Tom IV, zeszyt 1 — 2008
SYLWIA NIEDZIELSKA-POPEK
STRONA PRZEDMIOTOWA PRZESTECPSTWA ZABÓJSTWA Znamiona strony przedmiotowej odnosz Ca sieC do zachowania sieC, sposobu dziaSania, uzTytych s´rodków, przedmiotu oddziaSywania, osoby pokrzywdzonej, skutku oraz okolicznos´ci przesteCpstwa. SpeSniaj Ca one przewazTaj Cac Ca funkcjeC w ty-pie przesteCpstwa. Wskazuj Ca moment jego dokonania oraz konkretyzuj Ca ogólne formuSy o usiSowaniu, podzTeganiu i pomocnictwie1.
Znamiona strony przedmiotowej czynu zabronionego charakteryzuj Ca zabronio-ne zachowanie sieC (czyn) sprawcy, jego formeC i okolicznos´ci, a takzTe skutek tego zachowania oraz powi Cazanie mieCdzy zachowaniem a skutkiem (zwi Cazek przyczy-nowy). Chodzi przy tym o zachowanie sterowane wol Ca, która zostaje uzewneCtrz-niona w sposób postrzegalny dla ludzi. Prawo karne nie wi CazTe zTadnych konsek-wencji z zachowaniem nies´wiadomym, które nie jest zalezTne od woli jednostki2. Ws´ród znamion strony przedmiotowej wyrózTniamy3: znamiona sposobu dziaSania i uzTytych przy tym s´rodków, znamiona przedmiotu oddziaSywania, znamiona pokrzywdzonego, skutek jako znamieC, znamiona okolicznos´ci.
Mgr SYLWIANIEDZIELSKA-POPEK` doktorantka, WydziaS Prawa, Prawa Kanonicznego
i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana PawSa II; e-mail: snpopek 13@wp.pl
1I. A n d r e j e w, Ustawowe znamiona czynu. Typizacja i klasyfikacja przeste6pstw,
Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze 1978, s. 175. Na znamieC zachowania skSada sieC zawsze znamieC czynnos´ciowe lub czasownikowe. MozTe byc´ ono w rózTny sposób okres´lane. Mog Ca byc´ znamiona wyraz´nie wskazuj Cace na charakter czynnos´ci (np. uderza), jak równiezT znamiona czasownikowe nic niemówi Cace, które dopiero w porównaniu ze skutkiem okres´laj Ca, na czym polega czyn zabroniony (np. sprowadza, powoduje). Przy okres´laniu niektórych rodzajów przesteCpstw mog Ca wysteCpowac´ dwa skumulowane znamiona czasownikowe. Niekiedy oba s Ca wyrazTone za pomoc Ca czasowników.
2A. M a r e k, S. W a l t o s´, Podstawy prawa i procesu karnego, Warszawa: PWN
1999, s. 68.
J. Waszczyn´ski4 wyrózTniS w jednej grupie znamiona opisuj Cace okolicz-nos´ci czasu, miejsca i sytuacji, w której zostaS popeSniony czyn, oraz sposób zachowania sieC sprawcy; okres´liS je jako znamiona modalne. ZwróciS dodatko-wo uwageC na wazTne zagadnienie. KazTde przesteCpstdodatko-wo dokonane zostaje w czasie, miejscu i w konkretnej sytuacji, jednakzTe w przypadku przesteCpstwa zabójstwa nie stanowi Ca one w kazTdym przypadku jego znamion.
Dodatkowo wyrózTniamy znamieC obejmuj Cace wielokrotnos´c´ dziaSania. MozTe ono skSadac´ sieC na przesteCpstwo ci CagSe, jezTeli speSnione s Ca warunki ci CagSos´ci5.
Opis czynu zabronionego zawarty w art. 148 § 1 k.k. jest wyj Catkowo synte-tyczny. Ustawodawca nie okres´la blizTej sposobu dziaSania sprawcy, stwierdzaj Cac tylko, zTe sprawca ma zabic´ czSowieka. Znamiona strony przedmiotowej tego typu zabójstwa zrealizowane zostan Ca przez kazTde zachowanie, stanowi Cace pod-staweC do obiektywnego przypisania skutku w postaci s´mierci czSowieka6.
Czynnos´c´ sprawcza7 w przypadku zabójstwa polega na pozbawieniu zTycia
czSowieka. PoniewazT obowi Cazek ochrony zTycia ludzkiego kon´czy sieC z momen-tem s´mierci, to jego ochrona trwa azT do czasu, gdy z punktu widzenia wspóS-czesnej wiedzy nie beCdzie juzT mozTliwe przywrócenie funkcji mózgu. Nie jest istotne, czy ustaSa funkcja kr CazTenia. Po s´mierci mózgowej dopuszczalne jest nawet aktywne przerwanie funkcji kr CazTenia (np. przez pobranie narz Cadów).
Zabijanie oznacza w zasadzie wypadki, gdy mieCdzy dziaSaniem lub zanie-chaniem8 sprawcy a s´mierci Ca ofiary istnieje zwi Cazek przyczynowy, izT nie 4Prawo karne w zarysie, red. J. Waszczyn´ski, wyd. III, +ódz´: Uniwersytet +ódzki 1979,
s. 135 n.
5 I. A n d r e j e w, W. S´ w i d a, W. W o l t e r, Kodeks karny z komentarzem,
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 1989, s. 437. (Jednak od tego zaSozTenia wysteCpuj Ca wyj Catki: gdy znamieC czasownikowe obejmuje zarówno jednorazow Ca czynnos´c´, jak i czynnos´ci wielokrotne; znamieC czasownikowe implikuje wielokrotnos´c´ lub trwaSos´c´ dziaSania, oznacza to brak dokonania danego przesteCpstwa, jezTeli tej wielokrotnos´ci nie ma. W przypadku przesteCp-stwa zabójprzesteCp-stwa nie ma tu w szczególny sposób sprecyzowanego dziaSania sprawcy. SSowem „zabija” ustawa nie charakteryzuje blizTej sposobu dziaSania lub zaniechania, lecz okres´la je jedynie poprzez skutek, wobec czego mozTe to byc´ jakiekolwiek dziaSanie lub zaniechanie, byleby S CaczySo sieC z okres´lonym skutkiem).
6Kodeks karny. Cze6s´c´ szczególna. Komentarz, red. A. Zoll, Kraków: Zakamycze 1999,
s. 218.
7K. J a n c z u k o w i c z, Kodeks karny z orzecznictwem, Wyrok SN z 12 VII 1973 r.,
RN 181/73, s. 405.
8Istniej Ca trzy wersje rozumienia pojeCcia „zaniechanie”. Pierwsza z nich zakSada, zTe z
za-niechaniem mamy do czynienia wtedy, gdy podmiot mógS spowodowac´ dany stan rzeczy swoim dziaSaniem, lecz w rzeczywistos´ci nie spowodowaS go. W drugim zaSozTeniu o zaniechaniu mówimy wówczas, gdy dany podmiot wiedziaS, zTe ma dynamiczn Ca mozTliwos´c´ dokonania dane-go czynu, ale czynu tedane-go nie dokonaS, nie podj CaS odpowiedniedane-go dziaSania, choc´ miaS po temu
mozTna wyS Caczyc´ tego dziaSania lub zaniechania bez równoczesnego usunieCcia s´mierci jako skutku. Nie stanowi realizacji znamion typu czynu zabronionego z art. 148 § 1 k.k.9pozostawienie czSowieka bez pomocy, wbrew
szczególne-mu prawneszczególne-mu obowi Cazkowi zapobiegnieCcia s´mierci, jezTeli s´mierci nie mozTna bySo zapobiec. Obowi Cazek ten nie mozTe dotyczyc´ czegos´, czego zobowi Cazany nie jest w stanie wykonac´.
