz e

-bow aniu tem u w ychodzi n ap rz e c iw m etoda p ro p o n o w a n a przez A. M eli-

cha, a w a lo ry poznaw cze (analityczność, kom pleksow ość, dynam iczność)

p o zw alają jej p rete n d o w a ć do m iana n o w o czesnej m eto d y o c e n y ja k o ś

-ci p ra c y u ży teczn ej w skali g o sp o d ark i n aro d o w ej.

K o h e re n cję pom iędzy funkcjam i jed n o lito ści i u n iw e rsa ln o śc i

osiąg-T a b e l a t

S y ste m a ty k a k ry te rió w i cech o ce n y w y m ag ań p ra c y

K ry teriu m o ce n y

C ech y o ce n y

u ję c ie o b ciąż en ie

sta ty c z n e d y n am iczn e z a k re s czas trw a n ia

1 2 _{3 4 5}

W ied z a w y k sz ta łc e n ie d o św iad czen ie (nabyte) (n ab y w an e w tra k c ie p racy ) W y m a g a n ia u m y sło w e c h a ra k te r m y śle n ia (od w y k o n y -w a n ia p o lece ń do m y ślen ia b ad aw - czo-tw órczego); ro z e z n a n ie zw iązków p rz y czy n o w y c h ; o są d p ra c y sw o je j i in -n y ch w y m a g a n a przez z a k re s obciąże- c h a ra k te r p ra c y n ia u w ag i, sto -p ień k o n c e n tra -cji; o b ciąż en ie n erw ó w , zm y-in te lig e n c ja , pop ra w n o ść m y ś le -nia o raz u m ie ję

t-n ość d o sto so w a- słów , um y słu n ia się do zm ien-n y c h s y tu a c ji czas trw a n ia ob-ciąż en ia um y słu (od 30 do 90% czasu pracy)

T ab ela 1 (cd.) 1 2 3 4 5 W y m a g a n ia fizyczne w y siłe k fizyczny i w y m a g a n a w y trzy m ało ść; o k re -ślo n a d y sp o z y c ja fizyczna zręczn o ść w w y- z a k re s obciąże- k o n y w an iu p ra- nia poszczegól- cy, p ew n o ść ru- n y ch m ięśn i i chów , niezaw o d - Ich g ru p ; pozy- ność p racy , p re- c ja p rzy p ra c y c y z ja w y k o n a n ia ( ľ czas trw a n ia ob-ciąż en ia fizycz-n eg o (od 30 do 90% czasu pracy) O d p o w ie-d zialn o ść d o k ła d n o ść i s ta -ra n n o ś ć p -ra c y ; o d p o w ied zia ln o ść za z d ro w ie i ż y -cie p o d w ład n y ch o raz za s tra ty śro d k ó w p ro d u k -cji; sam o d

ziel-ność p racy ak ty w n o ść zw iązan a z c h a ra k te rem p ra c y ; g o to -w ość do p o n o -szen ia d o d a tk o -w ego -w y siłk u ; u- m ie ję tn o ść p rz e -fo rso w an ia sw ego sąd u ; in ic ja ty w a w p ra c y (koncep- c y jn o ś ć p racy ) W sp ó łż y c ie z ludźm i sto p ień w y m a g a -n e j u m ie ję t-n o śc i rozm ieszczenia ludzi w p ro cesie p ra c y ; z ak res u m ie ję tn o śc i k ie -ro w a n ia ludźm i sto p ie ń w y m ag a-n e j u m ie ję ta-n o śc i w sp ó łp ra c y z lu -dźm i; w p ły w a n ie na ludzi i o b ch o -d zenie się z nim i W a ru n k i p ra c y z a k re s w pływ u w a ru n k ó w na z d ro w ie o raz u- tru d n ie n ie p ra c y z ty tu łu w a ru n -ków czas trw a n ia ob-c ią ż e n ia w a ru n -kam i p ra c y (od 30 do 90% cza-su pracy) Ź r ó d ł o : A. M e l i c h , T e c h n i k a p l a c 1 k i e r u n k i l e i u s p r a w n i e n i a . W a r s z a w a 1972, в. 197— 198, t a b l. 10.

nięto w tej m etodzie przez n a s tę p u ją c y dobór k ry te rió w i cech p racy .

Ja k o po d staw o w e k ry te ria o c e n y w y m ag ań p ra c y p rz y ję to 6 czynników :

w iedzę, w ym ag an ia um ysłow e, w y m agania fizyczne, odpow iedzialność,

w spółżycie z ludźm i, w a ru n k i p racy . W y m a g a n ia fizyczne i um ysłow e

c h a ra k te ry z u je się p o n a d to ze w zględu na z a k re s i czas trw a n ia tych

obciążeń. W ten sposób o c e n ie podlega fak ty c zn ie 16 cech p racy , k tó re

z estaw iono w tab. 1.

M etoda w y p o sażo n a je s t w in stru m e n ty a n a lity c z n e i id e n ty fik a c y

j-ne. K ażdej z cech o c en y w y m ag ań p ra c y są p rz y p o rz ą d k o w a n e stopnie

o cen y . S tanow ią one jak o śc io w e c h a ra k te ry s ty k i p ra c y w u jęc iu n a ra s

-tającym . Przy pom ocy liter alfabetu oraz cyfr rzy m sk ich id en ty fik u je

się stopień ocen y cechy p ra c y z jeg o c h a ra k te ry s ty k ą . P rz y ję to um ow

nie, iż literam i alfabetu oznacza się sto p n ie w y m ag ań sta ty c zn y c h i z a

-k re s obciążeń, a cyfram i rzym s-kim i cechy dy n am iczn e i czas trw an ia

obciążeń. Z ałącznik 1 ilu stru je ocenę w y m a g a ń p ra c y w raz ze sto p n ia

-mi ocen. J a k m ożna zauw ażyć na je j p o d staw ie, om aw ian a m etoda jest

e la sty c z n a , gdyż sto p ień o c e n y d an ej cechy m ożna zw iększać w

zależ-ności od p o trzeb badaw czych. P onadto odznacza się ona dużą p re c y z y

j-nością pom iaru dzięki istn ien iu stopni po śred n ich .

