• Nie Znaleziono Wyników

Pierwszy sezon badań wykopaliskowych na cmentarzysku kultury pucharów lejkowatych w Pawłowie, stan. 3, woj. świętokrzyskie

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Pierwszy sezon badań wykopaliskowych na cmentarzysku kultury pucharów lejkowatych w Pawłowie, stan. 3, woj. świętokrzyskie"

Copied!
9
0
0

Pełen tekst

(1)
(2)

Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. V, 2000

Ba r b a r a Ba r g i e l, M a r e k Fl o r e k

Pi e r w s z y s e z o n b a d a ń w y k o p a l i s k o w y c h

NA C M EN TA R ZY SK U KULTURY PU C H A R Ó W LEJKOW ATYCH W P A W Ł O W IE , STA N . 3 , W O J. ŚW IĘTO K R ZY SK IE

Stanow isko 3 w P aw łow ie, gm. Z aw ichost, pow. Sandomierz, woj. św iętokrzyskie, odkryte zostało w trak­ cie badań A ZP przez A. Z akościelną z K atedry A rche­ ologii UM CS w io sn ą 1998 r. N a pow ierzchni pola zaob­ serw ow ano liczne, różnej w ielkości okruchy skały w a­ piennej układające się w co najm niej dwa rzędy kam ieni 0 przebiegu w zdłuż osi E-W. M ateriał ruchom y w yko­ nany z krzem ienia św ieciechow skiego reprezentow ały dw a w ióry, sześć odłupków , je d e n w iór retuszow any zwrotnie. O becność kam ieni sugerow ała istnienie w tym m iejscu cm entarzyska k u ltury pucharów lejkow atych (KPL) z grobam i w obstaw ach kam iennych, bądź naw et konstrukcji m egalitycznych. Poniew aż stanow isko nisz­ czone było przez orkę i naturalne procesy erozyjne po­ stanowiono - po weryfikacji obiektu i naniesieniu na plan skupisk kam ieni - przeprow adzić badania w ykopalisko­ we, tym bardziej, że 20 lat tem u w niedalekim sąsiedz­ twie, w trakcie budow y dom u zniszczono grób w yposa­ żony we flaszę z k ry zą (ryc. 5 :6 ).

Stanow isko położone je s t we w schodniej części roz­ ległego, lekko pofałdow anego płaskow yżu wysoczyzno- wego na w ysokości 206,5-207,0 m n. p. m. W odległo­ ści 200 m na południe od stanow iska je st on rozcięty nieckow atą doliną (obecnie suchą) uchodzącą do doliny C zy ż o w ian k i o g ra n ic z a jąc e j p łask o w y ż od p ó łn o cy 1 wschodu.

Podczas czterotygodniow ych prac w 1999 r. przeba­ dano obszar ponad 200 m 2, średnio do głębokości około 1,0, m aksym alne zaś do około 1,9 m od w spółczesnego poziom u gruntu*.

W trakcie prac odsłonięto m. in. 10 obiektów okre­ ślonych jak o groby a ponadto 23 doły posłupow e stano­ wiące pozostałość po tow arzyszących grobom konstruk­ cjach drew nianych (ryc. 1).

W iększość obiektów grobow ych m iała zarys prosto­ kątnych obstaw, bądź skrzyń kam iennych nakrytych bru­ kiem z różnej w ielkości kam ieni w apiennych zoriento­ wanych w zdłuż osi E-W (gr. 1 ,9 , 11) lub N-S (gr. 4, 5). W n iek tó ry ch o b iek ta ch o b staw y zach o w ały się (?) w szczątkowej form ie (gr. 6) lub były ich całkow icie po­ zbaw ione (gr. 7).

* Uczestnicy badań pragną wyrazić serdeczne podziękowania za ogromną przychylność i wszechstronną pomoc Państwu Krystynie i To­ maszowi Borkowskim, właścicielom posesji, na której prowadzono prace wykopaliskowe.

