DOI: http://dx.doi.org/10.18290/rped.2016.8(44).2-3
BEÁTA AKIMJAKOVÁ, LUDMILA KRAJC ÍRIKOVÁ
WYCHOWANIE I EDUKACJA DZIECKA
W DUCHU CHRZES´CIJAN
´ SKIM
WSTE P
Rodzina i szkoa to dwie instytucje spoeczne, które od pocz atku aczy wychowanie i edukacja dzieci. S a czynnikami wychowania, jego miejscem i s´rodowiskiem. Tworz a, wprowadzaj a i wspólnie osi agaj a cele i zadania wy-chowania, wybieraj a i modyfikuj a jego tres´c´, odpowiedni zbiór metod i orga-nizacje, wzajemnie sie wspieraj a, kooperuj a, ale tez nawzajem sie kontroluj a i oceniaj a1. Istot a ich wychowawczej aktywnos´ci jest wspólnotowos´c´ oddzia-ywania wychowawczego. Nie chodzi przy tym o utozsamianie tres´ci i metod wychowawczych szkoy i rodziny, ale o wzajemne dostosowanie oddziaywa-nia wychowawczego tak, aby wychowanie w szkole i w rodzinie nawzajem sie uzupeniao2.
Z drugiej strony mazen´stwo jest wspólnot a zycia i mios´ci. Jako instytucja boska, a zarazem sakrament, jest z´ródem siy, które moze sie stac´ radosn a nowin a, pomimo róznych trudnos´ci i problemów wspóczesnego s´wiata. De-cyzja o wst apieniu w zwi azek mazen´ski jest tak wazna, ze nie moze byc´ podejmowana nagle i bez przygotowania.
Doc. dr BEÁTAAKIMJAKOVÁ Katolícki Uniwersytet w Ruzomberku, Wydzia Pedago-giczny, Katedra Przedszkolnej i Elementarnej Pedagogiki; e-mail: beata.akimjakova@ku.sk
Doc. dr LUDMILAKRAJC ÍRIKOVÁ Katolícki Uniwersytet w Ruzomberku, Wydzia Pe-dagogiczny, Katedra Pracy Socjalnej; e-mail: ludmila.krajcirikova@ku.sk
1M B
EN O, L. ŠIMC ÁK, J. HERICH, Rodicia o súcasnej škole, Bratislava: Ústav informácií a prognóz školstva v Bratislave 2006, s. 121.
2 J. H
AMAROVÁ, L. HOLKOVIC, Rodina, spolocnost, výchova, Bratislava: VEDA 1987, s. 45.
W krajach zd azaj acych do spoeczen´stwa informatycznego wychowanie medialne moze pomóc obywatelom w sposób prawdziwy poznac´ potencja mediów lub w sposób wypaczony odbijac´ ich kulture i tradycje. Wychowanie medialne jest zdolne nauczyc´ ludzi analizowania i tworzenia tres´ci medial-nych, was´ciwego ich rozumienia i interpretowania.
Moralnos´c´ jako potrzeba, jako motywacja do dziaania, w penej mierze ukazuje sie w stosunkach miedzyludzkich. Moralnos´c´, etyka i wychowanie estetyczne formoway sie wraz z rozwojem zycia czowieka na ziemi. Wypy-waj a one nie tylko z ewolucji rodzaju ludzkiego, lecz takze z tradycji kultu-ralno-cywilizacyjnej, z w aczenia czowieka do spoeczen´stwa. Czowiek wyksztacony jest wolny, kulturalnie wychowany i pomaga rozwijac´ i umac-niac´ wartos´ci kulturalne i duchowe. Duze znaczenie maj a tutaj takze czynniki geograficzne wspóczesnego s´wiata oraz procesy integracyjne zachodz ace we wspóczesnej Europie. Cay proces wartos´ciuj acy jest aktywnym poszukiwa-niem, odkrywaniem i identyfikacj a. Niezast apione s a w tym procesie mass media, które potrafi a wykorzystywac´ (ale równiez naduzywac´ i byc´ wykorzy-stywanymi) swój potencja.
1. INTEGRACJA I JEJ ZMIENNE W STOSUNKU DO JEDNOSTKI
Czowiek w czasie rozwoju osi aga swoj a integralnos´c´. Integralnos´c´ ta, nazywana tez wewnetrzn a, obejmuje zbiór wszystkich nastepuj acych po sobie tozsamos´ci z poprzednich lat. Jest to proces ci agych przemian. Tozsamos´c´ nie jest stanem osi agalnym z definitywnym zakon´czeniem, ale jest to dyna-miczne dzianie sie z konkretnymi fazami.