Przy takim rozumieniu znamienia „zabija” nie musi ono przybierac´ bez-pos´redniego atakowania integralnos´ci cielesnej ofiary. JednakzTe czynnos´ci podejmowane przez sprawceC lub ich zaniechanie musz Ca byc´, same w sobie, niezalezTnie od zamiaru zabójstwa, spoSecznie naganne (np. faSszywe zeznania s´wiadka prowadz Cace do skazania ofiary na s´mierc´) i realizacji takiego zamia-ru sSuzTyc´. Nie popeSnia zabójstwa ten, kto podejmuj Cac czynnos´ci same w so-bie spoSecznie pozytywne, realizuje swój bezpos´redni lub ewentualny zamiar zTycia ofiary (np. beCd Cac do tego uprawniony, powierza wykonywanie spoSecz-nie uzasadnionego spoSecz-niebezpiecznego zadania osobie, której s´mierc´ w ten spo-sób chce spowodowac´)10. Zachowanie sprawcy musi polegac´ na „zabijaniu”,
tj. zachowaniu atakuj Cacym funkcje zTyciowe czSowieka. Nie mozTna za tak Ca czynnos´c´ uznac´, izT mies´ci sieC w tych ramach podjeCte w zamiarze zabójstwa zachowanie spoSecznie naganne, polegaj Cace na zSozTeniu faSszywych zeznan´ przez s´wiadka, prowadz Cacych do skazania na s´mierc´ danej osoby11.
W okres´leniu przesteCpstwa czeCsto wysteCpuj Ca osoby i rzeczy, na które oddzia-Suje przedmiot przesteCpstwa, albo które w inny sposób zwi Cazane s Ca z popeSnie-niem przesteCpstwa. Nazywane s Ca one przedmiotem czynnos´ci wykonawczych. Przedmiotem czynnos´ci wykonawczej w przypadku zabójstwa typu podsta-wowego jest czSowiek, a wieCc istota posiadaj Caca genotyp ludzki. Zabójstwo najczeCs´ciej popeSniane jest w wyniku przesteCpnego dziaSania, ale równiezT mozTe byc´ popeSnione przez zaniechanie, jezTeli na sprawcy ci CazTyS szczególny obowi Cazek czynienia staran´ o zachowanie zTycia i umys´lnie od tego obowi Cazku sieC uchyliS (np. lekarz, wbrew obowi Cazkowi, nie podaS pacjentowi leku
wie-wszelk Ca mozTliwos´c´. Trzecia „najsilniejsza” interpretacja zaniechania to taka, gdy w sytuacji wyboru podmiot po dokonaniu przemys´len´ zadecydowaS powstrzymanie sieC od odpowiedniego dziaSania (Z. Z i e m b i n´ s k i, Analiza poje6cia czynu, Warszawa: Wiedza Powszechna 1972, s. 95 n.).
9 Kodeks karny. Cze6s´c´ szczególna, red. A. Zoll, s. 219 n.
10 O. G ó r n i o k, S. H o c, M. K a l i t o w s k i, S. M. P r z y j e m s k i,
Z. S i e n k i e w i c z, J. S z u m s k i, L. T y s z k i e w i c z, A. W Ca s e k, Kodeks
karny. Komentarz, Gdan´sk 2002-2003, s. 902-903.
11A. M a r e k, Kodeks karny – komentarz, wyd. III, Warszawa: Dom Wydawniczy ABC
dz Cac, zTe to spowoduje jego s´mierc´; wyrodna matka w zamiarze doprowadze-nia do s´mierci noworodka pozostawia go bez opieki). Sam sposób zabicia czSowieka nie jest istotny dla bytu zabójstwa w typie podstawowym12.
Skutek mozTe miec´ rózTne znaczenie, rozumiany jest jako szkoda czy uszczerbek wyrz Cadzony przedmiotowi ochrony prawnokarnej. Podczas analizy znamion przesteCpstwa podstawowe znaczenie ma skutek w znaczeniu praw-nym. Jest to wywoSane zachowaniem sprawcy zjawisko, od wyst Capienia które-go ustawa uzalezTnia dokonanie przesteCpstwa. Skutek mozTe miec´ rózTn Ca postac´. MozTe polegac´ na zjawiskach dotycz Cacych samego czSowieka, rzeczy, jako niebezpieczen´stwo wyst Capienia szkody. Pod k Catem widzenia skutku, struktura typu przesteCpstwa przedstawia sieC nasteCpuj Caco13:
1. PrzesteCpstwo polega na samym zachowaniu sieC, do jego znamion nie nalezTy zTaden skutek.
2. Do znamion przesteCpstwa nalezTy niebezpieczen´stwo, na które zostaje narazTone okres´lone dobro.
3. Do znamion przesteCpstwa nalezTy skutek. S Ca to wSas´ciwe przesteCpstwa materialne.
4. Do znamion przesteCpstwa nalezTy nasteCpstwo, jako szczególny rodzaj skutku.
Penalizacja mozTe byc´ ograniczona do wypadków, kiedy poza skutkiem blizT-szym wysteCpuje skutek dalszy.
W przypadku przesteCpstwa zabójstwa czasownikowe znamieC „zabija wieka” nie oznacza zTadnego szczególnego okres´lenia „sposobu zabicia czSo-wieka”, tj. opisu konkretnego dziaSania lub zaniechania powoduj Cacego skutek w postaci s´mierci czSowieka. Jest ono tylko zbiorczym okres´leniem, obejmuj Ca-cym wszystkie hipotetycznie mozTliwe, umys´lne zachowania, zarówno w posta-ci dziaSania, jak i zaniechania, których skutkiem jest s´mierc´ czSowieka, a zarówno historia, jak i dos´wiadczenia wynikaj Cace z aktualnej praktyki do-wodz Ca, zTe pomysSowos´c´ ludzka w tym wzgleCdzie nie zostaSa dotychczas wy-czerpana i katalog zachowan´ prowadz Cacych do s´mierci czSowieka pozostaje nadal otwarty14.
Zabójstwo jest przesteCpstwem materialnym. Jest ono dokonane, gdy skutek s´miertelny stanowi rezultat czynu sprawcy. Oznacza to koniecznos´c´ ustalenia zwi Cazku przyczynowego mieCdzy tym czynem a skutkiem, zwSaszcza zTe do
12L. G a r d o c k i, Prawo karne, wyd. XI, Warszawa: Wydawnictwo C. H. Beck 2005,
s. 424.
13A n d r e j e w, Ustawowe znamiona czynu, s. 189. 14A. W Casek w: G ó r n i o k [in.], Kodeks karny, s. 151.
zaistnienia skutku przyczynic´ sieC mog Ca rozliczne okolicznos´ci, w tym dziaSa-nia lub zaniechadziaSa-nia innej osoby lub osób (np. spóz´niona pomoc lekarska, wadliwie wykonany zabieg reanimacyjny itp.). Z punktu widzenia odpowie-dzialnos´ci za zabójstwo decyduj Cace znaczenie ma ustalenie, zTe czyn sprawcy byS relewantn Ca (istotn Ca) przyczyn Ca zaistnienia s´miertelnego skutku, lub prze-widuj Cac realn Ca mozTliwos´c´ jego wyst Capienia, sprawca godziS sieC z tym zamia-rem (zamiar ewentualny). JezTeli objeCty zamiazamia-rem sprawcy skutek nie nast CapiS, czyn stanowi jedynie usiSowanie zabójstwa, chociazTby brak skutku byS rezul-tatem skutecznej pomocy lekarskiej15.
PrzesteCpstwo to jest typowym przesteCpstwem skutkowym, czyli o jego doko-naniu decyduje skutek w postaci s´mierci czSowieka. Przez s´mierc´ nalezTy rozu-miec´ s´mierc´ biologiczn Ca w wyniku nieodwracalnych zmian w mózgu (odkorowa-nie), a nie s´mierc´ kliniczn Ca, która polega na ustaniu kr CazTenia krwi i oddychania i jest przez pewien, bardzo krótki czas zjawiskiem odwracalnym (reanimacja)16.