Do interesujących obiektów należy zaliczyć gr. 3 w form ie prostokątnego, głębokiego dołu z lekko zaokrą­ glonym i narożnikam i w ypełnionego w całości kam ienia­ mi. W grobie nie zarejestrow ano żadnych szczątków kostnych (ryc. 2). Być m oże m am y do czynienia z po­ chów kiem sym bolicznym na co w skazyw ałoby bardzo bogate w yposażenie w postaci amfory, topora kam ien­ nego, siekiery z krzem ienia św ieciechow skiego oraz dra­ pacza i w iórow ca z krzem ienia w ołyńskiego (ryc. 3, 4). Podobna form ę - głębokiego, prostokątnego dołu w y­ pełnionego kam ieniam i zorientow anego w zdłuż osi SE- N W i w ym iarach około 130 x 60 cm posiadał ob. 5. Pod pierw szą w arstw ą bruku odsłoniły się następne niezbyt liczne i nieduże kam ienie tw orzące obudow ę ścianek bocznych. N a jeg o dnie spoczyw ały na pojedyncznych kam ieniach bardzo słabo zachow ane szczątki osobnika dorosłego — najpraw dopodobniej kobiety w w ieku ok. 50 lat (M aturus) w yposażonej jedynie w obłupień z krze­ m ienia św ieciechow skiego.

W grobie 6 w form ie głębokiej, prostokątnej jam y zasypanej brunatną ziem ią, ze ściankam i w yłożonym i dużym i kam ieniam i nie zarejestrow ano śladów szcząt­ ków ludzkich, odnaleziono n ato m iast w południow ej części obiektu kubek z uchem ansa lunata. Całkow icie pozbaw iony obstaw y kam iennej, za w yjątkiem pojedyn­ czych kam ieni (być m oże pochodzących z sąsiedniej konstrukcji) był grób 7. B yła to nieregularna w przybli­ żeniu prostokątna jam a z zaokrąglonym i narożnikam i, płytko zagłębiona w calec z lekko pochyłym , opadają­ cym w kierunku W dnem . N a dnie jam y grobow ej spo­ czyw ały szczątki dwóch osobników zorientow anych gło­ w am i na S, zm arłych w tym sam ym w ieku - ok. 25-30 lat. Była to najpraw dopodobniej kobieta i m ężczyzna. Pochów ek pozbaw iony był w yposażenia.

D o b u d o w y g ro b u 8 u ży to in n eg o su ro w c a niż w o b iek tach o m ó w io n y ch w cześn iej. P o ch ó w ek ten w form ie głębokiej dość regularnej, prostokątnej jam y zorientow anej w zdłuż osi N -S w ypełniony byłkam ienia- mi, z których część stanow iła obstaw y ścian bocznych, część zapew ne nieregularny bruk nakrywający. Surow ­ cem użytym do budow y tej konstrukcji był piaskow iec. N a dnie jam y grobow ej ze szkieletu zachow ały się je d y ­ nie zęby należące do dziecka zm arłego w w ieku 3-4 lat (Infans i). Z naleziono ponadto ułam ek toporka kam ien­ nego z partii przyotw orow ej.

(3)

Ba r b a r a Ba r g i e l, Ma r e k Fl o r e k £ £ (U о ло Ь ъ мΌ О С а Ή. £ ю ûû О СО С а СЛ £ 0

1

Рн о

(4)

Pie r w s z y s e z o nb a d a ńn ac m e n t a r z y s k uk u l t u r yp u c h a r ó wl e j k o w a t y c hw Pa w ł o w ie 2 7

Ryc. 2. Pawłów, stan. 3. Grób 3, A - zarys stropu grobu, В - poziom odkrycia wyposażenia grobowego. Oznaczenia: 1 - amfora, 2 - wiórowiec, 3 - siekiera, 4 - drapacz, 5 - toporek, 6 - zarys jamy grobowej w stropie, 7 - zarys jamy grobowej na dnie.

