Czas wolny dziecka przed telewizorem w opinii rodziców

133

Patrycja Kotaba

Ewa Miśkowiec

Akademia Ignatianum w Krakowie

Czas wolny dziecka

przed telewizorem

w opinii rodziców

Child Free Time Watching TV,

in the Opinion of Parents

postrzega-na jako przeszkoda w wychowaniu dziecka. Czas spędzony przez dziec-ko przed telewizorem jest odbierany jadziec-ko czas stracony i przynoszący ne-gatywne skutki dla rozwoju dziecka, a winą za to obarczani są rodzice. Równocześnie od wielu lat uświadamia się rodzicom skutki częstego oglą-dania telewizji przez dziecko (robi się to również w czasie różnorodnych programów telewizyjnych), proponując konkretne sposoby kontroli ro-dzicielskiej. Warto zatem spróbować poznać, w jaki sposób rodzice po-strzegają czas wolny dziecka spędzany przed telewizorem.

Rola rodziców w kształtowaniu postaw wolnoczasowych

Pierwszą kwestią dotyczącą rodziców jest uświadomienie im roli, jaką odgrywają w kształtowaniu postaw wolnoczasowych dziecka. „Czas wolny dziecka, to ten okres dnia, który pozostaje do wyłącznej dyspozycji dziecka, po uwzględnieniu czasu przeznaczonego na naukę szkolną, po-siłki, sen, odrabianie lekcji, niezbędne osobiste zajęcia domowe”1_.

Zbli-1 _{K. Czajkowski, Wychowanie do rekreacji, Warszawa 1979, s. 39; Zob. także K.}

Walentynowicz--Moryl, Co po szkole? Udział młodzieży w zajęciach dodatkowych, [w:] Młodzież w czasie wolnym

miedzy przyjemnością a obowiązkiem, red. E. Narkiewicz, M. Zielińska, Toruń 2001, s. 119.

Z teorii –

/Theory –

134

żoną definicję proponuje T. Wujek, który wskazuje, iż dziecko swój czas wolny ma dopiero po powrocie ze szkoły, odrobieniu zadań, zaspokoje-niu swoich potrzeb, np. zjedzezaspokoje-niu obiadu. Ważne jest, aby miało ono możliwość wyboru czynności jakie podejmie, zgodnie ze swoimi upodo-baniami, które mogą wiązać się z jego zainteresowaniami2_.

Należy zatem zauważyć istotną różnicę między czasem wolnym dziecka a dorosłego. Dzieci są uzależnione od swoich rodziców, nie mają wpływu na swój status społeczny, gdyż jest on uwarunkowany zamożno-ścią i pozycją dorosłych. Dodatkowo są zobowiązane słuchać rad i zale-ceń rodziców oraz innych osób starszych3_{. Porównując czas wolny osoby}

dorosłej i dziecka, należy wskazać, że młode osoby mają więcej tego cza-su. Mimo to formy i miejsce spędzania go są mniej zróżnicowane i ogra-niczone przez ich opiekunów, chcących mieć kontrolę i opiekę nad dziec-kiem. Zwraca się też uwagę na brak doświadczenia młodego człowieka, który nie zawsze wie, co dla niego będzie lepsze i z tego też powodu jego wybory mogą być nieakceptowane przez dorosłych4_{. Poza tym czas}

wol-ny dziecka powinien nie tylko być odpoczynkiem, ale również uczyć go jego właściwego wykorzystywania. Ważne jest wyrobienie w dziecku na-wyku prawidłowego spędzania czasu wolnego.

Przypisując rodzinie najważniejszą rolę w kształtowaniu postaw wolnoczasowych, wskazuje się, że jej zadaniem jest kształtowanie i roz-wijanie wśród jej członków świadomości, wiedzy i wartości5_{. Wzorce}

prze-kazywane przez dorosłych mają wpływ na postawy dzieci w ich później-szym życiu poprzez identyfikowanie się z zaobserwowanymi wzorcami postępowania. Dotyczy to również spędzania czasu wolnego. Efekty są większe, jeśli prawidłowe postawy przekazują sami rodzice, uczestniczą-cy w aktywnych formach czasu wolnego. Rodzina pośredniczy między dzieckiem a społeczeństwem jako całością, co oznacza, że powinna prze-kazywać dziedzictwo kulturowe. W początkowych latach rodzice są czę-sto jedynymi inicjatorami kontaktów z kulturą i społeczeństwem6_.

W ramach czasu wolnego spełniane są potrzeby psychiczne, dlatego istotną sprawą jest zdawanie sobie sprawy z korzyści, jakie niesie ze sobą wspólne spędzanie czasu wolnego. W kształtowaniu postaw wolnoczaso-wych istotnym czynnikiem jest ład, systematyczność i stałość. Nie odnosi

2 _{T. Wujek, Praca domowa i czynny wypoczynek ucznia, Warszawa 1969, s. 12.} 3 _{K. Czajkowski, Wychowanie do rekreacji, dz. cyt., s. 42.}

4 _{M. Woźniak, Zagospodarowanie czasu wolnego dzieci i młodzieży szkolnej przez instytucje}

pu-bliczne, [w:] Czas wolny – przeszłość – teraźniejszość – przyszłość, red. J. Daszkowska, R. Pelczar,

Stalowa Wola 2009, s. 137.

5 _{Tamże, 140.}

6 _{J. Kędzior, Czas wolny w rodzinie z perspektywy pedagogicznej, [w:] Od szkoły pamięci do szkoły}

135

się to jednak tylko do sposobu spędzania czasu wolnego. Dziecko, które wychowuje się w rodzinie charakteryzującej się regularnym i planowym trybem życia, szybciej nauczy się obowiązkowości, punktualności, wy-trwałości i – co najbardziej istotne z perspektywy czasu wolnego – umie-jętności planowania w sposób przemyślany. Brak wspomnianych czynni-ków może powodować negatywne skutki poprzez wypoczywanie w sposób przypadkowy, oparty na chwilowych bodźcach7_.