MieCdzy zachowaniem sieC sprawcy a skutkiem w postaci s´mierci czSowieka musi istniec´ zwi Cazek przyczynowy17. Zachodzi on, gdy dziaSanie lub
zanie-chanie sprawcy bySo co najmniej jednym z warunków, bez którego skutek s´miertelny by nie nast CapiS. Zwi Cazek przyczynowy mieCdzy dziaSaniem a zanie-chaniem sprawcy i skutkiem istnieje równiezT w przypadkach, gdy do wywoSa-nia skutku w postaci s´mierci czSowieka przyczyniSy sieC inne okolicznos´ci, nawet od sprawcy niezalezTne, np. sSaba konstrukcja fizyczna ofiary zwi Cazana ze stanem jej zdrowia, wiekiem itp., nieudzielenie ofierze we wSas´ciwym czasie odpowiedniej pomocy lekarskiej, bSeCdy w leczeniu, czy nawet zacho-wanie sieC ofiary po czynie, np. odmowa przyjeCcia pomocy lekarskiej lub nieprzestrzeganie zalecen´ lekarza. Zwi Cazek przyczynowy nie istnieje nato-miast, gdy s´mierc´ czSowieka nie nast CapiSa z powodu doznanych przez niego obrazTen´, lecz z powodu innej, niezalezTnej od tych obrazTen´ przyczyny. S Cad dokonuje oceny fizycznej i prawnej czynu na podstawie caSoksztaStu okolicz-nos´ci, po zapoznaniu sieC z opini Ca biegSego. Opinia biegSego z zakresu medy-cyny s Cadowej stwierdzaj Caca bezpos´redni Ca i ostateczn Ca przyczyneC s´mierci oraz
15G a r d o c k i, Prawo karne, s. 424.
16A n d r e j e w, S´ w i d a, W o l t e r, Kodeks karny, s. 437.
17Zagadnienie zwi Cazku przyczynowego nie jest Satwe i niejednokrotnie nastreCczaSo bardzo
wielu trudnos´ci interpretacyjnych. W prawie polskim obowi Cazuj Cac Ca w tej kwestii zasad Ca jest koncepcja warunkowos´ci, zwana takzTe teori Ca równowartos´ci przyczyn, ekwiwalencji, conditio
sine quo nonitp. Zgodnie z t Ca zasad Ca pomieCdzy zachowaniem sprawcy a s´mierci Ca ofiary musi
istniec´ zwi Cazek przyczynowy (J. K o c h a n o w s k i, A. S p o t k o w s k i, Przegl 6ad orzecznictwa S 6adu NajwyzKszego w zakresie prawa karnego materialnego za rok 1979, „Nowe
wskazuj Caca mozTliwos´c´ zaistnienia czynników zewneCtrznych, tzw. pierwotnych, czyli wyjs´ciowych, mog Cacych doprowadzic´ bezpos´rednio lub pos´rednio do zejs´cia s´miertelnego, podlega ocenie prawnej s Cadu w granicach okres´lonych w art. 7 k.p.k. W takiej sytuacji s Cad na podstawie caSoksztaStu okolicznos´ci ujawnionych w toku rozprawy, zobowi Cazany jest do zajeCcia stanowiska i usta-lenia, czy istnieje zwi Cazek przyczynowy mieCdzy dziaSaniem sprawcy jako czynnikiem zewneCtrznym a skutkiem w postaci zejs´cia s´miertelnego pokrzyw-dzonego oraz czy skutek ten zostaS przez sprawceC zawiniony18.
Rzecz Ca nadrzeCdn Ca dla bytu tego rodzaju przesteCpstwa jest istnienie zwi Cazku przyczynowego mieCdzy dziaSaniem sprawcy a s´mierci Ca ofiary. Zwi Cazek przy-czynowy zachodzi wtedy, gdy dziaSanie sprawcy bySo co najmniej jednym z warunków, bez którego skutek s´miertelny by nie nast CapiS. Zwi Cazek taki istnieje, choc´by w wywoSaniu skutku wspóSdziaSaSy inne przyczyny niezalezT-ne, np. wadliwe leczenie19.
PoniewazT w naszym systemie prawa karnego zostaSa przyjeCta zasada tzw. nieograniczonego zwi Cazku przyczynowego mieCdzy czynem sprawcy a nasteCp-stwem tego czynu, st Cad jes´li s´mierc´ osoby zranionej przez sprawceC nast CapiSa na skutek wS Caczenia sieC do San´cucha przyczyn okolicznos´ci niezalezTnych od woli sprawcy (np. wskutek zaczadzenia w szpitalu), to jedynym kryterium odpowiedzialnos´ci sprawcy jest wina, a zatem ustalenie, czy sprawca przewi-dywaS lub czy powinien byS przewidziec´ taki wSas´nie skutek owego czynu20.
WedSug J. Bafii21, skutek musi pozostawac´ w zwi Cazku przyczynowym
z zachowaniem sieC (zabijanie). JezTeli brak skutku w postaci s´mierci, to dzia-Sanie takie jest usiSowaniem zabójstwa, a nie jej dokonaniem. Przygotowanie do zabójstwa jest niekaralne. Pomimo typowej gwaStownos´ci czy impulsyw-nos´ci wySadowuj Cacej sieC w akcie zabójstwa – nie mozTna wyS Caczyc´ zabójstwa przez zaniechanie (np. celowe pozostawienie osoby rozebranej na silnym mrozie z dala od domu, czy pozostawienie w miejscu, gdzie za chwileC ma nast Capic´ wybuch bomby itp.).
18J. Michalski w: G ó r n i o k [i in.], Kodeks karny, s. 151 n.
19J. B a f i a, K. M i o d u s k i, M. S i e w i e r s k i, Kodeks karny z komentarzem,
Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze 1987, s. 84.
20TamzTe, s. 84. Zastrzec jednak nalezTy, zTe odpowiedzialnos´c´ za pozbawienie zTycia zachodzi
jedynie w razie objeCcia skutku w postaci s´mierci zamiarem sprawcy. Jes´li zatem s´mierc´ nast CapiSa wyS Cacznie na skutek wS Caczenia sieC z przyczyn niezalezTnych od woli sprawcy, kwalifikacja z art. 148 § 1 k.k. odpada, s´mierc´ natomiast beCd Caca dalszym nasteCpstwem czynu sprawcy, mozTe powodo-wac´ odpowiedzialnos´c´ za swoiste przesteCpstwo w razie istnienia tzw. winy kombinowanej.
21 J. B a f i a, Polskie prawo karne, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 1989,
Przepis art. 148 § 1 k.k. nie okres´la blizTej, na czym ma polegac´ dziaSanie sprawcy, poniewazT decyduj Caca jest tu s´mierc´ czSowieka jako skutek, do którego doprowadziSo lub doprowadzic´ ma to dziaSanie wedSug zamiaru sprawcy. Zabój-stwo nalezTy do rzeCdu tzw. przesteCpstw materialnych, albo inaczej mówi Cac, przesteCpstw znamiennych skutkiem. Jest ono zatem dokonane z chwil Ca s´mierci ofiary. Skutek s´miertelny mozTe byc´ wywoSany zarówno przez dziaSanie, jak i zaniechanie, gdy sprawca miaS szczególny obowi Cazek czynienia staran´ o za-chowanie zTycia ofiary. Pod wzgleCdem przedmiotowym nie wymaga sieC do istoty zbrodni zabójstwa, aby skutek s´miertelny byS natychmiastowym nasteCp-stwem karalnego dziaSania, chodzi jedynie o to, aby pomieCdzy tymi faktami istniaS zwi Cazek przyczynowy22. Jednoczes´nie nalezTy zauwazTyc´, zTe s´mierc´ jako skutek dziaSania jest s´mierci Ca biologiczn Ca, od której nalezTy odrózTnic´ s´mierc´ kliniczn Ca. Stwierdzenie s´mierci klinicznej w czasie s Cadzenia czynu powinno byc´ podstaw Ca do poci CagnieCcia sprawcy do odpowiedzialnos´ci za zabójstwo, gdyzT zTycie ludzkie zostaje doprowadzone do stanu, w którym traci wartos´c´ zTycia, podobnie jak w wypadku s´mierci biologicznej. A ponadto skutkiem dziaSania sprawcy, jak i jego zamiarem jest s´mierc´ czSowieka, a nie s´mierc´ kliniczna lub biologiczna w ogóle. Traktowanie s´mierci klinicznej za usiSowanie zabójstwa odbiega od oceny lekarskiej pojeCcia s´mierci klinicznej23.
