Zofia Dernałowicz
Niektóre nabytki rekopiśmienne
Biblioteki IBL
Biuletyn Polonistyczny 19/4 (62), 31-36
RÓŻNE
NIEKTÓRE NABYTKI RĘKOPIŚMIENNE
BIBLIOTEKI INSTYTUTU BADAŃ LITERACKICH W LATACH 1966-1976
B iblioteka Instytutu Badań L ite ra c k ic h od la t grom adzi rę k o p isy , uzyskiw ane w d rodze kupna bądź d arow izny. Wpływ rę k o p isó w , w p orów naniu z innymi rodzajam i m ateriałów bib lio teczn y ch , je s t jednak stosunko wo m ały, m .in . d lateg o , że nabyw ając rę k o p isy B iblioteka o g ra n ic z a się do lite r a r ió w , a p rz y tym trzym a się zasady nienabyw ania m ateriałów do tyczących p is a rz y lub tem atów , k tó re są grom adzone p rz e z inne b ib lio te k i. N iejednokrotnie w związku z tym nie k o rz y sta n o z b ard zo cennych o fe rt (np. n abycia listów S tefana Ż erom skiego), aby nie ro z b ija ć is tn ie jących już k o lek cji.
Dokonując zakupów dąży się do z ę b ra n ia całych zespołów jednego a u to ra lub - co je s t o w iele tru d n ie jsz e - u zup ełn ian ia zespołów już p o siad an y ch . N atom iast p rz y przyjm ow aniu darów nie sto su je się tak ś c i s łych ry g o ró w . D zięki temu uzyskano ro zm aite drobne jed n o stk i rę k o p iś m ienne. Np. w d rodze darów B iblioteka w zbogaciła się o takie m a te ria ły , ja k : 3 lis ty K azim iery Iłłakow iczów ny (do S te fan ii M ianow skiej, z r . 1964); 1 lis t M a rii D ąbrow skiej (do L eona S te rn ik a , z r . 1 9 6 l); 1 lis t K a zim ierza W ierzyńskiego (do Zofii Ś w iat, z r . 1968); m aszynopis po w ie śc i p ió ra M a rii Kuźmińskiej (żony znanego m alarza) p t. " L a ta sz k o l ne E lizy P aw ło w sk iej"; m ateria ły dotyczące Janiny de C ourten ay (a u to g ra fy utw orów , ży c io ry s nap isan y częściow o p rz e z a u to rk ę , fo to g ra fia). Nabytki rękopiśm ienne o statn ich la t - to p raw ie w yłącznie m a te ria ły now s z e , p rzew ażn ie X X -w ieczne^.
W r . 1966 B iblioteka n abyła od Jalu K urka duży zespół rę k o p iśm ien ny (sy g n . R ps. Zb. W ł. 87-89). Z a w ie ra on o so b istą ko respo nd encję p i s a r z a , a tak że - b ardzo cenne - archiw um czasop ism a aw angardow ego
- 32
-" L in ia -" , k tó re ukazyw ało się w la ta c h 1931-1933. Z arów no archiw um " L in ii" , stanow iące n ie c z ę s ty wypadek p rz e trw a n ia zw artego zespo łu a r chiwaliów im prezy wydawniczej z la t ipiędzyw ojennych, jak m a te ria ły d o ty czące d z ia ła ln o śc i lite ra c k ie j Jalu K urka, są niebagatelnym źródłem poznania ży cia lite ra c k ie g o o k re su międzywojennego w o g ó le, a dziejów po lsk iej aw angardy w szc z e g ó ln o śc i. W zespole tym obie g ru p y m a te ria łów nie mogły zo stać ro z g ra n ic z o n e , gdyż dotyczą zagadnień ś c iś le się
ze sobą łącz ący c h : je s t to jednolity blok ręko piśm ien ny , sk ład ają cy się p rz ed e w szystkim z k o responden cji,, re p rez en to w an e j pokaźną lic z b ą 295 listó w .
