A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA O EC ON O M I C A 67, I9B7
Grażyna Broniew sk a* , Graży na Le s z c z y ń s k a * * Zofia M i k o ł a j c z y k * * *
DIA GN OZ A STANU O R G A N I Z A C J I PR OC E S Ó W M A G A Z Y N O W O - T R A N S P O R T O W Y C H Z PU NKT U WI DZ E N I A M OŻ LIW O Ś C I H U M A N I Z A C J I PRA CY* ** *
P r z e k o n a n i e o ko n i e c z n o ś c i b li ż s z e g o poznania, w bada ni ach em p i r y c z n y c h obsługi m a g a z y n o w e j i t ra nsp or tu w e w n ę t r z n e g o w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h p r z e m y s ł o w y c h w y n i k a ł o z założenia, że w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h tych zbyt m a ł o uwagi po św i ę c a się z a g a d n i e n i o m tzw. p r o c e s ó w p o mo cn icz yc h, k o n c e n t r u j ą c się na z a g a d n i e n i a c h z w i ą z a nych b e z p o ś r e d n i o z produkcją. A p rzecież, mi mo p r z y j ę t e g o o k r e ś lenia “pr oce s po mo cn ic zy" , z wi ąz a n e z tym p r z e m i e s z c z a n i e ludzi i m a t e r i a ł ó w pawodują, że u r e g u l o w a n i e tej sfery urasta do rangi p o d s t a w o w e g o p ro b l e m u o r g a n i z a c y j n e g o w a r u n k u j ą c e g o sprawną r e a l i zację p r o c e s ó w p o ds taw ow yc h. M a g a z y n o w a n i e i tr ansport w e w n ę t r z n y sta nowią b ow i e m z a s a d n i c z ą część p r oc es u pracy, a „ zużywa się na nie często wi ęc ej czas u niż trwa samo o d d z i a ł y w a n i e na pro du kt (proces t ec hn olo gi cz ny ). G o s p o d a r k a m a t e r i a ł o w a ma z ap ew ni ć r y t mi c z n e z a o p a t r z e n i e prod uk cj i i r y tm ic zny zbyt w y ro bó w g ot ow y c h oraz k o m p l e t o w a n i e m a t e r i a ł ó w do zużyci a a w y r ob ów g o t o w y c h do wysyłki, zaś czyn no śc i t ra n s p o r t o w e ( pr ze mie sz c z a n i e ) , s ta now i ą c e swoisty "układ k r ą ż e n i a " ś r o dkó w pra cy i p r z e d m i o t ó w pra cy a także ludzi, po le ga ją na p r z e no sz en iu, p r z e w o ż e n i u i p r z e s u w a n i a materia
* Mgr, st. a sy stent w Z ak ł a d z i e Techn ik Organizatorskich K a tedry O r g a n i z a c j i i Ki e r o w a n i a UL.
** Mgr, C e n t r a l n y Ośro dek B a d a w c z o - R o z w o j o w y P r z e m y s ł u G a s t r o n o m i c z n e g o A r t y k u ł ó w S po żywczych.
*** Pxof. dr habil., k i e r o w n i k Z a k ład u Technik O r g a n i z a t o r skich K a te dry O rg an i z a c j i i K i e r o w a n i a UL.
**** O p r a c o w a n o na pod s t a w i e w y n i k ó w badań p r o w a d z o n y c h w r a ma ch p ro bl e m u MR.III.4. "C złowiek i pra ca - h u m a n i z a c j a p racy"
łów (oraz surowców, półpr odu kt ów , w y r o b ó w gotowych, d o k u m e n t ó w i informacji w biurze) c e l em z ape w n i e n i a c iągłości p r oc es u t e c h n o l og i cz ne go na róż ny ch s t a n o w i s k a c h pracy i w różnie zlokalizowanych k o m ó r ka c h produk cy jn yc h.
P r z e d m i o t e m z a i n t e r e s o w a n i a n a s zy ch badań była o r g a n i z a c j a i warunki pracy w s ł u ż b a c h m a g a z y n o w y c h (magazyny główne i o d d z i a łowe) w s łu żb ac h t ra nsp or tu w e w n ę t r z n e g o 1 . B a dan ia p r z ep row ad zo no , a n k i e t y z u j ą c w s z y s t k i c h o b e c n y c h na pi e r w s z e j zmia ni e p r a c o w n i k ó w tych służb w 5 zak ł a d a c h a glo meracji łódzkiej: "Stomilu", "Skoga- rze", " M e r a - P o l t i k " , "Fonice" i "Sandrze" ( A l e k san dr ów Łódzki) oraz p r z e p r o w a d z a j ą c zwiad ba da wc zy wśród kadry k i e r o w n i c z e j 16 pr z e d s i ę b i o r s t w . U z y s k a n o 102 wyw iad y k w e s t i o n a r i u s z o w e z p r a c o w nikami t ra ns por tu w e w n ę t r z n e g o i 161 w y w i a d ó w z pr a c o w n i k a m i m a g a zynów. W trakcie bada ń nie za n o t o w a n o trudności z u z y s k a n i e m i n formacji; an ki e t o w a n i doce ni ali fakt, że ktoś "wreszcie" zajął się p r o b le ma mi ich pracy, z reguły n i e d o c e n i a n e j i s t a w ian ej na drugim pl a n i e - zawsze za p r o d u k c j ą po ds tawową. Nieco k ł o p o t l i w e było rów ni eż "złapa nie " p r a c o w n i k ó w t r a n s p o r t o w y c h w m o m e n c i e wo l n y m od pracy, co w ynika z dużej m o b i ln oś ci tej służby. Trudn oś ci powsta
ły także przy p r ó b a c h p r e c y z y j n e g o z a k w a l i f i k o w a n i a o k r e ś l o n y c h p r a c o w n i k ó w do danej służby, b o w i e m w tr an s p o r c i e p r a c o w n i c y c z ę sto byli p rz ypi s a n i do różn ych k o m ór ek o r g a n i z a c y j n y c h , zaś prace t r a n s p o r t o w e s t a no wi ły jedyni e część ich obowiązków.
Z e b ran e w b a d a n i a c h i n f o rm ac je p o g r u p o w a ć można w B bl oków t e m a t y c z n y c h :
1) o r g a n i z a c j a for ma ln a i p o d p o r z ą d k o w a n i e o r g a n i za cy jne , 2) cechy d e m o g r a f i c z n e bada ne j próby,
3) p o z i o m t ech ni cz ny b a d a n y c h s t a n o w i s k pracy, 4) warunki n a t u r a l n e g o ś r o d o w i s k a pracy,
5) z a g a d n i e n i a or gan i z a c j i pracy - z akres i podział pracy, k o n trola w y k o n y w a n y c h zadań, w s p ó ł p r a c a z otoczeniem,
6) treść prac y i jej ocena przez res po ndentów,
7) ocena z a d o w o l e n i a r e s p o n d e n t ó w z w y k o n y w a n e j pracy,
8) c echy r e w a l o r y z u j ą c e pracę, takie jak r o z s z e r z e n i e pracy, w z b o g a c a n i e treści pracy, rotac ja s t an ow is k i praca grupowa.
* Trzec im c z ł o n e m p r o c e s ó w p o m o c n i c z y c h - sł użbą k o n s o r w a c y j - n o - r e m o n t o w ą - z a jm uj e się Kr ys t y n a Ty sz k i e w i c z w o s o b n y m a r t y kule.
Nie sposób w k r ó t k i m a rt ykule omówić sz cz e g ó ł o w o kaźcJe z w y m i e n i o n y c h zag ad ni eń (uczyn io no to w w i e l o s t r o n i c o w y m rap orcie z badań za lata 1983 i 1984). Ukazać jednak trzeba na j w a ż n i e j s z e wi e l ko śc i i o mówić wnioski z nich wynikające.
