ANGELIKA MODLIASKA-PIEKARZ *
VARIETAS METRYCZNA
POETYCKIEJ PARAFRAZY PSAHTERZA CASPARA CUNRADUSA
Doktor Caspar Cunradus z WrocRawia (1571-1633) nale[y do grona naj-bardziej znanych i cenionych przedstawicieli `laskiego humanizmu z prze-Romu XVI i XVII stulecia. Poza poetycka parafraza PsaRterza, której po-`wiecono niniejszy artykuR, jest on autorem znacznej liczby ró[norodnych utworów poetyckich. Cunradus opublikowaR samodzielnie badf wspólnie z innymi autorami okoRo stu ró[norodnych dzieR w latach 1598-16321.
Nie-watpliwie jednym z najwa[niejszych i zadziwiajacym swa kunsztowno`cia utworem jest poetycka wersja PsaRterza napisana w jezyku Raciiskim. Zo-staRa ona opublikowana najpierw w cze`ciach – kolejno dekadami, czyli po dziesiej psalmów w ka[dej publikacji. Dekady I-VII wydano we Frankfurcie nad Odra w latach 1602-1604, natomiast dekady VIII-XV w Legnicy w la-tach 1604-16062. CaRy PsaRterz ukazaR sie w Ole`nicy w 1607 r.3, wznowiono
Dr ANGELIKAMODLIASKA-PIEKARZ – adiunkt, Biblioteka Uniwersytecka KUL, OddziaR
Zbio-rów Specjalnych, Sekcja Rekopisów; adres do korespondencji: ul. Chopina 27, 20-023 Lublin; e-mail: angelikamodlinska@wp.pl
1 Niemal caRa twórczo`j Caspara Cunradusa zostaRa skatalogowana w internetowej bazie zbiorów specjalnych Biblioteki Narodowej. Druki XVI-XVIII w. Katalog mikrofilmów.
http://mak.bn.org.pl/cgi-bin/makwww.exe?BM=21&IM=02&TX=&NU =04&WI= CUNRADIbCHRISTIAN.
2 C. C u n r a d u s, Prima Psalmodiae Davidicae decas vario carminum genere reddita..., Francofurti ad Oderam: typis Andreae Eichorn 1602; Secunda ... decas..., Francofurti ad Oderam: typis Voltzianis 1603; Quarta ... decas, Francofurti Marchionum: typis Sciurinis [1603];
Quin-cta… decas..., Francofurti ad Oderam: typis Voltzianis 1604; Sexta... decas..., Francofurti: typis
Sciurinis 1604; Septima ... decas..., Francofurti: typis Sciurinis 1604; Octava ... decas..., Lignici: typis Sartorianis 1604; Nona ... decas..., Lignicii: typis Nicolai Sartorii 1604; Decima ... decas ..., Lignicii: typis Nicolai Sartorii 1605; Undecima ... decas..., Lignicii: typis Nicolai Sartorii [1605];
Duodecima ... decas..., Lignicii: typis Nicolai Sartorii [1605 ?]; Decima tertia ... decas, vario...,
Lignicii: typis Sartorianis 1606; Decima quarta ... decas, Lignicii: typis Sartorianis 1606; Ultima
go w Ole`nicy 1615 i w tym samym roku we Frankfurcie nad Odra. Para-fraza, w której prawie ka[dy psalm napisany zostaR w innym ukRadzie me-trycznym, zachwyciRa swa uczono`cia wielu ówczesnych poetów. Swoje po-chwaRy na poczatku edycji caRo`ci dzieRa wygRosili tacy twórcy jak: Daniel Bucretius, Tobias Fischer, Ioannes ab Hoeckelshoven, Bartholomeus Ben-ckius, Andreas Calagius, Ioannes Timaeus, Christophorus Lindner, Tobias Aleutner, Henricus Clingerius, Balthasar Exnerus i Nicolaus Pelargus4. Widaj,
[e parafraza byRa nastawiona na popis erudycyjnego mistrzostwa i ogromnej wiedzy z zakresu metryki i prozodii. Cunradus wprawnie posRuguje sie nie tylko najpopularniejszymi metrami, takimi jak dystych elegijny, heksametr daktyliczny czy jedenastozgRoskowiec falecejski, ale stosuje tak[e miary mniej znane, czerpane tak z poezji greckiej, jak i rzymskiej.
