Organizacja źródeł zaopatrzenia handlu detalicznego w kanałach rynku

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 694. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. 2006. Władysław Szczepankiewicz Katedra Handlu i Instytucji Rynkowych. Organizacja źródeł zaopatrzenia handlu detalicznego w kanałach rynku 1. Wprowadzenie Współcześnie w zarządzaniu obrotem towarowym w handlu podkreśla się znaczenie m.in. takich problemów, jak: zarządzanie łańcuchami dostaw, zwanymi też łańcuchami podaży, budowa strategii obsługi klienta, kreowanie wartości dla klienta, tworzenie elastycznych organizacji zdolnych do szybkiej reakcji oraz do doskonalenia przewagi konkurencyjnej. Przedstawione przesłanki oznaczają zmianę działalności w kierunku ścisłej współpracy wszystkich przedsiębiorstw uczestniczących w przepływach fizycznych dóbr od miejsca pochodzenia surowców do finalnego konsumenta, związaną z planowaniem i koordynacją działań w celu podniesienia sprawności i efektywności całego łańcucha. Współczesne systemy zaopatrzenia handlu stają się z jednej strony elementem walki konkurencyjnej, a z drugiej – platformą porozumień o charakterze partnerskim. Detaliści realizując swą podstawową funkcję zaopatrywania indywidualnych konsumentów, występują na rynku nie tylko jako sprzedawcy towarów, ale także jako nabywcy dóbr i usług. Detaliści należą do nabywców instytucjonalnych, a więc funkcjonujących w sferze wymiany określanej powszechnie terminem bussines to bussines.. . ZN694.indb 33. Zasady, determinanty „nowego marketingu” prezentowane są w pracy [5].. 1/30/08 1:18:59 PM.

(2) Władysław Szczepankiewicz. 34. 2. Przedsiębiorstwa handlu detalicznego jako nabywcy zorganizowani Biorąc pod uwagę powyższe, należy podkreślić, że rynek jest to zespół sprzężonych elementów, gdzie istotne znaczenie mają kupujący i sprzedający, którzy w warunkach swobodnego wyboru kontrahenta i nieograniczonego prawa zawierania transakcji podejmują współzależne decyzje kształtujące relacje między wzajemną wyceną przedmiotu transakcji i ich pieniężnego ekwiwalentu wyrażonego w cenie. Nabywcy dysponują stosunkowo bogatym zbiorem możliwości wyboru, stale wzbogacanym przez oferty konkurencyjnych firm. W tej sytuacji szczególnego znaczenia nabiera problem dostępności produktu, bowiem konkurenci zawsze mogą działać na rzecz zwiększenia tego czynnika w decyzji zakupu. Taka zmiana preferencji ma wpływ na całe środowisko biznesu, zaczynając od handlu detalicznego, poprzez cały łańcuch dostaw, kończąc na procesie rozwoju produktu. Ta filozofia opiera się na stwierdzeniu, że współczesną misją firmy winno być dostarczanie klientowi określonej, wymaganej wartości po najniższych kosztach i w najkrótszym czasie, przy czym klient, aby uzyskać oferowaną i zarazem oczekiwaną wartość, musi ponieść także koszt wyrażony w nakładach czasu na zakup oraz w cenie (rys. 1). W pozycjonowaniu produktu (zob. rys. 1) strefa „walki o klienta” wskazuje na kierunki strategii zmierzające do redukcji kosztów, usprawnienia gospodarki zasobami w taki sposób, aby obniżyć cenę i dzięki temu budować przewagę konkurencyjną. Współcześnie w kanałach rynku nastąpiło swoiste odwrócenie ról klasycznych uczestników układu rynkowego, gdzie nabywca i jego wymagania stały się „motorem” budowania strategii zarządzania. Podstawowe funkcje handlu detalicznego w zakresie kreowania wartości dla klienta dotyczą: 1) kształtowania oferty towarowej co do ilości i jakości, zgodnie z zapotrzebowaniem klientów, 2) kierowania ruchem towarów w przestrzeni i czasie, poprzez analizę potrzeb klientów, segmentację rynku, lokalizację jednostek handlowych i organizację przepływów fizycznych, kształtowanie przepływów pieniężnych, aktywne uczestnictwo w komunikacji rynkowej, 3) pozyskiwanie i przekazywanie pozostałym uczestnikom łańcucha informacji o wymaganiach nabywców, przekazywanie na rynek informacji o ofercie producentów [8, s. 29]. W realizacji zaprezentowanych przesłanek kształtujących uwarunkowania handlu szczególną rolę pełni zakup towarów, który stanowi jedną z podstawowych funkcji przedsiębiorstwa handlowego, związaną z kształtowaniem obrotu Zauważalnym przejawem współczesnych przemian w gospodarce jest odchodzenie od samodzielnej realizacji przepływów fizycznych w kierunku tworzenia trwałych więzi z dystrybutorami, firmami spedycyjnymi z jednostkami handlowymi (nie konkurują pojedyncze firmy, lecz łańcuchy dostaw). . ZN694.indb 34. 1/30/08 1:18:59 PM.

