Ergonomiczna analiza i ocena wybranych stanowisk pracy

A C T A U N I V E R S I T A T I S L 0 0 2 I E N S I S FOLIA OE CO NO M I C A 67, 1987

Marek Firkowski*

ER G O N O MI CZ NA ANA LI ZA I OCENA WY B R A N Y C H ST ANOWISK PRACY

E r g o n om ic zn a analiza stano wi sk pracy J e3t nadal p r z e d m i o t e m

r oz ważań jedynie teoretycznych. Trudno b ow iem uznać d o k o n y w a ­ nie po mi a r ó w i oceny fizycz ne go ś ro dow is ka sta no wi sk pracy za p r z ej aw e r g o n o m i c z n e g o p o d ej ści a do pr oc e s ó w pracy. Praktyka p r z e d s i ę b i o r s t w g e n e ra ln ie jest taka, źe pom ia ry c zy n n i k ó w f i z y c z ­ nego ś rod ow is ka pracy d o k o n y w a n e są tam, gdzie istnieje p o d e j r z e ­ nie p r z e k r o c z e n i a ob o w i ą z u j ą c e j normy. Wartości u jm owa ne w n o r ­ mach nie okr eś laj ą ko mf o r t u w a r u n k ó w pracy (tak jest np. w p r z y ­ padk u ś ro dow is ka a ku st ycznego), lecz j e d yn ie poz io m jej b e z p i e ­ czeństwa. Tak więc, nawet w tym w ąs k i m zakresie, d zi a ł a n i a p r z e d ­ s i ę b i o r s t w nie są in sp i r o w a n e przez wymagania, jakie stawia c z ł o ­ wiek w pro c e s i e pracy. U z a s a d n i e n i a takiej sytuacji możn a doszuk ać się nie tylko w braku świa do moś ci s k u t kó w czy ni echęci ki er o w n i c t w p r z e ds ię bi or stw , lecz także w s tanie m e t o d o l o g i c z n y c h rozważań b a ­ dań ergonomicz ny ch .

P o d e j m o w a n e p ró b y ana li zy e r g o n o m i c z n e j (patrz: P iotr Krasucki, S tefan Filipko ws ki, Ar vid Hansen, Jan Kania, Jerzy N o w a k o w s k i ) 1 są w ie lc e pr z y d a t n e dla p r o f e s j o n a l i s t ó w z a j m u j ą c y c h się m e t o d o l o g i ­ czną stroną ergonomii. D z i a ł a j ą c y m w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h s ł u ż bo m bhp p o tr ze bn a jest me t o d a prosta, st wa r z a j ą c a im m o ż l i w o ś ć z a s t o ­ sowa ni a w w ar u n k a c h p rz emy sł ow yc h. Na po d s t a w i e p ub lik a c j i w s p o m ­ n i a ny ch auto rów o p r a c o w a n o me tod ę e r g o n o m i c z n e j analizy i oceny

* Dr, adiunkt w Z a k ład zi e Technik O r g a n i z a t o r s k i c h K a t e dry O r ­ gani za cji i K i e r o w a n i a UŁ.

P. K r a s u c k i, Bada ni a e r g o n o m i c z n e w przemyś le , [w:] Ergonomia. Za ga d n i e n i a p r z y s t o s o w a n i a pra cy do człowie ka . W a r ­ szawa 1974.

stan ow isk pracy i w y k o r z y s t a n o do badań pr o w a d z o n y c h w wybra ny ch p r z e d s i ęb io rs tw ach . Wyniki tych ba dań będą głów nym p r z e d m i o t e m ni- n i e j s z c y o opracowania. Pr zyjętej me t o d y nie można p r z ed st aw ić s z c z e g ó ł o w o ze w z gl ędu na ogr an i c z o n e ramy opra co wa nia .. P r e z e n t u ­ jąc wyniki analizy pr ow a d z o n e j w 5 wy b r a n y c h p r z e d s i ę b i o r s t w a c h p rz e m y s ł u lekkiego, pr e c y z y j n e g o i e l e k t r o n i c z n e g o w od ni e s i e n i u do 103 stan ow is k pracy, p odamy kr yteria oceny s ta now i ą c e n a j ­ is to tn ie jsz ą cz ęść tej metody. Wyb ra ne s t a n o wis ka były r e p r e z e n t a ­ tywne dla p o d s t a w o w y c h grup sta no wis k pracy w w y m i e n i o n y c h p r z e d ­ s ię biorstwach.