Poetyckie przeróbki psalmów napisane w jezyku Raciiskim w ró[nych miarach wierszowych staRy sie modne dzieki sukcesowi parafraz psalmicz-nych George’a Buchanana. Nie byR on jednak ani pierwszym parafrazujacym psalmy poeta, ani jedynym, który zastosowaR w psalmach metryczna
varie-tas. W tym miejscu warto dodaj, [e pierwsze renesansowe parafrazy
poetyc-kie caRego PsaRterza, autorstwa Francisca Bonadusa5 i nieco pófniejsza
He-liusa Eobanusa Hessusa6 i Jana Spangenberga7, miaRy jeszcze jednolita
budo-we metryczna – wszystkie psalmy oddane byRy w dystychu elegijnym. Wkrótce jednak parafrazujacy w opozycji do tych pierwszych przeróbek za-czeli stosowaj ró[ne rodzaje wersów, uznajac, [e nie mo[na ró[norodnych tematycznie i gatunkowo psalmów przedstawiaj w jednakowy sposób. Para-frazowano wiec psalmy w dystychu, heksametrze oraz kilku najpopular-niejszych miarach lirycznych. Stopniowo kolejni autorzy starali sie wykazaj coraz wiekszymi umiejetno`ciami, stosujac coraz to wieksze zró[nicowanie miar wierszowych. Przed Buchananem ró[norodne miary wierszowe zastoso-wali Antonius Flaminius8 i Ioannes Ganeius9, ale, jak wiadomo, najwieksza
3 C. C u n r a d u s, Psalmodiae Davidicae metaphrasis poetica, in qua singuli Psalmi singulari
carminis genere sine omni elisione evolvuntur, Olsnae Silesiorum: Praelo Bössemesseriano 1607.
4 Tam[e, s. (**) 2r - (**) 8r.
5 F. B o n a d u s, Eximi prophetarum antistitis regia Davidis oracula… ad Psalmorum seriem
centum quinquaginta numeris poeticis exarata, Parisiis: excudebat C. Wechelus 1531.
6 H. E o b a n u s H e s s u s, Psalterium Davidis carmine redditum, Marpurgi: ex officina Eucharii Cervicorni Agrippinatis 1537.
7 I. S p a n g e n b e r g u s, Psalterium carmine elegiaco redditum, Magdeburgae: ex officina Michaeli Lottheri 1544.
8 M.A. F l a m i n i u s, In librum Psalmorum brevis explatio.... Adiectae sunt in studiosorum
usum eiusdem auctoris in triginta Psalmos paraphrases versibus scriptae, Parisiis: Jacques
sRawe i uznanie w`ród zró[nicowanych metrycznie parafraz psalmicznych zdobyR psaRterz Buchanana w 30 miarach, przewa[nie lirycznych10, które
doczekaRy sie co najmniej 65 wydai do koica XVI wieku, a do koica XVIII stulecia ukazaRo sie ponad 130 wydai w 29 miastach11. Do`j popularny byR
te[ psaRterz Teodora Bezy, który zastosowaR 44 ukRady metryczne12. W tym miejscu warto zwrócij uwage, [e parafrazy psalmiczne Teodora Bezy mogRy byj dla Cunradusa gRównym, obok parafraz Buchanana, fródRem inspiracji w konstruowaniu kunsztownych ukRadów metrycznych. Nie osiagneRy one wprawdzie sukcesu szkockiego poety, ale Beza postawiR równie[ na ró[norodno`j miar wierszowych, w czym byj mo[e chciaR ksiecia poetów przewy[szyj, stosujac 44 ukRady metryczne, podczas gdy Buchanan tylko 30. U Bezy widaj wieksze na`ladownictwo metryki Boecjusza i jego ukRa-dów dystychicznych, znacznie mniej jest natomiast strof trzy- i cztero-wersowych (niedystychicznych), cze`ciej te[ ni[ inni autorzy stosujacy w psalmach metryczna varietas u[ywa stychicznie heksametru i jedenasto-zgRoskowca falecejskiego, kilkakrotnie dystychu elegijnego. Buchanan natomiast byR gRównie na`ladowca liryki Horacego, w kilku przypadkach siegnaR do metryki Boecjusza, Prudencjusza i Auzoniusza, tylko piej ukRa-dów stroficznych zostaRo stworzonymi przez niego kombinacjami metrycz-nymi nieznametrycz-nymi w poezji klasycznej13. Niektórzy parafrazujacy wykazali
sie niezwykRa wrecz wirtuozeria, jak na przykRad Gregorius Bersmannus14,
który zastosowaR 58 ró[nych miar wierszowych, badf jak Ioannes
9 I. G a n e i u s, Psalmi Davidici septuaginta quinque in lyricos versus, servata
Ecclesia-sticae versionis veritate et Hebraeorum varietate redacti, Lutetiae Parisiorum: per Nicolaum
Divitem 1547.
10 G. B u c h a n a n u s S c o t u s, Psalmorum Davidis paraphrasis poetica, nunc primum edita,
authore Georgio Buchanano Scoto, poetarum nostri saeculi facile principe: Eiusdem Davidis Psalmi aliquot a Theodorum Bezam Vezelium versi; Psalmi aliquot in versus Graecos nuper a di-versis translati, [s. l.]: apud Henricum Stephanum & eius fratrem Robertum Stephanum [s. d.].
11 Zob. A. M o d l i i s k a - P i e k a r z, Votum Davidicum. Poetyckie parafrazy psalmów w
jQ-zyku RaciSskim w XVI i XVII wieku, Lublin: TN KUL 2009, s. 247-248. WspóRcze`nie wydanie
krytyczne parafrazy Buchanana sporzadziR i wydaR Roger. P.H. Green: Ge orge Buchanan,
Poetic Paraphrase of the Psalms of David, edited, translated and provided with introduction and
commentary by R.P.H. Green, Genève 2011.
