Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. IV, 1999
Jo l a n t a No g a j- Ch a c h a j
Na j n o w s z e w y n i k i b a d a ń s t a n o w i s k a 3 5 w Ka r m a n o w i c a c h, p o w. Pu ł a w y
W roku 1998 r. na stanow isku 35 w Karm anow icach, gm ina W ąwolnicą, prace o charakterze ratow niczym były prow adzone rów nolegle na działkach 67 i 72-75. B ada nia finansow ała K atedra A rcheologii UM CS oraz G ene ralny K onserw ator Zabytków. Przebadano łącznie po w ierzchnią ok. 140 m 2.
D ziałka 67 zlokalizow ana je st w części w ierzchow i nowej lessow ego garbu terenow ego. Prace na niej pro w adzono ju ż w 1995 i 1997 roku. W ów czas odkryto dwa obiekty o charakterze gospodarczym K PL (J. N ogaj- Chachaj 1996). G łęboka orka w ykonana przed sadze niem krzew ów doprow adziła do naruszenia stropów ko lejnych obiektów neolitycznych. R ozm iary prac ograni czone były w ym aganiam i w łaściciela, który nie w yraził zgody na w ykopyw anie i przesadzanie krzaków porze czek. N a łącznej pow ierzchni ok. 70 m 2 odsłonięto do tychczas łącznie 19 obiektów - w iększość z nich wyeks- plorow ano jed y n ie częściow o (ryc. 1).
W trakcie badań odkryto 19 ja m zasobow ych i od padkow ych, fragm enty rowów, dw a fragm enty m urków kam iennych, w arstw ę kulturow ą oraz ślady dołków po- słupowych i odcisków konstrukcji drewnianych. W szyst kie rozpoznane obiekty należy łączyć z różnym i fazam i osadniczym i K PL w tym rejonie.
G ęstość w ystępow ania odkrytych tutaj ja m i zróżni cow anie chronologiczne m ateriału ceram icznego znaj dującego się w ich w ypełniskach w sk a z u ją że m am y do czynienia z osadą w ielo fa zo w ą porów nyw alną z najbar dziej znanym i w ysoczyznow ym i stanow iskam i K PL, rozpoznanym i w M ałopolsce.
N ow o odkryte obiekty m iały kształty koliste, dna nieckow ate i praw ie płaskie, profile nieckow ate, w orko w ate i trapezow ate(?). Jam y posiadały średnicę około
150-200 cm. Ich głębokość, rejestrow ana poniżej 20 cm od pow ierzchni gruntu, w ynosiła od 30 do 160 cm. Peł niły one przypuszczalnie funkcje jam gospodarczych i od padkow ych. W ypełniska ich były różnorodne - zarówno jednolite, ja k i w arstw ow ane.
Ponadto natrafiono na ślady dw u dołków posłupo- wych, będących zapewne pozostałościami po konstrukcjach zadaszeń nad obiektami gospodarczymi. Spośród nowo od krytych obiektów' dziewięć nie zawierało żadnego m ate riału archeologicznego; z części przydennych pobrano próby do analiz paleobotanicznych i paleopedologicz- nych. Być m oże pozw olą one na wyjaśnienie funkcji jam oraz procesów podepozycyjnych w nich zachodzących.
M ateriał ceram iczny pozyskany z obiektów je st bar dzo rozdrobniony. N ajciekaw sze form y naczyń pocho dzą z obiektu II oraz XIII i XIV.
O biekt 2 m iał kształt kolisty w planie, średnicę 110 x 130 cm, nieckow aty przekrój i głębokość ok. 30 cm (ryc. 2). W jego części przydennej natrafiono na liczne fragm enty naczyń (ryc. 4A ), odłupki krzem ienne, drob ne przepalone kości. Jednolite w ypełnisko jam y stano w ił zgliniony less barw y beżow o-szarej.
O biekt 6 - w yeksplorow ana część posiadała wymiary 100 x 190 cm, przekrój nieckow aty i głębokość 156 cm. W ypełnisko obiektu było niejednolite, w arstw ow ane. W części przydennej natrafiono na dna kilku naczyń, duże, pojedyncze bryły polepy, kam ienne rozcieracze i przypuszczalne fragm enty żaren oraz bardzo zniszczo ny fragm ent kości zwierzęcej.