Za po ds taw ę analizy i oceny er g o n o m i c z n e j pr zy ję to n ast ę p u j ą c e elementy:

- k o n s t r u k c j ę i w y p o s a ż e n i e sta no w i s k a pracy, - wyda te k e ne rg etyczny,

- p o z y cj ę zajm ow an ą podc za s pracy (ob ciążenie statyc zn e) t - m o n o t y p o w o ś ć ruchów,

- o bc iąż e n i e p s y c h i c z n e pracą, - m ik roklimat,

- oś wie t l e n i e m i e js ca pracy, - ś r o d o w i s k o akustyczne.

Pi er w s z y elem en t analizy, a nas t ę p n i e oceny s ta n o w i ł o rzeczowe wy p o s a ż e n i e s t a no wis k pracy. S ta now i s k a b ęd ąc e p r z e d m i o t e m a n a ­ lizy c h a r a k t e r y z o w a ł y się r óżnym s t o p n i e m nowocz es no ści , od p r o ­ s tego w y p o s a ż e n i a w stół roboczy i p ros te narzędzia, do s k o m p l i k o ­ wa n y c h urz ą d z e ń (obrabiarki). Z wr ac a n o przy tym uw agę na jakość ko ns t r u k c j i m a s z y n i urządzeń, k o m p l e t n o ś ć wy posażenia, wi elkość p ł a s z c z y z n y - p o w i e r z c h n i s tan ow i s k a pracy, s posób roz mi es zc zen ia e l e m e n t ó w s t a n o wi sk a pracy. Na t e j . p o d s t a w i e d oko n a n o oceny r z e ­ c z o w e g o w y p o s a ż e n i a p r o c e s u prac y (por. tab. 1).

Lini a po dz i a ł u na p r a w i d ł o w o i n i e p r a w i d ł o w o p r z y s t o s o w a n e sta­ n o wi sk a pracy do cz ł o w i e k a nie p r z e b i e g a m iędzy s ta now is ka mi m a s z y n o w y m i a tymi, na k t ó r y c h w y k o n y w a n a jest pr aca przy użyciu p r o s t y c h narzędzi. Tak jedne, jak i d rugie budzą w i el e z a s t r z e ­ żeń. W p r z y p a d k u s ta n o w i s k w y p o s a ż o n y c h w n o w o c z e s n e ro zw i ą z a n i a t e c h ni cz ne w i d o c z n e jest e r g o n o m i c z n e p od e j ś c i e konstruktorów tych maszyn: pulp ity s t e r o w n i c z e łatwo dostępne, m o ż l i w o ś ć wy go d n e j p o ­ zycji, czy t e l n e skale. Uwagi n śs u w a j ą się w o d n i e s i e n i u do p o z o ­ s t a ł y c h e l e m e n t ó w wy posażenia: p ojemniki na obr a b i a n e elementy, s p o s ó b ich roz mi esz cz en ia .

T a b e l a 1 Ocena rz ec zow yc h e le m e n t ó w stanow is ka pracy

Stopień Stan p r z y s t o s o w a n i a rzeczow yc h e le m e n t ó w stanowis ka pracy do c z ł ow ie ka , Stanowiska pracy liczba X 1 pełne uw zg lę d n i e n i e w y m ag ań c z ł o w i e ­ ka * 24 23,3 2 n i e w ł a ś c i w e r o z m i e sz cz en ie ele me nt ów 8 7,8 3 k on st r u k c j a e l em en tó w stanowi sk a

prac y odpowiednia, stan techniczny

ni eo dp owiedni 1 0,9

4 bezpieczne, lecz nie za pe wn iaj ąc e wygody (po wi erzchnia stanowis ka n i e ­

odpowi ed ni a) 59 57,3

5 n i e b e z p i e c z n e st a n o w i s k o pracy 11 10,7

T a b e l a 2 O b c i ą ż e n i e s t at yc zn e wy wo ł a n e pozyc ją przy pracy

Stop ień Rodzaj pr z y j m o w a n e j pozycji i Stanow is ka pracy liczba X l sie dząca n i e w ym us zo na • 36 34,9 2 stojąca n ie w y m u s z o n a z m o ż li wo ści ą o k r eso we j zmiany na siedzącą; s i e ­ dząc a lub stojąca na pr ze m i a n z

c h o d z e n i e m _{31 30,1}

3 si ed z ą c a wymuszona, stojąca n i e w y ­ mu s z o n a (bez możliw oś ci okreso we j

zmiany pozycji) 31 30,1

4 stojąca w ym u s z o n a (nie pochylona), si edząca w y m us zon a (bardzo p o c h y ­

lona) _{5 4,9} 5 ' ' ; - i klęcząca, w p r z y s i a d z i e i inna nie n a t u r a l n a .,v' *!. •' • • 'i -