(3) Organizacja źródeł zaopatrzenia handlu detalicznego…. 35. towarowego. W budowaniu przewagi konkurencyjnej handlu z punktu widzenia organizacji zakupów można wyróżnić dwa zasadnicze kierunki: 1) pojedyncze transakcje kupna, gdzie podstawowe znaczenie ma poziom cen; są to najczęściej strategie krótkookresowe. Należy zaznaczyć, że w tym zakresie pojawiły się pewne tendencje związane z zachowaniem nabywców. Możemy do nich zaliczyć: strategię opierającą się na dostępności rynków zagranicznych – global sourcing, zmierzającą do poszerzenia portfela dostawców, strategię z góry ustalonych cen docelowych produktów – target prices, czy też strategię opartą na redukcji kosztów całkowitych – target costing, której rezultatem jest stosowanie w zaopatrzeniu metodologii „dokładnie na czas” (just in time), charakteryzującej się regularnymi i małymi dostawami bezpośrednio na miejsce produkcji lub sprzedaży; 2) orientacja zakupowa (purchasing orientation) – strategia kreowania całego łańcucha dostaw.. wysoka. Względna równowaga. Wartość postrzegana przez klienta. „Okazje” nadwyżka nabywcy. niska. Walka o klienta niska. Koszt / cena. Cel redukcja kosztów wysoka. Rys. 1. Zależność między postrzeganą wartością produktu lub usługi a kosztem jego pozyskania przez klienta Źródło: na podstawie: [4, s. 143–145].. . Kierunki rozwoju handlu prezentowane są w pracy [3].. Niezależnie od przeznaczenia nabywanego dobra, przez jego zakup rozumie się transakcję wymienną dokonaną na podstawie rozpoznanego wcześniej zapotrzebowania, określonego co do rodzaju i gatunku towaru, nabywanej ilości i ceny oraz miejsca i czasu realizacji transakcji. Realizacja czynności związanych z zakupem przebiega z zachowaniem określonego ich następstwa i dlatego określana jest mianem procesu zaopatrzenia. . ZN694.indb 35. 1/30/08 1:19:00 PM.