Istotnym i innow acjam i w p re z e n to w a n ej m etodzie są:

— łączna ocena p u n k to w a sta ty c zn ej i d y n a m ic zn ej s tro n y w y m ag ań

p rac y ; w ychodzi się z założenia, iż w iedzy nie m ożna a n alizo w ać w o d e

-rw a n iu od dośw iadczenia, a obciążenia — od czasu jeg o t-rw a n ia etc.

(W d o ty ch czaso w y ch m etodach o c e n ia n o o ddzielnie poszczególne k r y

-teria);

— b ra k lim itu p u n k to w eg o dla każd eg o k ry te riu m , cechy, stopnia

oceny.

O cena d o k o n y w a n a je s t p rzy użyciu tabeli, w k tó re j p u n k ty w z ra

s ta ją zarów no w kolum nach, ja k i w w ierszach w edług p ro g re sji w y r a

-ż ają c ej się w zorem : w = x * l,0 8 * (patrz tab. 2). T aki przebieg krzy w ej

je s t k o n ieczn y ze w zględu na p o trz eb ę o b jęcia o c e n ą w szy stk ich s ta n o

-w isk — zaró -w n o p raco -w n ik ó -w fizycznych, ja k i um ysło-w ych.

T ak w ięc pom im o w y stęp o w a n ia 16 cech p o d le g a ją c y c h o c e n ie fa k

-tycznie otrzy m u je się 8 n o t p u n k to w y ch , k tó ry c h sum a stan o w i o

oce-T a b e l a 2

T a b e la p u n k to w a dla p o szczeg ó ln y ch sto p n i o c e n y p rzy zało ż en iu p ro g re sy w n e g o w zro stu w a rto ś c i p u n k tó w S to p n ie o cen y A В С D E F G H J K L M N O P I 0 1 2 4 5 7 9 12 15 18 22 26 30 35 41 11 1 2 4 5 7 9 12 15 18 22 26 30 35 41 48 III 2 4 5 7 9 12 15 18 22 26 30 35 41 48 55 IV 4 5 7 9 12 15 18 22 26 30 35 41 48 55 63 V 5 7 9 12 15 18 22 26 30 35 41 48 55 63 72 VI 7 9 12 15 18 22 26 30 35 41 48 55 63 72 82 VII 9 12 15 18 22 26 30 35 41 48 55 63 72 82 93 V III 12 15 18 22 26 30 35 41 48 55 63 72 IX 15 18 22 26 30 35 41 48 55 63 72 2 r 6 d 1 o: A . M e И с h , o p . c i i., i . 198,

T a b e l a 3 O cen a p ra c y (stan o w isk pracy)

K ry te ria i sto p n ie o ce n y p ra c y Lp. S ta n o w isk a p ra c y etarszy in s p e k to r no rm o -w an ia p ra c y W iedza w y k sz ta łc e n ie 1 M

d o św iad czen ie 2 III

U m iejętn o ści z a k re s m y ślen ia 3 D

u m y sło w e in te lig e n c ja 4 IV

O b ciążen ie z a k re s o b ciąż en ia 5 D um ysłu czas trw a n ia o b ciąż en ia 6 11 U m iejętn o ści w y siłek , w y trw a ło ść 7 В

fizyczne zręczność 8 II

O b ciążen ie z a k re s o b ciąż en ia 9 В fizyczne czas trw a n ia o b ciąż en ia 10 II S p ecy fik a d o k ła d n o ść , sam odzielność,

p ra c y o d p o w ied zia ln o ść 11 F a k ty w n o ść , in ic ja ty w a 12 V W sp ó łp ra c a u m ie ję tn o śc i kiero w n icze 13 С z ludźm i o b ch o d zen ie się z ludźm i 14 IV W a ru n k i z a k re s o b ciąż en ia 15

в

в

U m iejętn o ści fizyczne _{2 2}

O b ciążen ie fizyczne _{2 2} S p ecy fik a p ra c y _{9 18} W sp ó łp ra c a z: ludźm i 5 7 W a ru n k i p ra c y _{2 2} Sum a _{43 80} A o c e n « w g t a b e li p u n k t o w e ) o p a r t e ] n a p o s t ę p ie a r y t m e t y c z n y m . ® s a m a o c e n a w g t a b e li p r o g r e s y w n e j (w “ x ’ 1,08*). Z r ó d 1 o : A . M e l i c h , S y s l e m p l a c w k a p i t a l i z m i e , W a r s z a w a 1966, s . 326— 3 27.

nie p racy. W tab. 3 z a w a rta je s t p rzy k ła d o w o o c e n a p ra c y w ra z z

obliczeniem p u n któw , a w zał. 2 um ieszczono w zór p rz y k ła d o w o w y p e łn io

-neg o fo rm ularza opisu stan o w isk a p racy .