O biekt 8 - średnica je g o w ynosiła 133 x 140 cm. Jam a m iała profil w orkow aty i głębokość 115 cm. Wy pełnisko obiektu było bardzo charakterystyczne - stano w iły je liczne drobne w arstew ki, będące zapew ne w yni kiem długotrw ałego zapełniania naturalnego obiektu po zaprzestaniu jego funkcjonow ania. W w ypełnisku natra fiono na n iew ielką ilość m ateriału archeologicznego, który zapew ne dostał się do w nętrza obiektu w sposób przypadkow y. W części przydennej jam y zlokalizow ano ślady pozostałości konstrukcji w zm acniających dolną część ścian (plecionka?, obudowa?).
O biekt 13 - został w yeksplorow any praw ie w cało ści. Jama o średnicy ok. 145 x 125 cm m iała kształt owal ny w planie, profil nieckow aty i głębokość 98 cm (ryc. 3). W jej części przydennej natrafiono na liczne fragm enty k ilku naczyń, o zróżnicow anej ornam entyce, bardzo drobne fragm enty polepy (jedna z odciskiem tkaniny?) i odłupki krzem ienne (ryc. 4B ), liczne drobne ziarna zbóż, które przypuszczalnie znajdow ały się w e w nętrzu rozbitego naczynia. Pobrano próbę z w ypełniska do ana lizy paleobotanicznej i ew entualnego datow ania m etodą radiow ęgla C-14.
O biekt 14 - obiekt ten o ow alnym kształcie w planie został w yeksplorow any jedynie w części. M iał on śred nicę 200 x 120 cm, profil nieckow aty i głębokość 120 cm. Na m ateriał zabytkow y natrafiono w nim głów nie w czę ści przydennej, był to tłuk, rozcieracze, fragm enty ucha kolankow atego dużego naczynia zasobow ego oraz czar- ki(?) z ornam entem stem pelkow ym inkrustow anym bia łą m asą (ryc. 4C). W ypełnisko obiektu rów nież było
nie-Na j n o w s z ew y n i k ib a d a ń s t a n o w i s k a 3 5 w Ka r ma n ow i c a c h 2 3 R y e . 1. K a rm a n o w ic e , st a n . 3 5 . P la n o dk ry ty ch ob ie k tó w na działce 6 7 /1 . 1 - o b ie k ty ; 2 - k rz a k i p o rz e c z e k ; 3 - miejsca p o br an ia pr ó b y do d at o w an ia c e z e m ; 4 - krawędź te ra sy u p ra w o w e j.
24 Jo l a n t a No g a j- Ch a c h a j
Ryc. 2. Karmanowice, stan. 35. Obiekt 2/98. A -p la n stropu, B - profil obiektu. 1 - fragmenty kamieni granitowych; 2 -fragmenty ceramiki; 3 - drobne, przepalone kości; 4 - odłupki krzemienne; 5 - fragmenty polepy; 6 - zarys stropu obiektu; 7 - zarys obiektu na głębokości 210.85 m n.p.m ; 8 - zarys dna obiektu; 9 - less beżowo-szary, zgliniony; 10 - less rudy, zgliniony; 11 - less beżowo- brązowy-szary, przemieszany; 12 - humus.
jednolite, sm ugow ane, co sugeruje dosyć długie, w ielo etapow e zasypyw anie.
N a działce 72 kontynuow ano prace rozpoczęte w la tach ubiegłych. .B adania prow adzono w części położo nej na południe od konstrukcji m egalitycznej V/96. Ce- lem rozpoznania było przede w szystkim ustalenie funk cji i charakteru rozległego zaciem nienia przylegającego bezpośrednio do dom niem anego grobow ca od południa.