Aktualna wykSadnia art. 148 § 1 przyjmuje, zTe tylko w razie s´mierci biolo-gicznej mozTna mówic´ o skutku w postaci zabicia czSowieka. W razie s´mierci klinicznej dokonane zabiegi reanimacyjne mog Ca byc´ przyczyn Ca wykSadni uwikSanej w problemy zwi Cazane z odpowiedzialnos´ci Ca sprawcy, polegaj Cace mieCdzy innymi na tym:
` czy sprawca odpowiada za dokonanie czy za usiSowanie zabójstwa, jes´li zabiegi reanimacyjne okazaSy sieC bezskuteczne z winy lekarza, który je zasto-sowaS, albo jes´li ich w ogóle nie podj CaS;
` czy lekarz odpowiada za dokonanie zabójstwa, jes´li nie zastosowaS za-biegów reanimacyjnych i swoim zachowaniem spowodowaS s´mierc´ biologicz-n Ca zbiologicz-najduj Cacej sieC osoby w stabiologicz-nie s´mierci klibiologicz-niczbiologicz-nej24.
Jako ewenement mozTna podac´, izT istniej Ca tzw. morderstwa s Cadowe25.
Sprawc Ca takiego czynu mozTe byc´ osoba, która s´wiadomie przyczyniSa sieC do przeprowadzenia sfingowanego procesu, w którym wymierzono i wykonano
22B a f i a, M i o d u s k i, S i e w i e r s k i, Kodeks karny, s. 83 n. 23B a f i a, Polskie prawo, s. 323.
24TamzTe, s. 322 n.
25R. G ó r a l, Kodeks karny. Praktyczny komentarz, wyd. V, Warszawa: Wydawnictwo
kareC s´mierci. BeCdzie to np. oficer s´ledczy, prokurator, s´wiadek skSadaj Cacy faS-szywe zeznania, seCdzia, kat.
W tym miejscu nalezTy zaznaczyc´, izT niekiedy zdarzaj Ca sieC opinie, zTe nale-zTy przy wymiarze kary zwracac´ uwageC, czy sprawca osi Cagn CaS zamierzony skutek w postaci s´mierci ofiary, czy tezT nie. Na takim stanowisku stoi mieCdzy innymi A. Zoll26, pisz Cac, izT deficyt strony przedmiotowej – brak naruszenia dobra prawnego zachowaniem sprawcy – powinien byc´ uwzgleCdniany przy wymiarze kary. Innego zdania jest S. SSabicka27, która opieraj Cac sieC na
kon-cepcji eksponowania stopnia winy sprawcy, zwraca przede wszystkim uwageC na to, izT stanowisko takie prowadzi do „nagradzania” sprawcy za, beCd Cacy czeCstokroc´ kwesti Ca przypadku, brak skutku, do którego, o czym nie mozTna zapomniec´, sprawca d CazTyS lub na to sieC godziS.
Znamiona okolicznos´ci dotycz Ca czasu, miejsca i sytuacji odnosz Ca sieC do sytuacji, gdy oprawca przed dokonaniem zbrodni poszukuje „najodpowiedniej-szego” miejsca jej realizacji. Na przykSad dokonuje ogleCdzin takich miejsc, penetruje tereny zalesione, ustronne, do których nie dotr Ca ewentualni s´wiad-kowie przesteCpstwa, dokonuje wyboru takich, do których najSatwiej beCdzie zwabic´ ofiareC lub j Ca dowiez´c´ itp.28 Nie bez znaczenia staje sieC tezT
znalezie-nie takiego miejsca, w którym ofiara zostaznalezie-nie pozbawiona zTycia, ale jedno-czes´nie sprzyjaj Cacego „pozbycia sieC” zwSok lub ich ukrycia. Do takich nalezT Ca m.in. les´ne ustronia29 z pobliskimi rzekami, jeziorami lub innymi
zbiornika-mi wód, porzucone domostwa itp.30
26K. B u c h a S a, A. Z o l l, Kodeks karny. Cze6s´c´ ogólna. Komentarz, Kraków 1998,
s. 154.
27 S. S S a b i c k a, Wymiar kary w sprawcach o zabójstwo w latach osiemdziesi 6
atych i w pierwszej poNowie lat dziewie6c´dziesi 6atych, „Przegl Cad S Cadowy” 2002, nr 3, s. 52 n.
28 W tym miejscu nalezTy zaznaczyc´, izT niektóre kategorie osób maj Ca szczególne cechy,
które decyduj Ca o tym, izT staj Ca sieC one ofiarami zabójstw. S Ca nimi alkoholicy, prostytutki, osoby o usposobieniu awanturniczym, maj Cacym skSonnos´ci do brutalnego i niepohamowanego posteC-powania. Osoby w/w stanowi Ca grupeC o tzw. predestynacji zawinionej. GrupeC osób o predesty-nacji niezawinionej tworz Ca osoby, które padaj Ca ofiar Ca zabójstw ze wzgleCdu na wSas´ciw Ca danej grupie specyficzn Ca sytuacjeC zawodow Ca lub ekonomiczn Ca. Dla przykSadu ` B. HoSyst wymienia taksówkarzy, kasjerów, ekspedientów, funkcjonariuszy policji (B. H o S y s t, Rola ofiary
w genezie zabójstwa, PiP 1964, z. 11, s. 746).
29 PrzykSadem zabójstwa dokonanego w takim miejscu beCdzie czyn popeSniony przez
dwóch skazanych. Dokonali oni napadu rabunkowego z zamiarem zabójstwa swoich ofiar. Zaatakowali chSopaka i dziewczyneC, którzy wysiedli z autobusu i przez las szli do domów. Je-den z nich dz´gn CaS nozTem jedn Ca ofiareC, a drugi drug Ca. Liczyli na to, izT z dala od siedlisk ludzkich uda im sieC ograbic´ swoje ofiary, pozbawic´ ich zTycia i niezauwazTonym przez nikogo oddalic´ sieC z miejsca zdarzenia. NapadnieCte osoby nie znaSy sprawców, niespodziewaSy sieC, zTe cos´ im sieC stanie. SO Warszawa XVIII K 332/00.
PrzesteCpstwo zabójstwa popeSniane bywa w rózTnym miejscu w zalezTnos´ci od wielu czynników sytuacyjnych, a przede wszystkim od rodzaju sprawcy. PrzykSadowo mozTemy stwierdzic´, zTe wieCkszos´c´ czynów karalnych popeSnia-nych przez nieletnich dokonywana jest w miejscu ich zamieszkania, dotyczy to równiezT przesteCpstwa zabójstwa31. Spora liczba zabójstw popeSnianych jest w mieszkaniu ofiary (24,9%), nasteCpnie we wspólnym mieszkaniu spraw-cy i ofiary (22,4%)32 oraz w miejscach otwartych (34,4%), szczególnie na
polach i ulicach (21,8%)33.
Nie bez znaczenia jest tezT wybór narzeCdzia, jakim ma byc´ popeSniona zbrodnia. WedSug badan´ obejmuj Cacych lata 1955-1961 i lata 1975-1985, za-bójstwa w Polsce najczeCs´ciej bySy popeSniane za pomoc Ca narzeCdzi ostrych (37,9%), ws´ród których najczeCs´ciej wysteCpuje nózT (23,9%), a nasteCpnie sie-kiera (14%). Drugie miejsce zajmuje Som i inne narzeCdzia teCpe34.