(5)

2 8 Ba r b a r a Ba r g i e l, Ma r e k Fl o r e k

(6)

Pie r w s z ys e z o nb a d a ńn ac m e n t a r z y s k uk u l t u r yp u c h a r ó wl e jk o w a t y c hw Pa w ł o w ie

(7)

зо Ba r b a r a Ba r g i e l, Ma r e k Fl o r e k

(8)

Pie r w s z ys e z o nb a d a ńn ac m e n t a r z y s k uk u l t u r yp u c h a r ó w l e jk o w a t y c hw Pa w ł o w ie 31

W w yniku teg o ro czn y ch badań w yeksplorow ano ponadto 24 doły posłupow e rozlokow ane w odległo­ ściach około 1 m je d e n od drugiego. W szystkie, w pla­ nie okrągłe bądź lekko ow alne z ostro zakończonym i lub zaokrąglonym i dnam i m ają zbliżone średnice - około 40 cm. W dołach o w iększej średnicy w ystąpiły kam ie­ nie służące być m oże do podtrzym yw ania lub m ocow a­ nia słupów. D w a rzędy dołów układają się w w yraźne ciągi w zdłuż osi W -E a jed en pośrodku w zdłuż linii S-N - j a k gdyby były pozostałością po dw óch trapezow atych (?) budow lach słupow ych o wspólnej podstaw ie długo­ ści około 6 m, w których znajdow ały się groby 1-4 oraz 5-7 (por. ryc. 1). W obu w ypadkach nie odsłonięto do końca w ęższych boków konstrukcji, stąd nie m ożna w y­ kluczyć, że m ogły one posiadać kształt trójkąta.

N a S od dołów posłu p o w y ch odsłonięto kolejny obiekt (nr 10) będący nieregularną w przybliżeniu ow al­ n ą ja m ą ze śladam i po słupie na dnie oraz z prow adzą­ cym do niej rodzajem korytarzyka - pochylni w ydrążo­ nej w lessie, częściow o wypełnionej kam ieniam i w apien­ nymi. N a dnie ja m y znaleziono żuchw ę bydlęcą i dużą kość zw ierzęcą. Funkcja obiektu trudna je st do ustale­ nia, choć w ydaje się, że ma ona zw iązek z cm entarzy­ skiem. N a południe od tej jam y zarejestrow ano kolejne trzy doły posłupow e zw iązane być m oże z kolejnym trze­ cim obiektem.

Z warstw y ornej, kulturowej, w ypełnisk grobów i do­ łów posłupow ych pochodzą drobne fragm enty ceram iki KPL, zabytki krzem ienne — odłupki, wióry, wiórow ce, w ióry z w yśw ieceniem , pojedyncze rdzenie i drobne n a­ rzędzia w ykonane przede w szystkim z krzem ienia św ie­ ciechow skiego, w m niejszym stopniu gościeradow skie­ go i w ołyńskiego (ryc. 5: 1-5). Znaleziono ponadto p o ­ jedyncze zabytki kam ienne - m .in. fragm ent toporka z guzikow atym obuchem .

W świetle badań należy przyjąć, że mam y do czynie­ nia z cm entarzyskiem złożonym z grobów jam ow ych w większości o konstrukcji kam iennej w form ie skrzyń, bruków bądź ja m w ypełnionych kam ieniam i. W w ięk­ szości pochów ków - ja k na innych cm entarzyskach KPL nie zachowały się (bądź nie zostały złożone) szczątki ludz­ kie; brak było rów nież w yposażenia, nie mniej to, które

zostało odkryte w gr. 3 należy do jednego z najbogatszych na ziem iach polskich, a jeg o poszczególne elem enty po­ siadają liczne analogie na cm entarzyskach tej kultury.

Płaskim pochów kom tow arzyszyły konstrukcje drew ­ niane, których pozostałością są odkryte rzędy dołów p o ­ słupow ych. Jak ą m iały one form ę, na obecnym etapie badań, trudno je st orzec.