(4) Władysław Szczepankiewicz. 36. Można postawić hipotezę, że w dobie współczesnej coraz więcej firm postrzega działalność zakupową jako środek wzrostu rentowności swoich przedsięwzięć. Powszechne wdrażanie strategii zarządzania jakością w produkcji oraz dostępność porównywalnych dóbr na rynkach międzynarodowych pozwala odbiorcom na wywieranie nacisku na ogniwa pośredniczące a tym samym na bezpośrednich wytwórców. W przedsiębiorstwach handlowych (w procesie sprzedaży) konieczność zaoferowania klientowi odpowiedniego poziomu usługi handlowej łączy się z podejmowaniem decyzji w sferze zakupu towarów (zaopatrzenia). Organizacja zaopatrzenia winna zmierzać do tego, aby w przedsiębiorstwach handlowych towary znalazły się w obrocie w czasie i miejscu wymaganym przez klientów, a zapas gromadzony w odpowiednich miejscach był minimalny, wystarczający dla pokrycia ujawnionego zapotrzebowania. Stąd też dąży się do: skrócenia cyklu wyładowawczego i odbioru partii dostaw, stosowania w całym układzie standardowych jednostek transportowych, jednolitego oznakowania oraz stałej jednolitej ewidencji i kontroli. Decyzje związane z zaopatrzeniem, czyli zabezpieczeniem działalności podstawowej, obejmują trzy podstawowe cele, a mianowicie: redukcję kosztów przy zapewnieniu pełnego zabezpieczenia sprzedaży, zapewnienie racjonalizacji procesu sprzedaży, wzrostu wydajności oraz zapewnienie wysokiej jakości produktów czy też wysokiego wymaganego przez klientów poziomu usług, zachowanie autonomii (uniezależnienie od dostawców). Należy zauważyć, że cele strategii zaopatrzenia są równoznaczne z celami funkcjonowania przedsiębiorstwa handlowego. Powyższe wynika z zadań stawianych przed zaopatrzeniem, polegających na zapewnieniu dyspozycyjności przedmiotu obrotu w sprzedaży oraz na utrzymaniu firmy w gotowości do realizacji obsługi klienta. Decyzje z zakresu strategii zaopatrzenia, skierowanej na potrzeby rynku, wymagają oszacowania i analizy z jednej strony wewnętrznych czynników, z drugiej zaś – oceny szans i zagrożeń płynących z uwarunkowań otoczenia. Strategiczne koncepcje planowania, organizacji i sterowania zakupami wymagają więc wspomagania informacyjnego uzyskiwanego poprzez badania rynku, które winny dotyczyć m.in.: rozpoznania wymagań i zachowań klientów, rozpoznania rynku zaopatrzeniowego, badania towarów substytucyjnych, tworzenia bazy dla optymalizacji przepływów w sferze zaopatrzenia. Problem zakupu jako kluczowy obszar marketingu w przedsiębiorstwie handlowym przedstawiono m.in. w pracy [8]. . W praktyce stosowany jest przeładunek kompletacyjny CD (cross docking), który polega na tym, że towar dostarczany do magazynu lub centrum dystrybucji nie jest w nim składowany, lecz od razu przygotowuje się go do dalszej wysyłki do sklepów detalicznych. Dzięki wyeliminowaniu procesu magazynowania, możliwe jest znaczne zredukowanie kosztów dystrybucji. (CD dokładnego zsynchronizowania wszystkich procesów przyjmowania i wydawania towarów). . ZN694.indb 36. 1/30/08 1:19:00 PM.

(5) ZN694.indb 37. Źródło: [9, s. 55].. Postrzeganie firmy Ocena wartości. Nielojalni. Inna marka / inny towar. Ocena wartości Ocena wartości marki firmy Zachowania nabywcze. Ta sama marka Zmiana Przesunięcie lokalizacji Inna wielkość zakupu w czasie zakupu opakowania Zachowania kosumenta w przypadku braków towarowych. Postrzeganie produktu i ocena wartości. Plan zakupów. Rys. 2. Model kształtowania zachowań nabywców. Rezygnacja z zakupu. Charakterystyka segmentu klientów. Zakupy powtarzane. Organizacja zaopatrzenia. Polityka asortymentacji i strategie zaopatrzenia handlu. Postrzeganie braków towarowych. Braki towarowe. Wybór miejsca zakupu. Organizacja źródeł zaopatrzenia handlu detalicznego… 37. 1/30/08 1:19:01 PM.