Przygotowanie dzieci do racjonalnego wykorzystania czasu wolne-go zależy od dostępności przedmiotów i sposobu ich wykorzystania. Po-winny odpowiadać zainteresowaniom dziecka, pobudzać go do kreatyw-nego myślenia. Nie wystarczy jednak tylko dać zabawkę czy wypełnić dom nowinkami technicznymi. Rodzic powinien sprawować kontrolę nad spo-sobem wykorzystania tych dóbr, umieć dostrzec aktualne potrzeby dziec-ka, ale również zapewnić odpowiednią przestrzeń, w której młody czło-wiek może swobodnie korzystać z powierzonych mu przedmiotów. Czas wolny stwarza rodzicom doskonałe warunki do oddziaływania wycho-wawczego wobec swoich dzieci. Pozorne wymówki, takie jak pogoń za karierą, zmęczenie czy brak czasu mogą przekreślić szanse, jakie dają aktywne formy spędzania wspólnego czasu. Rodzinna aktywność niesie ze sobą również korzyści dla rodziców. Ich dobre samopoczucie psycho-fizyczne odbija się później na potomkach. Wspólne chwile pozwalają le-piej się poznać, uczą wzajemnej współpracy, wspierania się. Badania prze-prowadzone przez E. Kozak w roku szkolnym 1997/1998 nie stawiały w dobrym świetle sposobu spędzania czasu wolnego przez rodziny. Naj-częstszą formą było oglądanie telewizji, słuchanie muzyki. Rodzice, jak również ich dzieci, nie byli zainteresowani samokształceniem. Najlep-szym odpoczynkiem była drzemka. Jak pokazują wyniki, ankietowani powielają nieprawidłowe wzorce działań wolnoczasowych. Nie zastana-wiają się nad formami spędzania czasu wolnego, nie planują go8_.

W ostatnich latach można zaobserwować spadek aktywności fizycz-nej i jej negatywne skutki. Postęp cywilizacyjny, coraz bardziej dostępne nowinki techniczne sprawiają, że nie tylko dorośli, ale przede wszystkim dzieci i młodzież wybiera bierny odpoczynek, co skutkuje słabą kondycją fizyczną i motoryką. Coraz trudniejsze staje się również ukształtowanie prawidłowych nawyków wolnoczasowych. Pomimo świadomości zalet zdrowotnych, jakie niesie ze sobą aktywność fizyczna i wysiłek, trudno zastosować te formy aktywności w życiu codziennym.

7 _{M. Grochociński, Organizacja pracy i metody nauczania w edukacji wczesnoszkolnej, Gdańsk}

1992, s. 120.

8 _{E. Kozak, Wypoczynek młodzieży i jej rodziców, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” (2000)1,}

136

9 _{B. Mazepa-Domagała, Telewizja – zagrożenie czy inspiracja? Z zagadnień oddziaływania telewizji}

na dziecko, [w:] Bezpieczeństwo dzieci i młodzieży i jego zagrożenia, red. K. Czarnecki, W. Kojs,

M. Rozmus, Mysłowice 2001, s. 147.

10 _{T. Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i}

Interne-tu, Warszawa–Kraków 1999, s. 22.

11 _{J. Izdebska, Dziecko i świat mediów elektronicznych, „Wychowanie w Przedszkolu” 3(2009), s. 7.}

Telewizja w życiu dziecka

Obecnie telewizja ma kluczowe oddziaływanie na opinię publiczną, postawy społeczne oraz normy, wartości i zachowania9_{. Jak każdy środek}

masowego przekazu ma również ogromne oddziaływanie na psychikę odbiorcy, ponieważ posługuje się przede wszystkim przekazem audiowi-zualnym, złożoną techniką i organizacją produkcji, różnorodnymi prze-kazami, a także społeczną regulacją działania. Charakteryzuje się nie tyl-ko ogromnym zasięgiem i zakresem, ale przede wszystkim szerokim gronem odbiorców10_{. Warto zaznaczyć, że ci najmłodsi odbiorcy są w}

sta-dium kształtowania się osobowości, psychiki oraz sfery emocjonalnej. Dziecko bardzo chętnie „zanurza” się w świat mediów elektronicz-nych zainteresowane szerokim zakresem treści, wielobarwnymi obraza-mi oraz inspirującyobraza-mi dźwiękaobraza-mi. Jego zaciekawienie i zaangażowanie wzrasta wraz z natychmiastowym i nieskomplikowanym w interpretacji przekazem. Media, jak ukazują współczesne badania, stały się dla dziec-ka fundamentalnym źródłem informacji pochodzących z różnych dzie-dzin naszego życia oraz dostarczają wiadomości ze świata nauki, techni-ki, kultury, a także informują o aktualnych zdarzeniach i problemach11_.

To od dorosłych zależy, jakie programy pozwolą oglądać swoim pocie-chom czy wychowankom, dlatego najlepszym rozwiązaniem jest wspólne oglądanie telewizji z dzieckiem. Czasami jest to oczywiście niemożliwe, jed-nak w takiej metodzie można znaleźć wiele pozytywnych aspektów. Przede wszystkim rodzice mają kontrolę nad tym, co oglądają ich pociechy, a także wzmacnia się więź emocjonalna pomiędzy członkami rodziny.

Często telewizja kojarzona jest tylko ze stratą wolnego czasu albo obszarem kultury popularnej, o którym mówi się w sposób pejoratywny, a przecież staje się ona w dzisiejszym świecie głównym źródłem informacji i wiedzy. Warto zaznaczyć, że telewizja, obok innych instytucji społecz-nych zajmujących się tradycyjnie edukacją i wychowaniem, przejmuje część przypisanych im funkcji. Możemy znaleźć w niej wiele programów edu-kacyjnych, przyrodniczych, kulturalnych, które nie tylko w sposób obra-zowy pogłębiają wiedzę odbiorcy, ale również poszerzają wachlarz jego zainteresowań. Przemysł telewizyjny dysponuje ogromną siłą, która wpły-wa na rozwój postaw, zachowpły-wań społecznych oraz przekonań nie tylko najmniejszych odbiorców, ale także ludzi dorosłych, którzy w pewnym

137

stopniu przekonania już ukształtowali. Telewizja wytwarza wokół nas fikcyjny świat, do którego z łatwością się przenosimy, nie będąc w pełni tego świadomi. Dzieci, których myślenie abstrakcyjnie dopiero się kształ-tuje, często nie potrafią odróżnić świata realnego od świata fikcyjnego, który wielokrotnie powoduje zachwianie myśli, przekonań i wartości. W większości przypadków dzieci nie są przygotowane do odbioru infor-macji pochodzących z wirtualnego świata, który tak naprawdę nie istnie-je. Z badań wielu psychologów i pedagogów wynika, że dzieci przed tele-wizorem spędzają przeciętnie cztery godzinny dziennie i robią to w sposób zupełnie niekontrolowany, tracą poczucie czasu i zaślepieni magią szkla-nego ekranu przyswajają wszystko, co usłyszą i zobaczą12_.