C m entarzysko w P aw łow ie, stan. 3 w św ietle d o ­ tychczasow ych badań przed staw ia się ja k o je d en z n aj­ ciekaw szych obiektów K PL w M ałopolsce. N a terenie lessów sandom iersko-opatow skich je s t szóstym cm en­ tarzyskiem tej kultury b adanym w ykopaliskow o (Góry W ysokie - E. i S. Tabaczyńscy 1973, s. 49-60; Dacha- r z ó w - M . Florek 1994, s. 20-23; K ichary N o w e - H . Ko- w alew ska-M arszałek, 1999, s. 16; M alice K ościelne - M. Florek, J. Libera 1997, s. 24-30; B. Bargieł, M. F lo ­ rek, J. Libera 1998, s. 44-55; 1999, s. 29-37); Broniszo- w ice (J. B ąbel 1998, s. 20, ryc. 10). Pom im o pewnych wspólnych cech w obrządku pogrzebow ym , każde z tych cm entarzysk m a sw o ją specyfikę i różni się od p o zo ­ stałych.

O prócz k lasy czn y ch g ro b o w có w m egalitycznych w ystępujących głów nie w Polsce północnej, w jej części południowej (w grupie południow o-w schodniej KPL) p o ­ dobne groby budow ano przy częstszym zastosow aniu drew na do ogrodzeń ziem nych nasypów trapezow atych. K o n stru k c je ta k ie , k tó ry c h z a ry s w y z n a c z a ją row y z um ieszczoną w nich p alisadą odkryto w Słonow icach (K. Tunia 1996, s. 240-241) i N iedźw iedziu (B. B urchard 1975, s. 41-43, ryc. 3.). Ponadto w row ach fundam ento­ w ych dodatkow o m ogły znajdow ać się um ieszczone tam w m niejszej lub w iększej ilości kam ienie np. Lublin-Sła- w inek (S. Ja strz ę b sk i, M. Ś lu sa rsk a -P o la ń sk a 1982, s. 193, ryc. 3); Zagaje Stradow skie (B. B urchard 1998, s. 152, ryc. 2; J. G rom nicki 1961, s. 13-14).

W św ietle przytoczonych przykładów cm entarzysko w Paw łow ie reprezentuje kolejny typ obiektu z budow lą naziem ną w spartą o konstrukcje słupow e, której rekon­ strukcji nie m ożna jeszcze, po pierw szym sezonie b a­ daw czym odtw orzyć. W ew nątrz jej znajdow ały się p ła­ skie groby głów nie w obstaw ach kam iennych.

Lit e r a t u r a

B a r g i e ł В., F l o r e k M., L i b e r a J.

1998 Drugi sezon badań cmentarzyska neolityczne­ go w Malicach Kościelnych, stan. 1, woj. tar­ nobrzeskie, APŚ, t. 3, s. 44-55.

1999 Trzeci sezon badań wykopaliskowych na stano­ wisku 1 w Malicach Kościelnych, pow. Opa­ tów, woj. świętokrzyskie, APS, t. 4, s. 29-37. B ą b e l J.

1998 Grobowce megalityczne i kurhany w dorzeczu Kamiennej w województwach kieleckim i

tamo-brzeskim - zarys problematyki, „Rocznik Mu­ zealny”, t. 1, Ostrowiec Świętokrzyski, s. 9-30. B u r c h a r d B.

1973 Z badań neolitycznej budowli trapezowatej w Niedźwiedziu, pow. Miechów (stan. 1), Spr. Arch., t. 25, s. 11-16.

1998 Badania grobowców typu megalitycznego w Za­ gaju Stradowskim w południowej Polsce, Spr. Arch., t. 50, s. 149-155.

(9)

3 2 Ba r b a r a Ba r g i e ł, Ma r e k Fl o r e k

F l o r e k M.

1994 Kompleks stanowisk archeologicznych w Da-charzowie [w:] Ogólnopolski Zjazd Polskiego Towarzystwa Geograficznego. Przewodnik wy­ cieczkowy, Lublin, s. 20-23.

F l o r e k M., L i b e r a J.

1997 Sprawozdanie z pierwszego sezonu badań na cmentarzysku kultury pucharów lejkowatych w Malicach Kościelnych, woj. tarnobrzeskie, APŚ, t. 2, s. 24-30.