Integralnos´c´ moralna jest s´cis´le zwi azana ze zdrowiem duchowym i cie-lesnym, z samozaangazowaniem sie do realnego zycia, ze sposobem ogl adania i oceniania siebie samego. Jes´li czowiek odnajdzie samego siebie, to pozna swoj a osobowos´c´, moze rozwi azywac´ problemy zwi azane z egzystencj a. Od-nalezienie wasnej tozsamos´ci wi aze sie ze stabilnos´ci a osoby, jej pozytyw-nym ukierunkowaniem.
Decyduj acym okresem dla znalezienia wasnej tozsamos´ci jest okres doj-rzewania, wi az acy sie z rozwi azaniem problemów wasnej tozsamos´ci. Proces ten jest po aczony z budowaniem w sobie pewnej filozofii zycia oraz z ak-ceptacj a i tworzeniem hierarchii wartos´ci. Osi agniecie poczucia wasnej toz-samos´ci, personalnej jednos´ci jest stopniowym i rozwojowym procesem, który
integruje w sobie to, kim osoba staa sie w procesie rozwoju, oraz to, kim stanie sie w antycypowanej przyszos´ci3.
Tozsamos´c´ moralna osoby ma swój aksjologiczny, moralny fundament. Ak-ceptacja wartos´ci moralnych jest procesem zozonym. Prawa, zasady i normy wskazuj a czowiekowi, co powinien czynic´, gdyz wartos´c´ wymaga od czowieka konkretnego dziaania. S´wiat wartos´ci nie istnieje sam w sobie, bez czowieka. Wartos´ciowos´c´ wnosi do s´wiata materialnego i duchowego sam czowiek. Czo-wiek wnosi takze do swojej wasnej natury elementy ludzkiej moralnos´ci, ma on zdolnos´c´ wasnego samostanowienia, podejmowania moralnych decyzji, iden-tyfikacji i osi agniecia wasnej prawdziwej tozsamos´ci.
2. MIOS´C´ JAKO FUNDAMENT WYCHOWANIA
Egoizm, nieuporz adkowana mios´c´ samego siebie, która przenika wszystkie sfery zycia, jest wielkim wykroczeniem przeciwko naturze prawdziwej mi-os´ci. Wspóczesny s´wiat potrzebuje powrotu do rzeczywistej, prawdziwej mios´ci, która jest czysta i bezinteresowna. Jedynie taka mios´c´ bedzie zdolna ocalic´ s´wiat! Jes´li czowiek zachowa tak a prawdziw a mios´c´, zostanie ocalony i bedzie bezpieczny przez cae zycie. Jes´li w sercu pozostanie przynajmniej jedno piekne wspomnienie, to i ono moze oznaczac´ ratunek.
Jezeli uwaznie bedziemy obserwowac´ zycie ludzi, to stwierdzimy, ze wielu z tych, którzy maj a w rekach jak akolwiek wadze, daje j a odczuc´ tym, którzy s a im podlegli. Ukazuj a siebie jako tych, którzy cos´ znacz a, którzy potrafi a podporz adkowac´ sobie innych. Obecnie za idea uwaza sie czowieka silnego, odnosz acego sukcesy, dominuj acego w spoeczen´stwie. Odpuszczenie krzyw-dy, przebaczenie jest nawet uwazane za objaw sabos´ci. Taka jest nasza ludz-ka logiludz-ka, która diametralnie rózni sie od Bozej logiki. Bóg w przeciwien´-stwie do czowieka objawia swoj a moc nie tym, ze niszczy, burzy, stawia warunki lub karze. On okazuje swoj a moc poprzez to, ze miuje i odpuszcza; przejawem jego mocy jest mios´c´ miosierna i odpuszczaj aca. Piekny przykad mios´ci da Chrystus podczas Ostatniej Wieczerzy. Nie znalaz lepszego spo-sobu okazania swojej mocy niz poprzez to, ze zacz a swoim uczniom umywac´ nogi. Bóg umywaj acy nogi swemu stworzeniu!
Bóg ukazuje, ze mios´c´ ma sie stac´ zyciodajn a si a s´wiata. Bez mios´ci nie da sie zyc´. Kazdy pragnie byc´ miowany. Czowiek jednak zapomina, ze ma nie
3M. H
tylko byc´ kochanym, lecz takze sam ma kochac´. Nie powinien zamykac´ serca przed innymi, is´c´ za tym, co dla niego jest korzystne, kochac´ jedynie siebie samego. Nie moze byc´ egoist a. Do natury mios´ci nalezy bezinteresownos´c´. Papiez Benedykt XVI w encyklice Deus caritas est pisze, ze mios´c´ powinna byc´ fundamentem zycia chrzes´cijan, ale i wszystkich ludzi dobrej woli4.