Umysł dziecka w wieku przedszkolnym jest bardzo chłonny, dlate-go każda informacja trafia do niedlate-go – nie tylko ta pożądana, ale również ta, która może przynieść tragiczne konsekwencje. Telewizja nierzadko rozpatrywana jest w kategoriach zagrożenia społecznego, a przede wszyst-kim wychowawczego. Nieracjonalny i niepoprawny kontakt z telewizją może przyczynić się do skutków bardzo szkodliwych i niebezpiecznych dla prawidłowego funkcjonowania i rozwoju osobowości dziecka w wieku przedszkolnym. Wyniki licznych badań uświadamiają rodziców i wycho-wawców o ujemnym wpływie telewizji na trzy najważniejsze sfery rozwo-jowe: emocjonalną, psychiczną oraz fizyczną. Spędzanie większej ilości wolnego czasu przy szklanym ekranie może skutkować dezorganizacją dnia codziennego, powodując niekorzystne zmiany w strukturze różnych za-jęć obowiązkowych i czasu wolnego dziecka. Oprócz dezorganizacji moż-na zauważyć przede wszystkim nieprawidłowości w rozwoju fizycznym i psychicznym dziecka, zachowania agresywne czy niepokojące słow-nictwo. Dziecko często w sposób zupełnie nieświadomy i mimowolny niewłaściwie wykorzystuje informacje telewizyjne, które powodują roz-wój aspołecznych form zachowania oraz dezintegrację życia rodzinnego i społecznego13_.

Kilkugodzinne, bierne patrzenie na ekran telewizyjny bez nadzoru osób dorosłych może przyczynić się u dziecka do nagromadzenia nega-tywnych emocji oraz uczuć, których efektem są lęki, zaburzenia snu, nad-pobudliwość, nadwrażliwość oraz agresja. Dziecko w wieku przedszkol-nym jest w fazie najintensywniejszego rozwoju sfery fizycznej, jednak spędzanie wolnego czasu jedynie na oglądaniu często bezwartościowych programów powoduje brak ruchu, którego efektem jest nadpobudliwość, a przede wszystkim nadwaga i problemy ze zdrowiem.

12 _{A. Sowa, W fikcyjnym świecie, „Bliżej Przedszkola” 2(2009)89, s. 38.} 13 _{B. Mazepa-Domagała, Telewizja – zagrożenie czy inspiracja? dz. cyt., s. 151.}

138

14 _{M. Braun-Gałkowska, Wpływ telewizyjnych obrazów przemocy na psychikę dzieci, „Problemy}

Opie-kuńczo-Wychowawcze” 6(1995)341, s. 10.

15 _{M. Iłowiecki, Manipulacja osobą ludzką w społeczeństwie informacyjnym. Człowiek na smyczy,}

„Wychowawca” 9(2009)201, s. 10.

16 _{M. Braun-Gałkowska, Dziecko w świecie mediów, „Edukacja i Dialog” 6(2003)149, s. 2–9.}

Oddziaływanie telewizji na dzieci dokonuje się w trzech aspektach, po pierwsze przez to, że czas poświęcany na oglądanie telewizji jest jed-nocześnie czasem odejmowanym innym zajęciom, następnie przez spo-sób przekazu oraz przez przekazywane treści14_{. „Media mogą osłabiać}

więzi społeczne, burzyć systemy wartości, wzmacniać agresję i zachowa-nia antyspołeczne, niszczyć instytucje i ludzi cieszących się zaufaniem. Mogą uczyć złych wzorów, głupoty i mierności, a przede wszystkim kła-mać”15_{. Ta krytyka mediów wskazująca na negatywne oddziaływanie na}

osobowość dziecka nie może przysłonić faktu, iż środki masowego prze-kazu stały się w dzisiejszym świecie nieodłącznym elementem ludzkiej egzystencji. Telewizja nie tylko deprawuje, uczy brutalności i agresji, ale również jest źródłem wiedzy, rozwija zainteresowania oraz zbliża od-biorcę do rzeczy niedostępnych. Stanowi ona nieograniczone okno na świat, jest nieocenioną skarbnicą wiedzy i pomysłów, które inspirują dzieci do aktywności ruchowej i intelektualnej. Wiele programów przyrodniczych oraz edukacyjnych ingeruje w osobowość intelektualną dziecka w sposób bardzo pozytywny, rozszerzając jego horyzonty myślowe.

Media dostarczają odbiorcom nie tylko rozrywki, przyjemności, ale także pozwalają oderwać się od trudnych problemów oraz w łatwy spo-sób zrelaksować się. Innymi atutami telewizji są wysoko wyselekcjono-wane treści, które spełniają ogromną rolę edukacyjną, rozwijają wyobraź-nię, umożliwiają zaspokojenie potrzeb estetycznych oraz kształtują wrażliwość dziecka na piękno, a także krzywdę i zło. Programy publicy-styczne oraz te o charakterze naukowym pomagają dziecku poznać ota-czający świat, pobudzają, a także zaspokajają jego naturalną ciekawość poznawczą. Wartościowe pod względem merytorycznym programy wzbo-gacają konkretne doświadczenia dziecka, które stają się podstawą póź-niejszych uogólnień, a także uczą go tworzyć poprawne wyobrażenia oraz pomagają we właściwej interpretacji otaczającej go rzeczywistości. Oprócz ogólnodostępnej szansy rozwoju telewizja stwarza możliwość przyswo-jenia przez dzieci języków obcych, a także pozwala doświadczyć szero-kiej gamy uczuć16_.