-ności. Wyniki z a s t o s ow ane j oceny o bc ią żen ia p s y c h i c z n e g o p r e z e n ­ tuje tab. 5. T a b e l a 5 Ocena ob ci ąże ni a p sy c h i c z n e g o Stopień Ocena p o s z c z e g ó l n y c h e l e men tó w

procesu pracy St an ow is ka pracy

pkt słowna liczba X 1 1-15 / minim aln e 9 8,7 2 16-30 małe 90 87,4 3 31-45 średnie 4 3,9 4 46-60 duże - -5 61-75 b. duże

-Z z ap r e z e n t o w a n e j tabeli wynika, że oc ena o b c i ą ż e n i a p s y c h i c z ­ ne go p r z e p r o w a d z o n a za p o ś r e d n i c t w e m oceny 3 e le m e n t ó w procesu pracy: u zys k i w a n i a informacji, w y k o n y w a n i a c zynności i p o d e j m o w a ­ nia decyzji nie pow in na s tanowić pod st aw y do niepokoju. Więk sz oś ć s ta n o w i s k pracy c h a r a k t e r y z u j e się m a ł y m ob ci ą ż e n i e m s t w a r z a n y m z a t r u d n i o n y m tara pra cownikom. W s p o m n i e ć należy o tych stanowiskach, które znajdują się w grupie o bc iąż e n i a średniego.. Są to: s t a n o ­ wis ko pracy c e ntr um obróbczego, toka rsk ie i f r e z e rsk ie w narzę- dzio wn i i k on troli m i ę d z y o p e r a c y j n e j przy taśmie. Powinny one s t a ­ nowi ć p r ze dm io t o k r e s o w y c h obser wa cji w celu n i e d o p u s z c z e n i a do zw ię k s z e n i a się o bc ią ż e n i a psychicznego.

Ko le j n y m e l e m e n t e m analizy były cz ynniki z zak re su f iz yc zn ego ś r o d ow is ka pracy ( mi kr oklimat, oś wie tl en ie , hałas). Bada ni e c z y n ­ n i k ó w fi zy cz n e g o śr od ow i s k a pracy na le ży do zakre su d z i ał an ia służb bhp. W ost a t n i m o k res ie n a s t ą p i ł o r oz l u ź n i e n i e dy s c y p l i n y w z a k r e ­ sie d ok o n y w a n i a p o m i a r ó w we w s z y s t k i c h j e d n o s t k a c h o r g a n i z a c y j ­ nych. W n i e k t ó r y c h p r z e d s i ę b i o r s t w a c h o g r a n i c z o n o je tylko do tych miejsc, gdzie s p o d z i e w a n e jest w y s t ą p i e n i e p r z e k r o c z e n i a o b o w i ą z u ­ jącej normy. Czyn no ści te są kosztowne, p r z e w a ż n i e zle ca ne służ bo m spoza p r z e d s i ę b i o r s t w a - i tym należy t ł u m acz yć wą ski zakres prze­ p r o w a d z o n y c h bad ań cz y n n i k ó w fi zy cz n e g o ś ro dow i s k a pracy.

śr od ow is ka pracy stanowi o kr eś le nie norm dla m ik rok limatu. P r z e d ­ sięb io rst wa prz yj mu ją wartości po dane przez Stację Sanitarno-Epide­ miologi cz ną , o parte na o kr eś l o n e j w li teraturze strefie komfortu cieplnego. Każda tabela z wynikami o p a tr zo na jest informacją o tym, że pas ko mf ort u zawiera .się w n a s t ę p u j ą c y m pr ze dz i a l e tempeiatury efektywnej: dla okresu zi mo we go 17,2-21,5, zaś dla okresu

letnie-2

go 18,8-23,8 . Po za m i e s z c z e n i u takiej informacji w t ab elach w y ­ ników po mi aró w nie z g łas za ne są zastrzeżenia, jeśli wartości m i e ­ szczą się w p oda n y c h p rzedziałach.