(6) Władysław Szczepankiewicz. 38. Integracja wskazanych obszarów tworzy zadania dla zarządzania procesem zakupów, zmierzającego poprzez kombinację marketingowych i logistycznych instrumentów do osiągnięcia wysokiego stopnia zaspokojenia potrzeb konsumenta przy jak najniższych kosztach. Aby spełnić wymagania i oczekiwania klienta, w budowie łańcucha dostaw należy dokonać wspólnie ze wszystkimi uczestnikami łańcucha: identyfikacji wymagań finalnego klienta, lokalizacji i analizy procesów bądź czynności niezbędnych dla kreowania wartości celem wskazania obszarów ich doskonalenia dla redukcji kosztów oraz określenia sposobu realizacji procesu kreowania wartości, nie tylko w dziedzinie technologicznej i organizacyjnej, ale przede wszystkim w zakresie budowy partnerstwa w ramach całego strumienia. Wydaje się, że koncepcja wzbogacania oferty handlu poprzez odpowiednią organizację procesu zakupu ma obecnie szczególne znaczenie, w warunkach dużego zróżnicowania preferencji w zachowaniach nabywczych. Zmiany w strukturze potrzeb oraz przekształcenia w zachowaniach nabywców są wynikiem współzależnego zespołu czynników, do których można zaliczyć czynniki: socjalno-ekonomiczne (poziom i podział dochodów, poziom i struktura zaopatrzenia, mobilność, czas wolny), psychologiczno-kulturowe (wartości, wykształcenie, dostęp do informacji) oraz demograficzno-społeczne (struktura wiekowa, wielkość gospodarstw domowych, aktywność zawodowa kobiet). Wzrost alternatywnych możliwości zaspokojenia potrzeb oraz nowe wzorce konsumpcji prowadzą do osłabienia przywiązania do miejsca zakupu (rys. 2). Obok związanego z przestrzenią braku stabilności zapotrzebowania, istotny jest czynnik czasowej dyspozycyjności konsumentów związanej z podejmowaniem decyzji zakupu – wybór zarówno produktu, jak i wielkości zakupu dokonywany jest często w punkcie sprzedaży pod wpływem stymulacji wynikających z kształtowania zróżnicowanych ofert. Czasowa i przestrzenna ograniczoność zapotrzebowania, obok skróconego cyklu życia produktów oraz szybkich zmian trendów na rynku, oznacza, że niezaspokojony popyt może wygasnąć. Konsekwencją zaznaczonych zjawisk jest, przy współpracy producentów i handlu, dążenie do wzrostu dostępności towarów w miejscu i czasie występowania popytu oraz do tworzenia możliwości wczesnej reakcji na zmiany uwarunkowań rynkowych wynikających z analizy zachowań nabywczych konsumenta. Powyższe prawa wskazują na konieczność doskonalenia procesu zakupu poprzez dążenie do stabilności i pewności dostaw, do synchronizacji dostaw, dzięki której można zapewnić dostępność towarów przy jednoczesnej redukcji kosztów zapasów. Brak współpracy w tym zakresie, czyli przekształcania strategii zaopatrzenia, produkcji oraz dystrybucji prowadzone rozłącznie w sferze produkcji oraz w handlu, mogą wywoływać różnorodne, często sprzeczne efekty. Przedsiębiorstwa uwzględniając różnicowanie się popytu oraz presję cenową dążą do dywersyfikacji (różnicowania i poszerzenia) oferty asortymentowej, która to strategia prowadzi . ZN694.indb 38. 1/30/08 1:19:01 PM.