3. MAZ EN´STWO A WYCHOWANIE RODZINNE
Mazen´stwo i rodzina nalez a do najwyzszych ogólnoludzkich wartos´ci. Mazonkowie s a powoani do tego, aby poprzez wiez´, która prowadzi do cielesnej jednos´ci, rozmnazali sie i napeniali ziemie. Bóg im pobogosawi i powiedzia im: „B adz´cie podni, mnózcie sie i zaludniajcie ziemie oraz czyn´cie j a sobie poddan a [...]”5. Z mazen´stwa powstaje rodzina, w której rodz a sie nowi obywatele spoeczen´stwa. Poprzez swoje dzieci mazonkowie oddziauj a na przyszos´c´.
Mazen´stwo jest obecnie wystawione na wiele gwatownych i maj acych dale-kosiezne skutki przemian zarówno w dobrym, jak i w zym sensie. W sytuacji, gdy narasta liczba rozwodów, sztucznego przerwania ci azy, wzajemnej niezalez-nos´ci mazonków, homoseksualizmu, konkubinatów, nalezy znowu wskazac´ na podstawowe wartos´ci mazen´stwa i rodziny. Przede wszystkim trzeba pomóc osobom decyduj acym sie na zawarcie mazen´stwa, aby poznay one piekno i wielkos´c´ swego powoania do mios´ci i suzby zyciu6.
Obecnie preferuje sie informacje, które w wiekszos´ci przypadków s a nie-zwi azane ze sob a, bezosobowe, czesto pesymistyczne i nie uwzgledniaj ace rozdzielnych etapów formowania i rozwoju dzieci i modziezy. Informacje s a dotkniete indywidualistycznym rozumieniem wolnos´ci, bez wzgledu na war-tos´ci, na których opieraj a sie zycie, rodzina i mios´c´ ludzka7. Jan Pawe II w Lis´cie apostolskim do chopców i dziewcz at pisze, ze zasady moralnos´ci mazen´skiej s a dzisiaj czesto podawane w sposób przekrecony. Pojawia sie próba narzucenia spoeczen´stwu modelu, który jest oznaczany jako postepowy
4 M. C
HAUTUR, Viera ako trvalá hodnota v dnešnej spolocnosti, Pútnik, svätovojtešský Kalendár na rok 2007.
5Porov.: Sväté Písmo Starého a Nového Zákona, Trnava: SSV 2004, s. 39, Gn 1, 28. 6Porov.: J. V
RABLEC, J. JARAB, L . STANC EK, Chodte aj vy do mojej vinice, Trnava: SSV 1997, s. 207-209.
7Porov.: P
ÁPEŽSKARADAPRERODINU, Ludská sexualita, pravda a poslanie, Trnava: SSV 1996, s. 7-8.
i nowoczesny. Mao kto przy tym zauwaza, ze w modelu tym mezczyzna, a zwaszcza kobieta, staj a sie obiektem rozkoszy egoistycznej. Materialistyczna i konsumpcyjna cywilizacja wdziera sie do sfery mazen´skiej i rodzicielskiej, pozbawiaj ac j a gebokiej ludzkiej tres´ci, któr a posiada z Boskiego nadania8. Jan Pawe II przestrzega równiez, ze rodzina jest obecnie zagrozona z zewn atrz i od s´rodka. Zagrozeniem jest egoizm, czyli mios´c´ do samego siebie. Egoizm jest z´ródem wielu zdrad mazen´skich, konfliktów, lekcewazenia wspómazonka. Innym zagrozeniem jest faszywa ateistyczna koncepcja czowieka i rodziny, która odrzuca istnienie Boga, czowieka widzi jako dzieo przyrody, a mazen´-stwo jako zwi azane jedynie wzajemn a cywiln a umow a, która moze byc´ anulo-wana. Kolejnym zagrozeniem jest s´wiecka, wolna etyka, która narusza zasady chrzes´cijan´skiej moralnos´ci. Odrzuca ona normy moralne ustanowione przez Stwórce, prowadzi do anarchii i egoizmu, burzy fundamenty zycia rodzinnego. Szkodliwy wpyw na rodzine ma takze wzrastaj aca liczba rozwodów. Zagrozenie stanowi tez antykoncepcja i zabijanie nienarodzonych dzieci. Niebezpieczne dla rodziny s a róznego rodzaju naogi i spowodowane nimi choroby, np. alkoho-lizm, nikotynizm, narkomania, które osabiaj a rodzine zarówno fizycznie, jak imoralnie. Do innych zagrozen´ nalez a równiez warunki socjalne – brak miesz-kan´, nieobecnos´c´ rodziców w domu9.