W tabeli oceny m i k r o k l i m a t u d ok o n a n o z r ó żn ic ow ani a ocen ze w z gl ęd u na c h ar ak te r pracy. Uważa się bowiem, zgodnie z literaturą przedmiotu, że mó wiąc o ko m f o r c i e pracy, należy warunki mikr ok li- m a t y c z n e z r óżn ic ow ać w za le żn ośc i od w y si łk u zw iąz an eg o z pracą.

O c e nia ją c te warunki, wskaz ać można, iż w wydziałach, w k t ó ­ rych mamy do c z yn ie nia z pracą ciężką bądź średn io ciężką (np. w ga lw anizerni, w w y d z i a l e rozkroju, obuwia wtryskowego, formowania czy w wy dz ial e w t r y sk ar ek do metali) p r z e k r o c z e n i e pozi om u 20° temp er atu ry ef ekt y w n e j wpływać b ędzie na z w i ę k s z e n i e uciążli wo ści pracy. Brak zr ó ż n i c o w a n i a oceny w a r u n k ó w m i k r o k l i m a t y c z n y c h w zależności od rod zaj u prac, tak jak to p ro p o n u j e się w tab. 6, p o ­ zwala sądzić, że analizy p r z e p r o w a d z a n e w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h mają jedyn ie c h a rak te r formalny, są p r o w a d z o n e ze wzgl ęd u na k on tr ol e sp ra wo wa ne przez P a ń stw ow ą Inspekcję Pracy. %

Skutki pracy w w ar u n k a c h o d b i e g a j ą c y c h od tych, jakie podaje literatura, z wi ąza ne są z n a d m i e r n y m o b c i ą ż e n i e m or g a n i z m u c z ł o ­ wieka, a w k o n s e K we ncj i także z efektami jego p r a c y 5 .

Tabela 6, p r e z e n t u j ą c m at e r i a ł y z analizy w y b r a n y c h st anowisk pracy, daje obraz stopnia p r z y s t o s o w a n i a tego c zyn ni ka do wyma ga ń człowieka. J e d n o c z e ś n i e su ger uj e 3ię, by służby bhp w ni k n ę ł y w is­

totę z agr oż eń w y n i k a j ą c y c h z w y r a ź n y c h od ch y l e ń stanu r z e c z y w i s t e ­ go od zale ce ń fizjologii pracy.

2

_{Anal iz a cz yn ni ka m i k r o k l i m a t u p r z e p r o w a d z a n a w lit er at urz e} podaje wartości pasa k o m f o r t u cieplnego, j e d n o cz eś nie w s k a z u j e się, że warunki te p o wi nn y być zr óż n i c o w a n e w zależności od rodzaju w y ­ k o ny wa ne j pracy (G. L e h m a n n , Pra kt yc zn a f izjologia pracy, W a r ­ szawa 1966; B. L u b a ń s k i , P o w i e t r z e jako czynnik w ar u n k ó w pra- c y , [w:] Ergono mi a w technice p r ze my sł ow ej, Łódź 1975).

3 Ł. G a l u b i ń s k a , ś r o d o w i s k o pracy a s p r a wn oś ć p s y c h o ­ fizyczna, Wa rszawa 1976, s. 43.

T a b e l a 6 Ocena w ar u n k ó w m i k r o k l i m a t y c z n y c h

Wartość temp era tu ry efe kt yw ne j St an ow is ka pracy

Stopień rodzaje prac

lekka średnio_ciężka ciężka

% 1 19 17 15-16 1 0,9 2 18-21 16-17 10-15 53 51,4 3 16-21_21-23 14-16_{18-20 15-17}8-10 31 30,2 4 14-16 23-25 20-2212-14 17-196-8 14 13,6 5 <1 4_>25 <12 >22 < 8 >19 4 3,9

Or u g i m o m a w i a n y m c z y n n i k i e m f i z y c z n e g o śr od ow isk a pracy jest oś w i e t l e n i e m i e j s c a pracy. Należy je r oz pa t r z y ć p o d o b n i e jak p o z o ­ stałe, tj. w d w óc h kategoriach:

- wp ły wu na j akość i ilość w y k o n y w a n e j pracy, - - wp ły wu na zdr owi e pracownika.