12 Th. B e z a, Psalmorum Davidis et aliorum prophetarum libri quinque. Argumentis et
La-tina Paraphrasi illustrati, ac etiam vario carminum genere latine expressi, Genevae: [Eustache
Vignon] 1579.
13 Na temat metryki psalmów Buchanana zob. R.P.H. G r e e n, George Buchanan’s Psalm
Paraphrases: Matters of Metre, w: Acta Conventus Neo-Latini Sanctandreani (Fifth international Congress of Neo-Latin Studies), ed. I.D. McFarlane, Binghamton–New York 1986, s. 51-60.
14 G. B e r s m a n u s, Psalmorum Davidis LXII. Paraphrasis poetica vario carminum genere, Servestae: typis Bonaventurae Fabri 1594.
scius15, który u[yR a[ 100 ró[nych miar. Niekiedy pomysRowo`j poetów
objawiaRa sie nawet w ten sposób, [e do wszystkich psalmów stosowali miary wcze`niej masowo nieu[ywane w psaRterzach, np. Rodolphus Leeman-nus16 oddaR caRy psaRterz tylko w jedenastozgRoskowcu falecejskim, a
Geor-gius Purbachius w jambach17, lub nawet tworzyli odrebne wersje tych sa-mych psalmów w ró[nym metrum – np. Marcus Hesseus napisaR dwa psaR-terze: jeden w strofach safickich, drugi za` w heksametrze18; Huldricus
Buchnerus sparafrazowaR Psalm 120 na 42 sposoby19, a Ioannes Bocatius przedstawiR Psalm 103 w siedmiu wersjach20. W ten sposób ró[norodne
miary wierszowe w jeszcze liczniejszych ukRadach stroficznych staRy sie, tak jak u Cunradusa, przykRadem nieprawdopodobnych wrecz umiejetno`ci me-trycznego kunsztu21. Trzeba jednak te[ pamietaj, [e prócz poetyckich
para-fraz psalmicznych niemaRe znaczenie dla propagowania i udoskonalania sztuki poetyckiej miaRy równie[ edycje dzieR Horacego, Prudencjusza, Boe-cjusza i autorów wspóRczesnych. Ci ostatni coraz cze`ciej dawali popis umiejetno`ci stosowania ró[norodnych miar metrycznych22, ale trzeba jednak
przyznaj, [e niewielu staj byRo a[ na tak wielka wirtuozerie sRowa i formy, jak to uczyniR w swoim psaRterzu Caspar Cunradus, który zastosowaR 149 ró[norodnych ukRadów metrycznych. Dla porównania w caRej swojej poezji Katullus zastosowaR 10 miar, Horacy i Ausoniusz – 20 ukRadów metrycznych, Prudencjusz – 18, Boecjusz – 26, a z autorów nowo[ytnych Michael Marullus – 16, Erazm z Rotterdamu – 18, a Ioannes Secundus – 15 miar23.
15 I. F r i t s c i u s, Psalterium Davidis et aliorum sanctorum prophetarum centenis generibus
carminum expressum, Lipsiae: apud Grossium, 1602. Wcze`niejsze wydanie: Budissinae 1593.
16 R. L e e m a n n u s, Psalterii paraphrasis poetica perpetuis hendecasyllabis reddita, Ti-guri: apud Christophorum Froschouerum 1580.
17 G. P u r b a c h i u s, Psalterium Davidis iambis puris redditum, [s. d. et l.]. Zob. J.A. F a b r i c i u s, Votum Davidicum, Hamburgi: vidua Felgineria 1729, s. 104.
18 M. H a s s a e u s, Libri quinque Psalmorum Davidis ... in carmen merè sapphicum
con-versi, Lubecae: ex officina typographica Laurentii Alberti 1601; heksametrem: Libri V psalmo-rum Davidis... metrica paraphrasi in heroicum conversi, a M. Marco Hassaeo, Lipsiae: apud I. Rosam 1605.
19 H. B u c h n e r u s, Psalmum CXX in odis Latinis diversi generis XLII expressum. Zob. J.A. F a b r i c i u s, Votum Davidicum..., Hamburgi: sumptu viduae Felgineriae 1729, s.78.
20 I. B o c a t i u s, Psalmi CIII. Hebdomelodia, w: Opera quae extant omnia poetica, ed. F. Csonka, t. 2, Budapest: Akad. K. 1990, s. 803-817.
21 PeRne zestawienie autorów, sparafrazowanych psalmów, zastosowanych miar i wydai: M o d l i i s k a - P i e k a r z, Votum Davidicum, s. 245-260.