I. P o d p o r z ą d k o w a n i e or g a n i z a c y j n e
A. T ransport w e w n ę t r z n y
W p r z e b a d a n y c h p r z e d s i ę b i o r s t w a c h s t o s ow an o różne rozw iąz an ia or g a n i za cy jn e. Nie na p o t k a n o c a ł k o w i t e g o skupi en ia w jednym d z i a le t ra ns p o r t u w s z y s t k i c h komórek z w i ą za ny ch z p r z e m i e s z c z a n i e m p r z e d m i o t ó w pracy i ludzi, zaró wn o w t r a ns po rci e z e w n ę t r z n y m jak i we wnętrznym. P r z e wa ża ły r ozwiązania, w k t ó ryc h d o k o n a n o p o d z i a łu na k o m ó r k ę (dział) transp or tu z e w n ę t r z n e g o (samochodowy, k o l e jowy, ekspedycja, d o w o ż e n i e m a t e r i a ł ó w i ludzi do p r z e d s i ę b i o r stwa) p o d p o r z ą d k o w a n ą n a j c z ę ś c i e j za stępcy d y r e k t o r a ds. 3dmini- s t r a c y j n o - h a n d l o w y c h oraz na służby z a jm uj ące się t ra ns p o r t e m wewnęt rz ny m.
len ostatni właśnie, jako p o w i ą z a n y z p rocesami w y t w órc zy mi i w a r u n k u j ą c y ich sprawność, stanowił p rz e d m i o t n a s z e g o z a i n t e r e
sowania. '
P r a c ow ni cy s łużby t r a n sp or tu w e w n ę t r z n e g o p o dl ega li albo k i e row ni kow i dz ia łu s p e c j a l i s t y c z n e g o (np. r ozdzielni przy wyd z i a l e p r o d u k c y j n y m ) albo ki e r o w n i k o w i m a g a z y n u wydz ia ło we go, bądź w końcu b e z p o ś r e d n i o k i e r o w n i k o w i o dd z i a ł u pr od u k c y j n e g o . We w s z y s t kich tych p r z y p a d k a c h zn aj do wa li się oni w p i o n i e za st ę p c y d y r e k tora ds. produkc yjn yc h.
Równ ie ż r óż ni e z l o k a l i z o w a n y był sprzęt t r a n s p ort ow y s t a n o w i ą cy w ł a s n o ś ć komórki transportu, m a g a z y n u bądź o d d z i a ł u p r o d u k c y j nego. B. M a g a z y n y Oo n a j b a r d z i e j typ ow yc h s c h e m a t ó w o r g a n i z a c y j n y c h n ale żą t a kie, w k t ó r y c h p ra c ę m a g a z y n ó w m a t e r i a ł o w y c h n a d z o r u j ą b e z p o ś r e d nio dzi ał y z a o p a t r z e n i a lub gos po da rk i m a t e r i a ł o w e j , a pracę
maga-r— \ H M v
zynów w y ro bó w g ot o w y c h - działy zbytu lub działy s p r z e da ży bądź handlowe. Służba m a g a z y n o w a w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h przemysłowych p o d lega na ogół zastępcy dyr e kt or a ds. h an dl o wy c h lub e k o n o m i c z n y c h , choć spotyka się 1 inne r o z w i ą z a n i a 2 .
I I . C e chy d emo g r a f i c z n e badanej próby
1. Przewa ża ją mężc zy źn i (90%, 8 0 % ) j , co wynika g ł ó w nie z w y m a ga nego tu wys o k i e g o wysiłk u fizycznego.
2. Są to głów ni e ludzie młodzi w p r z e d z i a l e 21-40 lat (76%, 70%).
3. Mniej niż po łowę (47%, 37%) s tan ow ią p r a c o w n i c y u s t a b i l i z o wani o . s ta żu pracy powyż ej 5 lat.
4. K w a l i f i k a c j e to główn ie szkoła po d s t a w o w a (44%, 48%) i z a wodowa p o n a d p o d s t a w o w a (43%, 31%), rzadzie j średnia (8%, 17%). j e dynie sp o r a d y c z n i e d e k l a r o w a n o chęć ich podnoszenia.
5. Ok oło 1/3 a n k i e t o w a n y c h d e k l a r u j e chęć zmiany pr acy (33%, 23%).
6. Zarobki: n is ki e i o o k . 20-50% ni ż s z e od z ar obk ów p r a c o w ników b e z p o ś r e d n i o p r o d u k c y j n y c h p o s i a d a j ą c y c h p o do bn e k w a l i f i k a cje. Przy ś re dniej płacy, w y n o s z ą c e j w roku 1982 ok. 11 tys. zł, są to g ł ó w ni e zarobki do 9 tys. zł.
III. P o z i om techn iczny b a d a n y c h s t ano wi sk p rac^
Ba dane p r z e d s i ę b i o r s t w a w y b r a n o ze wzgl ęd u na wysoki stopień m e c h a n i z a c j i pro c e s ó w wytwórc zy ch . Ty m c z a s e m p r o ce sy obsługi
2
Za pr zy k ł a d r o zwi ąz an ia p o d p o r z ą d k o w a n i a i wielk oś ci służby m a g a z y n o w e j może s łużyć sche ma t Za kł a d ó w P r z em ys łu P o ń c z o s z n i c z e o o
San dr a' w A l e k s a n d r o w i e łódzkim, gdzie:
M a g a z y n G łó wn y Igieł, Części Z a m i e n n y c h oraz M a g a z y n Części i E l e m e n t ó w H u t n i c z y c h p o d p o r z ą d k o w a n e są p o ś r e d n i o za st ę p c y d y rektora ds. te c h n i c z n y c h
- p o z o s t a ł e magazyny, a więc M a g a z y n Odzieży, M a g a z y n Główny Zbytu i W y r o bó w G otowych, M a g a z y n G łó wn y Odpadków, M a g a z y n Główny A r t y k u ł ó w Technicznych, M a g a z y n G łówny B a r w n i k ó w - z na j d u j ą się w p i o n i e za st ę p c y dy r e k t o r a ds. a d m i n i s t r a c y j n o - h a n d l o w y c h .
W p r z y p a d k u p o d a w a n i a d wóch liczb p ie r w s z a d o tyc zy służb t r a n s po rtowych, druga - m a gaz yn ow yc h.
nie o d po wi ad ają pro c e s o m p o d s t a w o w y m ani w o d n i e s i e n i u do poziomu n o w oc ze sn oś ci ani p o z iom u m ech an izacji. We w s z y s t k i c h p r z e d s i ę b i o r s t w a c h p o d s t a w o w y m śr od kie m tr an sp or tu były wózki ręczne (50%,. 26%), rzadziej ak um ul a t o r o w e (37%, 25%). Nie wy st ar c z a j ą c e jest za o p a t r z e n i e w podnoś ni ki (7%, 13%). Na jb a r d z i e j e n e r g o chłon na i c z a s o c h ł o n n a okazuje się obsługa wózka r ęc znego - wyła- dunek i zała du ne k oraz samo p r z e m i e s z c z a n i e odbywa się siłą l u d z kich mięśni. Już z z e sta wi en ia p o w y ż s z e g o wy po s a ż e n i a wył an ia się obraz c ię żki ej f i z y cz nie i r e a l i zo wan ej w p r y m i t y w n y c h war un ka ch pracy, świ adczy o tym też ocena samych p r a c o w n i k ó w obsługi, którzy w o l b r z y m i e j wi ęk sz o ś c i (86%, 67%) st wierdzili, że w y sił ek jest tu b ar dz o wysoki. Niski stopień techniczny p o s i a d a n e g o s p r z ę tu p ot ęg u j e jeszc ze p o z i o m jego sprawności, uznany przez 62% za niski oraz przez 39% za b. niski (45% uznało, że nie p o s ł ug u je się ża dnym z m e c h a n i z o w a n y m sprzętem, więc pyt an ie ich nie dotyczy).
