Zebranie naukowe poświęcone Janowi Kochanowskiemu

Mirosław Korolko,Alicja Szałagan

Zebranie naukowe poświęcone

Janowi Kochanowskiemu

Biuletyn Polonistyczny 22/4 (74), 39-43

39

Z E B R A N IE N A U K O W E PO ŚW IĘC O N E JA N O W I K O C H A N O W SK IEM U

12—13 marca 1979

Z b liż a ją c e s i ę r o c z n ic e : 4 5 0 - l e c ie u r o d z in (1 5 3 0 ) i 4 0 0 - l e c i e ś m ie r c i (1584-) Jana K o ch a n o w sk ieg o n a k ła d a ją , z w ła s z c z a n a h isto r y k ó w l i t e r a ­ tu r y s t a r o p o ls k i e j , s z c z e g ó ln ą o d p o w ie d z ia ln o ść w p o s t a c i p r e c y z y jn e g o p r z y g o to w a n ia o r g a n iz a c y j n e g o , te m a ty c z n e g o i m a t e r ia ło w e g o . Zanim dojdą do skutku p lan ow an e z o k a z ji w sp o m n ia n y ch r o c z n ic " s e s j e w i e l ­ k ie " , o z a s ię g u m ięd zy n a ro d o w y m , już d z iś is t n ie j e p iln a p o tr z e b a o r g a ­ n iz o w a n ia " s e s j i m a ły c h " , m a te r ia ło w y c h , o r ie n tu ją c y c h s z e r o k ie k r ę g i

z a in t e r e s o w a n y c h b a d a c z y t w ó r c z o ś c i Jana z C z a r n o la s u w z a k r e s i e , m o ż liw o ś c ia c h i p o tr z e b a c h p ro b lem o w y ch .

T a k ą r o b o c z ą s e s j ę p o ś w ię c o n ą Janow i K och an ow sk iem u z o r g a n iz o ­ w a ła w d n ia c h 1 2 -1 3 m a rca 1979 r . ś w ie ż o u tw o r z o n a P r a c o w n ia L it e ­ r a tu r y R e n e s a n s u i B aroku In stytu tu B adań L ite r a c k ic h P A N . W c ią g u dw óch dni w y słu c h a n o i p r z e d y sk u to w a n o w sp orym g r o n ie h isto ry k ó w lit e r a t u r y - r e k r u tu ją c y c h s ię z r ó ż n y c h o śro d k ó w p o lo n is ty k i - d z i e ­ w ię ć r e f e r a t ó w , p o ś w ię c o n y c h g łó w n ie w ą sk im , a le w ażnym problem om badaw czym d o ty c z ą c y m t w ó r c z o ś c i a u to r a " T ren ó w " .

N a jw a ż n ie jsz y m tem atem te g o z e b r a n ia n a u k o w eg o b ył r e f e r a t p r o f. W acław a " U r b a n a (W S P K ie lc e ) , b ę d ą c y " W p row adzeniem do d y s k u s ji nad p ro jek tem tomu dokum entów b io g r a f ic z n y c h d o ty c z ą c y c h Jana K och a­ n o w s k ie g o " . Tom t e n , o p ra co w y w a n y p r z e z z e s p ó ł pod r e d . J a n u sza P e l c a , zn a jd u je s i ę o b e c n ie w f a z ie s z e r o k o z a k r o jo n y c h k w eren d a r c h i­ w a ln y ch i b ib lio t e c z n y c h , z a ś je g o u k o ń c z e n ie j e s t p r zew id y w a n e n a rok 1 9 8 0 . Mimo lic z n y c h w ydaw nictw d o ty c z ą c y c h ż y c io r y s u Jana z C z a r n o ­ l a s u , b rak dotąd p e łn e g o i k r y ty c z n ie o p r a c o w a n e g o z e sta w u ź r ó d e ł o r a z k a le n d a r z a ż y c ia i t w ó r c z o ś c i p o e t y . P o tr z e b a w ię c te g o ro d za ju p u b lik a c ji ź r ó d e ł j e s t o g ro m n a , gdyż o c z e k u ją ic h r ó ż n e g o r o d za ju s p e ­ c j a l i ś c i za jm u ją cy s i ę t w ó r c z o ś c ią a u to r a " F r a s z e k " .