Telewizja może być instrumentem przekazującym pozytywne war-tości i wzorce, jednak aby to się urzeczywistniło, muszą być spełnione pewne warunki. Po pierwsze treści programów powinny być dostosowa-ne do możliwości intelektualnych oraz emocjonalnych dziecka, aby nie

139

17 _{M. Maj, M. Sikorska, Wpływ telewizji na rozwój dziecka w wieku przedszkolnym, [w:] Edukacja}

elementarna w zreformowanym systemie szkolnym, red. Z. Ratajek, M. Kwaśniewska, Kielce 2004,

s. 223.

18 _{M. M. Tytko, Media w wychowaniu, „Wychowawca” 12(2008)192, s. 5.}

spowodowały zobojętnienia na zło czy krzywdę. Kolejnymi warunkami pozwalającymi na uznanie telewizji jako nośnika wartości są kontrolo-wanie czasu oglądania oraz omówienie i zinterpretokontrolo-wanie obejrzanych treści17_{. Dzięki takiemu postępowaniu nie tylko można uchronić dzieci}

przed destrukcyjną siłą mediów, ale przede wszystkim nawiązać kontakt emocjonalny z własnym dzieckiem, a także poznać jego zainteresowania. Wychowanek korzystający z dóbr medialnych w sposób mądry i rozsąd-ny nie tylko wzbogaca swoją wyobraźnię pozytywrozsąd-nymi treściami, ale przede wszystkim wzrasta ku lepszemu, rozwija się, poznaje i przeżywa, uczy się i doświadcza18_.

Opinie rodziców na temat

sposobu spędzania przez dzieci czasu wolnego przed telewizorem

Telewizja może stać się czynnikiem osłabiającym wpływ wychowaw-czy. Jest ogólnie dostępna, ma ogromny zasięg, przez co łatwo się od niej uzależnić. Nie można jej przypisywać samych negatywnych cech, acz-kolwiek w przypadku braku kontroli, zwłaszcza ze strony rodzica, może mieć destruktywny wpływ na młodych ludzi, ich światopogląd, zacho-wanie i osobowość. Telewizja może zagrażać dzieciom nie tylko poprzez bezpośredni jej wpływ, ale także z powodu uzależnienia rodziców lub zwykłego braku kontroli nad tym, co robi ich dziecko. To oni tworzą hierarchię wartości w domu i to oni powinni odpowiednio umieścić w niej telewizję. Nie można wykluczyć telewizji z codziennego życia, ale należy pamiętać o racjonalnym korzystaniu z niej.

Powyższe kwestie stały się podstawą badań świadomości rodziców dotyczącej spędzania przez ich dzieci czasu wolnego przed telewizorem. Badania zostały przeprowadzone w 2013 roku wśród rodziców uczniów klas I–III zamieszkałych na osiedlu Wzgórza Krzesławickie w Krako-wie. Przebadano grupę losowo wybranych rodziców (60 osób) przy po-mocy kwestionariusza ankiety, z czego do analizy wybrano 50 kwestio-nariuszy.

Aby przybliżyć kwestię wolnego czasu dziecka spędzanego przed te-lewizorem, zapytano najpierw rodziców o formy aktywności wolnocza-sowej ich dzieci oraz o to, w jakim wymiarze czasowym spędzają czas wolny z dzieckiem.

140

Tabela 1. Najchętniej wybierany przez dzieci sposób spędzania wolnego czasu

Źródło: opracowanie własne

Przebywa na świeżym powietrzu Przy komputerze Ogląda telewizję Czyta Nudzi się Inne Razem n 18 11 11 5 0 5 50 % 36 22 22 10 0 10 100 Badani rodzice

Z opinii rodziców (tabela 1) wynika, że choć najczęściej wybieraną aktywnością dziecka jest przebywanie na świeżym powietrzu (36%), to jednak większość wybiera bierną formę aktywności, a wśród niej dużą rolę odgrywają media i elektronika. Potwierdzają się też współcześnie podno-szone kwestie dotyczące ważnej roli telewizji i komputera w życiu dziec-ka. Wśród wymienianych przez rodziców pomysłów na spędzanie wol-nego czasu pojawiły się następujące zajęcia: uprawianie sportu, bawienie się zabawkami oraz zajęcia sportowe.

Spędzanie czasu wspólnie z dzieckiem (tabela 2) jest istotną sprawą za-równo dla niego samego, jak i dla rodzica. Wyniki są zdecydowanie zadowa-lające, gdyż przeważajaca większość rodziców stara się spędzić z dzieckiem przynajmniej 3 godziny dziennie. Tylko nieliczni poświęcają na to swój wolny czas zaledwie kilka razy w tygodniu. Rodzice mogą bardziej zaan-gażować się w życie dziecka, dowiedzieć jak spędziło dzień. Wspólne spę-dzanie czasu sprzyja także wymyślaniu i tworzeniu nowych gier, zabaw, sposobów zapobiegania nudzie. Takie czynności na pewno zbliżają rodzi-ców i dzieci, dają wiele radości obu stronom, ale i pozwalają na ogranicze-nie udziału mass mediów w rodzinnym życiu. Oczywiście jedną z form

141

spędzania czasu z całą rodziną jest oglądanie telewizji i jeśli dzieje się to w ograniczonej ilości oraz pod okiem dorosłej osoby, to istnieje szansa, by dziecko uniknęło kontaktu z nieodpowiednią dla niego treścią. Pozwala to także na ograniczenie czasu poświęcanego na programy telewizyjne.