IV. W a r u nki n a t u r a l nego ś rod ow is ka pracy
Obok samej pracy na c z ł ow iek a w y k o n u j ą c e g o ją od dz ia ł u j ą r ó w nież warunki, w j akich proces pracy przebiega. Wpływ w ar u n k ó w f i z y c z n e g o ś ro do w i s k a pracy na ludzi nie zawsze można p r z e w i dzie ć i trudno ocenić w sposób wy mie rn y s z k o d l i w o ś ć tych w a r unków czy s p r e c y z o w a ć listę s cho r z e ń zawodowych. Skutki a k t u a l nych w a r u n k ó w pracy mogą się. o b j aw ić z a rów no na bieżąco, jak i nawet po latach. Nie wol no więc nie zwró cić uwagi na każd ą n e g a tywną lub z ale d w i e d o s t a t e c z n ą ocenę wy st aw i o n ą pr zez r ob otn ik ów takim p a r a m e t r o m jak: oś wietlenie, zapylenie, temperatura, w i l g o t ność powietrza, wstrząsy, to ksy c z n o ś ć pracy, zatrucie * środowi sk a naturalnego,, s t o pi eń za gr oż e n i a wypadkie m, ocena czystości.
I c h o cia ż p r a c o w n i c y m a g a z y n ó w o ce nia li m i k r o k l i m a t m a g a z y n u jako b a r d z i e j ko r z y s t n y dla człowieka, to jednak uska rż ali się (70%) na n i e o d p o w i e d n i ą - zbyt niską - t e m pe ra tur ę p o m i e s z c z e ń (wynika to z bra ku w ł a ś c i w e g o s y s tem u o g r z e w c z e g o w m a g a z y n a c h ) oraz za ni e d o b o r y w s p r a w n y c h u r z ą d z e n i a c h w e n t y l a c y j n y c h ( k l i m a tyzacji w og óle brak), co powoduje, że w okr es ie letnim dają im się we znaki g or ą c o i duszność.
J e d n o z n a c z n e o k r e ś l e n i e ś r o d ow is ka n a t u r a l n e g o pracy t r a n s p o r to wc ów jest trudne, jako że p r z e m i e s z c z a j ą się o m w i e l o k r o t n i e w
ciąg u dnia pracy, w y c h o d z ą c często również poza obrę b o d d zi ał ów p r o d u k c y j n y c h i magazynów. Jednak i tu wy ch wy c o n o sygnały d o t y c z ą ce złego o ś wie tl en ia (1/3 badanej próby), zby tn ieg o zapylenia (np. w "Stomilu" p oł ow a r e s p o n d e n t ó w u znała sy tu ac ję za złą), zbyt d u żych p r z e c i ą g ó w i z mian temperatur. W s łużbach t r a n s p o r t o w y c h z a ledwie 41* i w m a g a z y n o w y c h nieco lepiej - bo 53% r e s p o nd en tów o k r e ś l i ł o c zys t o ś ć na poz i o m i e d ob ry m i bardzo dobrym. Problem czy stości jest więc sprawą zaniedbaną. Jej p oz i o m zależy nie tylko od specyfiki p rze ds i ę b i o r s t w a , ale i od kult ur y z a t r u d n i o n y c h w n i m p r a c o w n i k ó w oraz od tego, jaką uwagę z wr acają nań k ie ro w n i c y bezpośr ed ni . P o d n i e s i e n i e p o z io mu w o m a w i a n y m z ak re sie wymaga więc nie tylko restry kc ji ad mi n i s t r a c y j n y c h , lecz także p o d n i e s i e n i a or gani za cji i kult ur y m i e j s c a pracy w ogóle.
V. O r g a n i z a c j a p racy w obu s łu żbach
Zakres prac y o b e j m u j e kilka p o d s t a w o w y c h opera cj i typu: p r z e nosz eni e, pr ze wo że nie , u k ł ada ni e w tra nsp or ci e oraz przyjęcie, s k ł a da nie i wy d a w a n i e to waru*w służbie m a g a z yn ow ej, które mają w p r a w d z i e p o w t a r z a l n y charak te r, ale są z r ó ż n i c o w a n e pod w z g l ę d e m ro- dzaju, ilości i p r z e z n a c z e n i a p r z e m i e s z c z a n e g o lub s k ł a d o w a n e g o ma teria łu oraz pod w z g l ę d e m r óż nor o d n o ś c i odbiorców, z' czym się wią-
r ó ż n o r o d n e k ont a k t y m ię dz ylu dz ki e. Nie wy s t ę p u j e tu więc ani p r o b l e m m o n o t y p o w o ś c i operacji i r uc hó w r ob o c z y c h ani ich cykli- cz no ść czy w y m u s z o n e szybk ie tempo, ch oć istnie je pewna m o n ot oni a w y k o n y w a n y c h czynno śc i, na którą sk arżyli się p r a c o w n i c y m a g a zynów. D o d a t k o w y m e l e m e n t e m ś w i a d c z ą c y m o tym, że nie jest to p r a ca p ow tar za ln a, lecz " p o s ze rz ona " o inne czynności, w y c h o d z ą c e p o za zakres p o d s t a w o w y c h o bow iązków, p o z o s t a j e s t w i e r d z e n i e przez r e s p o n d e n t ó w faktu w y k o n y w a n i a innych prac niż typ ow o tr an s p o r t o w e czy mag az yn owe , t akich jak p r a ce p o r z ą d k o w e (33%, 63%), pra ce k o n s e r w a c y j n e (29%, 19%), p r ac e p r o d u k c y j n e (20%, 3%), p l a n o w a n i e pra cy itp. Praca w z e s p o ł a c h stanowi cz ęs te zj aw isk o w pr z y p a d k u ze s p o ł ó w m a g a z y n o w y c h (połowa o d p o w ie dz i) , rzadziej zaś wy s t ę p u j e w s ł u ż bi e t r a n s p o r t o w e j (35%). Może to mieć istotne zn a c z e n i e przy z m i a n a c h w or gan i z a c j i p r o c e s ó w po d s t a w o w y c h , np. w p r ó b a c h tw o rzenia z es p o ł ó w a ut o n o m i c z n y c h . *
Wi ę k sz oś ć ba da n y c h p r a c o w n i k ó w p r a c u j e na jedną zmianą (55% w t ransporcie, 80% w ma ga zy na ch) . Wynika to z faktu, że magazyny c e n tralne pracu ją na ogół na jedną zmianę. Większa ilość pracy (na dwie zmiany) w tr an s p o r c i e w e w n ę t r z n y m w ynika ze zmianowości ' p r o cesó w p o d s t a w o w y c h o b s ł u g i w a n y c h przez transport w e w n ą t r z z a k ł a d o wy. Praca d w u z m i a n o w a n ie si e ws zel k i e ni e d o g o d n o ś c i w y n i k a ją ce ze z m i e n i o n e g o rytmu b io lo gic zn eg o, braku w s p ó l n e g o w o l n e go c z a su w r odz in ie itd. Jednak w p e w n ych p r z y p a d k a c h (jak np. s t w i e r dzały p r a c o w n i c e w "Sandrze") ro z w i ą z u j e ona trudny p r o b l e m o p i e ki nad dziećmi. Istotne dla ni żs z e g o stop ni a ut ru d n i e n i a pracy w w y m i e n i o n y c h sł uż b a c h - w p o r ó w n a n i u z proc es ami p o d s t a wow ym i - jest to, że w b a d a n y c h p r z e d s i ę b i o r s t w a c h nie ma pracy nocnej, a więc prac y mają cej naj w i ę c e j cech o n e g a t y w n y m o d d z i a ł y w a n i u na pr acowników. An ki e t o w a n i skarżyli się j ednak na k o n i e c z no ś ć w y k o ny w an ia pracy w go d z i n a c h n a d l i c z b o w y c h w p r z y p a d k u spiętr ze ni a dos ta w m a g a zy now yc h. Praca w s ł użb ie trans po rt ow ej i m a g a z y n o w e j nie jest n ormowana, co p o t w i e r d z a 90% odpowiedzi.