N ajpow ażniejszą w śró d nich g ru p ę stanow i k o re sp o n d en cja re d a k to rów i tw órców "L in ii" z la t 1923-1939: M aria n a C zuchnow skiego, Juliana P rz y b o sia (87 listó w ), Jana B rzękow skiego (49 listó w ), T a d e u s z a P e ip e r a . Również dużym zespołem ep isto larn y m je s t k o re sp o n d en cja z a g ra n ic z n a Jalu K urka, w k tó re j liczn ie re p rez en to w an e są lis ty p is a r z y , s z c z e gólnie w łosk ich , ja k : F ilippo Tommaso M a rin e tti, P ao lo B u zzi, E n rico P ram p o lin i, Giovanni P a p in i. Na k o respond encję k rajo w ą Jalu K urka sk ład ają się lis ty 46 nadaw ców , w śró d n ich : S ta n isła w a B aczyń skiego , Józefa C zechow icza, S tefan a K ordiana G ackiego, C zesław a M iło sz a , S te fana N a p ie rsk ieg o , A natola S te rn a , Adama W ażyka, M a rii Jasn o rzew sk iej- - P aw lik o w sk iej, S ta n isła w a Ignacego W itkiew icza. Sam a d r e s a t w ydzielił z koresp o n d en cji krajow ej lis ty zw iązane z jego d z ia ła ln o śc ią w aw an g ar dzie filmowej.
Osobny zespół (o b jęto ści 36 k a rt) stanow ią nie w y ko rzystan e p rz e z re d a k c ję "L in ii" utw ory lite r a c k ie , m .in . Jana B rzęk ow skiego , M arian a C zuchnow skiego, C zesław a M iło sz a , k tó re jednak w w ię k sz o śc i wypadków zo stały opublikowane gdzie in d ziej.
Uzupełnieniem m ateriałów dotyczących "L in ii" je s t zestaw ien ie r a chunkowe wydatków zw iązanych z redagow aniem pism a, a tak że wykaz kosztów poniesionych o so b iście p rz e z każdego z re d ak to ró w .
P rz y tła c z a ją c a c z ę ść (z pominięciem k oresp o n d en cji zag ran icz n ej Jalu K urka i m ateriałów lite ra c k ic h nie opublikowanych w " L in ii" ) opisanego zespołu u k az ała się drukiem - w opracow aniu T a d e u sza K łaka - w tomie XX Archiwum L ite ra c k ie g o p t. " M a te ria ły do dziejów aw angardy" (W rocław 1975)
W r . 1966 B iblioteka s ta ła się w ła śc ic ie lk ą zespołu rękopiśm iennego dotyczącego W itolda Gombrowicza (sygn. R ps. Z b .W ł. 90). Z o stał on nabyty od Jerzego G om brow icza, d z ie n n ik a rz a radom skiego, b ra ta p is a r z a , za jego w iedzą i przyzw oleniem .
Jest to zespół niezbyt o b sz e rn y , le c z c ię ż a r gatunkowy zaw artych w nim m ateriałów je s t duży. S kładają się n a niego bowiem oryginalne dokumenty b iograficzne p is a r z a , ja k : św iadectw o d o jrz a ło śc i z r . 1922; akt im m atrykulacyjny w ystaw iony p rz e z U niw ersy tet W arszaw sk i w 1922 r . odpis dyplomu ukończenie W ydziału P ra w a U n iw ersytetu W arszaw skiego w 1927 r . ; akt m ianowania W itolda Gom browicza aplikantem w O kręgu Sądu A pelacyjnego w W arszaw ie w 1930 r . ; k oresp o n d en cja p is a r z a , a także te k sty lite ra c k ie jego a u to rstw a . K orespondencja obejmuje 13 l i s tów W itolda Gom browicza do s io s tr y Iren y z la t 1957-1961 (p rz y p u s z c z a l nie są to jedyne ocalałe lis ty z w ię k sz e j, ja k się w ydaje, k oresp o n d en cji między rodzeństw em ) i 9 listó w do b ra ta Jerzeg o , stanow iących niew ielką c z ę ść k o re sp o n d en cji między b ra ćm i, k tó re j zasad niczy blok p o zo stał w dalszym ciągu w posiadaniu ro d zin y .