Szczegó-Sowe badania wykazaSy, zTe na wsi jako narzeCdzia, którymi sprawcy dokonuj Ca zabójstw, s Ca najczeCs´ciej: siekiera, nózT, bron´ mys´liwska. Niekiedy zdarzaj Ca sieC
30K. D a s z k i e w i c z, Przeste6pstwa przeciwko zKyciu i zdrowiu. RozdziaN XIX k.k. z
komentarzem, Warszawa: Wydawnictwo C. H. Beck 2000, s. 119.
31B. H o S y s t, Kryminologia, Warszawa: PWN 1999, s. 450.
32PrzykSadem zabójstwa popeSnionego w tych okolicznos´ciach beCdzie czyn dokonany przez
skazanego za próbeC zabójstwa swojej zTony. Ich zwi Cazek przezTywaS powazTny kryzys. Skazany byS osob Ca porywcz Ca, maSo odpowiedzialn Ca, naduzTywaS alkoholu, nie pracowaS. GSówn Ca przyczyn Ca kSótni mieCdzy maSzTonkami bySa chorobliwa zazdros´c´ sprawcy o zToneC. PogSeCbiSa sieC ona, kiedy ta poszSa do pracy. PodejrzewaS j Ca o schadzki z innymi meCzTczyznami. Sam niczego nie robiS, aby ich sytuacja ulegSa poprawie. Nie podejmowaS zTadnej pracy, naduzTywaS alkoholu. PrzeprowadziS sieC do matki i tam przez dSuzTszy czas przebywaS. Jego rodzina chciaSa, aby pogodziS sieC z zTon Ca, tym bardziej izT byS on uci CazTliwym lokatorem, nie pracowaS, wracaS do domu pod wpSywem alko-holu. Tego dnia, kiedy doszSo do próby zabójstwa, matka przywiozSa syna do domu zTony, tam go pozostawiSa. MieCdzy maSzTonkami nie wywi CazaSa sieC kSótnia, mimo izT sprawca byS pod wpSywem alkoholu. PostanowiS on zems´cic´ sieC na zTonie za rzekome zdrady, chwyciS za lezT Cacy w kuchni nózT i wyszedS na zewn Catrz ich wspólnego domu. NasteCpnie ugodziS sw Ca ofiareC siedem razy nozTem w okoliceC brzucha i klatki piersiowej. Ofiara przezTySa tylko dlatego, izT broni Cac sieC, odepchneCSa napastnika i ten skaleczywszy sieC w reCkeC odst CapiS od dalszego ataku. Ofiara zas´ mimo odniesio-nych ran, zdoSaSa uciec do s Casiada i wezwac´ pomoc. Sprawca czynu nie uciekaS, usiadS przed domem i czekaS na policjeC. SO Katowice XVI K 134/04.
33B. H o S y s t, Przeste6pczos´c´ w Polsce. Studium kryminologiczne, Warszawa:
Wydaw-nictwo Prawnicze 1977, s. 40.
34B. H o S y s t, Zabójstwo. Studium kryminalistyczne i kryminologiczne, Warszawa 1970,
przypadki us´miercenia ofiary za pomoc Ca orczyka i kosy. Natomiast na terenie miast najwieCksz Ca liczbeC zabójstw dokonuje sieC przez otrucie35.
UzTyte narzeCdzia bada sieC pod odpowiednim k Catem. W analizach konkretnych spraw dotycz Cacych zabójstwa, istotne znaczenie nadaje sieC narzeCdziom zbrodni, ich rodzajowi, sposobom stosowanym przez sprawców, ilos´ci i sile zadawanych ciosów, kierunkowi tych ciosów, w szczególnos´ci trzeba odpowiedziec´ na pyta-nie, czy bySy zadawane w miejsca o decyduj Cacym znaczeniu dla funkcjonowania ludzkiego organizmu36. Zwracano tezT uwageC na sprawdzenie siSy ciosów,
któ-rych odzwierciedlenie znajdowano takzTe na narzeCdziach zbrodni, np. ciosy po-teCzTnym kijem zadawano z tak Ca siS Ca, zTe ten kij ulegS zSamaniu, butelka z grubego szkSa, „roztrzaskaSa sieC w drobne kawaSki” itp. UmozTliwiaSo to peSne wyjas´nie-nie, dlatego cios zadany okres´lonym narzeCdziem spowodowaS np. „stSuczenie pnia mózgu i peCknieCcie podstawy czaszki”37.
WazTn Ca roleC przy popeSnianiu przesteCpstwa zabójstwa odgrywaj Ca równiezT specjalnie skonstruowane narzeCdzia powoduj Cace wybuch. Natomiast zabójstwa popeSniane przez podpalenie, utopienie czy zrzucenie ze znacznej wysokos´ci nalezT Ca do rzadko spotykanych38.
Dodatkowo, pod koniec lat osiemdziesi Catych w wielu regionach s´wiata stwierdzono ` na podstawie statystyki Interpolu – wzrost liczby zabójstw,
35B. H o S y s t, Kryminalistyka, Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis 2004,
s. 130.
36 Dodatkowo uzTycie przy zranieniu czSowieka niebezpiecznego narzeCdzia mog Cacego
spowodowac´ s´mierc´ pokrzywdzonego, zwieCksza znacznie stopien´ spoSecznego niebezpieczen´-stwa czynu i uzasadnia wymierzenie surowszej kary (W. W o l t e r, Teza wyroku z 9.V.1974
(III KR 388/73), PiP 1975, z. 2, s. 176 n.). Wymierzona kara powinna uwzgleCdniac´ zarówno
stopien´ spoSecznego niebezpieczen´stwa czynu (obecnie spoSeczna szkodliwos´c´ czynu), jak równiezT realizowac´ w wystarczaj Cacej mierze cele kary (M. Cies´lak zalicza do celów kary prewencjeC ogóln Ca oraz szczególn Ca, jak równiezT problem sprawiedliwego odwetu, jako osobnego celu kary ` M. C i e s´ l a k, O we6zNowych poje6ciach zwi 6azanych z sensem kary, „Nowe
Pra-wo” 1969, nr 2, s. 202 n.) w zakresie jej oddziaSywania, z jednoczesnym uwzgleCdnieniem celów zapobiegawczych i wychowawczych, jakie ma ona osi Cagn Cac´ w stosunku do skazanego (W. W o l t e r, Glosa do wyroków z 4 VII 1974, III KRN 33/74 oraz z 10 VII 1974, V KRN
60/74, PiP 1975, z. 4, s. 179 n.). S Cad mozTe przy wymiarze kary kierowac´ sieC prewencj Ca
ogól-n Ca, jezTeli subiektywogól-na wiogól-na sprawcy przesteCpstwa „szerz Cacego sieC ogól-nagmiogól-nogól-nie” ogól-na daogól-nym tereogól-nie jest wieCksza, skoro zdaje on sobie spraweC z masowos´ci zjawiska poteCguj Cacego niebezpieczen´-stwo jego czynu. Zakres spoSecznego oddziaSywania wyroku jest bowiem z natury rzeczy ograniczony do kreCgu adresatów, do których praktycznie bior Cac, mozTe dotrzec´ wiadomos´c´ o popeSnionym przesteCpstwie i wymierzonej za niego karze (K. B u c h a S a, Glosa do wyroku z dnia 9 lipca 1974 r., IV KR 61/74, „Nowe Prawo” 1975, nr 4, s. 612 n.).