P r a c o w n i c y służb p o m o c n i c z y c h w toku r eal iz ac ji s wo ic h zadań w s p ó ł p r a c u j ą z s z e r e g i e m s t ano wi sk i k o mó re k o r g a n iz ac yj nyc h. O c e na tej w s p ó ł p r a c y jest g e n e r a l n i e pozytyw na. Za b e z p o ś r e d n i e o t o cz enie k a ż deg o st an ow i s k a uznać mo żna również jego z w i e rz c hn i k a i grono ws p ó ł p r a c o w n i k ó w . A t mo sf era tu pan u j ą c a ma istotny wpł yw na samo po czu ci e, z a d o w o l e n i e i wre sz ci e w yd a j n o ś ć pracy. Ws pó łp r a c a z b e z p o ś r e d n i m k i e r o w n i c t w e m zost ał a oce ni on a przez r es p on d e n t ó w w sp os ób po z y t y w n y (np. 76%, 55% do b r z e i b. dobrze), zaś jeszcze wyżej o c e n i o n o w s p ó ł p r a c ę na p o z i o m i e badan ej -populacji - w 80% i 83% o dp ow ie dzi u zna no st osunki k o l e ż e ń s k i e za dobr e i b a r d z o d o bre .
VI. Treść pracy
W na s z y c h b a d a n i a c h w y s z l i ś m y z założe nia , że j ed n y m z najisto tn ie js z y c h e l e m e n t ó w h u m a n i z u j ą c y c h p ra c ę jest za do wo len ie , s a t y s fakcja z jej wy ko ny wa nia . W sp os ób p l a s t y c z n y . i pi ękn y ujął to polski filozof i p r a k s e o l o g prof. Tadeu sz K ot arbiński:
[..•3 chodzi o to, aby człowiek robił ochoczo to,
co rabi<‘.musi, by tego, cb robić musi, nie robił tylko dlatego, żo
musi, byw r ob ieniu tego, co musi, znalazł u p od ob an i e i dzięki temu p r a cę swą u sprawnił wie l o kr ot ni e , o k a zu ją c hoj no ść w oddaniy się j e j 4 •
Zycie z w e r y f i k o w a ł o i roz w i n ę ł o tezy prof. T. Kot arb iń sk ie go. Maj ą c je na uwadze, w p r e z e n t o w a n y c h tu b a d a n i a c h główną uwagę w eta pi e d ia gn oz y zw ró c i l i ś m y - poza u s t a l a n i e m stanu organ iz acj i p r o c e s ó w p o m o c n i c z y c h - na bada nie treści prac y oraz na poszcze góln e czynnik i s p r z y j a j ą c e lub u t r u d n i a j ą c e p o w s t a w a n i e s a t y s f a k cji z jej wykonania.
Przez treść p r a cy ro zu m i el i śm y relację z ach od zą cą mi ędz y c z y n no śc ia mi zr ut y n i z o w a n y m i (powtarz al ny mi , m on o t y p o w y m i - n a j c z ę ściej m a n u a l n o - f i z y c z n y m i ) a c z y n nościami umysłowymi, w y m a g a j ą c y mi w y s i ł k u i n t e l e k t u a l n e g o w y n i k a j ą c e g o z o k r e ś l o n y c h k w a l i f i k a cji, mo żli w o ś c i d e c y d o w a n i a o sp os obi e w yk on y w a n e j pracy i o d p o w i e d z i a l n o ś c i za w y k o n y w a n e zadanie. Im więk sz y udział tych p i e r w szych, tym treść pracy jest uboższa. Za py t a l i ś m y więc re s p o n d e n t ó w o ocenę w y k o n y w a n e j p r ac y i w y s t ę p u j ą c e utrudnienia.
Ob se rw a c j a p r z e b i e g u p racy w p r o c e s a c h obsługi w p o r ó w n a n i u z je dn o r o d n o ś c i ą , w y s o k i m tempem i m on o t o n i ą w y s p e c j a l i z o w a n y c h p r o c es ó w w y t w ó r c z y c h p o z wa la stwierdzić, że p r o c e s y obsługi wydają się zn ac z n i e bogatsze, mniej n użące ze w z g l ę d u na swoją r ó ż n o r o d ność. O k a z a ł o się jednak, że opinie b e z p o ś r e d n i c h w y k o n a w c ó w są zna c z n i e ba rdz ie j z r ó żn ic ow ane . R o z s t r z e l o n e są opinie co do tego, czy p r aca jest inte re su ją ca, ciekawa, u r o z m a i c o n a czy też na odwrót - nudn a i monotonrre.
W n i e k t ó r y c h w y p o w i e d z i a c h - z wł a s z c z a p r a c o w n i k ó w m a g a z y n ó w - w y s t ę p u j e p o d k r e ś l e n i e pe wne j m o n o t o n i i i p o w t a r z a l n o ś c i w y k o n y wa ny ch prac m im o dość d ł u g i e g o cza su w y k o n y w a n i a p o s z c z e g ó l n y c h o peracji. Nużącą p o w t a r z a l n o ś ć tych czy nno śc i p o d k r e ś l i ł o aż 45% p y t a n y c h p r a c o w n i k ó w m a g a z y n o w y c h i 36% p r a c o w n i k ó w t r a n s p o r tu. Zgo dn e zaś były op i n i e co do s t opn ia u c i ą ż l i w o ś c i p r ac y w y r a ż a j ą c e g o się w w y s i ł k u f i z y c z n y m i w y d a t k o w a n e j sile mięśni. Pra cę tę o k r e ś l o n o jako pr z e d e w s z y s t k i m m ę c z ą c ą (<Ś4%, 65%), ciężką (35%, 37%), trudna (36%, 33%), w y m a g a j ą c ą k o n c e n tra cj i uwagi (68%, 53%), zaś s p o r a d y c z n i e w y b r a n o okre śl en ia , iż jest ona łatwa (7%, 17%) i p r z y j e m n a (4%, 9%).
4
T. K o t a r b i ń s k i , Traktat o do br ej robocie, W a r s z a wa 1975, s. 213.
G e ne ra ln ie biorąc, można z p o w y ż s z y c h wypowiedzi wysnuć w n i o sek, że praca ta jest s t o s un k ow o rozszerzona, o be j m u j ą ca szereg działań, ale r ów n o c z e ś ni e nużąca ze w z g l ę d u na k on ie c z n o ś ć z a a n g a żowania d użego wysiłku, wysoki s t opi eń z m ęc ze n i a i s t o s u n k o wo ubo-03 jej treść.
Oprócz ci ężkiej pracy fizycznej w y s t ę p u j e w realizacji obsługi m a g a z y n o w o - t r a n s p o r t o w e j szereg u t r u d n i e ń p o t ę g u j ą c y c h u c i ą ż l i wość jej wy konywania; są one s t r e s s o g e n n e , po dno sz ą zmęc ze ni e fi zyczne i nerwowe. Na pytanie: "Co dok uc za Panu w pracy n a j b a r dzi ej ?" u zy ska no n a s t ę p u j ą c e odpowiedzi:
- zła jakość sprzę tu tr an sp o r t o w e g o (4ć%, 57%); - niski s t op ie ń me c h a n i z a c j i (41%, 37%); - duży wysił ek f iz yc zn y (40%, 37%); - n ie wł a ś c i w a or ga n i z a c j a pracy (40%, 36%); - n e r w o w o ś ć w d zi a ł a n i u (33%, 23%); do d a t k o w o w ma gazynach: m e r y t m i c z n o ś ć d ostaw (33%). O l br zy mi ą w i ę k s z o ś ć u tr u d n i e ń p o j a w i a j ą c y c h się w w y k o n y w a n e j pracy (80%) ok r e ś l a n a jako p r z yc zyn y w e w n ę t r z n e (przez p r z yc zy ny z e w n ę t r z n e ro z u m i a n o o g ó ln ie trudną s yt u a c j ę w kraju).
Wydaje się zatem, że p o p ra wa w za kr es ie o r ga ni za cj i pracy, opar cie jej na z as ad ach w y n i k a j ą c y c h z zało że ń teorii p o p r a w i ł o b y istniej ąc ą sytuację, zm n i e j s z a j ą c stany n ap ięc ia tak po wa żni e d e h u m a n i z u j ą c e pracę. R ó w n o l e g ł y m c z y n n i k i e m jest, s two rz e n i e w ł a ś c i w y c h w a r u n k ó w p r a cy przez p o p r a w ę w y p o s a ż e n i a w sprzęt z m e cha ni zo wa ny, sprawn y remont i k o n s e r w a c j ę i s t n i ej ące go parku m a s z y n o w e g o oraz s tar a n i e o p o d n i e s i e n i e jego ilości i n o w o c z e sności .