^Oświetlenie m i e j s c a pracy w p ł y w a na ef ekty pra cy w stopniu w i ę k s z y m niż c z ynn ik p o p r z e d n i o omówiony, a wp ł y w ten daje się z a u w a ż y ć n at yc hm ias t. N i e o d p o w i e d n i e oświet le nie , a więc albo zbyt ma łe natężenie, źle z a p r o j e k t o w a n e źr ódł o światła powoduję, że czas wyk o n a n i a op er ac ji w y d ł u ż a się. Z a o b s e r w o w a ć to mo ż n a na p r z y k ł a ­ dzie o br abiarek, które co prawda, w y p o s a ż o n e są w o ś w i e t l e n i e miej­ scowe, jednak um o ż l i w i a ono o s i ą g n i ę c i e d o b ry ch w ar u n k ó w tylko w m i e j s c u obróbki materia łu . I stn ie j ą c e o ś w i e t l e n i e og óln e i m i e j ­ scow e nie g wa ra n t u j ą d o b ry ch w a r u n k ó w oś wi e t l e n i a skal i dźwigni. Pracow ni k, z dając sobie s prawę z tego, że istnieje m oż l i w o ś ć p o ­ pe ł n i e n i a pomyłki n i w e c z ą c e j pra cę k ilku godzin, wyk on uj e o k r e ś ­ lone zabiegi ze szc ze gó ln ą os tro żnością.

W y k o n y w a n i e prac m o n t a ż o w y c h w w a r u n k a c h n i e z g o d n y c h z w y m a g a ­ niami narz ąd u wzroku w pływa n a t y c h m i a s t na efekty pracy. Obok efek­ tu n a t y c h m i a s t o w e g o maray do c z y n i e n i a z e f e k t e m o d r o c z o n y m (także n e g a t y w n y m ) w postaci obn i ż o n e j sprawn oś ci narządu wzroku.

Punk te m o dn i e s i e n i a dla z aob s e r w o w a n y c h w ar u n k ó w o ś w iet le ni a są normy natę że nia światła (por. tab. 7).

T a b e l a 7 Oce na n a t ę ż e n i a o ś w iet le ni a

Stopień Nat ę ż e n i e o ś wi et le ni a Stanowi sk a pracy

1 X ' słownie liczba X

1 zgo dn ie z normą odp ow i e d n i e 25 24,3

2 p o ni że j normy,

do 50 zad o w a l a j ą c e 26 25,2

3 po n iż ej normy,

50-100 n i e w y s t a r c z a j ą ­ce 24 2.3,3

4 poni że j normy,

101-150 ni s k i e 17 16,5

5 p o n iże j normy,

151 b. ni sk ie 11 10,7

Ze s z c z e g ó ł o w y c h i nformacji wynika, że tylko 2 4 , 3X s tanowisk p ra c y ma warunki z godne z ob o w i ą z u j ą c ą normą.

N a j czę śc ie j wy s t ę p u j ą c y m i m a n k a m e n t a m i w zakresie o św ie t l e n i a

s ą : '

- zbyt w y s o k o u m i e s z c z o n e ź ródło światła,

- z a n i e c z y s z c z e n i e opra w źródła świat ła (we w s z y s t k i c h b a d a ­ nych p rz ed s i ę b i o r s t w a c h ) ,

n i e w ł a ś c i w i e u s y t u o w a n e ź ró dło światła, s k i e r o w a n e tylko na część po wi e r z c h n i r o b o cz ej ,-z a prac ow ni ki em,

- p r z e p a l o n e świetlówki, żarówki.

Z u c h y b i e ń tych wynika, że nie tylko br ak m o ż l iw ośc i z akupu św ie tl ó w e k czy żaró we k stanowi p r z y c z y n ę n i e w ł a ś c i w e g o o ś w i e t l e n i a st a n o w i s k a pracy. D e c y d u j e o tym c z ę s t o już sam pro jek t - hal p r o ­ d uk cyjnych, m a s z y n i urządzeń.

W p r o w a d z e n i e zmia n wi ą z a ć się musi z dużymi n a k ł ada mi f i n a n s o ­ wymi. B r ak uj e jednak w y t ł u m a c z e n i a z a n i e d b a ń w tych s ytu acjach, w k t ór yc h oprawy źródeł świa tł a są br u d n e - nawet tam, gdzie pr oce s t e c h n o l o g i c z n y e m i t u j e duże ilości p yłu o s i a d a j ą c e g o na o pr aw ach źródeł światła, trudno jest u s p r a w i e d l i w i ć te n i e do pat rz en ia .