37D a s z k i e w i c z, Przeste6pstwa przeciw zKyciu i zdrowiu, s. 107 i 108. 38TamzTe, s. 130.
w tym dokonywanych przy uzTyciu broni palnej. Rozpowszechnienie sieC broni palnej39 jako narzeCdzia zabójstw jest najgroz´niejszym aspektem zachodz
Ca-cych zmian. Do poSowy lat dziewieCc´dziesi Catych zabójstwa z broni palnej wysteCpowaSy tak rzadko, zTe nie bySo potrzeby wyodreCbniac´ ich w statystyce. Jednak juzT w 1995 r. odnotowano 268 takich zabójstw, a w 1998 – 30040.
Dodatkowo mozTna stwierdzic´, zTe zabójstwa dokonywane s Ca najczeCs´ciej w wielkich aglomeracjach miejskich, np. katowickiej, warszawskiej. W tych miastach stwierdzono ponad 20% ogóSu zabójstw zarejestrowanych w kra-ju41. Natomiast na wsi odnotowuje sieC przecieCtnie co roku spadek liczby
zabójstw o ponad cztery przypadki, co stanowi 2% s´redniej rocznej równej 23042. Tego rodzaju stwierdzenia potwierdzaj Ca zasadeC, izT wieCkszos´c´ przesteCpstw popeSnianych jest w miastach powyzTej 200 tys.43 mieszkan´ców.
Drugie miejsce pod wzgleCdem nasilenia przesteCpczos´ci miaSy miasta licz Cace 20-50 tys., trzecie ` miasta z 50-100 tys., nasteCpnie miasta ponizTej 5 tys.
39Specyficznos´c´ posSugiwania sieC broni Ca paln Ca, w odrózTnieniu od innych niebezpiecznych
narzeCdzi, polega na tym, zTe decyduj Cac sieC na oddanie strzaSu, uzTywaj Cacy broni wie, izT nie ma zTadnego wpSywu na siSeC razTenia pocisku, wieCc jezTeli mierzy w ciaSo czSowieka, musi przewidy-wac´ mozTliwos´c´ pozbawienia go zTycia i co najmniej z tym sieC godzic´ (Wyrok SA w Warszawie z dnia 08.07.1997 ` II AKa 174/97).
40H o S y s t, Kryminalistyka, s. 129. Problem dokonywania zabójstw za pomoc Ca broni
palnej wzrasta. Niejednokrotnie tocz Ca sieC rozwazTania nad zagadnieniem posiadania przez obywateli broni. Tym bardziej, izT po roku 1989 nast CapiS gwaStowny wzrost przesteCpczos´ci oraz jej brutalizacja. Szanse stania sieC ofiar Ca zabójstwa równiezT wzrosSy 1:33 (M. F i l a r, Prawo
posiadania broni palnej jako obywatelskie prawo podmiotowe, PiP 1997, z. 5, s. 41-53). Jako
przykSad zabójstwa popeSnionego przy uzTyciu broni palnej, mozTna podac´ przykSad sprawcy, który mieszkaS wraz z matk Ca i bratem w maSej wiosce, nie pracowaS, pozostawaS na jej utrzy-maniu. Jego dziecin´stwo bySo trudne. Ojciec zmarS, gdy ten miaS dwa lata; miaS czwórkeC przyrodniego rodzen´stwa. Ukon´czyS szkoSeC podstawow Ca bez wieCkszych problemów, klas nie powtarzaS, nie sprawiaS problemów natury wychowawczej. Zawód zdobyS na kursach, znalazS praceC, ozTeniS sieC. MiaS dwójkeC dorosSych dzieci. MaSzTen´stwo pocz Catkowo ukSadaSo sieC dobrze, potem zaczeCSy pojawiac´ sieC problemy zwi Cazane z naduzTywaniem alkoholu, utrat Ca pracy. Spraw-ca nie potrafiS na dSugo nigdzie zagrzac´ miejsSpraw-ca, to w efekcie doprowadziSo do kryzysu w maS-zTen´stwie i do jego rozpadu. Po tym wydarzeniu przeprowadziS sieC do matki i brata. MieCdzy brac´mi bardzo czeCsto dochodziSo do kSótni i awantur, zwi Cazane to bySo z faktem, izT brat nie zTyczyS sobie jego obecnos´ci w domu. CzeCsto wyrzucaS jego ubrania z domu. Tego dnia spraw-ca przyszedS do domu z broni Ca, nic nie mówi Cac strzeliS do brata z broni. S´wiadkami tego wydarzenia byli s Casiad i matka skazanego. Z opinii psychologa wynika, izT sprawca nie jest osob Ca chor Ca psychicznie ani upos´ledzon Ca, nie stwierdzono równiezT u niego zaburzen´ osobo-wos´ci. SO Tarnobrzeg II K 77/00.
41C. G r z e s z y k, K. S S o w i k, Przeste6pczos´c´ a kryminalistyka, Warszawa:
Wydaw-nictwo Prawnicze 1985, s. 10.
42H o S y s t, Przeste6pczos´c´ w Polsce, s. 40.
WspóSczynnik przesteCpczos´ci na wsi jest analogicznie mniejszy. Zwi Cazane jest to z faktem, zTe przesteCpczos´c´ w mies´cie i na wsi rózTni sieC pod wzgleCdem struktury, przy czym rózTnice te maj Ca charakter dos´c´ stabilny. PrzesteCpczos´c´ na wsi cechuje wzmozTone nasilenie czynów karalnych przeciwko zTyciu i zdrowiu.
Na duzTy wzrost przesteCpczos´ci w mies´cie44 wpSyw maj Ca pewne zjawiska spoSeczno-demograficzne o charakterze kryminogennym, wysteCpuj Cace procesy migracyjne, zwi Cazane z aktywacj Ca rezerw roboczych. Do pracy do wielkich miast przyjezTdzTaj Ca ludzie o rózTnej przeszSos´ci i rózTnych zamiarach. CzeCs´c´ z nich to element ludzki nieustabilizowany, nierzadko o przeszSos´ci kryminal-nej. Mieszkaj Ca w hotelach, skupiaj Cacych ludzi o podobnym statusie spoSecz-nym. Sposób speCdzania wolnego czasu w znacznej mierze sprowadza sieC do wspólnego spozTywania alkoholu, i to w duzTych ilos´ciach. Stwierdzenia te potwierdzaj Ca ogóln Ca zasadeC45, izT w duzTych miastach przesteCpczos´c´ jest
o 10,4% wieCksza od przypadaj Cacej na nie, w s´rednich miastach o 4,2%, nato-miast w maSych nato-miastach przesteCpczos´c´ jest mniejsza o 6,7%, a na terenach wiejskich o 9,1%. Ogólnie stwierdzic´ mozTna, zTe w miareC przejs´cia z terenu wiejskiego na miejski, a w nich na teren coraz to wieCkszych miast, wzrasta stosunkowy udziaS ludnos´ci w zarejestrowanej liczbie przesteCpstw. JednakzTe, podobnie jak inne zjawiska, i udziaS w przesteCpczos´ci, uwzgleCdniaj Cac teren popeSnienia czynu, ulega duzTej zmiennos´ci, zalezTnej mieCdzy innymi od okres´-lonych rodzajów przesteCpstw. Na terenach wiejskich (z ludnos´ci Ca 34,2%) wieCcej nizT 34,2% i najwyzTej do 52% ogóSu czynów okres´lonego rodzaju przypada na uszkodzenia ciaSa ze skutkiem s´miertelnym (52%), kradziezT broni, amunicji i materiaSów wybuchowych, podpalenie, nieumys´lne zabójstwo i nieumys´lne spowodowanie pozTaru.
Zabójstwa dokonywane przy uzTyciu broni palnej wysteCpuj Ca coraz czeCs´ciej w obreCbie wielkich miast, np. na terenie Warszawy w 1998 r. stanowiSy 8,7% wszystkich zabójstw46.
Dokonuj Cac analizy czasu popeSnionych przesteCpstw, B. HoSyst47 pod-kres´la, zTe przesteCpstwa przeciwko zTyciu i zdrowiu popeSniane przez nielet-nich, najczeCs´ciej dokonywane s Ca w porze wieczorno-nocnej, co nie wyklucza faktu, zTe równiezT pora przed- i popoSudniowa sprzyja temu przesteCpstwu.