22 Mnóstwo ró[norodnych metrycznie utworów publikuje biblioteka cyfrowa w Mannheim: http://www.uni-mannheim.de/mateo/camenahtdocs/camenapoem.html
Niewatpliwie parafraza Cunradusa byRa nastawiona na popis erudycyjnego mistrzostwa i ogromnej wiedzy z zakresu metryki i prozodii. }laski poeta z ró[nych miar wierszowych tworzy nowe ukRady, w które pieknym jezy-kiem klasycznej poezji wkomponowana jest tre`j psalmów biblijnych. Zapewne stworzenie dzieRa w takiej postaci byRo wynikiem gruntownych studiów nad ró[nymi edycjami Raciiskiego PsaRterza, komentarzami i teo-logicznymi interpretacjami, jak równie[ licznymi poetyckimi parafrazami tego samego rodzaju, tzn. takimi, w których zastosowano ró[norodne miary metryczne, a które szczególnie w tamtym czasie byRy bardzo popularne. Utwory pochwalne wyrafnie na to wskazuja. Wiekszo`j poetów z tego grona znaRo co najmniej kilkana`cie parafraz Raciiskich w miarach klasycznych i porównywaRo dzieRo Cunradusa z nimi. Niewatpliwie i jemu samemu byRy one dobrze znane. Dowód znajomo`ci ró[norodnych poetyckich Raciiskich parafraz PsaRterza w `rodowisku literackim WrocRawia daje nam za` inny znany `laski poeta – Andreas Calagius, piszac, zapewne na krótko przed lub nawet w trakcie tworzenia wRasnej parafrazy sze`jdziesieciu psalmów (opublikowanej dekadami w latach 1607-1609)24, panegiryk dla uczczenia
dzieRa Cunradusa. ZostaR on umieszczony ju[ w edycji z 1607 r. wraz z kilkunastoma innymi utworami, które przygotowali przyjaciele i znajomi autora jako rekomendacje tej poetyckiej parafrazy PsaRterza25. Oto on:
Prosternens sese ante Deum cum Rege Propheta, Atque precans miseris carmine rebus opem: Plurimus usurpat quod Buchananus et Hessus: Quodq[ue] Widebramus26, Stigeliusq[ue]27 canit. Quod Maior28, quod Bersmannus, quod Beza, quod Odis Fritschius, aut facili Fuschius29 ore movet. Quod Spangebergus, Latomus30, Lemannuset omnes Quis referat, laetos psallere vota Deo
Me Lyra Cunradi facilis, me molle, praecando Ut mulcere queam Numina, mulcet epos.
Modlac sie przed Bogiem wraz z królem Prorokiem W czasie trudno`ci szukaja pomocy w pie`ni, jak Buchanan i Hessus,
Pie`ni takie `piewali te[ Widebramus i Stigelius, PisaR je tak[e w odach Maior, Bersmanus i Beza, I Fritschius, a jeszcze Ratwiejszym jezykiem napisaR równie[ Fuschius,
UczyniR to tak[e Spangebergus, Latomus, Lemannus, Któ[ ich wszystkich wyliczy szcze`liwych, [e `pie-waja pie`ni Bogu!
Mnie za` porusza prosta lira Cunradusa, Mnie porusza jego peRne uczuj dzieRo, Abym i ja mógR Boga poruszyj swa modlitwa.
24 A. C a l a g i u s, Prima Psalterii Davidici decas, Vratislaviae: ex officina typographica Geo-rgii Baumani 1607; Secunda Psalterii Davidici decas, Vratislaviae: ex officina typographica GeoGeo-rgii Baumani 1607; Tertia Psalterii Davidici decas, Vratislaviae: ex officina typographica Georgii Baumani 1607; Quarta Psalterii Davidici decas, Vratislaviae: ex officina typographica G. Baumani 1608; Quinta Psalterii Davidici decas, Vratislaviae: ex officina typographica G. Baumani 1608;
Sexta Psalterii Davidici decas, Vratislaviae: ex officina typographica Georgii Baumani 1609.
Po poznaniu tre`ci powy[szego panegiryku wydaje sie raczej pewne, [e za-równo Calagius, jak i Cunradus oraz inni autorzy `lascy znali te parafrazy nie tylko ze sRyszenia lub jakich` bibliografii, lecz osobi`cie je czytali i analizo-wali. Biorac pod uwage, [e w ich pracy literackiej perfekcyjny warsztat filologiczny graR pierwszorzedna role oraz to, [e znajomo`j analogicznej lite-ratury byRa podstawowym obowiazkiem parafrazujacego, tak Cunradus, jak i jego na`ladowca Calagius musieli doskonale znaj wymienionych autorów i mogli z ka[dego po trochu czerpaj wiedze metryczna, jak i frazeologie. Psalmy Cunradusa zostaRy skomponowane w bardzo ró[norodnych mia-rach wierszowych, prawie ka[dy w innym ukRadzie, z zastosowaniem ró[-nych wariantów tych samych miar, ró[nym ukRadzie stroficznym, ró[nej liczbie wersów. Autor stworzyR w ten sposób 149 ró[nych kombinacji me-trycznych. Wiele z nich jest zupeRna nowo`cia na gruncie metryki Raciiskiej i greckiej. Nie mamy tu jednak do czynienia z jaka` nieokieRznana samowola poetycka, gdy[ wszystkie z tych miar wierszowych byRy znane w staro-[ytno`ci, nowo`cia byRy natomiast odmienne sposoby Raczenia ich ze soba, w innej kolejno`ci czy liczbie wersów w strofie. Rzadziej Cunradus stosowaR nowe warianty znanych ju[ miar, np. forme katalektyczna czy hiperkatalek-tyczna, gdy np. powszechnie stosowano tylko forme akatalektyczna danego metrum. Takie eksperymenty metryczne staRy sie mo[liwe dzieki druko-wanym traktatom poetyckim ró[nych autorów, starajacych sie wprowadzij mRodych twórców w arkana sztuki poetyckiej. Najlepszym i najwa[niejszym z nich jest niewatpliwie Poetices libri septem Iuliusa Caesara Scaligera31.