Ws pó ł c z e s n y świat obok w ielu zag r o ż e ń zwan yc h c y w i l i z ac yj ny mi d o st ar cz a nam jed neg o b ardzo po wa żn eg o, p r ze d kt ór ym czł owiek nie jest w stanie się u ch ronić - hałasu. Za gad n i e n i e to posiada bardzo bo gatą literaturę. Duża część o p r a c o w a ń ma także cha r a k t e r p o p u ­ larny, ich za da n i e m jest bo wi em u ś w i a d o m i e n i e nam stopnia z a g r o ż e ­ nia. L i t e r at ur a e rg o n o m i c z n a w yp o w i a d a się w s posób j e d n o z n a c z ­ ny o s z k o d li woś ci w yst ę p o w a n i a n a d m ie rn ej ilości dźw ię k ó w w ś r o ­ dowisku, w kt óry m pr ze b y w a człowiek. W ska zu je się, że je dny m z p r z e j a w ó w tego jest duża ilość p r z y p a d k ó w u p o ś l e dz en ia słuchu. W końcu lat s i e d e m d z i e s i ą t y c h z a r e j e s t r o w a n o pon ad 20X pr zy pa d k ó w tej c h o rob y w śród w s z y s t k i c h ch o r ó b zawodowych. Przemysł lekki, jako d om inu ją cy w r eg ion ie łódzkim, prze wod zi także w tej s t a t y ­ styce. W y s t ęp uj e znac zna ilość p r z y p a d k ó w pr z e k r a c z a n i a d o p u s z ­ c z a l n e g o pozio mu hałasu.

K o n s e k w e n c j e w y n i k a j ą c e z pracy w y k o n y w a n e j w wa r u n k a c h h a ł a ­ su zostały o p i s ane w l i t e ra tu rz e p o d s t a w o w e j z tego zak re su i zwa ln ia to autora z o bo w i ą z k u s z c z e g ó ł o w e g o rozważ an ia tej k w e ­ s t i i 4 . W y st ar czy nadmienić, że z a c h o w a n i e c z ł owi ek a nie tylko w m i e j s c u pracy, ale i poza nim jest w yp a d k o w ą d z i a ła nia war un kó w pracy, w tym także hałasu. Z wo l n i o n e bądź bł ęd ne r e a kc je na b o d ź ­ ce to wynik d z ia ła ni a m. in. tego w ł a ś n i e czynnika, zaś k o n s e ­ k w en cj am i ich są wypad ki przy pracy i ob ni żon a go to w o ś ć do w y k o n y ­ wa nia pracy.

Nie można p o min ąć w a ż n e g o asp ekt u o m a w i a n e g o zagadn ie nia , tj. m o ż l i w o ś c i i k o s źtó w z w i ą z a n y c h z dz ia ł a n i a m i ma ją cy mi na celu z m n i e j s z e n i e n a t ę ż e n i a hałasu. W p r z e d s i ę w z i ę c i a c h tych p o w i ­ ni en p r z e w o d z i ć prz em ys ł m o t o r y z a c y j n y i m aszynowy, gdyż tam po ws t a j ą u r z ą d z e n i a b ędą ce p ó ź ni ej ź r ó d ł e m hałasu. Znane firmy m o ­ to r y z a c y j n e , p o d e j m u j ą c się takich zadań, stwierdziły, że o b n i ­ żenie ha ła su o 1 dB k o s z t u j e IX ceny samochodu, d al sz e o b ni ża ni e czyni ten rac hu ne k bar d z i e j ko sztownym. Nie stanowi to p r z e s z k o ­ dy w sz uk ani u r oz w i ą z a ń cichych, s t w a r z a j ą c y c h od po wi e d n i k o m ­ fort jazdy i n ie z w i ę k s z a j ą c y c h ha łas u na drogach. W p r a k t y c e w n i e k t ó r y c h k r a j a c h m oż n a spotkać us ta wy n a k ł a d a j ą c e o b owi ąz ek dzia­ łania w ki er u n k u z a g w a r a n t o w a n i a o d p ó w i e d n i c h w a r u n k ó w życia

4 M. F i r k o w s k i , Wpły w c z y n n i k ó w m a t e r i a l n e g o ś r o d o ­ wis ka pracy na p r o d u k c y j n e z a c h o w a n i e pracownika, ZNUŁ 1980, S. II, z. 47, s. 121-137.

i pracy. I tak np. w Holandii ustawa z 1979 r. zakłada o g r a n i ­ czenie ha łasu w m i e s z k a n i a c h do 45 d B 5 .