44TamzTe, s. 132.
45P. H o r o s z e w s k i, Kryminologia, Warszawa: PWN 1965, s. 128 n. 46H o S y s t, Kryminalistyka, s. 129.
Niektórzy autorzy prac kryminologicznych podejmuj Ca próbeC wyci CagnieCcia ogólniejszych wniosków dotycz Cacych proporcji nasilenia zabójstw w pewnych miesi Cacach. Na przykSad Henting48 twierdzi, zTe najwieCcej zabójstw jest
po-peSnianych w grudniu i w czerwcu. W grudniu – jego zdaniem ` notuje sieC najwieCcej zabójstw na tle rabunkowym, a w czerwcu na tle seksualnym. Jes´li chodzi o zabójstwa, to wahania miesieCczne nie s Ca znaczne. PrzecieCtnie w poszczególnych miesi Cacach liczba zabójstw rózTni sieC od s´redniej miesieCcz-nej o 6%. NajwieCkszy odsetek zabójstw przypada na miesi Cac maj, a najmniej-szy na luty i listopad. Ponadto mozTna dodac´, zTe w wielu przypadkach nie mozTna uzyskac´ peSnych danych pozwalaj Cacych na ustalenie dokSadnego czasu popeSnienia zabójstwa. Obserwuje sieC jednak zjawisko nasilania zabójstw w okres´lonych dniach i godzinach. WysteCpowanie pewnej prawidSowos´ci w zakresie koncentracji zabójstw w okres´lonym czasie jest bardzo charakte-rystyczne. Niedziela i poniedziaSek s Ca dniami najwieCkszego nasilenia za-bójstw. Na te dni przypada 33,3% przypadków. NasteCpnym dniem jest sobota (13,6% przypadków). ZaSozTenia te potwierdzaj Ca ogóln Ca zasadeC49, izT
znacz-niejszy wzrost przesteCpczos´ci przypada w pewnym okresie zimniejszej pory roku (listopad, grudzien´ i marzec) i w pewnych okresach cieplejszych (sier-pien´). UwazTa sieC to za nieprzypadkowe zjawisko. Maksima zimowe kSadzie sieC na karb wzrostu niektórych rodzajów przesteCpczos´ci przeciwko mieniu, a letnie przeciwko osobie.
Bior Cac pod uwageC sytuacjeC, w jakiej dokonywane jest to przesteCpstwo, mozTna stwierdzic´ na podstawie analizy dokonanej przez B. HoSysta50, zTe
wieCkszos´c´ popeSnianych czynów karalnych to dziaSania zamierzone i wczes´-niej zaplanowane w grupach. Grupy te w wieCkszos´ci przypadków powstaj Ca
48H o S y s t, Przeste6pczos´c´ w Polsce, s. 37. 49H o r o s z e w s k i, Kryminologia, s. 130 n.
50 H o S y s t, Kryminologia, s. 450. Za przykSad mozTe posSuzTyc´ zabójstwo dokonane
przez dwóch sprawców. S Ca to mSodzi ludzie, którzy od dawna speCdzali wspólnie czas. Feralne-go dnia oprócz tych dwu meCzTczyzn w zajs´ciu braSy udziaS jeszcze dwie osoby. Spotkali sieC wieczorem, razem zamierzali wypic´ cos´, pogadac´. Postanowili udac´ sieC do domu znanego im wczes´niej meCzTczyzny. W swoich rodzinnych domach nie mogli sieC zatrzymac´. MeCzTczyzneC znali od dawna, niekiedy przychodzili do niego, aby we wspólnym gronie spozTywac´ alkohol. Tak tezT staSo sieC tego wieczoru. Podczas libacji pomieCdzy meCzTczyznami doszSo do sprzeczki, jak sprawcy podkres´laj Ca ` z bSahego powodu. Wtedy to jeden z nich chwyciS za lezT Cace nieopodal nozTyczki. ZadaS nimi ofierze kilkanas´cie ciosów. NasteCpnie sprawcy przykryli ofiareC kocem i opus´cili dom, zamykaj Cac go na kSódkeC. Kiedy wychodzili z domu, meCzTczyzna jeszcze zTyS. Nikt nie udzieliS mu pomocy. Sprawcy udali sieC do swoich domów, nozTyczki wyrzucili do rzeki. NasteCpnego dnia powrócili na miejsce zbrodni, gdyzT jeden ze sprawców chciaS zabrac´ swój telewizor. Po przybyciu natkneCli sieC na policjeC. SO Lublin IV K 57/02.
spontanicznie, z reguSy na czas popeSnienia czynu. Ws´ród ich czSonków domi-nuj Cac Ca grupeC stanowili nieletni, od 13. do 16. roku zTycia, gSównie chSopcy, powtarzaj Cacy klasy, wagarowicze, uciekinierzy z domów rodzinnych, placó-wek opiekun´czo-wychowawczych i zakSadów poprawczych. DziewczeCta, po-dobnie jak chSopcy, dokonywaSy przesteCpstw przeciwko zTyciu i zdrowiu, w tym zabójstw. NajczeCs´ciej wspóSuczestniczySy w dziaSalnos´ci przesteCpczej z chSopcami. DokonywaSy takzTe przesteCpstw w grupie jednorodnej. Ich sposób dziaSania byS równiezT czeCsto brutalny, agresywny i bezwzgleCdny jak u chSop-ców. Zmieniaj Ca sieC w tym miejscu proporcje, jezTeli chodzi o przesteCpstwa dokonywane przez kobiety51. One same staj Ca sieC bardziej brutalne i bez-wzgleCdne. W pierwszych dziesi Catkach XX wieku kobiety bardzo rzadko doko-nywaSy takich przesteCpstw, jak cieCzTkie rozboje, cieCzTkie uszkodzenia ciaSa i inne groz´ne przesteCpstwa. JezTeli juzT dokonywaSy przesteCpstwa zabójstwa, to w bardzo specyficzny sposób, najczeCs´ciej przez otrucie i w stosunku do osób bliskich na tle konfliktów rodzinnych.
Szczególna grupa zabójstw to przesteCpstwa dokonywane na kierowcach taksówek. Czyny tego typu najczeCs´ciej popeSniane s Ca za pomoc Ca teCpych na-rzeCdzi (45%), ze wzgleCdu na Satwy do nich dosteCp. Zwraca tezT uwageC duzTa liczba przypadków uzTycia broni palnej (28%). PrzesteCpstwa tego typu doko-nywane s Ca wedSug wczes´niej obmys´lonego planu, który obejmuje równiezT narzeCdzie, jakiego maj Ca uzTyc´ sprawcy, najczeCs´ciej jest to Som52.
Zabójstwa dokonywane na wspóSmaSzTonkach53, równiezT charakteryzuj Ca
sieC pewnymi prawidSowos´ciami. Ws´ród narzeCdzi, które zostaSy uzTyte przez sprawców, na pierwsze miejsce wysuwaj Ca sieC narzeCdzia teCpe (51%). W 75% przypadków tego typu przesteCpstw wykorzystano narzeCdzia, które znalazSy sieC pod reCk Ca (np. nózT, mSotek, siekiera). U nielicznych sprawców stwierdzono istnienie premedytacyjnego zamiaru dokonania zabójstwa, co znalazSo wyraz w specjalnych przygotowaniach, np. zaopatrzeniu w bron´ paln Ca lub inne narzeCdzia oraz w wyborze wSas´ciwego miejsca i czasu do realizacji planów przesteCpczych. W zdecydowanej wieCkszos´ci przypadków (75%) bezpos´rednim powodem zabójstwa byS incydent o rózTnym stopniu agresywnos´ci, co nie pozostaje bez wpSywu na przebieg akcji przesteCpnej. Na uwageC zasSuguj Ca
51J. R. K u b i k, Dynamika i formy przeste6pczos´ci kobiet, „Palestra” 1980, nr 6, s. 45 n. 52H o S y s t, Kryminalistyka, s. 131.