P r o f . U r b a n , p r a c u ją c y nad z b ie r a n ie m m a te r ia łó w a r c h iw a ln y c h do w sp o m n ia n eg o tom u, z r e f e r o w a ł za r ó w n o t r u d n o ś c i, jak p e r sp e k ty w y b a ­

Z O

-s i ę n a -s tę p u ją c e : 1 . K och an ow -sk i b y ł z n a c z n ie u b o ż -s z y od in n y ch w -s p ó ł­ c z e s n y c h mu p is a r z y s z la c h e c k ic h (n p . R e ja ), m niej p r z e d s i ę b io r c z y g o s p o d a r c z o i m niej k łó t liw y , to te ż p o z o s t a ły p o nim n ik łe ś la d y w ź r ó d ­ ła c h są d o w y c h , g o sp o d a r c z y c h c z y sk a r b o w y c h ; 2 . G łów n a b a z a ź r ó d e ł do ż y c io r y s u p o e ty - k s i ę g i są d o w e b y łe g o w o jew ó d ztw a s a n d o m ie r s k ie g o

- z o s t a ły w 90% z n is z c z o n e w c z a s i e o s ta tn ie j w o jn y ; 3 . P o z o s t a łe ź r ó d ła s ą b a rd zo r o z r z u c o n e , gd yż K o ch an ow sk i d o ś ć d u żo p o d r ó ż o w a ł; Z. W d ru g iej p o ło w ie XVI w iek u ż y ło k ilk u n a stu s z la c h c ic ó w m a ło p o l­ sk ic h te g o sam ego im ie n ia i n a z w is k a , c o p r z y s z c z u p ł o ś c i i braku o p r a ­ co w a n ia ź r ó d e ł a r c h iw a ln y c h z tej ep o k i z n a c z n ie u tr u d n ia id e n ty fik a c ję w y stę p o w a n ia p o e ty .

Od ju b ile u s z u 3 0 0 - l e c i a ś m ie r c i Jana K o c h a n o w sk ie g o , o b c h o d z o n e g o w 188Z r . , z a c z ę ł y s ię p o w a ż n ie js z e bad an ia ż y c io r y s u p o e t y , Stąd punktem w y jś c ia 'refero w a n eg o o p r a c o w a n ia dokum entów b io g r a f ic z n y c h j e s t z a s ó b ź r ó d e ł o d k ry ty ch w d r u g ie j p o ło w ie XIX w . P r z y takim z a ło ­ ż e n iu m ożna o c e n ia ć , iż o k o ło 30% ź r ó d e ł do ż y c io r y s u Jana z C z a r n o la ­ su î je g o n a j b liż s z e j r o d z in y z o s t a ło w yd an ych lu b s t r e s z c z o n y c h do

1939 r . , 20-30% n ie o p ra co w a n y ch p r z e p a d ło w obu w o jn a ch św ia to w y c h , 20-30% ź r ó d e ł n ow ych p o z o s t a n ie do o d sz u k a n ia p r z e z p r z y s z ły c h b a ­ d a c z y , n a iw n o ś c ią j e s t bow iem s ą d z ić , ż e n a w e t p r z y n a jb a r d z ie j w n ik li­ w ych b a d a n ia ch ź r ó d ło z n a w c z y c h d z ie jó w n o w o ż y tn y c h da s i ę za j e d ­ nym ra zem w y c z e r p a ć w s z y s t k ie a r c h iw a lia d o ty c z ą c e ja k ie g o ś je d n o s tk o ­ w eg o p ro b lem u . T ak w ię c i o b e c n e w y d a w n ictw o n ie b ę d ż ie k o m p le tn e , c h o ć b y i z te g o p ow od u , ż e o b ejm ie 50-60% m a t e r ia łó w , k tó r e b y ły do d y s p o z y c j i s t o la t tem u. P on ad to w ie lu te k stó w d a w n iej o p r a c o w a n y c h n ie da s i ę d z iś z w e r y fik o w a ć z pow odu z a g in ię c ia p o d sta w y r ę k o p iś m ie n n e j .