Tabela 2. Wymiar czasowy spędzania przez rodziców czasu wolnego z dzieckiem

Źródło: opracowanie własne

Więcej niż 5 godzin dziennie Od 3 do 5 godzin dziennie

Do 3 godzin dziennie Cały dzień

Co najmniej raz w tygodniu Raz na dwa dni

Nie spędzam czasu wolnego z dziećmi Razem n 14 10 9 7 6 3 1 50 % 28 20 18 14 12 6 2 100 Badani rodzice

Sposób spędzania czasu wolnego przez dziecko wynika często z do-stępności różnych możliwości. Stąd jedno z pierwszych pytań kierowa-nych do rodziców wiązało się z ilością posiadakierowa-nych w domu odbiorni-ków telewizyjnych, a następnie dotyczyło kwestii posiadania odbiornika przez dziecko w swoim pokoju.

142

Tabela 3. Ilość posiadanych odbiorników telewizyjnych w domu

Źródło: opracowanie własne

Jeden Dwa Trzy Więcej Razem n 16 21 9 4 50 % 32 42 18 8 100 Badani rodzice

Z tabeli 3 wynika, iż każdy z badanych rodziców wskazuje na posia-danie odbiornika telewizyjnego w swoim domu. Zaledwie 32% rodziców deklaruje, że posiadają tylko jeden, pozostali mają ich więcej. Świadczy to o dużej dostępności telewizji dla dziecka, a równocześnie stanowi o istot-nym znaczeniu telewizji dla rodziców.

Dostępność telewizji dla dziecka potwierdza pytanie dotyczące po-siadania przez dziecko odbiornika telewizyjnego w swoim pokoju (tabe-la 4). Tak duży procent posiadających telewizor w pokoju może świad-czyć o częstym jego użytkowaniu, ale też o braku kontroli rodziców nad tym, ile i co oglądają dzieci. Fakt posiadania odbiornika telewizyj-nego we własnym pokoju, często umieszczatelewizyj-nego w centralnym miejscu, może mieć też znaczenie symboliczne, sugerujące dziecku, jak ważne jest to urządzenie w codziennym funkcjonowaniu rodziny.

143

Spożytkowanie energii, która w tym okresie jest bardzo duża, wiąże się przede wszystkim z czynnym spędzaniem czasu wolnego, a oglądanie telewizji to bierny sposób spędzania czasu wolnego. Długie godziny spę-dzane przed telewizorem nie są zatem korzystną formą odpoczynku dla dziecka w wieku wczesnoszkolnym.

Źródło: opracowanie własne

Tabela 5. Częstotliwość oglądania telewizji przez dziecko

Codziennie ok. 1 h Codziennie ok. 2 h Codziennie ok. 3–4 h Kilka razy w tygodniu Codziennie bez ograniczeń

Razem n 18 10 7 9 6 50 % 36 20 14 18 12 100 Badani rodzice

Źródło: opracowanie własne

Dane

144

Wszyscy badani rodzice wskazują, iż dziecko ogląda telewizję co-dziennie, choć w różnym natężeniu (tabela 5). Najczęściej jest to około jednej (36%) czy dwóch godzin (20%). Tylko 12% przyznaje, że dziecko ogląda telewizję bez ograniczeń, co może świadczyć również o braku kon-troli rodziców. Biorąc pod uwagę dane z tabeli 1 można zauważyć, iż de-klarowana częstotliwość oglądania przez dziecko telewizji nie musi być szko-dliwa, gdyż dziecko zajmuje się też inną aktywnością w czasie wolnym.

Okres wczesnoszkolny jest czasem, w którym to rodzice powinni mieć kontrolę nad programami telewizyjnymi, które ogląda dziecko. Mogą wtedy dobierać programy, które są adekwatne do wieku dziecka lub mogą go nauczyć wartościowych zachowań i postaw. Natomiast w przypadku, gdy dziecko samo wybiera programy, które chce oglądać, może trafić na niewłaściwą dla niego treść.

Tabela 6. Zauważone przez rodziców sposoby wyboru programów

Wybiera lub ma wybierane programy, które są dopasowane do jego własnych zainteresowań

Ogląda programy, które są dostępne w danej chwili

Razem n 43 7 50 % 86 14 100 Badani rodzice

Źródło: opracowanie własne

Wyniki zaprezentowane w tabeli 6 wskazują, że aż 86% ankietowa-nych twierdzi, że ich dziecko ogląda programy telewizyjne dopasowane do zainteresowań dziecka, a tylko 14% rodziców zauważa, że dziecko ogląda to, co jest aktualnie dostępne. Wyniki te potwierdzają zaintereso-wanie rodziców tym, co ogląda ich dziecko w telewizji i to, iż chcą mieć na to wpływ. Jest to bardzo zadowalająca informacja, która świadczy o przekonaniu rodziców, iż mogą z pełną świadomością pozostawić dziec-ko przed telewizorem oraz że mają dziec-kontrolę nad treściami, jakie docie-rają do dziecka z programów telewizyjnych.

Na zadane pytanie, czy rodzice sami wybierają programy telewizyj-ne (pytanie sprawdzające), odpowiedzi nie były już tak bardzo

145

znaczne (tabela 7). Rodzice w większości (64%) dobierają programy swo-im dzieciom, ale stosunkowo większy ich procent tego nie robi (36%). Taką zmianę w odpowiedziach można tłumaczyć tym, że ankietowani zezwalają na samodzielność dziecka w wyborze tego, co chce oglądać, albo chęcią wskazania, że jednak mają na to wpływ.

Tabela 7. Oglądanie przez dziecko programów dobieranych przez rodziców

Nie Tak Razem n 32 18 50 % 64 36 100 Badani rodzice

Źródło: opracowanie własne

Brak różnorodnych opcji rozrywki oraz własnej kreatywności może powodować, że dziecko wybiera to, co jest dla niego najprostsze i najbar-dziej dostępne. Oglądanie telewizji nie wymaga wychodzenia z domu oraz zbyt dużego nakładu sił i dlatego może być wybierane przez dzieci z po-wodu braku innego zajęcia.