26 F. W i d e b r a m u s, Psalterium integrum carmine redditum … Cum unius atque alterius
Psalmi Paraphrasi, Argentorati: excudebat Theodosius Rihelius, impensis Samuelis Seelfisch 1579.
27 I. S t i g e l i u s, Psalmus LXVIII Exsurgat Deus latino carmine redditus, Vitebergae: apud Nicolaum Schirlentz 1538. OpublikowaR tak[e w dystychu elegijnym: Ps. 3, 11, 23, 24, 25, 34, 36, 37, 39, 45, 46, 51, 57, 61, 62, 65, 112, 70, 75, 83, 90, 92, 103, 116, 118, 122, 128, 131. Lipsiae: apud Valentinum Papam 1540.
28 I. M a i o r, Paraphrasis in Psalmos Davidis heroicis versibus expressa, Vitebergae: excu-sum typis Cratonianis 1577.
29 I.Ch. F u s c h i u s, Paraphrasis in omnes psalmos Davidis vario carminum genere, Smal-caldiae: Schmuck 1579.
30 I. L a t o m u s, Psalmorum Davidis centum in carmen conversio. His acceserunt duodecim
va-rio carminum genere redditi per Petrum Nannium, Antverpiae: ex officina Christophori Plantini 1572.
31 I.C. S c a l i g e r, Poetices libri septem, Lyon: apud Antonium Vincentium 1561; reprint: Stuttgart-Bad Cannstatt: Frommann 1964 i Frommann-Holzboog 1987. Najnowsze wydanie kry-tyczne: I.C. S c a l i g e r, Poetices libri septem. Sieben Bücher über die Dichtkunst, hersausge-geben, übersetzt, eingeleitet und erläutert von Luc Deitz, Band I-V oraz indeks, Stuttgart-Bad Cannstatt: Frommann-Holzboog 1994-2004. Tutaj wykorzystano: Band I: Buch 1 und 2, Stuttgart-Bad Cannstatt: Frommann-Holzboog 1994.
W ksiedze drugiej tego dzieRa, zatytuRowanej Hyle, przedstawiony zostaR niezwykle bogaty zestaw miar wierszowych i strof znanych w klasycznej poezji greckiej, rzymskiej i nowoRaciiskiej i ogólne zasady ich wykorzy-stania32. Scaliger rozró[nia nastepujace rodzaje wersów: 1) pyrrychiczne33,
2) jambiczne34, 3) jamby kulawe35, 4) trocheiczne36, 5) spondeiczne,
molo-sowe i daktyliczne37, 6) anapestyczne38, 7) chorijambiczne i peoniczne39,
8) z joników a maiore40, 9) z joników a minore41, 10) zRo[one eolskie42,
11) logaedie daktyliczne i anapestyczne (tj. daktyle i anapesty poRaczone z trochejami)43, 12) zRo[one chorijambiczne44, 13) antyspastyczne45, 14)
mie-szane z joników a maiore46, 15) mieszane z joników a minore47, 16)
peo-niczne mieszane48, 17) epichorijambiczne et epioniczne49, 18) inne50, 19)
zRo-[one mieszane51. Ka[dy z wymienionych rodzajów ma wersje ró[nej
dRugo-`ci: monometry, dymetry, trymetry, tetrametry, pentametry i heksametry, a nawet heptametry. A i te maja wersje katalektyczne, brachikatalektyczne, akatalektyczne i hiperkatalektyczne. W sumie Scaliger przedstawia okoRo 150 ró[nych miar i ich wariantów spotykanych w poezji greckiej i Raciiskiej. Niestety dla wspóRczesnego odbiorcy traktat ten, choj doskonaRy meryto-rycznie, stanowi pewne utrudnienie z powodu braku schematów metrycz-nych. Wszystkie wersy podane sa w postaci cytatów z poezji greckiej i Ra-ciiskiej, co wymaga doskonaRej znajomo`ci iloczasu i reguR metryki. WspóR-cze`ni autorowi, podobnie jak Cunradus, nie mieli zapewne kRopotu z
32 Zob. C.M. D u n n, Scaliger and Metrical Theory, w: Acta Conventus Neo-Latini
Amstelo-damensis, ed. P. Tuynman, München: Fink 1979, s. 352-357.
33 Sc ali ge r, Poetices, Liber II, Caput VII, s. 474-476. 34 Tam[e, Caput VIII, s. 476-481.
35
Tam[e, Caput IX, s. 482-483.
36 Tam[e, Caput X, s. 484-488. 37 Tam[e, Caput XI, s. 488-494. 38
Tam[e, Caput XII, s. 494-498.