W trakcie prac na głębokości około 20 cm od p o w ierz ch n i ziem i stw ie rd z o n o o b e c n o ść w k o p an eg o w less deluw ialny, ro zległego obiektu (row u?) o w y- pełnisku barw y brunatno-czarnej, silnie zglinionym , in
tensyw nie sm ugow anym , n oszącym znam iona działa nia wody. O biekt ten był w ypełniany przez dłuższy okres czasu. W ystępow ały w nim drobne fragm enty, m ocno z n isz c z o n e j c e ra m ik i K P L , z d e p o n o w an ej g łó w n ie w stropow ej części obiektu. D ostała się ona do w n ę trza row u w trakcie je g o w ypełniania. S zerokość row u w ynosiła na odkopanym odcinku 4-5 m , głębokość 35-45 cm. Po obu stronach row u zn ajdow ały się dw a m u r ki zbudow ane z kam ieni w ap ien n y c h o długości 6,5 i 8,5 m i szerokości 25 cm. Z orientow ane były one zgod nie z kierunkiem N W -SE . R ów w kopany został w osa dy deluw iulne pochodzenia antropogenicznego, m
oc-Na j n o w s z ew y n i k ib a d a ń s t a n o w i s k a3 5 w Ka r m a n o w i c a c h 2 5
Ryc. 3. Karmanowice, stan. 35. Obiekt 13/98. A - plan stropu, B - profil obiektu. 1 - fragmenty ceramiki; 2 - odłupki krzemienne; 3 - fragmenty polepy; 4 - drobne fragmenty przepalonych kości; 5 - strop obiektu; 6 - zarys dna obiektu; 7 - less brązowo-czamy, silnie zgliniony; 8 - less szaro-czarny, zgliniony; 9 - less szaro-żółty; 10 - less rudy; 11 - less biały; 12 - humus; 13 - obszar występowania ziaren zbóż.
26 Jo l a n t a No g a j- Ch a c h a j
Ryc. 4. Karmanowice, stan. 35. Wybór ceramiki z obiektów na działce 67/1. A - ceramika z obiektu 2/98; B - ceramika z obiektu 13/98; C - ceramika z obiektu 14/98.
Na j n o w s z ew y n i k ib a d a ńs t a n o w is k a 3 5 w Ka r m a n o w ic a c h 2 7
no przem ieszane, pozbaw ione w arstw ow ania, barw y be- żow o-szarej. O pisane deluw ium zalegało na w arstw ie kulturowej barw y szaro-beżow ej. M iała ona miąższość około 25-35 cm, zaw ierała drobne w ęgielki drzew ne, drobne fragm enty ceram iki K PL, ułam ki przepalonych kości oraz kości psa (A. G ąsiorow ski 1998). M ateriał ceram iczny w ystępujący w w arstw ie kulturow ej był bar dzo rozdrobniony. P rzypuszczalnie w arstw a kulturow a uległa ju ż znacznem u zniszczeniu przed przykryciem jej deluwium .
W stropie w arstw y kulturow ej, w części J obiektu natrafiono na zarys podłużnej belki (deski?) drewnianej o długość ok. 200 cm, szerokości 10-15 cm i grubości ok. 10-15 cm. Obok niego natrafiono na ślady dw óch dołków posłupow ych.
W południow ej części w ykopu po zdjęciu hum usu odkryto deluw ium lessow e w ykształcone jak o less brą- zow o-siw y. Pod nim na głębokości 45-50 cm od p o w ierzch n i zn a jd o w a ł się strop k o le jn eg o ro zleg łeg o obiektu. W części brzegow ej zdeponow ane były liczne kam ienie w apienne. W nętrze obiektu stanow ił czarny, intensyw nie zgliniony less, zaw ierający liczne drobne fragm enty ceram iki i w ęgle drzew ne. E ksplorację p ozo staw iono na lata następne. W ykonano jedynie w iercenia rozpoznawcze, które pozw oliły określić głębokość obiek tu na około 40-50 cm.
Od kilku lat na kulm inacji i dolnej części stoku pro wadzone są obserw acje geom orfologiczne i pedologicz- ne celem rozpoznania stopnia denudacji i przekształce nia m ikrorzeźby obszaru stanow iska. W ykonano szereg odwiertów, w yniki ich p o słu żą do rekonstrukcji rzeczy w istej p o w ierzch n i, n a której ludność K PL w znosiła sw oje groby i ja m y gospodarcze. W stępne obserw acje w sk a z u ją że zarów no na stoku, ja k i na w ierzchow inie
z o sta ła z d e n u d o w a n a w a rstw a z ie m i o m ią ż sz o śc i przekraczającej naw et 1 m . O bserw ow ana dynam ika procesów stokow ych na stanow isku je s t duża, pom im o orki prow adzonej w pop rzek stoku — zgodnie z ukła dem poziom ic. W roku bieżącym pobrano kolejne p ró by m ateriału do szczegółow ych analiz glebow ych. P o nadto przeprow adzono test na m ożliw ość zastosow a nia cezu do badań n atężenia w spółczesnej erozji gleb na tym stanow isku.