VII. Ocena z a d owoleni a z wyko nywa nej pracy
Mi mo p o w y ż s z y c h s t w i e r d z e ń trzy c z w a r t e badan ej p o p ul acj i (73%, 77%) jest z a d o w o l o n y c h z w y k o n y w a n e j pracy. Jako u z a s a d n i e n i e tego st an ow i s k a p r a c o w n i c y tr a n s p o r t u podali: p r z y z w y c z a j e n i e (17%), a t m os fer ę w pracy (12%), "pasuje mi ta praca" (10%), r ó ż n o r o d n o ś ć zajęć (3%), "muszę z c ze go ś żyć" (3%), zaś p r a c o w n i c y ma ga zy nó w, iż praca ta spraw ia im p r z y j e m n o ś ć (21%), jest s p o k o j
na i prosta (19%), wyk o n u j ę ją, p o n i e w aż nic innego nie p o t r a fię robić (19%).
Jako u z a s a d n i e n i e oceny n e g a t y w n e j p o d a w a n o ni sk ie płace, zły sprzęt, n i e d o c e n i a n i e pra cy przez zwierz c h ni kó w, złe warunki, braki k a dro we n a d m i e r n i e o b c i ą ż a j ąc e obe c n ie z at ru dn i o n yc h, c i ą gły duży wys ił ek f i zy cz ny w y ni k a j ą c y z mał ej m ec ha n i za c ji , n i e w ł a ś c iwą o r g a n i z a c j ę pracy, n er w ow o ś ć w d ziałaniu, złe s t o sunki z p rz eł o ż on y mi itd.
A więc nie sam cha r a k t e r pracy był p o w o d e m niez ado wo le ni a, lecz w p r z e w a ż a j ą c y m stop ni u sp ra w i ł y to czynniki, które w dużej mi e r z e zależą od o r g a n i z a c j i pra cy i jej p o z i o m u te ch n i c z n e g o oraz tego, że "tu ma ło płacą". L i k w i d a c j a tych źródeł d y s s a t ys fa kc ji jest zate m w wi ęk sz ośc i p r z y p a d k ó w m o ż l i w a w r amach sa me go p r z e d s ię bi or st wa. Ro z u m i e j ą to zresztą sami re spondenci twierdząc, iż widzą moż li w o ś ć ! zmian w pracy, p r o w a d z ą c e do p o d n i e s i e n i a z a d o w o l e n i a z jej w y k o n a n i a (65%, 75%). Za po ds t a w ę możliw oś ci zmia n uznali tu lepszy sprzęt i wyższą m e c h a n i z a c j ę pracy, wyższe płace, lepszą o r g a n i z a c j ę pra cy oraz z w i ę k s z e n i e z atrudnienia.
Na s t o p i e ń z a d o w o l e n i a z w y k o n y w a n e j pracy w pły wa n i e w ą t p l i w i e p e wna h i e r a r c h i a war to ści , jaką p rz y j m u j ą respondenci. B ior ąc pod uwagę, że p o d s t a w o w y m ź r ó d ł e m u t r z y m a n i a jest o t r z y m y w a n a płaca, ona to z o s tał a u s y t u o w a n a na p i e r w s z y m m i e j s c u w o d p o w i e d z i na pytanie: "Co Pana z d a n i e m jest w pra cy n a j w a ż n i e j s z e ? ” (96%, 97%). , Dale j w y m i e n i o n o warun ki f i z y c z n e g o ś r o d o w i s k a p racy (61%, 69%),
o r g a n i z a c j ę pracy (54%, 55%) oraz stosu nk i m i ę d z y l u d z k i e (52%, 48%). Ów p r i o r y t e t f i n a n s o w y c h p o w o d ó w z ad o w o l e n i a z pracy nie jest z u p e ł n i e zgodny z o d p o w i e d z i ą na inne pytanie, w k t ó r y m p r a wie wszys cy resp on den ci (92%, 85%) m o cno pod kr eś li li, iż zarobki w s ł u ż b i e t r a n s p o r t o w o - m a g a z y n o w e j są n i ż s z e niż w pracy b e z p o ś r e dn io p ro du kc y j n e j . A z a te m inne niż p o z i o m w y n a g r o d z e n i a motywy s k ł a n i a j ą p r a c o w n i k ó w do p o z o s t a n i a w tej pracy. M im o tak i s t o t n yc h ró żn ic w w y so ko śc i u p o s a ż e ń (zarobki s łużb p o m o c n i c z y c h n i ż sze p r z e c i ę t n i e co n a j m n i e j o 20%) r e sp ond en ci (74*. 88%) nie p r z e s z l i b y do obs łu gi taśmy p r o duk cy jn ej . Praca przy taśmie p r o d u k c y j n e j jest zbyt nu żąc a i ci ę ż k a ze w z g l ę d u na w y m d s z o n e tempo pracy, Wszyscy, kt ó r z y p r a g n ą z mi a n y p r ac y (35%, 21%), jako główny p o w ó d tej decyzji p od aj ą ni s k i e zarobki, a nie c h a r a k t e r samej pracy. M aj ą c na uw ad ze zmianę pracy, w i ę k s z o ś ć w y b r a ł a b y pracę p o
za o b e c n y m zakładem, tam gdzie lepiej pła cą (20 osób, 26 osób), po zostali (12 osób, 19 osób) c h c i e l i b y p ra c o w a ć w tym samym z a k ł a dzie, ale w innej służ bi e albo (20 osób, 14 osób) w tej samej służbie, ale na w y ż s z y m stanowisku, by l e b y w ięcej zarobić.
' B a da ją c zad ow o l e n i e -z pracy, nie dało się ustal ić b e z p o ś r e d niej zależności mi ęd zy z a d o w o l e n i e m z prac y a st aż em na o b e cny m stanowisku. Nie s t w i e r d z o n o również k orelacji między za do w o l e n i e m z w y k o n y w a n e j pra cy a wiekiem.
Kolejnym, być m o ż e nawet k o r o n n y m c z y n n i k i e m k s z t a ł t u j ą c y m z a dow o l e n i e z w y k o n y w a n e j w instytucji roli jest m o ż li woś ć ‘w y k o r z y stania p o s i a d a n y c h k wa li fikacji. Zda nie m wi ęk sz oś ci p r a c o w n i k ó w
(82%, 70%) k w ali fi ka cj e, jakie posiadają, są wy s t a r c z a j ą c e (nie za duże i nie za małe) do w yk on y w a n i a przez nich zawodu. Ciekawe, że st wierdzili to p r a c o w n i c y zarówno z p o d s t a w o w y m jak i z a wo do wy m wyks zt ałc en ie m.
Mi mo p o w y ż s z y c h opinii nie udało się usta li ć b e z p o ś r e d n i e j z a leżności mi ęd zy p o s i a d a n y m w y k s z t a ł c e n i e m a z a d o w o l e n i e m z pracy. W świetle wypowiedzi o dopasowywaniu- kw al if ik acj i do w yk on y w a n e j pr acy nie dziwi o d p ow ie dź d o t y cz ąca akt ua l n e g o i p l a n o w e g o p o d n o szenia kw al if ikacji. Tylko kilka osób (9%, 10%) u z u pe łn ia wykształ ce nie w s zkole i na kursach.
Możliwe, że stan też jest również po ch o d n ą brak u syst em u m o t y wacji do pracy. Na pytanie, od cz ego zależy w y n a g r e d z e n i e p r a co wn i k ó w m a g a z y n o w o - t r a n s p o r t o w y c h , w s k a z y w a n o (93%, 98%) na ich " d ys po zy cy jno ść ", bo w i e m stos ow an y jest tu dn i ó w k o w y s y s t e m w y n a gr o d ze ni a u z u p e ł n i o n y o doda tek z a le żn y od stażu pracy.
W tej sytuacji nie d ziwią p e s y m i s t y c z n e op in ie r e s p o n d e n t ó w o moż li wo ści awansu (jako żadne lub ma łe o k r e ś l i ł o je 87% i 92% r e s pondentów). P r z e d t e m jednak s t a ra no się ustalić, co w opinii b a da ny ch oznac za p o j ęc ie awansu w p racy zawodowej. O pi nia była j e d n o z n a c z n a (84%, 92%) - awans ro z u m i a n y jest przez w y ż s z e płace.