39 Tam[e, Caput XIII, s. 498-499. 40 Tam[e, Caput XIV, s. 500-502. 41 Tam[e, Caput XV, s. 502-505. 42 Tam[e, Caput XVI, s. 506-510. 43
Tam[e, Caput XVII, s. 510-515.
44 Tam[e, Caput XVIII, s. 516-520. 45 Tam[e, Caput XIX, s. 520-528. 46 Tam[e, Caput XX, s. 528-531. 47 Tam[e, Caput XXI, s. 532-534. 48
Tam[e, Caput XXII, s. 534-540.
49 Tam[e, Caput XXIII, s. 540-545. 50 Tam[e, Caput XXIV, s. 546-554. 51 Tam[e, Caput XXV, s. 554-560.
poznawaniem niuansów metrycznych. Kilkadziesiat ró[nych form przezei zaprezentowanych niewatpliwie stanowiRo doskonaRa inspiracje dla poetów stosujacych w swej twórczo`ci liczne i ró[norodne metra, ale, co szczególnie wa[ne, tak[e zachete do tworzenia zupeRnie nowych form i wariantów metrycznych dotychczas niestosowanych, np. poprzez zmiane rodzaju wersu np. z daktylicznego na anapestyczny, czy w zmianie jego dRugo`ci np. w danym wypadku u[ywano dymetru, a kto` wprowadza tetrametr. A oto jak Scaliger zacheca do tworzenia nowych kombinacji metrycznych:
Ultimus compositionis modus erat versuum diversorum copulatio. Sunt autem diversi aut genere aut quantitate: genere quemadmodum in elegia dactylico assuitur anapaestus; quan-titate, veluti cum dimeter tetrametro subditur generis eiusdem. Nulla vero certa lex est. Tuo arbitriatu poesin opulentiorem potes efficere hoc scribendi modo, iudicio tamen adhibito, nec venere neglecta. Quibus artibus tempera-menta non vulgaria quaesivere et Horatius et Severinus. Hic etiam multo plura coaptavit52.
Ostatni sposób komponowania utworów to Ra-czenie ró[nych wersów. Sa zatem ró[ne [miary wierszowe] tak pod wzgledem rodzaju, jak i iloczasu. Zmiana rodzaju nastepuje wtedy, gdy np. w elegii zamiast daktyla wystepuje anapest, a zmiana iloczasu wersu nastepuje wtedy, gdy dymetr danego rodzaju metrum zostanie zasta-piony tetrametrem, gdy[ nie ma [adnego twardego prawa [w kreowaniu struktur wier-szowych]. Dzieki twojej inwencji mo[esz uczynij poezje bogatsza stosujac ten rodzaj pisania wierszy. Uwa[aj jednak, aby nie zanied-bywaj [poetyckiego] wdzieku. Horacy i Sewe-riusz nie uwa[ali tego rodzaju twórczo`ci za pospolite zajecie. Ten[e wRa`nie wiele nowych form wprowadziR do poezji.
Scaliger uwa[aR wiec, [e [adne prawo nie zabrania poecie tworzyj innych form ni[ te, które dotychczas byRy w u[yciu. Tak robili przecie[ inni wy-nalazcy – Horacy wprowadziR do poezji rzymskiej formy dotad nieznane, które z powodzeniem zostaRy przyjete i chetnie je pófniej na`ladowano. Nie-watpliwie zainspirowany poetyka Scaligera rozwój kombinatoryki metrycz-nej nadaR temu zjawisku charakter uczono`ci i kunsztowno`ci. Tworzenie nowych ukRadów metrycznych wymagaRo bowiem gruntownej wiedzy me-trycznej i niezwykRej sprawno`ci w posRugiwaniu sie sRowem. Wypowiedf musiaRa byj przecie[ zrozumiaRa dla odbiorcy, miej odpowiednia siRe wy-razu, walory estetyczne. Poezja kunsztowna byRa wiec czesto rozumiana jako umiejetno`j tworzenia wedRug okre`lonych prawideR sztuki, których nale[aRo przestrzegaj, i umiej stosowaj je w praktyce, ale z naciskiem, [e o sukcesie literackim danego dzieRa mo[na byRo mówij dopiero wtedy, gdy twórca na bazie dobrze opanowanej teorii potrafiR wRasnym wysiRkiem stworzyj co`
nowego, czego inni nie przedstawiali w taki sposób, i tym samym wpro-wadzaR te nowe formy do kanonu lektur godnych do na`ladowania przez kolejnych literatów. Tego rodzaju poezje mógR zatem tworzyj ka[dy, kto z tymi zasadami sie zapoznaR i opanowawszy umiejetno`j ich stosowania, wykazaR sie przy tym zdolno`cia Raczenia dotychczas znanych form w nowe kombinacje metryczne, sRu[ace okre`lonemu celowi, budzace zachwyt czy-telnika nad nowo`cia poprzez okre`lony efekt literacki. Twórca tego rodzaju poezji nie musiaR zatem miej naturalnego talentu, lecz wyuczone umiejet-no`ci. Zwraca na to uwage jedna z najbardziej znanych definicji poezji kunsztownej, której autor stwierdza:
Nomine carminis artificiosi intelligitur carmen iuxta artem specialem scriptum, quod plus de arte cum labore, quam de ingenio.