Prace przeprow adzone w 1998 roku potw ierdziły w cześniejsze przypuszczenia o istnieniu wielofazow ej osady K PL na stanow isku 35 w K arm anow icach (J. No- gaj-Chachaj 1991, s. 21). N ajstarsza fazę osadniczą od dziela od faz m łodszych osad deluwialny, m ocno prze m ieszany less, który utw orzył się dzięki odlesieniu przez człow ieka dużych pow ierzchni oraz uruchom ieniu sil nych procesów stokow ych, które doprow adziły do za grzebania stropów n ajstarszy ch obiektów m ateriałem naniesionym z m iejsc silnie erodow anych. W w yniku tych sam ych procesów całkow icie lub częściow o zosta ły w ypełnione osadam i drobne zagłębienia oraz liczne doliny rozcinające w przeszłości obszar stanowiska.
W K arm anow icach na w yniesieniach terenow ych p ro file glebow e s ą silnie p rzeo b rażo n e i ogłow ione. W ierzchow ina je s t m ocno zdenudow ana, o czym św iad czą zniszczenia górnych części obiektów gospodarczych na działce 67. Ponadto stw ierdzono w ystępow anie na stokach kilku horyzontów gleb kopalnych. Strop najni żej położonej gleby kopalnej w yznacza pow ierzchnię daw nego stoku.
D alsze prace w ykopaliskow e będą koncentrow ały się na ustaleniu w ielkości i zasiągu osady, chronologii p o szczególnych faz osadniczych oraz rozw oju terytorial nego cm entarzyska i osady.
Li t e r a t u r a
G ą s i o r o w s k i A. N o g a j - C h a c h a j J .
1998 Analiza szczątków kostnych zwierzęcych ze sta- 1991 Piąty sezon badań na stanowisku 3 5 w
Karma-nowiska 35 w Karmanowicach, gm. Wąwolni- nowieach, woj. Lubelskie, Spr.UMCS, s.17-21.
ca (mps). 1996 Ósmy sezon badań na stanowisku 35 w Karma
nowicach, gm. Wąwolnica, woj. lubelskie, APS, 1.1, s. 17-23.
2 8 Jo l a n t a No g a j- Ch a c h a j
Jo la n t a No g a j- Ch ac h aj
Th e La t e s t St u d y Re s u l t s f r o m Sit e 3 5 in Ka r m a n o w i c e, Pu ł a w y Dis t r ic t
In 1998, two parallel excavations were carried out at site 35, located at the ridge and the slope of a loess promontory. The excavations led to a discovery of 19 domestic and rubbish pits from the Funnel Beaker culture on the ridge, and stone dikes, a ditch and a cultural layer from the same culture in the lower area.
The features connected with the settlement occurred in a considerable concentration. The artefacts obtained at the site suggest that the settlement spanned across a few phases. The examined pits were of circular shape, with synclinal or almost flat bottoms, synclinal, sack-shaped and trapezoidal profiles, which measured 150 - 200 cm in diameter, and 30 - 160 cm in depth. One of the pits, XIII/98, contained numerous grains, which had most probably been deposited in a vessel.
Excavations were also continued at allotment 72. Two long dikes made of limestone (6,5 - 8,5 m) were discovered, betwe
en which there was a 4 - 5 m wide and 35 - 45 cm deep ditch. The ditch was made in the loess deluvium deposited on the cultural layer of the Funnel Beaker culture. The layer conta ined small potsherds and charcoal as well as charred bones. The top of the cultural layer, which should be associated with the oldest settlement phase of the Funnel Beaker culture at this site, was located about 60 cm from the surface, while the layer itself was 25 - 30 cm deep. At about 80 cm below the ground surface, in the cultural layer, a brown outline of a long wooden beam was found. It was 200 cm long, 10 - 15 cm wide and 10- 15 cm thick. Next to the beam, two postholes were found.
Additionally, further paleo-geomorphological studies were carried out on the reconstruction of the original area o f the site. Also, the use of caesium in dating of contemporary ero sion processes in the area of the settlement and the cemetery was tested.