O prócz z a p re z en to w a n e g o in stru m en tariu m a n a lity c z n e g o i id e n ty

fik a c y jn e g o m etoda z ao p atrzo n a je s t w in stru fik cję w y fik o n aw czą, z a w ie ra

-jąc ą ogólne za sa d y i try b ocen y w y m ag ań p racy . In stru k c ja stan o w i

in te g ra ln ą część metody*.

P rzedłożony sposób p o d ejśc ia do o c e n y jak o śc io w ej stro n y p ra c y

czyni zadość po stu lato m jed n o lito ści z jed n ej stro n y o raz u n iw e rsa ln o

ści z d ru g iej stro n y dzięki tem u, iż m ierzenie p racy , ja k k o lw ie k d o k o n u

je się poprzez opis, podlega d a le k o idącym uściśleniom . W ielość in s tru

-m entów id en ty fik a c y jn y c h d e te r-m in u je jed n o zn aczn o ść w p o stęp o w an iu

badaw czym , a tak że og ran icza w pływ czy n n ik a su b ie k ty w n e g o o raz

zw iększa dokładność i o b iek ty w n o ść w yników .

O m aw ianą m etodę m ożna zaad o p to w ać do b a d a n ia jak o śc i p rac y

w skali m akroekonom icznej, a je j re z u lta ty p o tra k to w a ć ja k o in fo rm acje

w y jśc io w e do o p rac o w an ia ram o w y ch p ro p o rc ji p łac z a sad n iczy ch w g o

-sp o d a rc e n aro d o w ej.

G r a t y n a M usiał

ANALYTICAL M ETHOD O F JO B EVALUATION

T he a rtic le a n a ly z e s th e p roblem of p erfo rm a n c e a p p ra isa l. P erfo rm an ce s ta n d a rd s a re e x a m in ed a c co rd in g to th e ir tw o fu n ctio n s co n c e rn in g th e ir uniform an d u n iv e rs a l c h a ra c te r.

In th is c o n te x t, th e re is p re s e n te d th e m eth o d p ro p o se d by A. M elich, w h ich re fe rs to jo in t a p p ra isa l of m a n u a l a n d c le ric a l w o rk .

T h e a u th o r d e v o te s a g re a t d eal of h e r a tte n tio n to a n a ly tic a l an d id e n tific a tio n in s tru m e n ts of th e m eth o d such as:

1) sy s te m a tic s of c rite ria a n d c h a ra c te ris tic s of p e rfo rm a n c e s ta n d a rd s a p p ra isa l; 2) a p p ra isa l of p erfo rm an ce s ta n d a rd s alo n g w ith a p p ra isa l n o te s;

3) ta b le of g ro w th in th e n u m b er of p o in ts fo r p a rtic u la r a p p ra isa l n o te s assu m in g p ro g re ssiv e g ro w th of th e ir v alu e.

T h e a rtic le c o n ta in s a n ex am p le of p erfo rm an ce a p p ra isa l w ith e s tim a tio n of th e sum of p o in ts as w ell as a m odel of a fille d form d e sc rib in g a w o rk post.

A w id e ra n g e of id e n tific a tio n in s tru m e n ts e n su re s: 1) e x p lic itn e ss of re s e a rc h p ro c e d u re ;

2) it re d u c e s th e in flu en ce of su b je c tiv e facto r; 3) it in c re a se s a c c u ra c y an d o b je c tiv e n e s s of re s u lts .

T h e p ro p o se d a n a ly tic a l m eth o d of p erfo rm an ce a p p ra isa l m ay be a d o p te d for la b o u r a p p ra isa l on th e m acro eco n o m ic scale, a n d its re s u lts m a y b e tr e a te d as in fo rm atio n b asis for e la b o ra tio n of th e b asic w a g e sy ste m in th e n a tio n a l econom y.

Z a ł ą c z n i k t TABELA OCENY W Y M A G A Ń PRACY W RA Z ZE ST O PN IA M I OCEN

(wg A. M e l i c h a , T e c h n ik a plac i k ie r u n k i j e j usprawnieniu , W a rsz a w a 1972, s. 287—295)

I. W ied z a C ech a: Z d o b y te w y k sz ta łc e n ie (p y tan ie a n k ie to w e 1) S to p ień o ce n y

A — P ra c a w n o rm a ln y c h w a ru n k a c h , nie w y m a g a szczególnego p rzy u czen ia. M oże by ć w y k o n y w a n a po k ró tk im w stę p n y m in s tru k ta ż u (np. p ra c a go ń ca, ro b o tn i-k a placow ego).

В — S to p ie ń p o śre d n i1.

С — P ra c a w n o rm a ln y c h w a ru n k a c h , w y m ag a p rz y u c z e n ia w o k re s ie do 3 m iesięcy . P rz y u czen ie to m a n a celu p rz y g o to w a n ie p ra c o w n ik a do w y k o n y w a n ia o g ra -niczo n y c h czy n n o ści (np. do o b słu g i p ro s ty c h m aszyn, w y p isy w a n ia zlec eń w a r-sztato w y ch ). D — S to p ie ń p o śred n i. E — P ra c a w y m ag a p rz y u c z e n ia w o k re s ie do 2 la t w celu w y k o n y w a n ia p o w a ż n ie j-szy ch p ra c o c h a ra k te rz e sp e c ja ln y m (np. n a s ta w ia n ia m aj-szyn, p is a n ia na m aszynie. F — S to p ie ń p o śred n i.

G — P ra c a w y m a g a n a u k i zaw odu lu b n a b y c ia ró w n o rz ę d n y c h u m ie ję tn o śc i w celu w y k o n y w a n ia ro b ó t o c h a ra k te rz e fach o w y m (np. ślusarz, w alco w n ik , księgow y). H — S to p ie ń p o śred n i.