Tabela 8. Świadomość rodziców dotycząca korzystania przez dziecko z telewizji z po-wodu braku innego zajęcia

Tak Nie Nie wiem Razem n 17 32 1 50 % 34 64 2 100 Badani rodzice

Źródło: opracowanie własne

Dane

146

Zdecydowana większość rodziców (64%) twierdzi, że ich dziecko nie korzysta z telewizji z braku innego zajęcia (tabela 8). Jednak 34% potwierdza, że tą formę aktywności dziecko wybiera, ponieważ nie ma innego zajęcia, co jest nadal stosunkowo dużą wartością. Wyniki te mogą również wskazywać na brak umiejętności zagospodarowanie czasu wol-nego, zarówno u dzieci, jak i rodziców.

Mając na uwadze to, że w większości rodzice deklarowali wpływ na wybór programów, które oglądają ich dzieci, zapytano respondentów, ja-kie są te programy.

Tabela 9. Rodzaje programów telewizyjnych najczęściej oglądanych przez dziecko

Źródło: opracowanie własne

Filmy animowane, kreskówki Filmy przyrodnicze Programy przeznaczone dla dzieci

Filmy familijne Programy rozrywkowe Seriale Inne Razem n 41 32 28 20 13 8 4 146 % 28,1 21,9 19,2 13,7 8,9 5,5 2,7 100 Badani rodzice

Z danych zamieszczonych w tabeli 9 wynika, iż dzieci oglądają przede wszystkim filmy. Są wśród nich te przeznaczone dla ich wieku, ale też przyrodnicze i seriale. Czworo spośród badanych rodziców zaznaczyło, że ich dzieci oglądają chętnie także inne programy, np. o nauce i techni-ce, sportowe, ale także program Discovery. Taka deklaracja rodziców wskazuje na to, iż telewizja pełni w stosunku do ich dzieci rolę

147

kową i edukacyjną, jest formą relaksu, ale też i możliwością poznania świata i zdobycia wiedzy.

Tabela 10. Częstotliwość wspólnego oglądania telewizji

Źródło: opracowanie własne

W weekendy Mniej niż 2 h dziennie

Raz w tygodniu

Nie oglądam telewizji z dzieckiem 2–3 h dziennie

Więcej niż 3 h dziennie Razem n 17 11 10 8 3 1 50 % 34 22 20 16 6 2 100 Badani rodzice

Powyższe wyniki (tabela 10) sugerują, że rodzice w większości mało czasu poświęcają na oglądanie z dzieckiem telewizji. Może to mieć oddźwięk pozytywny, gdyż swój wolny czas mogą poświęcić na inne zajęcia i formy jego spędzania z dziećmi. Rodzice czynią to najczęściej w czasie weekendu (34%), 20% robi to tylko raz w tygodniu, natomiast 22% twierdzi, że spędza czas z dzieckiem przed telewizorem codziennie, jednak jest to mniej niż 2 godziny dziennie. Około 2–3 godzin dziennie przed telewizorem poświęca dziecku 6% rodziców, a 16% ankietowanych zadeklarowało, iż w ogóle nie poświęca swojego czasu na oglądanie telewizji z dzieckiem, a zatem nie ma bezpośredniego wpływu na to, jakie treści są przekazywane oraz jak odbiera je dziecko.

Oglądanie z dzieckiem telewizji może być wyrazem działań zaplano-wanych, ale może też odbywać się w sposób przypadkowy, niekontrolowa-ny przez rodziców. Stąd pytanie do respondentów dotyczące rodzajów pro-gramów, które oglądają ze swoimi dziećmi. Pytanie to dotyczyło tylko tych rodziców, którzy zadeklarowali, że oglądają telewizję wraz z dzieckiem.

148

Tabela 11. Programy oglądane przez rodziców wraz z dzieckiem

Programy dla dzieci i młodzieży Programy dla dorosłych

Inne Razem n 22 9 11 42 % 52,4 21,4 26,2 100 Badani rodzice

Źródło: opracowanie własne

Osoby, które oglądają z dzieckiem telewizję, w większości poświę-cają ten wspólny czas na oglądanie programów przeznaczonych dla dzie-ci i młodzieży (52,4%), czyli programów dostosowanych do wieku dziedzie-ci (tabela 11). Można zatem wnioskować, iż jest to działanie zaplanowane. Wśród innych wymienianych programów znalazły się: przyrodnicze, ję-zykowe, edukacyjne oraz informacyjne. Warto w tym miejscu zastanowić się, czy dziecko jest obserwatorem tego, co ogląda rodzic, czy też ma wpływ na wybór programów. W przypadku pozostałych rodziców (21,4%), któ-rzy deklarowali, że oglądają z dzieckiem programy dla dorosłych należy mieć nadzieję, iż wybierają te treści, które nie są szkodliwe dla dziecka i tłumaczą to, co dla niego jest niezrozumiałe. Oglądanie wraz z dziec-kiem telewizji jest na pewno jedną z form wspólnego spędzania czasu. Oprócz możliwości przebywania z mamą czy tatą, daje to dziecku rów-nież pewną ochronę przed niewłaściwymi treściami. W przypadku treści trudnych dla dziecka, siedzący obok rodzic może wyjaśnić kwestie, które są dla niego niezrozumiałe. W sytuacjach, kiedy oglądanie programu wiąże się z dużymi emocjami, rodzic może na bieżąco te zagadnienia tłuma-czyć lub wyciszać. Jednak w przypadku, gdy dziecko spędza dużo czasu przed telewizorem bez kontroli rodziców, może dojść do tego, że trafi na nieodpowiednie dla niego treści.

Istotną sprawą jest nie tylko wspólne oglądanie telewizji, ale też prze-prowadzanie z dzieckiem rozmowy dotyczącej oglądanych programów. Czas przeprowadzania takich rozmów może być różny: przed emisją, w czasie jej trwania lub po jej zakończeniu.