(7) Organizacja źródeł zaopatrzenia handlu detalicznego…. 39. 3. Instytucjonalne formy organizacji zakupów Realizacja procesu zaopatrzenia towarowego przedsiębiorstw detalicznych przebiega we współpracy z różnymi podmiotami rynku i ich agendami, z którymi łącznie tworzą kanały rynku, poprzez które towary trafiają do finalnych nabywców. Z tego punktu widzenia wyróżnia się następujące podstawowe formy powiązań detalistów z dostawcami towarów: – detal–producenci, kiedy proces zaopatrzenia jest realizowany we współpracy z wyodrębnionymi organizacyjnie jednostkami producentów (działy sprzedaży, biura handlowe) lub z wydzielonymi, samodzielnymi przedsiębiorstwami, wykonującymi funkcje dystrybucyjne na rzecz danego producenta; – detal–hurtownicy, polegające na współpracy z pośrednikami dokonującymi obrotu dużymi partiami towarów i realizującymi czynności handlowe z tym związane w szerszym lub węższym zakresie, w zależności od stopnia specjalizacji towarowej i świadczonych usług handlowych; – detal – organizacje wspomagające obrót, dotyczące współpracy z przedsiębiorstwami wykonującymi zadania z zakresu organizacji przepływów fizycznych (funkcje logistyczne) oraz z agentami (wspierającymi proces wymiany bez nabywania praw własności do towarów); – detal – samodzielne firmy zaopatrzeniowe, w ramach których czynności związane z organizacją i realizacją gospodarki zaopatrzeniowej powierzane są przedsiębiorstwom zajmującym się kompleksową obsługą odbiorców instytucjonalnych, a niekiedy także indywidualnych konsumentów. Intensyfikacja procesu integracji ekonomicznej oraz trendy globalizacyjne i konsolidacyjne, które poprzez zwiększanie rynku zbytu (w coraz większym stopniu w skali międzynarodowej) prowadzą do nowych powiązań w łańcuchu dostaw, do standaryzacji procesów w ramach różnych rynków – stają się swoistym wyzwaniem dla poszukiwania nowych form zarządzania przepływami dóbr. Punktem startu dla strategicznej zmiany orientacji uczestników łańcucha dostaw są zmiany po stronie zachowań nabywców. Intensywność konkurencji, presja na redukcję kosztów, niepewność popytu (wymagająca wzrostu elastyczności dopasowania się do zmian ilości, jakości i czasu) wymusza konieczność reorganizacji łańcucha dostaw w celu poprawy jego efektywności i skuteczności. Czynniki sprzyjające tworzeniu nowych relacji stojące w tym względzie po stronie handlu zaprezentowano w tabeli 1. do wzrostu nakładów, a tym samym do wzrostu ryzyka rynkowego. Jedną z dróg przezwyciężenia trudności na rynkach krajowych jest ekspansja przedsiębiorstw na rynki zagraniczne. Wykorzystanie nowych obszarów rynkowych sprzyja uzyskaniu efektu korzyści skali zarówno w produkcji bądź sprzedaży, jak i w procesie komunikacji, co w konsekwencji przyczynia się do uzyskania efektu „ssania” popytu.. ZN694.indb 39. 1/30/08 1:19:01 PM.

(8) Władysław Szczepankiewicz. 40. Tabela 1. Obszary redukcji kosztów w systemie handlu detalicznego Obszary działalności Rodzaj oszczędności. zakupy. Korzyść skali – koszty wejścia – własne marki Technologia sprzedaży Postęp. logistyka – synchronizacja zaopatrzenia i sprzedaży. – standaryzacja – systemy organisystemów jakości zacji zamówień – procedury oceny – technologia dostawców magazynowania. – organizacja łańcuchów zakupu. – zintegrowane systemy zarządzania. zarządzanie – racjonalne wykorzystanie personelu. instrumenty wspierające sprzedaż. – koszty promocji. – systemy obiegu informacji – systemy gospodarki zapasami. – środki wspierania sprzedaży. – zintegrowane systemy informacji. – środki wspierania sprzedaży. Specjalizacja – centra logistyczne – centra logistyczne – zintegrowane (synergia) systemy zarządzania. – koordynacja działań. Źródło: opracowanie własne.. 4. Logistyka w organizacji zaopatrzenia Zaznaczyć należy, że w warunkach rosnącej dynamiki układu rynkowego, szybkich zmian zachodzących w gospodarce powstają obecnie nowoczesne formy skoncentrowanego handlu hurtowego (zajmujące początkowo szczególne miejsce w obrocie dóbr konsumpcyjnych). Tradycyjny na rynku dóbr konsumpcyjnych obrót towarowy odbywał się na podstawie systemu zapasów tworzonych w punkcie detalicznym, u pośredników oraz producentów. Potrzeba zróżnicowania poziomu obsługi (wzrost wymagań odbiorców), zwiększenia możliwości reakcji na zmieniający się popyt odbiorców (wzrost różnorodności produktów, wzrost zapotrzebowania na wyroby zindywidualizowane) oraz dążenie do redukcji kosztów stało się bezpośrednią przyczyną tendencji do centralizacji zapasów [7, s. 90]. Istotne znaczenie w tym względzie ma „gęstość wartości” (rys. 3), czyli wartość przypadająca na m3 produktu (wynika ze wzrostu „udziału technologii” w produktach oraz z miniaturyzacji). Najbardziej aktywnymi podmiotami w realizacji przepływów fizycznych w łańcuchach zaopatrzenia są firmy logistyczne oferujące usługi w realizacji procesów przemieszczania i składowania produktów oraz towarzyszących im przepływów informacyjnych i pieniężnych między kolejnymi etapami produkcji Zadania logistyki w obsłudze handlu przedstawiono w cytowanych pracach [3, 6, 10].. . ZN694.indb 40. 1/30/08 1:19:02 PM.