4. DZIECKO JEST OSOB A, KTÓRA POTRZEBUJE MIOS´CI
Dziecko, które pojawia sie w zycia zarówno rodziców, jak i wychowaw-ców, jest wielkim darem. Potrzeba nieustannie odkrywac´ wartos´ci tego cenne-go daru, który jest zarazem takze wielk a tajemnic a. Aby lepiej wnikn ac´ do tajemnicy duszy dziecka, nalezy najpierw wyjas´nic´ pojecie osobowos´ci. Znawcy twierdz a, ze osobowos´c´ jest indywidualn a jednos´ci a czowieka; to jednos´c´ cech duchowych i procesów oparta na jednos´ci ludzkiego organizmu, tworzona i objawiaj aca sie w jego relacjach spoecznych.
Ws´ród cech osobowos´ci wymienia sie: caos´c´ (osobowos´c´ jest rozumiana jako suma psychicznych elementów jednostki); jednos´c´ (osobowos´c´ jest wzor-cem lub z´ródem integracji, porz adkowanie poszczególnych cech jednostki); przysposobienie (osobowos´c´ jest szczególnym dla osoby, charakterystycznym
8Porov.: JÁNPAVOLII, Apoštolský list chlapcom a dievcatám celého sveta pri príležitosti
medzinárodného roku mládeže, Bratislava: Vydavatel’ské družstvo Lúc 1993, s. 53.
9 Porov.: Škola života alebo co by mali snúbenci vediet, a na co by manželia nemali
sposobem, w jaki przysposabia sie ona do warunków w sobie i w otaczaj a-cym j a s´wiecie); wyj atkowos´c´ (osobowos´c´ jest tym, co odróznia dan a osobe od innych); natura (osobowos´c´ jest w czowieku tym, co jest dla niego naj-bardziej charakterystyczne; tym, czym czowiek naprawde jest)10.
Osobowos´c´ jest tym, co odróznia nas od innych, co jest dla nas jako ludzkich bytowos´ci najbardziej charakterystyczne. A poniewaz czowiek juz rodzi sie jako osobowos´c´ (choc´ przez cae zycie sie ni a staje), te definicje osobowos´ci mozna rozci agn ac´ i na dziecko. Dziecko jest wiec osobowos´ci a, która posiada wasn a caos´c´, jednos´c´, przysposobienie, wyj atkowos´c´ i nature. Jes´li pragniemy badac´ osobowos´c´ dziecka, to musimy patrzec´ na nie jako na integralnos´c´ caej osobowos´ci, która posiada swoj a wartos´c´, wyj atkowos´c´ i swoje potrzeby.
Aby dziecko mogo sie zdrowo i was´ciwie rozwijac´, potrzebuje zaspokoje-nia nie tylko podstawowych potrzeb fizjologicznych, lecz takze emocjonal-nych. Tak jak jest konieczne to, aby dziecko miao gdzie mieszkac´, co jes´c´, gdzie spac´, w co sie ubrac´, tak jest równiez konieczne, aby byo miowane. Dziecko jest was´ciwie wychowywane tylko przy zaozeniu, ze nasz pierwot-ny zwi azek z nim jest uksztatowany na mios´ci, która nie stawia zadnych warunków. Jes´li sobie tego nie us´wiadomimy, to nie mozemy dziecka zrozu-miec´ i nie bedziemy wiedziec´, co czynic´, gdy zachowuje sie z´le. Na pytanie, co to jest mios´c´ bezwarunkowa, eksperci odpowiadaj a:
Oznacza to miowac´ swoje dziecko bez wzgledu na to, jakie ono jest. Nie jest wazne, jak wygl ada. Decyduj ace nie s a ani jego zdolnos´ci, skonnos´ci czy upos´le-dzenia. Nie jest wazne, co z niego wyros´nie, a najciezsze w mios´ci jest to, ze nie jest wazne, jak sie dziecko zachowuje. Oczywis´cie nie oznacza to, ze jego zachowanie zawsze sie nam podoba. Mios´c´ bezwarunkowa oznacza, ze swoje dziecko miujemy równiez wtedy, gdy jego zachowanie sie nam niepodoba11.
Duga praktyka zyciowa wielu wychowawców, nie tylko rodziców, ukazaa prawdziwos´c´ i aktualnos´c´ tych sów, o ile mios´c´ bya, jest i bedzie ci agle aktualna i ponadczasowa: „Mios´c´ nigdy nie ustaje” (1 Kor 13, 8).
W stosunku do dzieci nie wystarczy zachowywac´ sie czysto „naukowo”, ale mios´c´ jest tym, czego dziecko w kazdym okresie dziecin´stwa najbardziej potrze-buje, i to nie tylko od rodziców, lecz takze od wszystkich wychowawców.
10B. M
ÚDRA, Úvod do Etopédie I, Košice: Seminár sv. Karola Boromejského 2005.