Sprawienie, by w fabrykach i m i e s z k a n i a c h było ciszej, będzie kosztowne, ale skutki ni ep o d e j m o w a n i a tych działań w pr ze szłości są wymowne, o czym świadczy ilość pr zy pa d k ó w g łu choty zawodowej.

Za mi es zc zon e w opra cow an iu informacje dotyc zą ce środow is ka aku s t y c z n e g o wskazują, że za sa d n i c z y m p r o bl eme m jest n a r a ż a ­ nie czł ow ie ka na pracę w hałasie.

W p rak t y c e p r z e d s i ę b i o r s t w prz yjm uj e się, że wartość, która nie p rz ekr a c z a 90 dB, nie wymaga p o d e j m owa ni a działań p o p r a w i a j ą ­ cych ś ro do wi sko akustyczne. Należy zwró ci ć uwagę na to, że mylnie in te rp re tuj e się tam wsk az ani a normy, bo wi em p oz io m 90 dB o k r e ś ­ lony jest jako maksymalny, któ re go p r z ek ro czy ć nie wolno, a w PN-77 N- 03 10 ' ( a r k u s z 01) p odane są wartości d op us z c z a l n e g o p o z i o ­ m u dźw ięków dla określony-ch grup pracowniczych.

Mają c to na uwadze, d o k o nu ją c oceny e rgo no m i c z n e j stanowisk pracy, ustalono, że 58,3% p r a c o w n i k ó w p rz eby wa w hałas ie 80- -95 dB, zaś 5,8% w h a ła si e powyżej 95 dB (por. tab. 8).

T a Ocena środo wi sk a a k u s t yc zn eg o e 1 a 8 Stopień V. N a t ęż en ie dźw ię kó w S ta no wi sk a pracy słownie dB liczba % ) m in i m a l n e p o ni że j 50 - -2 małe 50-65 17 16,5 3 d op u s z c z a l n e 65-80 20 19,4 4 duże 80-95 60 58,3 5 ba r d z o duże p o w y ż e j 95 6 5,8

Zw r a c a j ą c uw agę na stan wa ru n k ó w pracy w za kr es ie te.go c z y n n i ­ ka, nie mo żna p o m iną ć faktu, _{że nie są o d d z i e l o n e - izolow an e te}

J. Ż u k o w s k i , Cena ciszy, "Przegląd T e c h n i c z n y ” 1979, nr 27, s. 41; K. K a r w i c k a , G ło śn ie j o hałasie, " P r z e ­ gląd T ec hniczny" 1981, nr 5, s. 5 oraz 1982, nr 27, s. 7.

urządzenia, które pracują najgłośniej, nie zawsze też stos ow an e są os łony ele men tó w p ra cu j ą c y c h (obrabiarek).

N i ep ok oi ć musi także to, że po z i o m d źwięków e m i t o w a n y c h przez maszy ny i ur ząd ze ni a jest p o d wy żs za ny przez zbyt głośno n a s t a ­ wi one głośniki e m i tu ją ce p r o gr am radiowę zła zakładowego.

Obraz s tanowisk pracy zaryso wa ny przez analizę e r g o n omi cz ną skłania do refleksji. Zest aw ie ni e ocen o s t a t e c z n y c h (zbiorczych) w tab. 9 d o w o d z i , ż e wię ksz oś ć stan ow is k pracy zmusza z a t r u d n i o n e ­ go tam c z ł ow ie ka do pr ze z w y c i ę ż a n i a neg at y w n y c h zjaw is k w y n i k a j ą ­ cych z rz ec zo w e g o i fizyczn eg o środowi sk a pracy.

Pr z e d s t a w i o n y materi ał ś wi ad czy o tym, źe trudno mówi ć o uw z g l ę d n i e n i u cech p s y c h o f i z y c z n y c h przy p r o j e k t o w a n i u i or

ganizo-T a b e l a 9 Ocen a e r g o n om ic zn a stan ow isk pracy

Stop ień Ocena

St an ow is ka pracy pkt słowna liczba X 1 do 8 p r z y g o t o w a n i e p r ac y i jej e le m e n t ó w do w y m a ga ń człor wieka - idealne ' > 2 9-16 stan p r z y s t o s o w a n i a nie budzi wię k s z y c h z a s t r z e ­ żeń. Zwrócić należy uwagę jedy ni e na te n i e lic zn e stanowiska, k t ó r y c h p r z y ­ st os ow an ie odb ieg a od nor-