G r o m n i c k i J.

1961 Grób kultury czasz lejowatych w Stradowie, pow. Kazimierza Wieka, SA, t. 12, s. 11-16.

J a s t r z ę b s k i S., Ś l u s a r s k a - P o l a ń s k a M. 1982 Grobowce kultury pucharów lejkowatych z

Lu-blina-Sławinka i Miłocina-Kolonii, woj. lubel­ skie, WA, t. 47, s. 191-229.

K o w a l e w s k a - M a r s z a ł e k H.

1999 Z dziejów najdawniejszych [w:] „Szkice Zawi-chojskie”, Zawichost, s. 7-38.

T a b a c z y ń s c y E. i S.

1973 Cmentarzyska kultury pucharów lejkowatych w rejonie Sandomierza. Odkrycia 1971 roku, Spr. Arch., t. 25, s. 49-60.

T u n i a K.

1996 Ogólniopolska konferencja archeologiczna Sło-nowice '96, Spr. Arch., t. 48, s. 239-243.

Ba r b a r a Ba r g i e ł, Ma r e k Fl o r e k

T h e F i r s t S e a s o n o f E x c a v a t i o n s a t a C e m e t e r y o f t h e F u n n e l B e a k e r C u l t u r e i n P a w ł ó w , S i t e 3 , Św i ę t o k r z y s k i e Vo i v o d s h i p

Site 3 in Pawłów, Sandomierz commune, was discovered in the autumn of 1988 during the Archaeological Survey of Poland (AZP). The stones found in this place suggested the presence of a cemetery of the Funnel Beaker culture with gra­ ves set in stone enclosures.

Within four weeks o f excavations an area o f over 200 sq. m was examined and revealed, among other things, 10 featu­ res which can be described as graves and 23 postholes consti­ tuting remains of a timber construction accompanying flat bu­ rials (Fig. 1).

The majority of the graves were in the form of quadrangu­ lar enclosures, or stone cists covered with pavement made of limestone slabs of varying size, which were directed along the east-west or south-north axis.

Grave 3 (Fig. 2), in which no human remains were recor­ ded, contained rich grave goods in the form of an amphora, a stone shaft-hole axe, Świeciechów flint axes, and Volhynian flint endscraper and a blade with continuous retouch (Fig. 3). Similarly, grave 6 also lacked traces of human bones. On the other hand, it contained a cup with a ansa lunata handle (Fig. 4).

During the excavations, 23 postholes were explored, which were located about 1 m from one another. Two rows of posts constitute clear successions along the east-west axis, and one row is placed in the middle along the south-north axis. It se­ ems that these were two trapezoidal post constructions with a common basis. Inside these constructions there were flat gra­ ves of stone construction (1-4 and 5-7).

Katedra Archeologii UMCS w Lublinie

Cytaty

Powiązane dokumenty

Większość firm odczuwa spadek popytu i zatory płatnicze, ale dla największych firm istotnym problemem staje się też absencja pracowników muszących opiekować się dziećmi....

Pierwsza z nich jest oparta na podejściu loteryjnym - o preferencji ryzyka jednostki wnioskuje się na podstawie decyzji, jakie podejmuje ona w specjalnie zaplanowanych loteriach..

Leszek Kajzer.

O sada ludności kultu ry łużyckiej/ pom orskiej oraz z okresu wpływów rzymskich.. Stanow isko je s t zlokalizowane w południowej części wsi Warszkowo,

KEYWORDS: Acceleration forces, composite structures, crash impacts, crashworthiness, DYCAST, energy absorption, failure modes, helicopter, KRASH, nonlinearity,

Coastal defence after 1990, a

1946, o któ­ rych traktuje obszerniej w specjalnej pracy wspólnie ze Zbigniewem Bocheńskim (por. 1946 autor ustala, że ryzalit klasztoru na Gródku występujący ku

W badaniu przedmiotowym stwierdzono znaczne ograniczenie ruchomości stawów barkowych z powodu bólu i sztywności mięśni utrudniające samodzielne funkcjonowanie.. W