VIII. P rz e j a w y cech r e w a l o r y z u j ą c ych pra cę i ich o c e n a p r z e z r es p o n d e n t ó w
Jak już wsp om ni ano , w d o b o rz e p r z e d s i ę b i o r s t w do badart d i a g n o s t y c z n y c h p o d s t a w o w y m z a ł o ż e n i e m była n o w o c z e s n o ś ć i wy s o k a m e c h a n i z a c j a p r o c e s ó w pods taw ow yc h. W b a d a n i a c h r o z p o z n a w c z y c h p ro - .
w a d z o n y c h z k i e r o wn ik am i w s z y s t k i c h służb uśt al on o (raport z 1982 r.), źe nie w y s t ęp uj e tu żadna z tzw. "nowych form" o r g a n i zacji pracy w pełnej postaci. Nie oznacza to jednak, że z a g a d n ienia h u ma niz ac ji pracy w ogóle są obce p r a c o w n i k o m badanyc h zakładów. N a jc zęś ci ej u t o ż sa mia się je z tzw. "programami h u m a n i zacji", któr e s pro w a d z a ł y się w og ro m n e j w ię ks zo ści p r z y p a d k ó w do d ro b n y c h pos un i ę ć w z ak re sie p o p ra wy wa ru n k ó w • n a t u r a l n e g o ś r o d o wi ska pracy. W r o zm ow ac h z ki e r o w n i k a m i liniowymi s twierdzono, że wi ę k s z o ś ć z nich de kla r o w a ł a z a i n t e r e s o w a n i e zmianami o r g a n i z a c y j nymi h u m a n i z u j ą c y m i pracę. Wysuwali jednak w ąt pl i w o ś c i o dn oś nie do szans ich w p r o w a d z e n i a ze w z g lę du na ogr an i c z o n e środki f i n a n sowe, braki w w y p o s a ż e n i u i k a d r ow e oraz trudności z u t r z y m a n i e m n o r m a l n e g o toku p r o duk cj i w ogóle; te os ta t n i e p rze de wszystkim l e żą w c e nt ru m uwagi ki er ow nictwa. Badan ia po sta w kadry k i e r o w n i czej u ja wniły w y s t ę p u j ą c y w niej o gólny brak wiary w mo ż l i w o ś ć w p r o w a d z e n i a n ow yc h form org an i z a c j i gospodarki.
K ie ro w n i c y uważali, że b e z po śre dn i w y k o n a w c y - z a r ó wno p r o c e sów p od st aw o w y c h , jak i p o m o c n i c z y c h - również nie są z a i n t e r e s o wani zm ianami r e w a l o r y z u j ą c y m i treść pracy, p ow ta r z a l i znany s t e reotyp, że wolą oni w y k o n y w a ć zawsze te same, ale do b r z e znane prace. W w y w i a d a c h z r ob otnikami p o s t a n o w i o n o z w e r y f i k o w a ć te o pi ni e oraz również ustalić, czy i st nieją p rze ja wy "ślady" n i e u ś w i a d o m i o n y c h d z i a ł a ń h u m a n i z u j ą c y c h organi za cj ę, k t ó re m o g łyb y być p u n k t e m w y jśc ia do w p r o w a d z e n i a no w y c h form o rg an i z a c j i pracy, "złama ni a" t rad y c y j n e j or ga n i z a c j i pr acy taśmo we j i p r z y p i s a n y c h do niej p r o c e s ó w o bs łu gu jąc yc h. Z d a wa no sobie w wyn ik u bad ani a r o z p o z n a w c z e g o sprawę, źe m ię dzy o r g a n i z a c j ą tych p r o c e s ó w a s t o p n i e m ich r o z d r o b n i e n i a w ys t ę p u j ą z a s a d n i c z e różnice. W b a d a n i ac h c ho d z i ł o więc o u s t a l e n i e opinii b e z p o ś r e d n i c h w y k o n a w c ó w na temat c h a r a k t e r u i s t o pn ia uci ą ż l i w o ś c i prac u b ogi ch w treść oraz o s t w i e r d z e n i e czy nawet n i e u ś w i a d o m i o n e d zi a ł a n i a w kierunku zmian w tym za kr e s i e są o d b i e r a n e w s po só b pozytywny.
A. R o z s z e r z a n i e pracy
, Zabieg ten polega, jak wiadomo, na p o z i o m y m p r z e g r u p o w a n i u czynności p o p rz ez d o d a n i e do d o t y c h c z a s w y k o n y w a n y c h - innych prac o p o d o b n y m c h a r a k t e r z e i sto pni u trudności. P r z y g l ą d a j ą c się b l i
żej zag ad n i e n i u stwierdzono, 2e o pe rac je w służb ac h p om o cn ic zy ch są z istoty swej z różnicowane, b ow iem nie tylko mają różny c h a r a k ter (przewożenie, p rz en oszenie, uk ł a d a n i e na wózkąch, ukła da n ie na półkach, p r z y j m o w a n i e i w y d a wa nie ma t e r i a ł y i ewide ncj a tych c z y n ności), lecz także w y k o n y w a n e są w różnych miejscach, w k o n t a k tach z różnymi ludźmi, angażują różne mięśnie. Stan ten p o g ł ęb io ny jest jeszcze w y k o n y w a n i e m czynności d o d a t k o w y c h (np. prac p o r z ą d kowych), s t w i e r d z a n y m przez wię k s z o ś ć r e s p o n den tó w (83%, 82%). R e spondenci c zę ś c i o w o (32%, 50%) akceptują szeroki zakres swej p r a cy, p r z e c i w d z i a ł a j ą c y wąs kie j s p ec ja li za cji i po le ga j ą c y na w y k on y w a n i u wi ę k s z y c h ze spo łó w czynności, p o fl warunkiem, że prace zlec an e są zamjast a nie obok p o d s t a w o w y c h zadaó. łych d o d a t k o wych prac nie można jednak traktować jako celowej działa ln ośc i r e w a l o r y z u j ą c e j treść pracy, bo wi em wyn i k a j ą one z trudności i p o trzeb chwili, p rze de w s z y s t k i m z n i e p o s i a d a n i a d o s t a te cz nej ilości p r a c o w n i k ó w lub z k o n i e cz no śc i zast ąp ie ni a n ie ob e c n y c h kolegów. P o na dt o nie są to czynn oś ci o- treści b o g at sz ej niż praca p o d s t a w o wa, a.więc m o ż na stwierdzić, że zmiany w ki eru nk u takiego " r o z sz er za ni a" pr acy nie są tu p o t r z e b n e i celowe ani nie sp ełniają swojej h u m a n i z u j ą c e j roli. P o t w i e r d z e n i e m tego s tw i e r d z e n i a jest fakt, że np. 'w m a g a z y n a c h r o z s z e rz ani e pracy n a j c z ę ś c i e j ma miej sce w chwili s p i ętr ze ni a dostaw. Wtedy p r a k t y c z n i e wszy sc y robią wszystko, nie o g lą daj ąc się na zakres obowiązków. Jeżeli w o b e c nym s ys te mie płacy dn i ó w k o w e j d odaje się te zadania do funkcji pod stawowych, to z wię ks za się o b c i ą ż e n i e p r a c o w n i k ó w bez rekompen sa ty f i n a n s o w e j .