149

Tabela 12. Czas przeprowadzania z dzieckiem rozmowy na temat oglądanego programu

Źródło: opracowanie własne

Czasami po programie Czasami przed programem

Nigdy

Po emisji każdego programu W trakcie trwania programu Przed emisją każdego programu

Razem n 27 14 11 4 4 1 50 % 54 28 22 8 8 2 100 Badani rodzice

Najczęściej wybieraną porą rozmowy z dzieckiem jest czas po emi-sji programu: ponad połowa ankietowanych (54%) twierdzi, że przepro-wadza z dzieckiem rozmowę na temat danego programu czasami, a 8% po każdej emisji (tabela 12). To duże ułatwienie dla dziecka, zwłaszcza wtedy, gdy czegoś nie zrozumiało. Taka wspólna analiza obejrzanego programu przybliża treść, systematyzuje, ale i utrwala ją. W przypadku jednak, gdy treść niekoniecznie jest dostosowana do wieku dziecka, roz-mowa może już niewiele pomóc, gdy dziecko zdążyło obejrzeć program. Rzadziej rodzice rozmawiają z dzieckiem jeszcze przed emisją: czasami przeprowadza taką rozmowę 28% rodziców, a jedna osoba potwierdziła, iż rozmawia z dzieckiem o programie zawsze przed jego emisją. Być może wynika to z małej wiedzy dotyczącej tego, co dokładnie zawiera treść pro-gramu. Jednak dla dziecka mogłaby być to bardzo przydatna wiedza, gdyż oglądając dany program wiedziałoby, na co zwrócić uwagę i rozumiało pełny jego przekaz. Tylko według 8% badanych rozmowa o programie ma miejsce w trakcie jego trwania, co z pewnością jest korzystne dla dziec-ka, ponieważ może ono na bieżąco pogłębiać swoją wiedzę oraz rozwie-wać wątpliwości, jeżeli takie zaistnieją.

150

Niepokojący jest fakt, że ponad 22% ankietowanych zadeklarowało, że nigdy nie rozmawia z dzieckiem o programach, które ono ogląda (tabela 13). Taka postawa może spowodować, że dziecko niekoniecznie będzie korzystać z wiedzy, którą dany program mógłby mu dać, ponieważ informacje mogą być dla niego niejasne i niezrozumiałe. Może się też okazać, że samo nie jest w stanie poradzić sobie z emocjami i bodźcami, które przyjęło w czasie emisji. Oglądanie dobrze dobranych programów z pewnością pozytywnie wpływa na przyrost wiedzy z danego zakresu tematycznego, co oznacza, że telewizja może być kolejnym nośnikiem informacji dla dziecka. Może ono uzupełniać pewne braki, wyrównywać poziom oraz zdobywać nowe, ciekawe dla niego wiadomości. Telewizja może także stanowić czynnik, który pobudza dzieci do działania, gdyż rozwija ich wyobraźnię. Młody człowiek pod wpływem obejrzanego programu bądź jego fragmentu może zostać zmotywowany do podjęcia różnorakich aktywności, wymyślenia nowych, konstruktywnych zabaw lub zajęć. Zatem istotną sprawą jest, by rodzice dostrzegali pozytywną rolę oglądania przez dziecko telewizji. Tabela 13. Opinie rodziców dotyczące pozytywnych aspektów oglądania telewizji przez dziecko

Źródło: opracowanie własne

Zwiększa poziom wiedzy dziecka o świecie Rozwija wyobraźnię

Zapobiega nudzie

Uczy dzieci poprawnego zachowania Pobudza inicjatywę

Rozbudza aktywność i twórczość Pomaga dzieciom wyciszyć się Nie jest pożyteczna, jest szkodliwa

Inne Razem n 39 27 17 10 10 9 4 2 3 121 % 32,2 22,3 14 8,3 8,3 7,4 3,3 1,6 2,5 100 Badani rodzice Dane

151

151

Wyniki badań świadczą o tym, iż rodzice dostrzegają pozytywne oddziaływanie telewizji na dziecko. Najczęściej wskazują na: zwiększe-nie poziomu wiedzy o świecie (32,2%), rozwijazwiększe-nie wyobraźni (22,3%), na-ukę poprawnego zachowania (8,3%) czy pobudzanie inicjatywy (8,3%). Rodzice zauważyli też, że telewizja zapobiega nudzie (14%) i pomaga dzie-ciom wyciszyć się (3,3%). Wśród ankietowanych znalazły się także 3 oso-by, które podkreśliły inną zaletę telewizji, a mianowicie, że dzięki niej dzieci mają kontakt z językiem obcym i mogą nauczyć się języka angielskiego.

Analizując przedstawione wyniki badań można przyjąć, że rodzice mają wpływ na spędzanie czasu wolnego ich dzieci przed telewizorem. Telewizja jest nadal częstym sposobem spędzania czasu wolnego w sto-sunku do innych aktywności wolnoczasowych. Rodzice w większości są zainteresowani tym, co oglądają dzieci, oglądają z nimi programy telewi-zyjne i starają się wspólnie z nimi o nich rozmawiać. Tylko nieliczna grupa nie ma nad tym kontroli. W większości deklarują też, iż sami wy-bierają dziecku programy telewizyjne, choć niektórzy przyznają, że dziec-ko ogląda też to, co akurat jest emitowane i robi to z braku innego zajęcia. Wydaje się zatem, że świadomość rodziców dotycząca spędzania czasu wolnego przez ich dzieci jest zadowalająca.

Przedstawione wnioski mogą jednak budzić wątpliwość, gdy skon-frontujemy je z deklaracją rodziców dotyczącą ilości odbiorników telewi-zyjnych w domu (tylko 32% posiada jeden odbiornik, pozostali więcej) oraz posiadaniem telewizora przez dziecko w swoim pokoju (32% dzie-ci). Zmniejsza to szanse kontroli rodziców nad czasem spędzanym przed telewizorem i wyborem programów przez dziecko. Można też zadać py-tanie, czy opinie rodziców są wyrazem rzeczywistego ich postępowania, czy też poczucia, że ich postępowanie takie właśnie powinno być. W każ-dym jednak przypadku rodzice mają świadomość właściwego spędzania czasu wolnego przed telewizorem ich dzieci.

Bibliografia

Braun-Gałkowska M., Dziecko w świecie mediów, „Edukacja i Dia-log” 149(2003)6.

Braun-Gałkowska M., Wpływ telewizyjnych obrazów przemocy na psychikę dzieci, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 341(1995)6.