W zespole nie ma zasadniczo ś c iś le lite ra c k ic h tekstów Gom browicza. Jest n atom iast au to g ra f fragm entu w iększej p ra c y o solidaryzm ie i jego stosunku do socjalizm u - zw iązanej prawdopodobnie ze studiam i u n iw e rs y teckim i p i s a r z a , a także wykonane rę k ą W itolda drzew o genealogiczne Gom browiczów, obejm ujące w ieki XVII i XVIII, w raz z obszernym opisem , k tó ry , podzielony n a ro z d z ia ły , miał się prawdopodobnie ro z ro s n ą ć w w ięk szą p ra c ę o d zieja ch rod zin y - zagadnienia tak żywo in te re su ją c e g o a u to ra " F e rd y d u rk e ".
W skład zespołu wchodzą rów n ież liczn e fotografie z la t 1906-1960, p rz ed e w szy stk im 'W ito ld a G om brow icza, a także członków jego rod zin y i m iejsc zw iązanych z jego b io g ra fią .
Jako uzupełnienie i ro z s z e rz e n ie m ateriałów gom brow iczow skich B i b lio te k a o trzy m ała od Jerzego G om browicza p r a c ę , k tó ra n o si tytuł "K om entarz b iograficzny do tw ó rc z o śc i W itolda Gombrowicza" (sy gn . R p s. Z b .W ł. 91). Jest to te k st o b s z e rn y , bo lic z ą c y 80 s tro n ic . Obok o b ra z u śro d o w isk a rod zin n eg o , w którym w y ró sł W itold Gombro w ic z , wspom nień zw iązanych z dzieciństw em i m łodością p is a r z a ,
- 34
-przedstaw iono tu o b sze rn ie h is to rię ro d z in Szymkowiczów - Gombrowi czów począw szy od połowy XVI w . , o p a rtą n a sz c zęśliw ie ocalałym , b a
r-2
dzo bogatym archiwum rodzinnym .
W r . 1969 za pośrednictw em P rac o w n i Słow nika W spółczesnych P i s a rz y P o lsk ic h IBL B iblioteka otrzy m ała od E ugeniu sza Ż ytom irskiego duży, bo lic z ą c y aż 22 jed n o stk i inw entarzow e (sy g n . R ps. Z b .W ł. 92 -113) zbiór zaw iera ją cy jego sztuki te a tra ln e i inne u tw o ry . Są to m a szynopisy opatrzone podpisam i a u to ra , k tó re tylko w n iew ielkiej c z ę ś c i uk azały się drukiem . N ajliczniej re p rezen to w an e są w zespo le u tw ory
sce n ic zn e: je s t ich aż 9, n ie k tó re w dwóch w e rs ja c h , a także z tłum a czeniem tek stu n a języ k i fra n c u sk i lub r o s y js k i. P o zy cje "Ś piew nad gruzam i" i "O Noemi ra p so d pośm iertny" opublikowane były w c z a sie okupacji jako m aszynopisy pow ielone. Z b ió r z a w ie ra ró w n ież konspekty dwóch p ra c o M ichale Lerm ontowie - p o w ieści osnutej n a tle ży c ia p i s a r z a i ro z p raw y o c h a ra k te rz e naukowym o Lerm ontow ie jako d ra m a tu r
gu-Również w p o sta c i d a ru B iblioteka o trzym ała od T a d e u sz a H ołuja b ard zo w czesny odpis anonimowego dram atu politycznego wywodzącego się z kręgów b a rs k ic h , zatytułow anego "D y ary u sz. Komedya h is to ry c z n a " t Stanow i ona odmianę popularnego w swoim c z a s ie , a zachowanego w l i c z nych o d p isach , dram atu "C nota uciem iężon a, w olność o b a rc z o n a ". W e r
s ja p osiadana p rz e z B ibliotekę ró ż n i się od w szy stk ich znanych tekstów utw oru tym, że osoby dram atu w ystępują tu pod prawdziwym i n az w isk a mi lub rzeczyw istym i nazwami u rz ęd ó w , a nie pod kryptonim am i.