I P ra c a w y m a g a w y k sz ta łc e n ia zaw odow ego, a w ięc śre d n ie g o o c h a ra k te rz e sp e c ja lis ty c z n y m (np. te c h n ik w a rsz ta to w y , te c h n ik n o rm o w an ia, e k o n o m ista w y -działow y).

J — S to p ień p o śred n i.

К — P ra c a w y m a g a w y k sz ta łc e n ia w z a k re s ie szk o ły w y ższej sto p n ia p ierw szeg o (np. in ży n ier, d y p lo m o w an y ek o n o m ista), e w e n tu a ln ie n ie p ełn eg o w y k sz ta łc e -n ia w yższego.

L — S to p ień p o śred n i.

M — P ra c a w y m a g a p e łn e g o w y k sz ta łc e n ia w z a k re s ie szk o ły w y ższej (np. mgr in ż y n ie r, m g r ekonom ii).

N — S to p ie ń p o śred n i.

O Do p ra c y te j poza w y k sz ta łc e n ie m w y ższy m o jed n y m k ie ru n k u p o trz e b n e je s t jeszcze u z u p e łn ie n ie w y k sz ta łc e n ia w in n e j s p e c ja listy c z n e j d zied z in ie lu b te ż p rz y g o to w a n ie n a u k o w e (np. w z a k re s ie ek o n o m etrii, so cjo lo g ii; w y m ag an e stu d ia podyplom ow e).

C ech a: D o św iad czen ie (p y tan ie a n k ie to w e 2) S to p ień o cen y

I — M ały z a k re s sam o d zieln o ści (s ta n o w isk a p o czątk o w e). II — S to p ień p o śred n i.

1 S l ° P n i ® p o ś r e d n i e w z a k r e s i e w y k s z t a ł c e n i a n a l e ż y s t o s o w a ć w ó w c z a s , g d y p o z a w y m a g a n i a m i w y r a ź n i e o k r e ś lo n y m i z a c h o d z i p o t r z e b a u z u p e ł n ie n i a w y k s z t a ł c e n i a o g ó l n e g o p r z e z k u r s y lu b s t u d ia s p e -c j a l i s t y -c z n e b ą d ź g d y w y m a g a n e J e s t u z y s k a n i e d o d a t k o w e j s p e -c j a l n o ś -c i (n p . p r z e z t e -c h n ik a w z a k r e s i e e k o n o m ik i, p r z e z i lu c a r z a w z a k r e s i e e n e r g e t y k i ) .

III — W y m a g a n y staż p ra c y n a d an y m sta n o w isk u 2 la ta , o p a n o w a n ie sam o d ziel-n eg o w y k o ziel-n y w a ziel-n ia p ra c y ziel-na d aziel-n y m staziel-n o w isk u .

IV — S to p ień pośredni.

V — P ra c a w y m ag a w szech stro n n o ści zaw o d o w ej, p e łn e j sam o d zieln o ści w d an y m zaw odzie o raz stażu do 5 lat.

VI — S to p ień pośredni.

V II — P raca w y m ag a sz e ro k ie j w szech stro n n o ści, p ełn eg o d o św iad czen ia ró w n ież w z a k re s a c h sp e c ja ln y c h , poza w y u czo n y m lu b n a b y ty m w y k sz ta łc e n ie m w jed n y m k ie ru n k u , o raz stażu p ra c y p o w y żej 8 lat.

II. U m iejętności u m ysłow e C echa: Z ak res m y ślen ia (p y ta n ie a n k ie to w e 3) S to p ień o cen y

A — P raca w y m ag a b e zb łę d n eg o w y k o n y w a n ia poleceń, bez k o n iecz n o ści d o k o n y -w a n ia -w ła sn e g o osądu.

В — S to p ień pośredni.

С — W y m a g a n y o g ra n ic z o n y o są d w z a k re s ie w ła sn e j p ra c y b ądź d o św iad czen ie k o n iecz n e do ro z e z n a n ia p rz y c z y n d a n e g o z ja w is k a i o k re ś le n ia zw iązków p rz y czy n o w y ch w nim zach o d zący ch .

D — S to p ień p o śred n i.

E — W p ra c y k o n iecz n e je s t p rz e m y śle n ie sk o m p lik o w a n y c h p roblem ów , ta k ż e o c h a ra k te rz e p ersp e k ty w ic z n y m .

F — S to p ień p o śred n i.

G — P ra c a w y m a g a m y ś le n ia b ad aw czo -tw ó rczeg o , d la k tó re g o n ie is tn ie ją z g ó ry o k re ś lo n e m etody. Z achodzi k o n iecz n o ść sam o d zieln eg o u k s z ta łto w a n ia sk o m p li-k o w a n y c h p ro cesó w p ro d u li-k c ji.

C echa: In te lig e n c ja — b y stro ść (p y tan ie a n k ie to w e 4) S to p ień o cen y

I — P ra c a n ie w y m a g a w n ik liw o ści i b y stro śc i um y słu , g d y ż m a ró w n o m ie rn y c h a ra k te r, n ie w y k a z u je żad n y c h zm ian a n i teil n ie p o w sta ją z a s k a k u ją c e sy tu a c je .

II — S to p ie ń p o śred n i,

III — W p ra c y k o n ie c z n a je s t u m ie ję tn o ść d o sto so w a n ia się do z m ien n y ch sy tu a c ji, w y so k i sto p ie ń in te lig e n c ji, w n ik liw o ść i b y stro ść um ysłu.