Z k o le i r e f e r e n t p r z e d s t a w ił do d y s k u s j i z a k r e s w y d a w n ic tw a , r a ­ mowy plan k w eren d b ib lio t e c z n y c h , k o m p o zy cję tomu i s z c z e g ó ło w y s p o ­ só b je g o o p r a c o w y w a n ia . W s z y s tk ie dokum enty d o ty c z ą c e Jana K och an ów - s k ie g o - p o e t y b ędą w ydane in e x te n s o w k s z t a łc ie dwu szp a lto w y m : s z p a lta le w a p o ś w ię c o n a b ę d z ie t r a n s lit e r a c j i te k s tu p o ls k ie g o lu b ła c i ń s k i e g o , s z p a lta p raw a n a to m ia st b ę d z ie z a w ie r a ła tr a n s k r y p c ję te k s tu p o ls k ie g o bądź tłu m a c z e n ie z ła c in y . T e k s ty d o ty c z ą c e n a j b liż s z e j r o d z in y p o e ty ( r o d z i c e , b r a c ia , d z ie c i) b ędą w w y d a w n ictw ie p od aw an e w s t r e S z c z e

-n ia c h . W obu p rzy p a d k a ch b ę d z ie ś c i ś l e p r z e s t r z e g a -n y u k ład c h r o -n o lo ­ g ic z n y , a k a żd y dokum ent ma b3'ć o p a tr z o n y u je d n o lic o n ą m etry k ą w yd aw ­ n i c z ą , n u m era cją i p r z y p is a m i filo lo g ic z n y m i o r a z r z e c z o w y m i.

N a s tę p n ie r e f e r e n t p r z e d s t a w ił do d y s k u s j i s z e r e g k w e s t ii w a r s z t a ­ tow ych i sfo rm u ło w a ł p ro b lem y d y s k u s y j n e , s p o r n e , z w r a c a ją c s i ę do z e b r a n y c h z apelem o ż y c z liw ą k r y ty k ę .

N ie k tó r e w y p o w ie d z i dysk u tantów o k a z a ły s ię n ie z w y k le c e n n e o r a z in s tr u k ty w n e , z w ła s z c z a ż e g ło s z a b ie r a li tak w y tr a w n i z n a w c y d aw n ych ź r ó d e ł, jak p r o f. p r o f. A le k s a n d e r G i e y s z t o r , A n d rzej W y c z a ń - s k i c z y M a ria R en ata M a y e n o w a . U ła tw ie n ie m w d y s k u s j i b y ły w c z e ś n ie j r o z e s ła n e do z a in t e r e s o w a n y c h dw a p r o je k ty w y d a n ia te k s tó w ź r ó d ło w y c h , k tó r e autorom w y d a w n ictw a i dyskutantom u św ia d o m iły c a ły sp lo t n a j p r z e r ó ż n ie j s z y c h k łop otów e d y to r s k ic h p o c z ą w s z y od s z c z e g ó ł o ­ w y ch k w e s t ii ję z y k o w y c h , a s k o ń c z y w s z y n a d o b o r z e ta k ic h , a n ie in ­ n y c h , m a te r ia łó w ź r ó d ło w y c h .

N a z a k o ń c z e n ie o w o cn ej w ym iany zdań sfo rm u ło w a n o g o r ą c y a p e l do w s z y s t k ic h z a in t e r e s o w a n y c h d b a ło ś c ią i tr o s k ą o d z ie ło Jana z C z a r n o ­ l a s u , b y z g ła s z a li do w ydaw ców tomu dokum entów b io g r a f ic z n y c h in f o r ­ m a cje ź r ó d ło w e , gd yż om aw iane w y d a w n ictw o m o że być o w o c n ie w y k o n a ­ n e ty lk o w jak n a j s z e r s z e j w s p ó łp r a c y z h isto r y k a m i r ó ż n y c h s p e c j a l ­ n o ś c i .

P o z o s t a ł e w y s tą p ie n ia u c z e s tn ik ó w z e b r a n ia n au k o w eg o d o ty c z y ły g łó w n ie w yb ra n y ch p rob lem ów e d y to r s k ic h b ąd ź in t e r p r e ta c y jn y c h o k r e ś l o ­ n y ch u tw o ró w a u to ra " P s a łt e r z a " . S z e r o k ie i w ie lo s tr o n n e m o ż liw o ś c i in t e r p r e ta c y jn e "Jezdy do M oskw y" z r e f e r o w a ł p r o f. A lo jz y S a j k o w - s k i (U A M ). S z c z e g ó l n i e in str u k ty w n e w w y p o w ie d z i r e f e r e n t a b y ło z w ią z a n ie t r e ś c i te g o sto su n k o w o m ało z n a n eg o poem atu e p ic k ie g o m i­ s t r z a z C z a r n o la s u z e w s p ó łc z e s n y m mu c h r o n o lo g ic z n ie d ia r iu s z e m p o e ­ tyckim fragm entu w o jen b a to r ia ń s k ic h A n d rzeja R y m sz y , w ydanym w W il­ n ie -w 158 5 r . p t . " D e k e te r o s a k ro a m a , t j . d z ie s ię ć r o c z n a p o w ie ś ć w o je n ­ n y ch s p r a w . . . " . W ś w ie t le te g o m ało zn a n e g o ź r ó d ła (w y d a n eg o w t . XVI