11R. C
Dziecko jest osobowos´ci a, która potrzebuje mios´ci juz tylko dlatego, ze ist-nieje. Jes´li t a prawd a rodzice czes´ciej kierowaliby sie w stosunku do swoich dzieci, pedagodzy w stosunku do swoich uczniów, a wychowawcy w stosunku do wychowanków, to na pewno zmniejszyaby sie liczba dzieci w os´rodkach diagnostycznych, zakadach wychowawczych i w innych instytucjach resocjaliza-cyjnych. Dziecko, które byo kochane, moze pomimo wielkiej mios´ci swoich wychowawców upas´c´ i podj ac´ rózne anormalne zachowania. Jednak i wtedy pozostaje osobowos´ci a, która potrzebuje mios´ci i cierpliwos´ci od swoich wycho-wawców. Kochac´ dziecko oznacza, ze nasza mios´c´ do niego jest
cierpliwa, nie zazdros´ci, nie przechwala sie, nie jest zarozumiaa, nie postepuje nie-przyzwoicie, nie szuka siebie, nie wybucha gniewem, nie liczy doznanych krzywd, nie cieszy sie z niesprawiedliwos´ci, lecz raduje sie prawd a. Wszystko znosi, wszyst-kiemu wierzy, wszystwszyst-kiemu ufa, wszystko przetrzyma (1 Kor 13, 4-7).
Jes´li chcemy budowac´ lepszy i piekniejszy s´wiat, to musimy sie takiej mios´ci uczyc´, poniewaz ci agle pozostaje wielk a prawd a to, ze dziecko, które nie byo kochane, nie potrafi kochac´.
5. WSPÓPRACA RODZINY I SZKOY
Podstawowym motywem, przyczyn a i punktem wyjs´cia relacji i wspópracy rodziców ze szko a jest troska o dziecko, o jego zdrowie, bezpieczen´stwo, moralny i intelektualny rozwój. Za wychowanie dzieci odpowiadaj a przede wszystkim nauczyciele i rodzice, a wspólna odpowiedzialnos´c´ jest fundamen-tem ich wspópracy i przesank a do respektowania zasady jednos´ci wpywów wychowawczych i wymagan´ stawianych dzieciom. Oprócz szkoy na mental-nos´c´ modziezy maj a wpyw równiez inne elementy: wolny czas, s´rodowisko spoeczne i medialne.
Troskliwi rodzice zawsze obserwuj a, czy szkoa odpowiedzialnie stara sie o zdrowie, bezpieczen´stwo, ochrone i higiene dzieci w czasie lekcji i w ewen-tualnych zajeciach pozalekcyjnych, czy stwarza dobre warunki na zabezpieczenie zdrowia duchowego i lepsz a duchow a aktywnos´c´ dzieci. Dla rodziców bardzo wazna jest czystos´c´ w szkole i w jej okolicy, to, w jakich warunkach ich dziec-ko ma szanse na higiene osobist a, acznie z umacnianiem nawyków higieny osobistej, w których chodzi o zdrowie i o ochrone kazdego ucznia przed wpy-wem s´rodowiska zewnetrznego. Im modsze jest dziecko, tym bardziej jest wraz-liwe i mniej odporne na wpywy niewas´ciwego s´rodowiska. Przy przyjeciu
dziecka do szkoy rodzina we wspópracy ze szko a stara sie uzgodnic´ ewentual-nie ujednolicic´ podejs´cie do zaszczepienia w dziecku potrzebnych higienicznych nawyków, zwi azanych z utrzymywaniem osobistej czystos´ci, kultury i higieny ubierania sie, ale równiez rozumnego planowania dnia, odpowiedniego jedzenia, was´ciwego dla fizycznego obci azenia.
Rodzice oczekuj a, ze praca dziecka w szkole nie spowoduje zaburzen´ jego rozwoju. Zakadaj a, ze szkoa potrafi dokonac´ zarówno jakos´ciowej, jak i ilo-s´ciowej regulacji obci azenia organizmu ucznia, dotycz acej np. postawy ciaa, statycznych obci azen´, przeci azen´ i wyczerpania, zmiany prac, nauki i odpo-czynku, czystos´ci i nietoksycznos´ci oraz odpowiedniej temperatury s´rodowi-ska, udostepni odpowiednie pomoce, narzedzia, wyposazenie i zapewni bez-pieczen´stwo w pracy z nimi.