IV — S to p ień p o śred n i.

V — P ra c a stw a rz a częste, szy b k ie i n ie o c z e k iw a n e zm ian y s y tu a c ji o c h a ra k te -rz e zask a k u ją c y m , w y m a g a ją c e w y b itn e j in te lig e n c ji i d u żej w n ik liw o ści m y ślen ia.

III. O b ciążen ie u m y sło w e C ech a: Z a k re s o b ciąż en ia (p y ta n ie a n k ie to w e 5) S to p ień o cen y

A — P ra c a n ie w y m ag a o b c ią ż e n ia w z a k re s ie u m y sło w y m lu b s tw a rz a ty lk o o b c ią -żenie bez w ięk szeg o znaczenia.

В — S to p ień p o śred n i.

С — P ra c a p o le g a na o b se rw a c ji fu n k c jo n o w a n ia m echanizm ów , bez k o n iecz n o ści w y tę ż o n e j k o n c e n tra c ji um ysłu. W y m a g a n o rm a ln e j u w ag i lub z a in te re s o w a n ia . D — S to p ień p o śred n i.

o n a na o b se rw a c ji p ro cesó w p ro d u k c ji, k tó re c h a ra k te ry z u je n ieró w n o m iern o ść p rzeb ieg u i n ie sp o d z ie w a n e zab u rzen ia, p o w o d u ją c e ró w n ież o b ciąż en ie sy s te -mu n erw o w eg o .

F — S to p ień p o śred n i.

G — K o n ieczn y je s t w y so k i sto p ie ń o b c ią ż e n ia sy stem u n e rw o w e g o ; p ra c a w y m ag a w ie lk ie j k o n c e n tra c ji u w agi, zw iązan ej z an alizą m yślow ą o k re ś lo n y c h p r o -blem ów .

C ech a: C zas trw a n ia o b ciąż en ia (p y tan ie a n k ie to w e 6) S to p ie ń o cen y

I — O b ciążan ie w y s tę p u je ty lk o o d czasu do czasu (ok. 30% czasu p racy). II — O b ciążen ie w y s tę p u je często (ok. 60% czasu p racy).

III — O b ciążen ie w y s tę p u je s ta le (ok. 90% czasu p racy). IV. U m iejętn o ści fizyczne C ech a: W y siłe k fizyczny i w y trw a ło ś ć (p y tan ie a n k ie to w e 7) S to p ień o cen y

A — P ra c a le k k a , siła fizyczna p rzy n ie j n ie je s t w y m a g a n a (m ogą ją w y k o n y w a ć ko b iety ). P o zy cja p ra c y w y g o d n a,• p o zy cja s to ją c a d o p u szczaln a, a le bez do-d a tk o w y c h z ty m zw ią z a n y c h obciążeń.

В — S to p ień p o śred n i.

С — W y m a g a n a siła fizyczna i w y trw a ło ść , ja k ie j o c z e k u je się o d d o ro słeg o , z d ro -w eg o m ężczyzny. P raca z -w iązan a z p o d n o szen iem ciężaró-w . W y stą p ić te ż m oże ko n iecz n o ść p ra c y w p rzy m u so w ej p o zy cji (np. sk u lo n e j, n iew y g o d n ej). D — S to p ień p o śred n i.

E — P ra c a w y m ag a z n aczn ej siły fizy czn ej i duiiej w y trw a ło śc i, a do w y k o n y w a n ia n iez b ę d n e są szczeg ó ln e p re d y s p o z y c je .

C ech a: Z ręczn o ść w p ra c y fizy czn ej (p y tan ie a n k ie to w e 8) S to p ie ń o c en y

I — P ra c a n ie w y m a g a szczeg ó ln ej zręczności, a w ięc m oże by ć w y k o n y w a n a n a w e t p rzez u łom nych.

II — S to p ień p o śred n i.

III — P ra c a w y m a g a śre d n ie j, z w y k łe j zręczn o ści i p ew n o ści ru c h ó w c ia ła (np. na ru szto w an iach ) b ądź ta k ie j zręczności, ja k a u m ożliw ia o sią g a n ie zało ż o n ej z g ó ry d o k ła d n o śc i p racy .

IV — S to p ień p o śred n i.

V — W y m a g a n a szczeg ó ln a zręczność, n ie z b ę d n a przy p ra c y o c h a ra k te rz e pre-cy z y jn y m ; w y ją tk o w a p e w n o ść ru c h ó w rę k i lu b in n y ch części ciała.

V. O b ciążen ie fizyczne C ech a: Z ak res o b ciąż en ia (p y tan ie a n k ie to w e 9) S to p ie ń o ce n y

A — P ra c a z w iązan a z o b ciąż en iem m n ie jsz y c h g ru p m ięśni. В — S to p ień p o śred n i.

С W p ra c y k o n ie c z n e je s t o b ciąż en ie m ięśn i przez u ż y w a n ie śre d n io cięż k ich n arzęd zi albo o b ciąż en ie w ię k sz y c h g ru p m ięśn i (np. p rzy k u ciu w sk u lo n e j postaci).

D — S to p ień pośredni.

E — P ra c a w y m a g a siln eg o o b c ią ż e n ia m ięśn i przy u ży ciu cię ż k ic h p rzed m io tó w albo p o d n o sz e n ia cięż aró w o w a d z e 30— 50 kg.

F — S to p ień p o śred n i.