B. W zb og a c a n i e treści pracy
Treść pracy zos ta je w z b o g a c o n a na skutek pi o n o w e g o p r z e g r u p o wani a cz ynności p o p rze z d o d a ni e do w yko ny wa ne j, z r u t y n i z o w a n e j pra cy - czy nno śc i o c h a r a k t e r z e a d m i n i s t rac yj ny m, z a w i e r a j ą c y m e l e ment decyzji, k on troli itp. W p rz y p a d k u prac t r a n s p o r t o w y c h w y s t ę pują n ieliczne, w p r z y p a d k u prac m a g a z y n o w y c h cz ęs ts ze tego p r z y kłady, np. p l a n o w a n i a ko le jn o ś c i prac y ( pr zew oz ów bądź ukła da ni a mat e r i a ł ó w ) , ro z ł o ż e n i a ich w cią gu dnia lub też, nie c zęs ta wpraw dzie, m o ż l i w o ś ć s t o s o w a n i a p r z e r w o różnej po rze w ciągu dnia.
nowania swojej pracy, n a t om ia st aż 50% - m o ż liw oś ć w y k a z a n i a się w łasną inicjatywą w pr acy oraz d e c y d o w a n i a o sposobi e i czasie w y kon an ia zadania, r o z m i e s z c z e n i a ładunku. Poza tym p racownicy, r ó w nież wg w ła s n e g o planu, w yk o n u j ą czy nn oś ci ko ns er wac yj ne , np. n a prawę palet, skrzyń, regał ów itp. W tra nsp or ci e w e w n ę t r z n y m na p o d k r e ś l e n i e za s ł u g u j e jedyny p r z y k ł a d sp o n t a n i c z n e j orga ni zac ji p racy w o dd zi a l e w y k oń cz al ni i szwalni "Sandry". Z 6 p r a c o w n i k ó w na zmianie 3 kobie ty z a t r u d n i o n e są na s t a n o w i s k a c h tzw. bryg adz i- stek. B r y g a dzi st ki te w yko nu ją n a s t ę p u j ą c e prace:
a) dostar cz aj ą, pr ze woż ą lub p rz e n o s z ą m a t e r i a ł y na s ta now i s k o produkc yj ne , a wi ęc prac ują fizycznie;
b) pro wa dz ą e w i d e n c j ę w yk o n a n e j w o dd z i a l e pro du kc ji i p o s i a da n e g o oraz w y d a w a n e g o surowca;
c) o b li cz aj ą zar ob ek akordowy p r a c o w n i k ó w p ro du kc yjn yc h, a więc p r acu ją umysłowo.
Jest to z a te m praca ró żn or o d n a i wzbogacona. W ed łu g opinii k i e r o w n i k a (mistrza p ro du k c j i ) oraz samych r es p o n d e n t e k c ieszy się ona p o w a ż a n i e m i u z n a n i e m załogi Oraz uważ an a jest za p r z e j a w a- wan su s połecznego. Dz iej e się tak m imo f o r m a l n e g o z a s z e r e g o w a n i a 6 re s p o n d e n t e k jako "robo tn ika m a g a z y n o w e g o - b r y g a d z i s t y " i otrzy m y w ani a n i e w y s o k i c h p ła c na tym s t a n o w i s k u (w p o r ó w n a n i u z o b s ł u g iw anymi przez b r y g a d z i s t k i st an o w i s k a m i pr odu kc y j n y m i ) . Pa mi ęt ać jednak należy, że b ył o to zj awi sk o w b a d a n y c h p r o c e s a c h wyjątkowe.
C. Rotacja s t a no wi sk
Poza p r z y k ł a d e m 6 b r y g a d z i s t e k z "Sandry", które s to s o w a ł y s a mo r z u t n i e c o t y g o d n i o w ą rota cj ę w o b s z a r z e t rzech r od z a j ó w (a, b, c) w y k o n y w a n y c h prac, zj aw i s k o to w pos ta ci pl an ow ej w o k r e ś l o nych p r z e d z i a ł a c h czasu w b ad an y c h p r z e d s i ę b i o r s t w a c h n ie w y s t ę p u je. I st ni ej ące zm ia ny na s t a n o w i s k a c h pra cy są w y n i k i e m dzi a ł a n i a o r g a n i z a c y j n e g o o c h a r a k t e r z e "awaryjnym", p rz yp ad k o w y m , w y n i k a j ą cego z p o t r z e b chwili, z w y s t ę p u j ą c e j ab se nc ji pr ac ow nik ów , z p o s i a d a n i a w o l n e g o czasu, z awarii u r z ą d z e ń t r a n s p o r t o w y c h itp.
Ocen ę tę p r ó b o w a n o z w e r y f i k o w a ć na p o d s t a w i e w y w i a d ó w z p r a c ow ni ka mi , k t ó r z y w dużej części (47%, 81%) st wi er dz ili , że nie są p r z e n o s z e n i na inne s t a n o w i s k o ani do innej pracy. Dla tych zaś, kt ó r z y fakt takiego p r z e n o s z e n i a podali, u z a s a d n i e n i e m jego była
n ie o b ec n oś ć kolegów, "k on ie c z n oś ć chw il i " (przy s pi ęt r z e n i u prac) i t p • C z ęs t o t l i w o ś ć tych zmian o k r e ś l o n o w j .iwnej mi er ze od kilku razy d zi en n i e do kil ku razy w miesiącu. 0 p r z e s u n i ę c i a c h d ec y d uj e n a j c zę ś ci e j kierownik.
0. Praca grup o wa
W t r a ns po rc ie w e w n ę t r z n y m praca grupo wa w za sa dz ie nie jest stosowana. W pr a w d z i e 24% r e s p o n d e n t ó w st wierdziło, że p r a cuj e w z e s p o ł a c h o s ta ły m składzie, lecz jest to op ar te ria t r a dyc yj ne j or ga n i z a c j i pracy, bez śl a d ó w cech typ ow yc h dla grup a u t o n o m i c z nych (poza 2 grupami b r y g a d z i s t e k z "Sandry").
O d m i e n n i e p r z e d s t a w i a się 3prawa w mag azy na ch , gdzie 30% r e s p o n d e n t ó w stwier dz ił o, że w yk o n u j e pr a c e zespołowo, w tym zaś 71%, że p r ac uje w ze s p o ł a c h stałych. Na ogół m o t o r e m d oboru grupy jest wza j e m n a s ym pa ti a członków. Grupy te nie są jednak u s a n k c j o n o w a n e i w s z ys cy o tr z y m u j ą w y n a g r o d z e n i e dniówkowe. Podział pracy w z e spo ła ch m a g a z y n o w y c h ust al aj ą sami p r a c o w n i c y (45% respondentów), także z w i e r z c h n i c y (40%). S t e r u j ą c e g o z e s p o ł e m wg 53% o d p o w i a d a ją cych wyb ier a z w i e r zc hn ik , zaś wg 12% w y b i e r a n y jest z grona p r a cowników.
Ist ni e j ą c e w y m i e n i o n e wyżej p r z y k ł a d y ws ka z u j ą nie tylko na m o żliw ość istn ie ni a grup a ut o n o m i c z n y c h , lecz także na p o g ł ę b i a n i e już i s t nie ją ce j autonomii wraz ze w s z y st ki mi p o z y t y w a m i p ł y n ą cymi z re wa lo r y z a c j i treści pracy, o ile w y j d z i e się poza d o t y c h c z a so wy z akres s p e ł n i a n y c h pr zez te grupy zadań.
IX. Wnioski
P o w y ż s z e uwagi p o z w a l a j ą wys nu ć w n i o s e k tylko c z ę ś c i o w o p o twi e r d z a j ą c y gener aln ie , z a w a r t e w l i t e r a t u r z e tezy na temat c h a rak te ru c z y nno śc i d e h u m a n i z u j ą c y c h p ra c ę i jej o r g a n i z a c j ę w b a d a nym obs za rz e. Tym samy m ws ka z u j ą r ó w n i e ż na p o t r z e b ę z mi an y p o d e j ścia w o cenie treści p r a cy w s ł u ż b a c h p o m o c n i c z y c h oraz k i e r u n k ó w i s p o s o b ó w jej r e w a lo ry za cj i.