Zdrowie dziecka jest najwyzsz a wartos´ci a dla kazdej rodziny. Dlatego od szkoy oczekuje ona nie tylko zdrowego rozwoju zmysów, lecz takze ochro-ny jego wzroku i suchu. Pobyt w szkole i czynnos´ci edukacyjne uczniów stwarzaj a przesanki dla osabienia wzroku. Chodzi tu o odpowiednie os´wie-tlenie, troske o dzieci niedowidz ace, z wadami oczu i problemami widzenia. Rodzice z pewnos´ci a oczekuj a, ze ich dziecko znajdzie w szkole was´ciwe wzorce mówienia, ze bedzie miao okazje do spontanicznego i samodzielnego wypowiadania sie, ze szkoa stale bedzie rozwijac´ sowne zasoby dziecka, bedzie je uczyc´ was´ciwego wysawiania sie, ewentualnie w razie potrzeby dokona jego korekty.
Rodzice maj a wielkie oczekiwania odnos´nie do sprawiedliwos´ci, obiektyw-nos´ci i pozytywnej motywacji, oceny i klasyfikacji dziecka, czasem przywi azuj a do tego zbyt duz a wage. Skrupulatnie s´ledz a przejrzystos´c´ egzaminacyjn a i do-trzymywanie powszechnie przyjetych zasad higieny pracy duchowej w procesie edukacyjnym szkoy i poszczególnych nauczycieli. Interesuje ich np. objetos´c´ materiau do nauczenia sie, z którego nauczyciel ma egzaminowac´, czestotliwos´c´ egzaminowania oraz metody i formy pracy nuczyciela, rozozenie egzaminów w czasie pewnego okresu, koordynacja pomiedzy poszczególnymi nauczycielami, atmosfera, w jakiej egzamin przebiega, niekontrolowanie chorych uczniów.
Dzieci, które podczas uczeszczania do szkoy otrzymaj a od rodziców wiek-sze wsparcie, mog a lepiej wykorzystac´ szanse odpowiedniego uczenia sie. Wyniki uczniów w nauce bardziej zalez a od warunków panuj acych w rodzinie niz od warunków panuj acych w szkole12. Badania podkres´laj a znacz ac a role rodziny w tym zakresie. W rodzinie dziecko przyswaja sobie kwalifikacje
12I. M
i postawy, które s a wazne w caym jego zyciu. Nalez a do nich np. zdolnos´ci jezykowe, ciezka i delikatna motoryka, ciekawos´c´, zainteresowania, wartos´ci, samokontrola, pewnos´c´ siebie, umiejetnos´ci spoeczne itd. Was´nie te kwalifi-kacje w znacznym stopniu wpywaj a równiez na póz´niejsze szkolne i zyciowe sukcesy dziecka. Z tego powodu szkoa nie powinna lekcewazyc´ pracy rodzi-ców. Rodzice s a „specjalistami”, jes´li chodzi wiedze na temat wasnych dzie-ci. W porównaniu z nauczycielami znaj a oni swoje dzieci duzej i poznali je w róznych zyciowych sytuacjach. Dzieci mog a bowiem zachowywac´ sie zu-penie inaczej w szkole, a inaczej w domu. To tylko podkres´la koniecznos´c´ wymiany informacji o zachowaniu sie dziecka pomiedzy szko a a rodzin a. Jedynie w dialogu, w którym obydwaj partnerzy s a równoprawni i nawzajem sie akceptuj a, mog a ocenic´ zachowanie dziecka w danym s´rodowisku. Podny dialog jest warunkiem takiego stosunku szkoy i rodziny, który mozemy nazwac´ partnerstwem w wychowaniu.
6. CEL WYCHOWANIA CHRZES´CIJAN´ SKIEGO
Celem wychowania chrzes´cijan´skiego wedug Soboru Watykan´skiego II jest „osi agniecie peni Chrystusa” (DWCH 2; Ef 4, 13). Osoba moralna jest naturalnym celem kazdego wychowania, tak wiec i wychowania chrzes´cijan´-skiego. Kazdy czowiek funkcjonuje w grupie spoecznej, poniewaz przycho-dzi na ten s´wiat w roprzycho-dzinie, która jest podstawow a komórk a spoeczn a. Nie mozemy sobie wyobrazic´ doskonaego wychowania osoby moralnej bez wy-chowania do wspózycia spoecznego. Jest prawd a, ze niektórzy rodzice, choc´ nie s a chrzes´cijanami, staraj a sie o was´ciwe wychowanie, zbiezne z chrzes´ci-jan´skim, jednak wielu z nich oddala sie od tego kierunku. Spotkanie i zjedno-czenie z Chrystusem jest jedynym celem chrzes´cijan´skiego wychowania i edu-kacji. Chrystus przedstawia sob a wzór zycia. Jes´li wiec przyswajamy sobie Jego sposób zycia, objawiamy was´ciw a droge zycia, po której mozemy dojs´c´ do Ojca Niebieskiego (Mt 11, 27; por. J 10, 9). Celem wychowania chrzes´ci-jan´skiego jest po chrzes´cijan´sku wychowywac´ czowieka przyblizaj acego sie „k Isusu Christu zbožštením (theozisom)”.