G — P raca w y m a g a n ad zw y c z a jn e g o o b ciąż en ia m ięśni, o w y ją tk o w y m c h a ra k te rz e . C echa: C zas trw a n ia o b ciąż en ia (p y tan ie a n k ie to w e 10)

S to p ień o cen y

I — O b ciążen ie w y s tę p u je ty lk o od czasu do czasu (ok. 30% czasu p racy ). II — O b ciążen ie w y stę p u je często (ok. 60% czasu p racy).

III — O b ciążen ie w y s tę p u je s ta le (ok. 90% czasu p racy). VI. O d p o w ied zialn o ść

C ech a: O d p o w ied zialn o ść, sam o d zieln o ść, d o k ła d n o ść (p y tan ie a n k ie to w e 11) S to p ień oc e n y

A — P ra c a n ie w y m ag a szczeg ó ln ej sam o d zieln o ści lu b o d p o w ied zia ln o ści. В — S to p ień p o śred n i.

С — W y m a g a n a s ta ra n n o ś ć w p ra c y o c h a ra k te rz e sam odzielnym , od czasu do czasu k o n tro lo w a n e j. N o rm a ln a o d p o w ied zia ln o ść za pow ierzo n o p raco w n ik o w i m a te ria ły , n a rz ę d z ia i m aszy n y .

D — S to p ień p o śred n i.

E — W y m a g a n a szczeg ó ln a sta ra n n o ś ć p rzy w y so k im sto p n iu d o k ład n o ści. P raca zw iązan a z n ieb ez p ieczeń stw em sp o w o d o w a n ia w ię k sz y c h s tra t m a te ria ln y c h , a ta k ż e z zag ro żen iem zd ro w ia innych. W y m a g a n a o d p o w ied zia ln o ść za p ra c ę in n y ch (praca k iero w n icza).

F — S to p ień p o śred n i.

G — P ra c a zw iązan a z w y so k im stopniom o d p o w ied zia ln o ści (pom yłki m o g ą sp o w o -d o w ać bar-dzo -d uże s tra ty lu b z a g rażać ży ciu i z -d ro w iu lu-dzkiem u).

H — S to p ień p o śred n i.

I P raca w y m a g a p e łn e j sam o d zieln o ści p o d ejm o w an ia d e c y z ji w n a jw a ż n ie jsz y c h sp raw ach .

C ech a: A k ty w n o ść i in ic ja ty w a z w iązan e z o d p o w ie d z ia ln o śc ią (p y tan ie a n k ie -to w e 12)

S to p ień o cen y

I — P ra c a n ie w y m ag a in ic ja ty w y lu b ry z y k a , o d b y w a się p od n o rm aln y m n a d -zorem .

II — S to p ień pośredni.

III — W z a k re s ie w y k o n y w a n y c h c zy n n o ści p ra c a m a c h a ra k te r sam o d zieln y , w y -m a g a w ięc zw y k łeg o sto p n ia in ic ja ty w y , a k ty w n o śc i o raz o d p o w ied zialn o ści. IV — S to p ień p o śred n i.

V — P rzy p ra c y sam o d zieln ej (w m n iejszy m z a k re s ie k ie ro w n ic z e j, a p o le g a ją c e j p rzed e w szy stk im n a k o n tro li p ra c y innych) w y s tę p u je k o n iecz n o ść w y ższego an iże li z w y k ły sto p n ia a k ty w n o ści, g o to w o ści do w y k o n y w a n ia d o d a tk o -w ej p ra c y i in ic ja ty -w y o ra z p o d e jm o -w a n ia d e c y z ji o śre d n ie j o d p o -w ie d z ia l-ności.

V I — S to p ie ń p o śred n i.

VII — P ra c a o c h a ra k te rz e w y b itn ie k iero w n iczy m w sto su n k u do w ię k sz y c h g ru p p rac o w n ik ó w ; w y m a g a ju ż w y so k ie g o sto p n ia in ic ja ty w y i a k ty w n o śc i o raz g o to w o ści p o d e jm o w a n ia d e c y z ji o d użym sto p n iu o d p o w ied zia ln o ści. V III — S to p ie ń pośredni.

IX — P ra c a na n a jw y ż sz y c h szczeb lach k ie ro w n ic tw a , z w ią z a n a ze szczeg ó ln ie w y -sokim sto p n iem in ic ja ty w y w ła sn e j i z k o n iecz n o ścią sta łe g o p o d ejm o w an ia d e c y z ji o zn aczen iu zasad n iczy m (a w ięc ta k ż e p o n o sz e n ia o d p o w ied zia ln o ści za nie).

VII. W sp ó łży cie z ludźm i C echa: U m iejętn o ść k ie ro w a n ia (p y ta n ie a n k ie to w e 13) S topień oc e n y

A — P raca nie w y m a g a ż a d n y c h u m ie ję tn o śc i w zakres ie k ie r o w a n ia ludźmi. ® W y m a g a u m ieję tności ro zm ie sz czania ludzi w proces ie pracy, in s tru o w a n ia ich

o raz o c e n ia n ia ich pracy.

С — W y m a g a n a u m ie ję tn o ść k ie r o w a n ia w iększym i grupam i ludzkimi, co w iąże się z rozw ią z y w a n ie m pro b lem ó w o rg a n iz a c y jn y c h i personaln ych.

D P raca w y m a g a w y b itn y c h u m iejętn o ści k ierowniczych na n a c z e ln y c h s t a n o -wiskach.