53Jako ciekawostkeC w tym miejscu, mozTna przytoczyc´ zaSozTenie prawa german´skiego w
sto-sunku do zabójców wspóSmaSzTonków. Kobiety w tym wzgleCdzie karano duzTo surowiej nizT meCzT-czyzn (J. K u b i a k, Z problematyki karania sprawczyn´ przeste6pstw, „Palestra” 1980, nr 6, s. 51).
takzTe przypadki, gdy mys´l zabójstwa powstaje w ostatniej chwili, zas´ po-przednim zamiarem sprawcy bySo samobójstwo54.
Zachowanie realizuj Cace znamiona typu okres´lonego w art. 148 § 1 k.k., polega na sprowadzeniu s´mierci czSowieka, i to obojeCtnie, czy przez oddziaSy-wanie fizyczne na jego organizm (zadaoddziaSy-wanie ciosów w wazTne dla zTycia orga-ny, oddziaSywanie przez trucizneC, uduszenie itp.), czy oddziaSywanie psy-chiczne (np. sugerowanie nieuleczalnej choroby i doprowadzenie w ten spo-sób do samobójstwa, albo skSonienie do unicestwienia wSasnego ciaSa celem „przeniesienia sieC na inn Ca planeteC”)55.
Po przeprowadzonej analizie mozTna stwierdzic´ wzrost liczby zabójstw. Cho-ciazT w latach 1962-1972 jest on nieznaczny. PrzecieCtnie rocznie liczba ich zwieCksza sieC nieco wieCcej nizT o 3 przypadki, co stanowi zaledwie 0,6% s´redniej równej 520 przypadków. Wyznaczony tendencj Ca poziom wyjs´ciowy wynosi okoSo 500 przesteCpstw. W 1973 r. liczba zabójstw wynosiSa 673, a wieCc bySa o okoSo 30% wieCksza od s´redniej z lat 1962-1972 ` równej 520. Przyczyn Ca tego byS wzrost w 1973 r. liczby czynów kwalifikowanych jako zabójstwa usiSowane. Taki poziom utrzymywaS sieC jeszcze w 1974 r. (684 zabójstwa), a w 1975 r. liczba zabójstw spadSa do 605 przypadków, a wieCc bySa juzT tylko o 16% wyzTsza od poziomu odnotowanego s´rednio w latach 1962-197256.
BIBLIOGRAFIA
A n d r e j e w I., Ustawowe znamiona czynu. Typizacja i klasyfikacja przesteCpstw, Warsza-wa: Wydawnictwo Prawnicze 1978.
A n d r e j e w I., S´ w i d a W., W o l t e r W., Kodeks karny z komentarzem, Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze 1973.
B a f i a J., Polskie prawo karne, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 1989.
B a f i a J., M i o d u s k i K., S i e w i e r s k i M., Kodeks karny z komentarzem, Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze 1987.
B u c h a S a K., Z o l l A., Kodeks karny. CzeCs´c´ ogólna. Komentarz do art. 1-116 k.k., Kraków 1998.
B u c h a S a K., Glosa do wyroku z dnia 9 lipca 1974 r., IV KR 61/74, „Nowe Prawo” 1975, nr 4.
C i e s´ l a k M., O weCzSowych pojeCciach zwi Cazanych z sensem kary, „Nowe Prawo” 1969, nr 2. D a s z k i e w i c z K., PrzesteCpstwa przeciwko zTyciu i zdrowiu. RozdziaS XIX k.k. z
ko-mentarzem, Warszawa: Wydawnictwo C. H. Beck 2000.
54H o S y s t, Kryminalistyka, s. 132. 55
Kodeks karny. Cze6s´c´ szczególna, red. A. Zoll, s. 219.
F i l a r M., Prawo posiadania broni palnej jako obywatelskie prawo podmiotowe, PiP 1997, z. 5. G a r d o c k i L., Prawo karne, wyd. XI, Warszawa: Wydawnictwo C. H. Beck 2005. G ó r n i o k O., H o c S., K a l i t o w s k i M., P r z y j e m s k i S. M., S i e
n-k i e w i c z Z., S z u m s n-k i J., T y s z n-k i e w i c z L., W Ca s e n-k A., Koden-ks karny ` komentarz, Gdan´sk: Wydawnictwo ARCHE 2002-2003.
G ó r a l R., Kodeks karny. Praktyczny komentarz, wyd. V, Warszawa: Wydawnictwo Zrze-szenia Prawników Polskich 2007.
G r z e s z y k C., S S o w i k K., PrzesteCpczos´c´ a kryminalistyka, Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze 1985.
H o S y s t B., Rola ofiary w genezie zabójstwa, PiP 1964, z. 11. H o S y s t B., Kryminologia, Warszawa: PWN 1999.
H o S y s t B., Kryminalistyka, Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis 2004. H o S y s t B., PrzesteCpczos´c´ w Polsce. Studium kryminologiczne, Warszawa: Wydawnictwo
Prawnicze 1977.
H o S y s t B., Zabójstwo. Studium kryminalistyczne i kryminologiczne, Warszawa 1970. H o S y s t B., Kryminalistyka, Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis 2004. H o r o s z e w s k i P., Kryminologia, Warszawa: PWN 1965.
J a n c z u k o w i c z K., Kodeks karny z orzecznictwem, Wyrok SN z 12 VII 1973 r., RN 181/73.
K o c h a n o w s k i J., S p o t k o w s k i A., Przegl Cad orzecznictwa S Cadu NajwyzTszego w zakresie prawa karnego materialnego za rok 1979, „Nowe Prawo” 1980, nr 11-12. Kodeks karny. CzeCs´c´ szczególna. Komentarz, t. II-III, red. A. Zoll, Kraków: Zakamycze 1999. K u b i k J. R., Dynamika i formy przesteCpczos´ci kobiet, „Palestra” 1980, nr 6.
K u b i a k J., Z problematyki karania sprawczyn´ przesteCpstw, „Palestra” 1980, nr 6. M a r e k A., Kodeks karny – komentarz, wyd. III, Warszawa: Dom Wydawniczy ABC 2006. M a r e k A., W a l t o s´ S., Podstawy prawa i procesu karnego, Warszawa: PWN 1999. Prawo karne w zarysie, red. J. Waszczyn´ski, wyd. III, +ódz´: Uniwersytet +ódzki 1979. S S a b i c k a S., Wymiar kary w sprawcach o zabójstwo w latach osiemdziesi Catych i w
pierwszej poSowie lat dziewieCc´dziesi Catych, „Przegl Cad S Cadowy” 2002, nr 3.
T y s z k i e w i c z L., Kryminologia. Zarys systemu, Katowice: Wydawnictwo US´ 1986. W o l t e r W., Glosa do wyroków z 4 VII 1974, III KRN 33/74 oraz z 10 VII 1974, V KRN
60/74, PiP 1975, z. 4.
W o l t e r W., Teza wyroku z 9 V 1974 (III KR 388/73), PiP 1975, z. 2. Wyrok SA w Warszawie z dnia 08.07.1997 ` II AKa 174/97.
Z i e m b i n´ s k i Z., Analiza pojeCcia czynu, Warszawa: Wiedza Powszechna 1972.
ASPECT OF THE OFFENCE OF MURDER AS TO THE DEED S u m m a r y
A murder can be commited in different places, time and circumstances. This determine the aspect of the offence as to the deed and also define the characteristic of perpetrator’s beha-viour. It includes action, result, causal nexus and circumstances of the offence. It’s also related to the fact, that a mu to commit a crime. He is doing inspection place, penetrating wooded areas and then luring there the victim to take his life.
S"owa kluczowe: morderstwo, miejsce zbrodni, czas zbrodni. Key words: murder, crime scene, time of crime.