"Archiw um L ite r a c k ie g o " p r z e z r e f e r e n t a , w e s p ó ł z W. R . R z e p k ą ), w i e ­ le tru d n o z r o z u m ia ły c h a lu z j i h is to r y c z n y c h "Jezdy do M oskw y" u z y s k a ­ ło w ła ś c iw e w y j a ś n ie n ie . P on ad to r e f e r e n t z a d e m o n s tr o w a ł k o le jn e in f o r

-m ac je a r c h iw a ln e z e s w o ic h lic z n y c h z n a le z is k w A rchiw u-m R a d ziw iłłó w - skim AG A D , s z c z e g ó l n ie p r zy d a tn y ch do k o m en ta rza "Jezdy do M oskw y".

D o c. Edmund K o t a r s k i , d y r e k to r B ib lio te k i PAN w G d ań sk u , z a ­ p o z n a ł z e b r a n y c h z e sw ym i "Uwagam i o » W r ó ż k a c h « K o ch a n o w sk ieg o " , k tó r e to "Uw agi" o k a z a ły s ię n o w a to rsk im z a r y se m m o n ograficzn ym p o e ­ matu Jana z C z a r n o la s u . A utor z a ją ł s ię w sw ym w y s tą p ie n iu trafnym u sta le n ie m c z a s u p o w sta n ia poem atu ( p ie r w s z e b e z k r ó le w ie ) , s z c z e g ó ł o ­ wą a n a liz ą k o n c e p c ji p o lity c z n y c h K o ch a n o w sk ieg o w z e s t a w ie n iu z g łó w ­ nymi k ieru n k am i ó w c z e s n y c h dok tryn s p o łe c z n o - p o lit y c z n y c h o r a z s c h a ­ r a k te r y z o w a ł str u k tu r ę lit e r a c k ą " W różek " , w sk a z u ją c s ł u s z n ie n a ic h p e r s w a z y jn y ( r e t o r y c z n y ) w a lo r .

C z te r y k o le jn e w y s tą p ie n ia d o ty c z y ły a n a liz y s z c z e g ó ło w y c h p r o b le ­ mów z in t e r p r e t a c j i "T renów " i " P ie śn i" Jana z C z a r n o la s u . D o c . J e r z y A x e r , f ilo lo g k la s y c z n y z U n iw e r s y te tu W a r s z a w s k ie g o , za d e m o n str o w a ł p r zy k ła d rza d k o już d z iś sp otyk an ej w b ad an iach h is to r y c z n o lit e r a c k ic h a n a liz y f ilo lo g ic z n e j z z a sto so w a n ie m p r e c y z y jn e j m etody p o r ó w n a w c z e j. Z a ją ł s i ę m ia n o w ic ie a n a liz ą s z e ś c i u w ie r s z y ( 9 - 1 4 ) p ie r w s z e g o "Trenu", k o n cen tru ją c s i ę n a w sz e c h str o n n y m o ś w ie t le n iu motywu "sm oka i s ł o - w ic z k i" . N a p rzygotow an ym u p r z e d n io i rozdanym n a s tę p n ie zeb ran ym z e s ta w ie n iu fragm entu z u tw o ru K o ch a n o w sk ieg o z o d p ow ied n im i te k sta m i H om era, W e r g iliu s z a i C y c e r o n a u z a s a d n ił n ie ty lk o h o m e r y c k i rodow ód top osu "sm oka i s ło w ic z k i" z " T ren ó w " , a le r ó w n ie ż p o tw ie r d z ił w y so k ą k u ltu rę lit e r a c k ą m is tr z a c z a r n o le s k ie g o .

P r o f . S ta n is ła w G r z e s z c z u k , w ic e d y r e k to r B ib lio te k i J a g ie llo ń ­ s k i e j , z a ją ł s i ę " P o ety k ą i filo z o f ią w $> P ie ś n i IV < z » F r a g m e n t ó w « Jana K o c h a n o w sk ie g o " , u k a zu ją c w n o w a to r s k ie j fo rm ie m e to d y c z n e j (w y ­ k r e s g r a fic z n y !) w ie lo p ła s z c z y z n o w o ś ć in te le k tu a ln ą p i e ś n i , w sk a z u ją c n a b e z w y z n a n io w e u j ę c ie problem ów e s c h a t o lo g ic z n y c h u K o c h a n o w sk ie g o .