Chomicz R., Rodzina tradycyjna – w przekazywaniu wzorów aktyw-nego spędzania czasu wolaktyw-nego, „Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne” (2009)1.

Czajkowski K., Wychowanie do rekreacji, WSiP, Warszawa 1979. Goban-Klas T., Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu, PWN, Warszawa–Kraków 1999.

152

Grochociński M., Organizacja pracy i metody nauczania w edukacji wczesnoszkolnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1992. Iłowiecki M., Manipulacja osobą ludzką w społeczeństwie informa-cyjnym. Człowiek na smyczy, „Wychowawca” 201(2009)9.

Izdebska J., Dziecko i świat mediów elektronicznych, „Wychowanie w Przedszkolu” (2009)3.

Kędzior J., Czas wolny w rodzinie z perspektywy pedagogicznej, [w]: Od szkoły pamięci do szkoły rozwoju. IX Forum Pedagogów, red. J. Sem-kowa, M. Wawrzak-Chodaczek, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocław-skiego, Wrocław 1998.

Kozak E., Wypoczynek młodzieży i jej rodziców, „Problemy Opie-kuńczo-Wychowawcze” (2000)1.

Maj M., Sikorska M., Wpływ telewizji na rozwój dziecka w wieku przedszkolnym, [w:] Edukacja elementarna w zreformowanym systemie szkolnym, red. Z. Ratajek, M. Kwaśniewska, Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, Kielce 2004, s. 223.

Mazepa-Domagała B., Telewizja – zagrożenie czy inspiracja? Z za-gadnień oddziaływania telewizji na dziecko, [w:] Bezpieczeństwo dzieci i mło-dzieży i jego zagrożenia, red. K. Czarnecki, W. Kojs, M. Rozmus, Impuls, Mysłowice 2001.

Sowa A., W fikcyjnym świecie, „Bliżej Przedszkola” 89(2009)2. Tytko M. M., Media w wychowaniu, „Wychowawca” 12(2008)192. Walentynowicz-Moryl K., Co po szkole? Udział młodzieży w zaję-ciach dodatkowych, [w:] Młodzież w czasie wolnym miedzy przyjemnością a obowiązkiem, red. E. Narkiewicz, M. Zielińska, Wyd. Adam Marsza-łek, Toruń 2001.

M. Woźniak, Zagospodarowanie czasu wolnego dzieci i młodzieży szkolnej przez instytucje publiczne, [w:] Czas wolny – przeszłość – teraź-niejszość – przyszłość, red. J. Daszkowska, R. Pelczar, KUL, Stalowa Wola 2009.

Wujek T., Praca domowa i czynny wypoczynek ucznia, PZWS, War-szawa 1969.

Streszczenie

Przypisując rodzinie najważniejszą rolę w kształtowaniu postaw wolnoczasowych wskazuje się przede wszystkim na ich własny przykład oraz zaangażowanie w organizację i wspólne spędzanie czasu wolnego z dzieckiem. Jedną z form spędzania czasu wolnego jest oglądanie telewizji. Nie można jej przypisywać samych negatywów, aczkolwiek w przypadku braku kontroli, zwłaszcza ze strony rodzica, może ona mieć destruktywny wpływ na młodych ludzi, ich światopogląd, zachowanie i osobowość.

Kry-153

tyka mediów wskazująca na negatywne oddziaływanie na osobowość dziecka nie może przysłonić faktu, iż środki masowego przekazu stały się w dzisiejszym świecie nieodłącznym elementem ludzkiej egzystencji. Telewizja może zagrażać dzieciom też z powodu uzależnienia rodziców lub zwykłego braku kontroli nad tym, co robi ich dziecko. To oni tworzą hierarchię wartości w domu, i to oni powinni odpowiednio umieścić w niej telewizję. Nie można wykluczyć telewizji z codziennego życia, ale należy pamiętać o racjonalnym korzystaniu z niej.

Czas spędzony przez dziecko przed telewizorem jest odbierany jako czas stracony i przynoszący negatywne skutki dla rozwoju dziecka a winą za to obarczani są właśnie rodzice. Prowadzone od lat (również przez me-dia) uświadamianie rodzicom negatywnych skutków długiego oglądania przez dzieci telewizji powinno zaowocować postawą kontroli i wydaje się, jak wynika z zaprezentowanych w artykule badań, że odniosły skutek. Rodzice kontrolują to, co i jak często oglądają ich dzieci, sami też wybie-rają programy przez nich oglądane.

Słowa kluczowe: media, telewizja, czas wolny, rodzice, aktywność wolnoczasowa.

Child Free Time Watching TV,

in the Opinion of Parents

Summary

By attributing to family the meaning in forming of free time attitu-des is shown first of all the example of parents and the involvement in organization and common free time spending with the child. One of the free time spending forms is the TV watching. The TV can’t be attributed only the negatives, although it could have destructive influence over the young people, their world view, behavior and personality. This criticism, which points out to negativ influence over the child personality, can’t ob-scure the fact, that the mass media became in the today’s world insepara-ble element of the human existence. Television can threaten the children also because of the parents addiction or ordinary lack of the control over this, what their child is doing. They make the worth hierarchy at, and they should place in it appropriately the television. The television couldn’t be excluded from the everyday life, but we should remember about the rational using of it.

The time spent by the child in front of computer is viewed as the lost time, which doesn’t bring benefits the child, and on the parents is put the blame for it. Held for years (also by the mass media) making parents

awa-154

re of the negative results of long watching TV by the children should bear fruits by control attitude. Considering the researches presented in this ar-ticle, we can conclude, that this brings the desired effect. The parents con-trol this, what and how often their children watch, they choose also by itself the programs they watch. Television is however still often chosen way of spending free time by the children.

Keywords: media, television, free time, parents, free time activity. Adresy do korespondencji:

Dr Ewa Miśkowiec

Akademia Ignatianum w Krakowie Instytut Nauk o Wychowaniu

Katedra Pedagogiki Ogólnej i Teorii Wychowania e-mail: ewamiskowiec@poczta.onet.pl

Patrycja Kotaba