Nazwa utworu kunsztownego okre`la sie utwór poetycki pisany wedRug specjalnej sztuki, który wiecej zawdziecza sztuce i staraniu, ni[ talen-towi53
Podobnie wyra[a sie karmelita Paschasius od `w. Jana Ewangelisty w trak-tacie zatytuRowanym Poesis artificiosa54. Poetyke te warto w tym miejscu
przywoRaj, bo choj opublikowana zostaRa kilkadziesiat lat pófniej ni[ dzieRo Cunradusa, doskonale odzwierciedla praktyke poetycka uprawiana w drugiej poRowie XVI i pierwszej poRowie XVII stulecia:
Poesis dividitur in Naturalem et Artificialem sive Arbitrariam, quarum prima, id est natu-rale, agit instinctu ingenii naturali secundum sua metra naturalia. Carmen naturale est ordo sive sensus metricus, quando singuli carminis pedes suo ordine secundum metri regulas ad prosodiae normam collocantur, prout infra in-quirent patebit, dum agetur de variis generibus carminis naturalis. Altera vero id est Artificia-lis seu Arbitraria instinctu proprii genii se-cundum certas regulas et inventiones suo loco ad imitationem Iuventuti proponenda55.
Poezje mo[na podzielij na naturalna i kunsztow-na, czyli subiektywkunsztow-na, z których pierwsza, to jest naturalna, powstaje pod wpRywem naturalnego natchnienia, wedRug swojego naturalnego rytmu. […] Pie`i naturalna jest ukRadem [sRów] wedRug zasad metrycznych, kiedy poszczególne stopy wiersza swoim porzadkiem wedRug prawideR me-tryki Racza sie zgodnie z zasadami prozodii, i jak to poni[ej zostanie pokazane, tak dzieje sie w przypadku ró[nych rodzajów pie`ni naturalnej. Druga za`, to jest kunsztowna, czyli subiektywna, powstaje z wRasnej koncepcji autora i nowych pomysRów tworzonych wedRug pewnych reguR sztuki i ta odpowiednio powinna byj przedsta-wiana mRodzie[y do na`ladowania.
53 Rkps Czart. 2373 I, s. 99-100. Cyt. za: T. M i c h a R o w s k a, Staropolska teoria
geno-logiczna, WrocRaw: ZakRad Narodowy im. Ossoliiskich 1974, s. 140.
54 F. P a s c h a s i u s a Joanne Evangelista de Monte Carmelo, Poesis artificiosa, Herbipoli: Johann P. Zubrodt 1668.
SzczegóRowa definicje poezji kunsztownej podaje natomiast w cze`ci piatej swojego traktatu, która w caRo`ci po`wiecona zostaRa wszystkim rodzajom poezji kunsztownej:
Carmen Artificiale sive Arbitrarium illud est, quod ad Poetae arbitrarium ingenioso lusu in-ventum servatis servandis, tam metris quam syllabarum quantitatibus conficitur in quo sive sensus metri numeri, sive vocabulorum varie-tas intercurrit sub quo genere multa includun-tur; prout singulatim de quolibet agetur. Est autem haec poeseos inventio studiosa non mi-nus gratiosa, quam curiosa et primo numero56.
Poezja kunsztowna, czyli subiektywna, to jest taka, która pod wpRywem wRasnego przemy`-lenia poety pozwala tworzyj zgodnie z wRas-nym osadem, zachowuje natomiast to, co nale[y zachowaj zgodnie z reguRami metrycz-nymi jak i iloczasem sylab. Zawiera ona w sobie wiele [nowych rzeczy] w danym rodzaju poezji, czy to na gruncie metryki, czy te[ do-boru wyrazów, sednem za` tej poezji jest uczono`j, a tak[e przyjemno`j, a w pierwszym rzedzie niezwykRo`j.
Paschasius jest zatem kontynuatorem my`li Scaligera na temat subiektyw-nego stosowania zró[nicowanych miar metrycznych. Aspekt subiektywsubiektyw-nego ujecia znanych reguR i prawideR do tworzenia zupeRnie nowych form daje asumpt do stwierdzenia, [e przedstawiona przez Scaligera kategoria
com-posita per cohortes, czyli utwory zRo[one z wersów ró[nej miary, to wRa`nie
wszelkie rodzaje poezji kunsztownej, tym bardziej [e w tym samym roz-dziale omawia on kilka przykRadów kunsztownej poezji figuralnej, takie jak SkrzydRa, Topór, Jajko. Mo[na zatem przyjaj, [e kunsztowno`j poezji ów-cze`ni twórcy traktowali bardzo ró[norodnie. Za kunsztowne uznawano wszystko, co podlegajac sztuce poetyckiej, byRo wyrazem pewnej niezwyk-Ro`ci, majacej zaskoczyj czytelnika czy to nietypowa tematyka, czy te[ no-wymi miarami metrycznymi lub innymi ni[ te, które dotychczas w danym gatunku byRy przyjete, innym ich zastosowaniem, czy te[ ró[norodno`cia sRownictwa, zabawami sRownymi czy gra znaczei itp. Idac zatem za my`la Paschasiusa, parafrazy psalmiczne napisane w licznych i ró[norodnych mia-rach wierszowych, takie jak utwory Buchanana, Bezy, Bersmanusa czy Cun-radusa, mo[na potraktowaj dwojako: albo zaliczyj je do poezji lirycznej57,
która uwa[ano zwykle za poezje naturalna, albo zaliczyj je do poezji typowo kunsztownej, jako przykRad poezji muzycznej i dfwiekowej, których gRównym atutem, majacym zadziwij czytelnika, byRo bogactwo form metrycznych, umo[liwiajacych ró[norodna, przyjemna dla ucha recytacje utworów58.