C echa: W sp ó łp ra c a z ludźm i (p y ta n ie a n k ie to w e 14) S to p ie ń o ceny

I — P raca nie w y m ag a u m ie ję tn o śc i w sp ó łd z ia ła n ia z ludźm i, a zw iązan a jest n a jw y ż e j z k o n iecz n o ścią p o d p o rz ą d k o w a n ia się po lecen io m p rzełożonego II — S topień pośredni.

III — P raca w y m ag a zw y k łeg o sto p n ia u m ie ję tn o śc i k ie ro w a n ia n ie z b y t w ielkim i g ru p am i ludzkim i. W y m a g a n e u zd o ln ien ia w z a k re s ie w p ły w a n ia na ludzi, tak t.

IV — S to p ień pośredni.

V — W y m a g a n e sz czególne (nadzw yczajn e) um iejętn o ści w sp ó łp r a c y z ludźmi, z w iązan e z k ie ro w a n ie m w ielkim i grupam i ludzkim i. P ra c a w y m ag a u m ie-ję tn o śc i łag o d ze n ia ko n flik tó w , zdolności p ro w a d z e n ia p e rtra k ta c ji.

VIII. W a ru n k i p ra c y

C ech a: Z ak res o b ciąż eń ze stro n y w a ru n k ó w p ra c y (p y tan ie a n k ie to w e 15) S to p ień o cen y

A P ra c a z w iązan a z niezn aczn y m i ob ciążen iam i ze stro n y w a ru n k ó w p racy , bez zag ro żen ia w y p ad k am i.

В — S to p ień p o śred n i.

c — P raca zw iązan a z d ość u ciąż liw y m w pływ em je j w a ru n k ó w , w y s tę p u je też p ew n e, choć n iezn a czn e zag ro żen ie w y p ad k am i. N ie w y stę p u je je d n a k u tru d -n ie-n ie p o -n ad m iarę przecięt-n ą.

D — S to p ień p o ś r e d n i

E P raca o d b y w a się w w a ru n k a c h , k tó re (zw łaszcza przy z a n ie d b a n iu p rzepisów bezp ie czeń stw a i h ig ien y p racy ) z a g ra ż a ją zdrow iu, a n a w e t życiu p ra c o w n i-ków . W aru n k i siln ie u tru d n ia ją pracę.

F — S to p ień pośredni.

G — W y s tę p u ją szczeg ó ln ie u ciążliw e w p iy w y o to cze n ia, k tó re ty lk o przez k ró tk i o k re s m ożna w y trzy m ać, ta k że k o n iecz n e są p rz e rw y w p racy . D uże n ie -b ezp ieczeń stw o w y p ad k ó w , zag ro żen ie zd ro w ia i ży cia p raco w n ik a.

C echa: C zas trw a n ia o b ciąż en ia tru d n y m i w a ru n k a m i p ra c y 2 (p y ta n ie a n k ie -to w e 16)

i Z e s t a w i e n ie t r u d n y c h w a r u n k ó w p r a c y : a ) n ie o d p o w i e d n i a t e m p e r a t u r a (z b y t w y s o k a lu b z b y t n i s k a ) , b) w o d a , w i l g o ć , k w a s y , c) b r u d , k u r z , d) g a z y i p a r y , e ) w s t r z ą s y 1 h a ł a s y , f) ś w i a t ł o (zbyt j a s k r a w e lu b z b y t i l a b e ) , g) w p ły w y a t m o s f e r y c z n e , p r z e w i e w y , h ) t o k s y c z n o ś ć p r a c y , n ie b e z p ie c z e ń s tw o c h o r ó b z a w o d o w y c h , i) n i e b e z p ie c z e ń s t w o w y p a d k ó w .

S to p ień o cen y

I — O d czasu do czasu (ok. 30% czasu p racy ) w y s tę p u je o b ciąż en ie m niejszą liczbą czy n n ik ó w (1—3) u tru d n ia ją c y c h p racę.

II — O d czasu do czasu (ok. 30% czasu p racy ) w y s tę p u je o b c ią ż e n ie w ięk szą liczbą czy n n ik ó w u tru d n ia ją c y c h p ra c ę lu b często (ok. 60% czasu pracy) w y s tę p u je o b ciąż en ie niew ielom a czy n n ik a m i u tru d n ia ją c y m i.

III — S tale (ok. 90% czasu p racy ) w y stę p u je o b ciąż en ie n iew ielo m a czy n n ik a m i u tru d n ia ją c y m i p ra c ę ze stro n y w aru n k ó w .

IV — C zęsto (ok. 60% czasu p racy ) w y stę p u je o b ciąż en ie w ięk szą liczbą c z y n n i-k ó w u tru d n ia ją c y c h p racę.

V — D łużej n iż w ciągu 60% d n ia ro boczego w y stę p u ją o b c ią ż e n ia w ięk szą liczbą c z y n n ik ó w u tru d n ia ją c y c h pracę.