(9) Organizacja źródeł zaopatrzenia handlu detalicznego…. 41. i handlu. Wciąż rosnące zainteresowanie outsourcingiem usług logistycznych stało się czynnikiem rozwoju centrów logistycznych (czasami określanych jako platformy lub węzły logistyczne), które spełniają rolę dystrybutorów z wykorzystaniem współczesnych technik [6, s. 62].. Koszt prowadzenia inwestycji Wartość produktu. (%). Globalne, Europejskie centrum dystrybucji. Regionalne centrum dystrybucji Skład lokalny Krajowe centrum magazynowe Koszty transportu, magazynowania Wartość produktu. (%). Rys. 3. Rodzaje centrów dystrybucji w zależności od „gęstości wartości” oraz kosztów organizacji przepływów fizycznych Źródło: [2, s. 187].. Rosnące wykorzystywanie usług logistycznych (rys. 4) w realizacji zakupów wynika z prezentowanych na wstępie współzależnych czynników wpływających na podział funkcji w organizacji przepływów fizycznych i znajduje uzasadnienie w następujących argumentach: 1) celem zakupów jest optymalizacja transakcji z dostawcami, 2) dążenie do tworzenia systemów zakupu zapewniających elastyczne reagowanie na wymagania klientów, 3) zewnętrzni oferenci usług logistycznych związanych z realizacją zakupów posiadają większe możliwości minimalizowania kosztów (korzyść skali) [10, s. 15]. Logistyka prowadzona przez stronę trzecią TPL (Third Party Logistics) jest obecnie dynamicznie rozwijającą się formą outsourcingu, oznaczającą współpracę między ogniwami łańcucha dostaw. „TPL to działania prowadzone przez firmę logistyczną w imieniu firmy zlecającej, obejmująca zarządzanie i wykonanie czynności transportowych i (lub) magazynowania (jeśli magazynowanie wchodzi . ZN694.indb 41. Teoretyczne podstawy zarządzania łańcuchami prezentowane są w pracy [10 , s. 12 i nast.].. 1/30/08 1:19:02 PM.

(10) Władysław Szczepankiewicz. 42. Stopień integracji partnerów. w skład procesu logistycznego) [1, s. 59]. Istotny czynnik wzrostu znaczenia usług TPL stanowi zdolność do dostarczania klientowi określonej, wymaganej wartości po najniższych kosztach i w najkrótszym czasie, czyli realizacji wskazanego na wstępie podstawowego celu handlu.. Logistyka prowadzona przez stronę czwartą Logistyka prowadzona przez stronę trzecią TPL Wykonywanie transportu i magazynowanie przez partnera z zewnątrz Transakcje rynkowe Poziom inwestycji Stopień specyficzności aktywów. Rys. 4. Stosunki między nadawcą ładunków a przedsiębiorstwem usług logistycznych Źródło: [7, s. 189].. Do współzależnych czynników wpływających na podział funkcji w organizacji przepływów fizycznych w kanałach dystrybucji można zaliczyć: – poziom kosztów. Rola kosztów jako czynnika podziału pracy w łańcuchu dostaw wynika z założenia, iż korzystna pozycja w tym względzie danego przedsiębiorstwa niesie ze sobą możliwość pokonania barier wejścia na rynek, zwłaszcza w sytuacji, gdy cena jest dominującym czynnikiem budowy przewagi konkurencyjnej. Podstawowy potencjał w tym względzie tkwi w wykorzystaniu efektu skali, który uzależniony jest od zasobów oraz pozycji na rynku i może dotyczyć np.: zdolności magazynowych, powierzchni sprzedażowych, pojemności środków transportu, wykorzystywania nowych rozwiązań technologicznych, skrócenia czasu realizacji zamówień, elastyczności dopasowania do zmieniającego się popytu; – dochody oraz ryzyko rynkowe. Efektywność realizacji usług w łańcuchu dostaw wynika, z jednej strony, ze zdolności do redukcji kosztów, z drugiej zaś – ze zdolności do rozwijania potencjału rynkowego poprzez formułowanie zróżnicowanych ofert ukierunkowanych na poszczególne segmenty klientów. Uzyskanie tej przewagi konkurencyjnej jest możliwe jedynie przy właściwym wykorzystaniu. ZN694.indb 42. 1/30/08 1:19:03 PM.