Po tym, jak upowszechni sie chrzest maych dzieci, wychowanie chrzes´ci-jan´skie musimy uwazac´ za konieczne dopenienie chrztu s´wietego, poniewaz, dzieki niemu, nowo ochrzczony i w aczony do Ciaa Chrystusa poznaje praw-dy wiary i staje sie s´wiadomym czonkiem Kos´cioa. Wychowanie chrzes´ci-jan´skie nie jest jedynie rozumowym wychowaniem czowieka, ale jego s´wia-domym w aczeniem sie do Kos´cioa.
Z celów wychowania chrzes´cijan´skiego wypywaj a zadania, które trzeba podj ac´ i rozwijac´: ukazanie was´ciwego obrazu Boga, stopniowe wprowadza-nie do tajemnic wiary; zapoznawawprowadza-nie sie z tekstem Pisma S´wietego; wycho-wanie do modlitwy; wychowycho-wanie sumienia i wychowycho-wanie moralne; wychowa-nie seksualne; przezywawychowa-nie roku liturgicznego; przezywawychowa-nie zycia w Kos´ciele i z Kos´cioem; wychowanie do wiary; wychowanie do samodzielnos´ci i odpo-wiedzialnej wolnos´ci13.
Celem wychowania jest nauczenie dziecka, by zyo wedug natury ludzkiej, bardziej po ludzku i po chrzes´cijan´sku. Wychowanie przez chrzes´cijan´skich rodziców ma suzyc´ wzrostowi wiary dzieci i pomagac´ im wypenic´ powoa-nie, które otrzymali od Boga. Wychowanie dotyczy wszystkich dziedzin, jednak istot a caego wychowania jest wychowanie religijne. Rodzice powinni pos´wiecac´ uwage i troske swoim dzieciom, których nie rodz a jedynie dla ojczyzny ziemskiej, ale równiez dla Boga. Wychowanie obejmuje tez jasne i rozumne wychowanie seksualne, w którym seksualnos´c´ ukazuje sie jako darowanie sie w mios´ci.
ZAKON´ CZENIE
Wychowanie odgrywa w zyciu kazdego czowieka tak wazn a role, ze nalezy do jego podstawowych potrzeb. Kazde dziecko przychodzi do konkretnego s´rodo-wiska spoecznego, które charakteryzuje sie pewnym stopniem rozwoju w dzie-dzinie mys´lenia i poznania, kultury i sztuki oraz zwyczajów spoecznych. Wy-chowywac´ oznacza oddziaywac´ na wnetrze dziecka, tak aby wywoac´ potrzebn a odpowiedz´ na jego zdolnos´ci i talenty intelektualne, uczuciowe i spoeczne, które pod kierunkiem wychowawcy maj a sie harmonijnie rozwijac´, aby osi agn ac´ zycio-wy cel. Tym zycio-wychowanie zasadniczo rózni sie od tresury, która ogranicza sie jedynie na zewnetrzne oddziaywanie, na doznania zmysowe.
Pojecie „wychowanie dzieci” w wielu rodzinach i instytucjach zaos´nie sie zredukowao do jakiegos´ zaspokajania podstawowych potrzeb biologicznych i intelektualnych dziecka. Jes´li jednak bierze sie pod uwage trzy elementy struktury czowieka, czyli ciao, psychike i dusze, to powinny byc´ one harmo-nijnie rozwijane w Bozy obraz wpisany w akcie stwórczym. Jes´li chcemy, aby dzieci stay sie dojrzaymi i wyrosy z nich dobrzy chrzes´cijanie, to musimy je wychowywac´ w duchu chrzes´cijan´skim. Bronic´ zycia i umacniac´
13J. H
je, powazac´ je i miowac´ – to jest zadanie, które Bóg powierza kazdemu czowiekowi, gdy go jako swój zywy obraz powouje do udziau w Jego rz adzeniu s´wiatem14. Konieczne jest zaangazowanie i odpowiedzialnos´c´ wy-chowawcza w rodzinie15, a takze w szkole i we wspólnocie Kos´cioa. W pro-cesie wychowania potrzebna jest formacja moralna, etyczna, estetyczna dzieci, wspieraj aca integracje emocjonaln a i racjonaln a. Nalezy dbac´ o pozytywny wszechstronny rozwój czowieka, zarówno spoeczny, jak i osobowy, eliminu-j ac zarazem szkodliwe wpywy.
Wszyscy staramy sie stworzyc´ spoeczen´stwo, w którym bed a przekazywa-ne wartos´ci zycia w duchu wiary chrzes´cijan´skiej, poniewaz wychowywac´ znaczy wiecej niz pozwolic´ swobodnie rosn ac´. Wspóczesny styl zycia wyma-ga od nas zmiany postawy – od obojetnos´ci do zainteresowania sie drugim czowiekiem.