P ro f. S tanisław P igoń ofiarow ał B ibliotece w ostatnim o k re sie życia kilk a pozycji rękopiśm iennych, głównie e p is to la m y c h . Są to : 5 listó w T ad e u sza B o y a-Ż eleńskiego z la t 1929-1934 (sy gn . R ps. Z b .W ł. 118) ,
8 listó w F e lik s a B rodow skiego z la t 1922-1933 (sy g n . R ps. Z b .W ł. 119), 3 lis ty Juliana Tuwima z la t 1947-1948 (sy g n . R p s. Z b .W ł. 115) - w szy stk ie do ofiarodaw cy, a tak że 4 lis ty M a rii Konopnickiej do T eofila
L en arto w icza z la t 1886-1889 (sy g n . R ps. Z b .W ł. 116) i 1 lis t Jana K aspro w icza do Ludwika Janikow skiego z r . 1901 (sy g n . R ps. Z b .W ł. 117)3 .
otrzym ała w r . 1973 - od d z ie n n ik a rz a am erykańskiego T ada S z u lc a , spadkobiercy Ire n y M oniki z B aruchów W iley, P o lk i, wdowy po dyploma cie am erykańskim , p la s ty c z k i, zm arłej w W aszyngtonie w 1972 r . - z e s pół k o respondencji i m ateriałów lite ra c k ic h zgromadzonych p rz e z Iren ę W iley (sygn. R ps. Z b .W ł. 1 51). Obejmuje on: 12 listó w Jana Lechonia do Johna i Iren y W iley z la t 1944, 1952, 1954- i nie datow anych; lis ty do Ire n y W iley: 1 nie datowany od Zofii Rafałowej M alczew sk iej, 2 - od R y sz a rd a O rdyńskiego z la t 194-1 i 194-2, teleg ram i l i s t od Juliana Tuwima z la t 1940 i 1941, 1 l i s t od B olesław a W ieniaw y-D ługoszow skie go z r . 1941, 3 - od K azim ierza W ierzyńskiego z la t 1941 i 1943.
Z b ió r obejmuje ponadto autografy w ie rsz y Jana L echonia ofiarow ane Iren ie W iley w r . 1951, m ianow icie: "H arfa w n o cy ", "S ąd O sta te c z n y ", " P io se n k a ", " W iersz d la W a rsza w y ", " S ta r a W a rsza w a", "Spow iedź w ielkanocna", " B u rz a " , "N iebo", w ie rs z bez ty tu łu , in c. : "Pow stałem nocą z mego s n u . . . " , "Jan K a zim ie rz", " S a ra b a n d a d la Wandy Landow
sk ie j" , "M ęd rca sz k ie łk o ", "M ęczen nicy".
W latac h 1971, 1972 i 1975 wpływały do zbiorów B iblioteki tek sty a u to rstw a W łodzim ierza Chełm ickiego (sygn. R ps. Z b.W ł. 1 5 3-1 65). W łodzim ierz C hełm icki (1 8 87-1968 ), p is a r z zw iązany po d rug iej wojnie
światowej z lubelskim okręgiem lite ra c k im , je s t autorem kilku sztuk scen iczn y ch , z któ ry ch tylko je d n a , mianowicie "W ojna i m iło ść ", w e sz ła n a d esk i te a tr a ln e , w ystaw iona p rz e z Redutę w r . 1921. Mimo niepow o dzeń w w ystaw ianiu pisan ych p rz e z sieb ie sztu k kontynuował tw ó rczo ść d ram atyczną. Z biory otrzym ane p rz e z B ibliotekę obejmują jego 9 utw o rów scen iczn y ch , w tym 2 różne w e rsje "Wojny i m iło śc i", a także ma szynopisy opowiadań, z których c z ę ść u k az ała się drukiem w lu belskiej p ra s ie lite r a c k ie j. P o szczególne utw ory opatrzone są kom entarzam i żony p is a r z a , Wandy C hełm ickiej, k tó ra zespół m ateriałów p rz e k a z a ła B ib lio te c e , o p atru ją c go ponadto napisanym p rz e z sieb ie obszernym ż y c io ry sem m ęża.