Mi mo w z g l ę d n e g o z h a r m o n i z o w a n i a k w a l i f i k a c j i z treścią pra cy o d c z u c i a p r a c o w n i k ó w o d n o ś n i e do m o ż l i w o ś c i a wa ns u i z w i ą z a n e g o z
tym w z ro st u s a tys fa kc ji są nader pesymi sty cz ne ; jest to k o n s e k w e n c j a is tn i e j ą c e g o syst em u mo tyw ac yj ne go: po ds ta wę w y n a g r o d z e nia stanowi tu praca dniówkowa, na k tórej w yso k o ś ć nie ma wpływu ani p o z i o m k wa l i f i k a c j i ani (w w ię ksz oś ci pr zy p a d k ó w ) ilość i j a kość w yk o n a n e j pracy, ani też wyniki pro c e s ó w pods ta wow yc h, u z a le ż n i o n y c h prz e c i e ż od t er mi n o w e g o i p r a w i d ł o w e g o za o p a t r z e n i a w m a t e r i a ł y przez służbę transportową. W ydaje się, że tutaj właśnie kry je się mo ż l i w o ś ć akceptacji h u m a n i z u j ą c y c h zm ian o r g a n i z a c y j nych w postaci pracy g ru p o w e j ( s e m i a u t o n o m i c z n e j ).
Sn uj ąc wnios ek ko ńco wy , należy dodać, iż w toku ca łyc h badań s t w i e r d z o n o niezbic ie, że je dny m z i s to tny ch c zy n n i k ó w d e h um an iz u- jących pracę p o z o s t a j e ak tualna jej organ iz ac ja . Typowe dla p r o c e sów p o m o c n i c z y c h nie jest jednak to, co określa się w l i t e r a t u rze m i a n e m " or gan iz ac ji t a y l o r o w s k i e j " , w y s tęp uj e w nich natom ia st dość p o w s z e c h n y b a ł a g a n o r g a n i z a c y j n y , który - p oł ą c z o n y z p r y m i tywnymi n arz ę d z i a m i pracy i wa ru nka mi , w jakich ona p r z e b i e g a lo kuje spo só b re al iz acj i zadań jes zc ze w okresi e przedtaylorowskim. S yt u a c j a ta pr ow adz i do s t wi er dze ni a, że p o p ra wa o rg an i z a c j i p r a cy w o n m j i a n y c h słu ż b a c h - również przy o p a r c i u się na za ło ż e n i a c h klasyczny;:.! - p r o w a d z i ć m oż e do h u m a n i z a c j i pracy tych służb, do p o d n i e s i e n i a z a d o w o l e n i a z jej w y k o n yw an ia. Oczy wi ści e, p r o j e k t u jąc zmiany w tym zakresie, n ależy pamiętać, by nie p o w t ó r z y ć b ł ę dów, jakie ni osł a ze sobą ko n c e p c j a pracy T a y l o r a - F o r d a , a więc: z u b o ż e n i e treści pracy i o g r a n i c z e n i e roli c zł o w i e k a do a ut omatu p o w t a r z a j ą c e g o stal e te same czynności.
Oo w s z y s t k i c h p o c z y n i o n y c h tu uwag d o t y c z ą c y c h treści pracy i z a d o w o l e n i a z jej w y k o n y w a n i a czy też m o ż l i w o ś c i jej r e w alo ry za cj i należy je dna k po cz y n i ć je dno istotne z as tr zeżenie. Dla e w e n tua l n y c h zmi an w treści pracy istotna jest ak ce pt a c j a zmian o r g a ni z a c y jn yc h, k t óre p r o w a d z i ł y b y do lik wi da cj i z a u w a ż o n y c h n i e d o godności. D o ś w i a d c z e n i e uczy, że nawet b ar dz o p o z y t y w n e zmiany, w p r o w a d z o n e w br e w woli b e z p o ś r e d n i c h zai nt e r e s o w a n y c h , nie zostały w d r o ż o n e lub u w i e ń c z o n e p r z e w i d y w a n y m i efektami s p r a w no śc iow ym i. Tym ba rd z i e j istotna jest a k c e p t a c j a r eo rg an i z a c j i maj ąc ej z z a łożenia c h a r a k t e r h u m a n i z u j ą c y pracę. Re z u l t a t y zmian nie uzgodnio nych i nie u z n a n y c h p rzez wykona wc ów , a w k r a ń c o w y c h p r z y p a d k a c h w p r o w a d z o n y c h wbre w ich ż y c z e n i o m mogą być s t r e s s o g e n n e i p r z y ni eść skutki o d w r o t n e od zamie rz ony ch . L i t e r a t u r a p r z e d m i o t u i b a
dania pr o w a d z o n e d o t y c h c z a s w k r a j u 5 ustalają, że s t o s u n k o w o n i s ki proc en t wyraża chęć zmian p o s z e r z a j ą c y c h pracę, co zapewne jest uz as a d n i o n e obawą prz ed zmianą w ogóle, prze d w i ę k s z y m zmęczeniem, n i e w y w i ą z a n i e m się z zadań, n i e d o s t o s o w a n i e m wła s n y c h k w a l ifi ka cj i itd. Zmusza to do s zcz e g ó l n i e t r o skl iw eg o pr z y g o t o w a n i a pr oj ekt u zmian, w ł ą c ze nia b e z p o ś r e d n i c h w y k o n a w c ó w do zmian pro je ktowych, tro sk l i w e g o p r z e s z k o l e n i a w z ak resie no wy ch obowiązków, u d o w o d nienia ko rzyści m a t e r i a l n y c h itd., aby z miany te mogł y przez w y k o na wc ów być ak cep t o w a n e i uz nane "za swoje".
Gra ży na B ro niewska, G r a ży na L esz c z y ń s k a Zofia M i k o ł a j c z y k
0 I A G N 0 S I S OF O R G A N I Z A T I O N OF W AREHOUSE
AND TRANSPORT PR O C E S S E S F R O M THE V I E W PO IN T OF WORK H U M A N I Z A T I O N
The a r t i cl e p r e s e n t s the result s of stud ies con d u c t e d among wa r e h o u s e and t r a ns po rt p er s o n n e l in 5 industr ia l e n t e r p r i s e s lo- cate d in Lodz region. A lt h o u g h the term "auxilia ry p r o c e s s e s " has been co mmonly accepted, s hifts of pe op le and m a t e r i a l s c o n n e c t e d w it h these p ro c e s s e s have come to r e p r e s e n t a m ajor o r g a n i z a t i o n a l p r o b l e m e xer t i n g its inf lue nc e on e f f e c t i v e a c c o m p l i s h m e n t of b asie processes. The studi es a llow to state be yon d any doubt that o r g a n i z a t i o n of work in the case of w a r e h o u s e - t r a n s p o r t perso nn el is rather u n s a t i s f a c t o r y and c o n s t i t u t e s a d e h u m a n i z i n g factor. Job cont ent is e nl a r g e d here and the p e r f o r m e d tasks ara rela- tively diversi fi ed . Thus, it was not the n atu rę o f work itself, whi ch was a ca u s e of d i s s a t i s f a c t i o n with it, but r ather the fac- tors d e p e n d i n g on o r g a n i z a t i o n of work, its technical level as well as i ns u f f i c i e n t f inancial m o t iv ati on . This leads t o ’ a co n c l u s i o n that an imp ro y e m e n t in o r g a n i z a t i o n of work on such jobs - even when b a s e d on clas sic al a s s u m p t i o n s - may pave the way for h u m a n i z a t i o n of work on these jobs and e nh a n c e d s a t i s f a c t i o n with its p e r f o r ma nc e. It is also p o s s i b l e to e nrich job c o n t en t and i n t ro du ce new forms of work o r g a n i z a t i o n - a u to no mu s groups co m b i n i n g d i r e c t i v e p r o d u c t i v e and a u x ili ar y tasks.
Of course, w he n d e s i g n i n g c h a n ge s in this field, it sh ou ld be r e m e mb er ed that s h o r t e o m i n g s o b s e r v e d in basie p r o c e s s e s must not be repeated. They include: i m p o v e r i s h m e n t of job cont en t and re- st r i c t i o n of man s role to that of an a u t o m a t i o n re p e a t i n g con- stan tl y the same tasks. It is also mo st n ec e s s a r y that the d e s i g n e d c h a n g e s sh ou ld be a c c e p t e d by those p e r f o r m i n a such tasks.
Por. L . G r e l a , H. S t r z e m i ń s k a , M et od y wzbo g a ca ni a treści na s t a n o w i s k a c h m o n o t o n n y c h , "Studia i M a t e r i a ł y "