ny 2 1.9

3 17-24 praca o db ywa Się dzięki d o d a t k o w e m u wysi łk ow i p r a ­ cown ik a m a j ą c e m u na celu p r z e z w y c i ę ż e n i e n e g a t y w ­ nych zjawisk w y n i k a j ą c y c h ze źle u k s z t a ł t o w a n y c h c zy n n i k ó w pracy 87 84,5 4 25-32 znaczne z a g r o ż e n i e n i e k t ó ­ rymi czynnikami w y s t ę p u j ą ­ cymi na s t a n o w i s k u pracy 14 13,6 5 KN 1 O s t a n ow is ko pra cy wymaga n a t y c h m i a s t o w e j p r z e b u d o ­ wy. Czynniki sta no wi sk a pracy stwa rz ają ba rd zo d u ­

waniu st anowisk pracy, skoro tylko w p r zy pa dku dwóch stan ow isk mo; żna było s twi er dz ić z a d o w a la jąc y p oz io m ergonomiczny.

Na jp o w a ż n i e j s z e uchybi en ia z p unktu wi dz eni a ergonomii s t a n o ­ wiły:

- ni eod p o w i e d n i a kon str uk cj a i wy pos a ż e n i e st an ow isk a pracy, nie z a p e w nia ją ce pracown ik owi wygody i bezpieczeństwa;

- w y s t ę p o w a n i e prac n a d m ie rn ie o b c i ą ż a j ą c y c h o rg an i z m c z ł o w i e ­

ka; ,

- nie u w z g l ę d n i e n i e rodzaju pracy przy ks zt ałt o w a n i u m i k r o k l i ­ matu w- mie js cu pracy;

- ni ed o s t a t e c z n e i n ie pra w i d ł o w e o ś w ie tl eni e m i e js ca pracy; - nadm ier ny po ziom dźwięków.

Uwagi te k i e r o w a n e są do służb o d p o w i e d z i a l n y c h za t worzenie i utr z y m y w a n i e k om f o r t u pracy. Fu n k c j o n u j ą c e w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h służby bhp roli tej nie 3pełi.iają, nawet w o gr a n i c z o n y m z a k r e ­ sie. Rola, jaką powi nn y one pełnić, w ymaga p r z e p r o w a d z e n i a wielu zmian, zarów no w s amych ko m ó r k a c h bhp, jak i w p o d ej śc iu kadry kie­ rowniczej do za gad n i e n i a człowi ek a w miejs cu pracy. P o w i nn o n a s t ą ­ pić wzm oc n i e n i e k a d r o w e służb bhp, tak pod w zg l ę d e m jakościowym, jak i ilościowym. Nie można p o m in ąć także konieczności, o której w s p o m n i a n o na poc zą tk u opracownia: d o s t a r cz eni a i*# narzędzi b a ­ da wc zy ch i p rz yr z ą d ó w pomiaro wyc h. Komórki te powinny mie*ć za z a ­ danie p r o w a d z e n i e analiz ergo no mic zn yc h; dopiero n a v tej p o d s taw ie m o ż liw e b ędzie b u d o w a n i e pla nó w p r z e d s i ę w z i ę ć p o d n o s z ą c y c h b e z ­ p i e c z e ń s t w o i komf or t pracy.

Ma rek F irkowski

E R GO NO MI C AN AL YS IS AND E V A L U A T I O N OF SE LE CTE D JOBS

When f o c u ss in g at t e n t i o n on ac tiv i t i e s aiming at h umaniza- tion of work processes, it is nece ss ar y to d e t er mi ne the degree to whi ch c o n d i t i o n s r egu ir ed by e r g o n o m i c s are fulfilled. A start- ing point for these h u m a n i z i n g e f f o r t s should be e r g on omi e analysi9. The m e t h o d o l o g y in this field has not be en fully de- yeloped. This art icl e co nt ai ns an a na l y s i s of s i tua tl on o bs erv ed in the e nt er p r i s e s und er survey, or morę p r e ci sel y on 103 jobs, Finał e r g on om ie e v a l u a t i o n of these ca ses indi cat es that only very few jobs can be c o n s i d e r e d as p r o p e r l y prepared, wh ile most jobs are c h a r a c t e r i z e d with lack of m a t e r i a ł and p hy s i c a l a d a p t a t i o n of p a r t i c u l a r jobs to the r e q u i rem en ts p.osed by raan in the pro- cess of work.