W zbiorze znalazły się ponadto lis ty do W łodzim ierza C heł m ickiego: 4 - H eleny Blumówny z- la t 1954-1955, 2 - Jana K re c z m ara z la t 1960 i 1966, 2 - Jerzeg o S zaniaw skiego z r . 1953, a także 1 - M ieczysław a F iałkow skiego , z r . 1971, adresow any
- 36
-do B iblioteki IB L , o b sze rn ie tra k tu ją c y o życiu i tw ó rc z o śc i Chełm ickiego.
W r . 1974- zbiory biblioteczne w zbogaciły się o b ard zo cenne pozycje e p isto la m e ofiarow ane p rz e z Jaro sław a Iw aszk iew icza: 80 listó w C z e s ła wa M iłosza do ofiarodaw cy, z la t 1930-194-9, 1972 i nie datowanych - potężny blok korespondencyjny o b razu jący długoletnie kontakty obu p is a r z y (R ps. Z b .W ł. 169/1); 3 lis ty S ta n isła w a Ignacego W itkiew icza do ofiarodaw cy, z la t 1921-1923 (R p s. Z b.W ł. 170); 9 listów p ro f. E rn e s ta R oberta C u rtiu sa do ofiarodaw cy z la t 1927-1930 i nie datowanych (R p s. Z b.W ł. 171).
P ie rw sz y sp o śró d w iększych zespołów pozyskanych do zbiorów B i blioteki IBL (ręk o p isy z Archiwum T ow arzy stw a L itera tó w i D ziennika rz y P o lsk ic h ) zo stał opisany p rz e z k u sto sz a Irm inę Ś liw ińską w "B iu le tynie P olonistycznym ", z. 6 (1959).
2 C zęść p ra c y Jerzego Gom browicza, zatytułow ana ' Mój b ra t W itold, , . i n a s i przodko w ie", u k az ała się w "M iesięcznik u L iterack im " 1972, n r 3 , przygotow ana do druku p rz e z E dw arda R u ziew icza.
3 S pośró d nich ukazały się drukiem tylko lis ty T a d e u sz a B o y a-Ż e leń , • , skiego (wt ór ni e: T adeusz Boy- Ż e le ń sk i} " L is ty " , W arszaw a 1972).
M gr Z ofia D ernałow icz k u sto sz B iblioteki
Instytutu Badań L ite ra c k ic h
TOWARZYSTWO LITERACKIE IM. ADAMA MICKIEWICZA INFORMACJA O DZIAŁALNOŚCI OD STYCZNIA 1975 DO CZERWCA 19761
b m aja 1976 r . minęło d ziew ię ćd zie sią t la t od chw ili pow stania T o w arzystw a L itera ck ieg o im. Adama M ickiew icza. P o okupacyjnej p r z e r w ie, kiedy to d ziała ln o ść T o w arzystw a o g ra n ic z a ła się do kam eralnych spotkań naukow ych, dawni jego członkowie o ra z nowi - p o loniści i mi łośnicy lite r a tu r y - podjęli p ra c e n a s z e r s z ą sk a lę . In icjato rem I Z ja z du T ow arzystw a - we w rz eśn iu 194-6 r . - był p ro f. Julian K rzyżanow ski, który w ciągu następnych trz y d z ie s tu la t - aż do śm ie rc i - k iero w ał pracam i sto w a rz y sz e n ia jako jego p r e z e s . Do o statn ich m iesięcy życia