(11) Organizacja źródeł zaopatrzenia handlu detalicznego…. 43. informacji o tendencjach kształtujących zachowania nabywcze na rynku. Z podziałem funkcji w łańcuchu dostaw wiąże się zawsze ryzyko dla uczestniczących ogniw. Można tu mówić o ryzyku transakcji związanym z niepewnością w zakresie ilości i cen. Istotny w tym względzie jest przepływ informacji, gdzie handel wobec swojej bliskości z finalnym konsumentem ma zdecydowaną przewagę w stosunku do producenta, który w sytuacji niepewności może mieć trudności w tworzeniu adekwatnej do popytu oferty dóbr i usług. Transakcje rynkowe nie mogą być zawarte bez transferu dóbr, ponieważ w momencie oferty chybionej pod względem przestrzenno-czasowym, ilościowym, rodzajowym i cenowym można się zetknąć, z jednej strony, z ryzykiem nadmiernego zamrożenia kapitału w zapasach wzdłuż łańcucha kreowania wartości oraz „wyjścia” z użytkowania dóbr, z drugiej zaś, w momencie błędnego oszacowania popytu – z kosztami utraconych obrotów lub ze wzrostem kosztów transferu w związku z organizacją dostaw interwencyjnych. Przewagę w tym względzie mają zatem przedsiębiorstwa, które poprzez system informacji na styku ze sferą konsumpcji mogą kształtować logistyczny proces reakcji na ilościowe i jakościowe zmiany popytu; – przestrzenne rozmieszczenie zasobów oraz atuty przedsiębiorstw. Rozbudowa infrastruktury technicznej dystrybucji wymaga dużych nakładów finansowych, zwłaszcza w sytuacji gdy nie ma możliwości wykorzystania istniejących struktur organizacji przepływów dóbr. Ma to szczególne znaczenie dla małych i średnich firm, stanowiąc bariery wejścia na rynek. Istniejące ograniczenia w zasobach stanowią istotną przesłankę oddawania funkcji dystrybucyjnych wyspecjalizowanym przedsiębiorstwom. Współzależność między głównymi uczestnikami łańcucha dystrybucji przy jednoczesnej sprzeczności celów prowadzi do integracji zgodnej z interesami dominującego ogniwa. Podstawę mocnych stron firmy stanowi dostęp do zasobów, który umożliwia uniknięcie uzależnienia lub dopuszcza do wzrostu poziomu kosztów. Pozycja firmy związana np. z wysokim udziałem w rynku, wizerunkiem czy marką, obsługą klienta, a także stopniem koncentracji branży, obniża zdolność substytucji w relacjach wymiany. Umożliwia to np. przedsiębiorstwom handlowym przekazanie funkcji utrzymywania zapasów przy jednoczesnym wymuszaniu dużej częstotliwości dostaw dopasowanych do zróżnicowanego popytu. Racjonalizacja procesu zakupu stała się jednym z czynników usprawnienia funkcjonowania przedsiębiorstw handlowych, a proces koncentracji kapitałowej i organizacyjnej w handlu jest tego szczególnym wyrazem (tabela 2). Zainteresowanie detalistów rozmaitymi formami koncentracji zakupów pociąga za sobą przejęcie od producentów odpowiedzialności za: organizację zamówień, rozwój produktu, kształtowanie ich marki itp10. Wszystko to doprowadziło do wzrostu W szczególności ten stan rzeczy ukształtował się w handlu towarami masowej konsumpcji, szybko rotujących (FMCG) i łatwo psujących się, gdzie konsolidacja handlu detalicznego oraz 10. ZN694.indb 43. 1/30/08 1:19:03 PM.