Dr P. G r u s z k a z G dańska p r z e d s t a w ił w m is te r n ie s k o n s tr u o w a ­ nym w y w o d z ie , n ie w e w s z y s tk ic h w a r s tw a c h p r z e k o n y w a ją c y m , p a tr y ­ s t y c z n y rodow ód " T ren ó w " , w ią ż ą c p o e ty c k ie r e f le k s j e o ś m ie r c i K ocha­ n o w sk ie g o z podobnym i p r z e m y ś le n ia m i ś w . G r z e g o r z a z N a z ja n z u . W r e s z c ie m gr M arian M a l i c k i (BJ) z r e f e r o w a ł c e n n y p r z y c z y n e k ź r ó d ło w y , m ia n o w ic ie p o k r e w ie ń stw o p ew n y ch m otywów w y stę p u ją c y c h

-w " P i e ś n i a c h " K o c h a n o -w s k i e g o ze ś -w i e ż o o d k r y t y m -w B i b l i o t e c e J a g i e l ­ l o ń s k i e j ( s y g n .

9501

Komunikat d o c . W ła d y sła w a M a g n u s z e w s k i e g o ( WS P Z ielo n a G ó r a ) p t. " P salm Jana K o ch a n o w sk ieg o o r ę ż e m a g it a c ji p o lity c z n e j" w s k a ­ z a ł na sto su n k o w o w c z e s n y w ypadek s p a r o d io w a n ia d la c eló w p o lity c z n y c h jed n e g o z psalm ów K o ch a n o w sk ieg o - d ok on an ego p r z e z P a w ła P a lc z e w - s k ie g o w 1609 r . w o k r e s i e " d y m itria d y " .

W podsum ow aniu d w u d niow ego z e b r a n ia n au k ow ego k ie r o w n ik P r a c o w ­ n i L ite r a t u r y R e n e sa n su i B a ro k u , p r o f. Janusz P e l c , u w y p u k lił in -

stru k ty w n y i r o b o c z y c h a r a k te r d y s k u s j i, k tó r a w zn ak om itej w ię k s z o ś c i d o ty c z y ła spraw k o n k retn y ch i w a r s z ta to w y c h , s tw a r z a ją c w ten sp o s ó b d o b rą z a c h ę tę do k o le jn y c h sp otk ań b a d a c z y t w ó r c z o ś c i Jana K ochanow ­ s k ie g o .

Dr M ir o sła w K orolko

SPR A W O Z D A N IA Z P O D R Ó Ż Y N A U K O W Y C H

Sprawozdanie z udziału w konferencji w Kanadzie 26—28 kwietnia 1979

W d n ia ch 2 6 - 2 8 k w ie tn ia r b . b rałem u d z ia ł w k o n fe r e n c ji naukow ej na tem at w y b ra n y ch problem ów w ieku X VIII, z o r g a n iz o w a n e j p r z e z A tla n tic S o c ie t y fo r E ig h teen th C en tu ry S tu d ie s w H a lifa x , K anada. N a tę k o n fe r e n c ję p r z y b y li r ó w n ie ż z P o ls k i p r o f. d r Edmund C ie ś la k z G dań­ sk a i p r o f. d r Z o fia L ib is z o w s k a z Ł o d z i.

K o n feren cja z g r o m a d z iła o k o ło 5 0 h isto r y k ó w z K anady, U S A , W ie lk ie j B r y ta n ii i P o l s k i . U d z ia ł n aukow ców p o ls k ic h o k a z a ł s i ę z n a c z ­ n y i z a u w a ż a ln y . Z w ielkim , u zn an iem sp o tk a ł s i ę r e f e r a t p r o f. d ra E . C ie ś la k a , z e zn aczn ym z a in te r e s o w a n ie m w y słu c h a n o ta k ż e w y s tą p ie n ia p r o f. d r Z . L ib is z o w s k ie j . N iż e j p o d p isa n y p r z e d s t a w ił r e f e r a t na tem at

" B r itis h P o li c y to w a rd R u s s ia 1 7 9 0 -1 7 9 1 and the P o li s h A ffa ir s" (w j ę ­ zyku a n g ie ls k im ), o p a r ty n a w y n ik a ch w ła sn y c h badań ź r ó d ło w y c h . P o r e ­