Z a ł ą c z n i k 2 W ZÓR PRZYKŁADOW O W Y PEŁN ION EGO FORMULARZA

OPISU STA N O W ISK A PRACY

(wg A. M e l i c h a , S y s t e m plac w ka p italizm ie, W a rs z a w a 1966, s. 323—324)

P rzed sięb io rstw o S tan o w isk o p ra c y

O pis sta n o w isk a p ra c y W y d z ia ł O pis p ra c y n r St. in s p e k to r n o rm o w an ia p racy A. P rzeb ieg i z a k re s p ra c y O p ra c o w y w a n ie p ro je k tó w tec h n ic z n ie u z a sa d n io n y c h n orm p ra c y d la z a sa d n i-czy ch sta n o w isk p rzeró b czeg o ciąg u w alco w n iczeg o szereg u w y d ziałó w poprzez an a liz ę rzec z y w isty c h czasó w w y k o n a n ia o p e ra c ji i robót. D o k o n y w an ie pom ia-ró w ch ro n o m e tra ż o w y c h ia-różnym i m etodam i, w ty m ia-ró w n ież m e to d ą m igaw kow ą. A n a liz o w a n ie sto so w a n y c h norm p ra c y i — w ra z ie n ie p ra w id ło w o śc i — s ta -w ia n ie -w n io sk ó -w -w z a k re s ie -w p ro -w ad zen ia p o p ra -w e k do zm ian. P ro -w ad zen ie a n a liz y o sią g a n e j w y d a jn o śc i p racy , b ad a n ie c z y n n ik ó w w p ły w a ją c y c h n a je j w z ro st i o p ra c o w y w a n ie p ro je k tó w p o d n ie sie n ia je j poziom u, n a d z ó r n a d re a liz a c ją w n io sk ó w i a n a liliz a o sią g a n y c h efektów . R efero w an ie o p ra c o w a n y c h p ro -je k tó w i u z a sa d n ie n ie ich słu szn o ści na k o m isjach w y d ziało w y ch , z a k ła d o w y c h i o m aw ian ie ich z z a in te re so w a n y m i p raco w n ik am i. W y k o n y w a n ie in n y ch p rac, np. spraw o zd aw czy ch , z le c o n y c h przez k iero w n ik ó w zespołu.

B. W y m a g a n ia i o b ciąż en ia zw iązan e z p ra c ą

1. P o trzeb n e p rz y g o to w a n ie z aw o d o w e i w y k sz ta łc e n ie

2. C zas p o trzeb n y na w p ra w ia n ie się do p ra ry 2 la ta p ra k ty k i w n orm ow aniu ruchu. 3. S to p ień sam o d zieln o ści m y ślen ia

O p ra c o w y w a n ie w o p arciu o d a n e z a w a rte w lite r a tu rz e i w łasn e d o św iad cze-nie ra c jo n a ln y c h m eto d p racy . W sp ó łu d ział przy w p ro w ad zan iu ich w życie. 4. W ym ogi in te lig e n c ji i b y stro ści um ysłu

D uży sto p ie ń in te lig e n c ji, o b ro tn o ść w piśm ie i słow ie. 5. S to p ie ń u w ag i i k o n c e n tra c ji

O b se rw a c ja ro b o tn ik ó w w p rzeb ieg u sk o m p lik o w an y ch p ro cesó w p ro d u k c y jn y c h i p ra c y ludzi.

6. C zas o b ciąż en ia u w agi, k o n c e n tra c ji

O b ciążen ie w y s tę p u je w czasie p rzep ro w a d z a n y c h o b se rw a c ji i o p ra c o w y w a n ia p ro je k tó w u sp ra w n ie ń o rg a n iz a c ji p ra c y (ok. 4 0 % czasu pracy).

7. W y m ó g siły fizycznej i w y trw a ło śc i

P ra c a n ie w y m ag a siły lizy czn ej, je d y n ie w czasie p rz e p ro w ad zan ia o b se rw a c ji w y m ag a w y trw ało ści.

8. W y m a g a n a zręczność

W y m a g a n a zręczn o ść w p o ru szan iu się na ró żn y ch sta n o w isk a c h p ra c y w p rzed -się b io rstw ie .

9. S to p ie ń n ap ięc ia m u sk u łó w

W czasie p rze p ro w a d z a n ia o b se rw a c ji m ęczące sta n ie w b ezruchu, o b ciąż en ie m u sk u łó w nóg.

10. C zas o b ciąż en ia w y siłk iem fizycznym

O b ciążen ie w y stę p u je ty lk o w czasie p rzep ro w a d z a n y c h o b se rw a c ji (40% czasu p racy).

11. W y m a g a n a d o k ła d n o ść p racy

P raca w y m ag a szczeg ó ln ej s ta ra n n o śc i i d o k ład n o ści, g d y ż w zależn o ści od w y -n ik ó w u s ta la się w y -n a g ro d z e -n ie c zęsto du ży ch g ru p ro b o t-n ik ó w .

12. A k ty w n o ść — g o tow ość p ra c y

W y m a g a n a d uża zdolność p rzefo rso w y w a n ia sw ego zd an ia , często n ie k o rz y stn e -go dla z a in te re s o w a n y c h (zao strzen ie norm p racy , u m ie ję tn o ść p o d ejm o w an ia decyzji).

13. Z ak res o ce n y p ra c y inn y ch

Is to ta p ra c y sp ro w a d z a się do o c e n y p ra c y in n y ch i w sk a z y w a n ia na rezerw y p ro d u k c y jn e i m ożliw ości ich u ru ch am ian ia.

14. W y m o g i w z a k re s ie w sp ó łp racy

P ra c a w y m ag a w y b itn y c h u zd o ln ień w o b ch o d zen iu się z ludźm i, ta k tu i w y ro -zum iałości, szczeg ó ln ie p rzy o b se rw a c ja c h i w y ja śn ie n iu za o strz e ń n orm pracy. 15. W a ru n k i p ra c y — o b ciąż en ie

W y k o n y w a n ie p ra c y o d b y w a się p ra k ty c z n ie na w sz y stk ic h sta n o w isk a c h p racy p rz e d się b io rstw a , w ty m i na n a jb a rd z ie j zagrożonych.

16. C zas o b ciąż en ia w a ru n k a m i p ra c y