(12) Władysław Szczepankiewicz. 44. Tabela 2. Korzyści z wykorzystywania usług TPL w procesie zaopatrzenia handlu Korzyści TPL. Charakterystyka. Jakość realizacji usług wykorzystywanie nowych rozwiązań technologicznych, skrócenie czasu realizacji zamówień, elastyczność dopasowania do zmieniającego się popytu Redukcja kosztów Zarządzanie Strategia. poprawa kontroli nad kosztami, eliminacja kosztów związanych z logistyką (wyposażenie, personel, EDI). koncentracja na podstawowej działalności, eliminacja konieczności koordynacji działań w organizacji przepływów. możliwość poszerzenia rynków zbytu, podział ryzyka (ryzyko transakcji związane z niepewnością w zakresie ilości i cen). Źródło: opracowanie własne.. znaczenia zintegrowanego planowania i kontroli przepływu dóbr na całej drodze towaru od producenta do konsumenta, a w rezultacie do wykształcania się nowej orientacji w realizacji procesu dostarczania wartości finalnym nabywcom, mającego odzwierciedlenie w wykorzystywaniu zewnętrznych usług logistycznych. To nowe podejście wymaga spojrzenia na czynności handlowe spełniane przez detalistów jako na elementy kompleksowo kształtowanego procesu kreowania wartości produktu finalnego, a więc pod kątem ich przyczyniania się do powstania określonego porządku organizacyjnego, którego wspólnym celem jest tworzenie wartości dla finalnego konsumenta w formie oferty towarowej i usługowej. Literatura [1] Berglund M., Laarhoven P., Sharman G., Wandel S., Third Party Logistics: Is There a Future?, „The International Journal of Logistics Management” 1999, vol. 10, nr 1. [2] Gosso M., Zlecanie czynności logistycznych firmom zewnętrznym jako podstawa reorganizacji łańcucha zaopatrzeniowego [w:] Materiały konferencyjne „Logistics ’98”, ILiM, Poznań 1998. [3] Handel detaliczny, funkcjonowanie i kierunki rozwoju, red. J. Szumilak, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004. [4] Karlöf B., Strategia biznesu, BMiB, Warszawa 1992. [5] Kotler P., Maesincee J.D., Marketing nie stoi w miejscu, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa 2002. [6] Logistyka dystrybucji, red. K. Rutkowski, Difin, Warszawa 2001. [7] Schary P.B., Skjott-Larsen T., Zarządzanie globalnym łańcuchem podaży, PWN, Warszawa 2002. dominacja na rynku wielkich, nierzadko działających już na skalę globalną sieci handlu wielkopowierzchniowego, posunęła się najdalej. Por. [6, s. 45], gdzie zaprezentowano wzrost roli detalistów w łańcuchach dostaw.. ZN694.indb 44. 1/30/08 1:19:03 PM.

(13) Organizacja źródeł zaopatrzenia handlu detalicznego…. 45. [8] Sławińska M., Urbanowska-Sojkin E., Zarządzanie marketingowe przedsiębiorstwem handlowym, AE w Poznaniu, Poznań 1996. [9] Stieglitz A., Die Reorganization handelslogistischer Versorgungsketten, Hussverlag, München 1999. [10] Witkowski J., Zarządzanie łańcuchem dostaw, koncepcje, procedury, doświadczenia, PWE, Warszawa 2003. Organisation of Supply Sources for Retail Trade in Market Channels Retailers, in serving their basic function of supplying individual customers, appear on the market not only as sellers of goods but also as purchasers of goods and services. In this paper, the author attempts to identify contemporary transformations in the area of trade supply organisation towards the development of systems that are efficient and reliable due to the utilization of external services such as Third Party Logistics (TPL).. ZN694.indb 45. 1/30/08 1:19:03 PM.

(14)