BIBLIOGRAFIA
BEN OM., ŠIMC ÁKOVÁL’., HERICH J., Rodicia o súcasnej škole, Bratislava: Ústav informácií a prognóz školstva v Bratislave 2006.
CAMPBELLR., Potrebuji tvou lásku, Praha: Návrat 1992.
CHAUTURM., Viera ako trvalá hodnota v dnešnej spolocnosti, Pútnik, svätovojtešský Kalendár na rok 2007.
FAGGIONIM.P., Život v našich rukách, slov. preklad: M. Koleják, Spišská Kapitula: Nadácia Knazského semináru biskupa Jána Vojtaššáka 2007.
HAMAROVÁ J., HOLKOVIC L’., Rodina, spolocnost’, výchova, Bratislava: VEDA 1987. HARGAŠOVÁ M., Byt’ svoj a tvoj, Bratislava: SPN 1992.
HAVRAN J., Pedagogika. Úvod do štúdia, Prešov: PÚ v Prešove 1998.
JÁN PAVOL II, Apoštolský list chlapcom a dievcatám celého sveta pri príležitosti me-dzinárodného roku mládeže, Bratislava: LÚC 1993.
MOŽNÝI., Sociologie rodiny, Praha: Sociologické nakladatelství SLON 1999. MÚDRA B., Úvod do Etopédie I, Košice: Seminár sv. Karola Boromejského 2005.
PAPEŽSKÁ RADA PRE RODINU, L’udská sexualita, pravda a poslanie, Trnava: Spolok svätého Vojtecha 1996.
POSSE R., MELGOSA J., Umenie výchovy, Vrútky: Advent-Orion s.r.o. 2002. Sväté Písmo Starého i Nového Zákona, Trnava: Spolok svätého Vojtecha 2004.
14 M.P. FAGGIONI, Život v našich rukách, slov. preklad: M. Koleják, Spišská Kapitula:
Nadácia Knazského semináru biskupa Jána Vojtaššáka 2007.
15R. P
Škola života, alebo, co by mali snúbenci vediet’, a na co by manželia nemali zabudnút’, spra-coval C. Hišem, Prešov: Vydavatel’stvo Michala Vaška 1999.
VRABLEC J., JARABJ., STANC EK L’., Chod’te aj vy do mojej vinice, Trnava: Spolok svätého Vojtecha 1997.
WYCHOWANIE I EDUKACJA DZIECKA W DUCHU CHRZES´CIJAN´ SKIM
S t r e s z c z e n i e
Dziecko, które pojawia sie w zyciu rodziców i wychowawców, jest wielkim darem. Nalezy ci agle objawiac´ wartos´c´ tego cennego daru, który jest zarazem wielk a tajemnic a. Dziecko, aby mogo nalezycie sie rozwijac´, potrzebuje przede wszystkim akceptacji i mios´ci. Obecnie czesto wypacza sie role mazen´stwa i rodziny, a takze nawet ws´ród wierz acych chrzes´cijan nisz-czy sie ich pierwotne znaczenie. Pragnienie Boga jest wpisane do serca czowieka, poniewaz czowiek jest stworzony przez Boga i dla Boga. Bóg nie przestaje czowieka przyci agac´ do siebie i jedynie w Bogu czowiek znajdzie prawde i szczes´cie, których ci agle poszukuje. Naj-wiekszym przejawem ludzkiej godnos´ci jest powoanie czowieka do wspólnoty zycia z Bo-giem. Dziecko juz od swego narodzenia musi byc´ wszechstronnie formowane, aby wyroso na silnego moralnie i wartos´ciowego czowiek.
Sowa kluczowe: rodzina; uczen´; wychowanie chrzes´cijan´skie; wychowawca.
UPBRINGING AND CHILD EDUCATION IN THE SPIRIT OF CHRISTIAN
S u m m a r y
A child who enters life as parents and educators is a great gift. It is necessary to constantly discover the value of this precious gift that is also a great mystery. Baby for its healthy deve-lopment needs to be accepted and loved above all. Nowadays, it distorts the fundamental importance of marriage and family. Increasingly, the faithful Christians and destroy their original meaning. The desire for God is inscribed in the human heart, because man is created by God and for God. God does not cease to attract man to himself and only in God finds a man of truth and happiness that constantly looking for the ultimate reason for human dignity lies in man’s vocation to communion with God. The child must be since its birth molded versatile that from it grew a moral and respectable man who once stand as family and social life, will be able to care for themselves, will be able to distinguish good from evil, beauty from bad taste and will was able to positively used in personal and family life.