56 Tam[e, s. 49-50.
57 Paschasius, rozpoznajac 67 rodzajów poezji kunsztownej, zalicza do niej równie[ poezje liryczna. Tam[e, s. 51.
W psaRterzu Cunradusa eksperymentów metrycznych jest bardzo du[o, poniewa[ `laski poeta chciaR ka[dy psalm przedstawij za pomoca innego metrum i tylko jeden raz na 150 psalmów powtórzyR dany ukRad. Cunradus z upodobaniem stosuje ró[norodne metra jambiczne, najcze`ciej dymetr jam-biczny akatalektyczny i dymetr jamjam-biczny katalektyczny, czyli anakreontyk jambiczny, oraz trymetr jambiczny akatalektyczny, ale spotykamy te[ u nie-go trymetr jambiczny katalektyczny, a nawet trymetr jambiczny hiperkata-lektyczny. Z miar daktylicznych stosuje chetnie wers adonijski, trypodie dak-tyliczna katalektyczna (hemiepes) i akatalektyczna, dymetr daktyliczny kata-lektyczny i akatakata-lektyczny, heksametr, rzadziej pentametr elegijny. Z miar trocheicznych najcze`ciej wybiera dymetr trocheiczny katalektyczny i dy-metr trocheiczny akatalektyczny, rzadziej trydy-metr trocheiczny katalektyczny, nigdy za`, co ciekawe, nie zastosowaR trymetru trocheicznego akatalektycz-nego. Do najcze`ciej u[ywanych miar bez watpienia nale[a jednak chori-jamby, i to zarówno czyste, takie jak ferekratej, glikonej, wiersze askle-piadejskie mniejsze czy askleaskle-piadejskie wieksze, a tak[e chorijamby mie-szane, takie jak jedenastozgRoskowiec falecejski, dziesieciozgRoskowiec i je-denastozgRoskowiec alcejski, jeje-denastozgRoskowiec saficki. Bardzo liczne sa u niego miary logaedyczne, tj. daktyliczno-trocheiczne, zaliczane wspóR-cze`nie równie[ do miar chorijambicznych, np. metrum arystofanejskie i met-rum hipponakteum, wiersz archilochijski, tetrapodia i pentapodia logaedycz-na. Rzadko natomiast u[ywa anapestów i miar z joników a minore, raz u[yR jambu kulawego i kilkakrotnie zastosowaR miary zRo[one. Miary wierszowe Cunradus na`laduje zarówno z poezji greckiej, jak i Raciiskiej. Czerpie wzorce z greckiej liryki Alkajosa, Safony, Alkmana, popularne sa u niego równie[ miary Archilocha i Anakreonta. Cunradus nie stroni te[ od lirycznych miar dramatu greckiego i Raciiskiego zwRaszcza Arystofanesa, rzadziej Eurypidesa i Seneki. Z liryków rzymskich na`laduje najcze`ciej oczywi`cie Horacego, niekiedy Katullusa. Nie dziwi te[ fakt, [e Cunradus w swoich parafrazach psalmicznych na`laduje poetów chrze`cijaiskich, zwRaszcza Boecjusza, od którego zaczerpnaR nietypowe miary zRo[one i predylekcje do ukRadów dy-stychicznych. Niewatpliwie wiec Cunradus wykazaR w swym dziele doskonaRa znajomo`j prawideR metryki antycznej i umiejetnie je wykorzystaR. A oto wszystkie rodzaje wersów zastosowanych przez Caspara Cunradusa59:
59 Wszystkie miary wierszowe u[yte przez Cunradusa ustaliRam na podstawie miar wier-szowych opisanych w: I.C. S c a l i g e r, Poetices libri septem. Sieben Bücher über die
Dicht-kunst, Band I: Buch 1 und 2, s. 474-560; G. H e r m a n n, Elementa doctrinae metricae, Lipsiae:
I. CZ Y S T E J A M B Y
1. Monometr jambiczny akatalektyczny60:
! ! ""
! ! " !
Ps. 97, 148.
2. Monometr jambiczny hiperkatalektyczny zwany arystofanejskim61:
"" ! " ! "
"" ! " ! "
Ps. 30, 64.
3. Anakreontyk jambiczny = dymetr jambiczny katalektyczny62:
! ! " ! " ! "
! ! " ! " ! !
Ps. 3, 12, 16, 21, 30, 36, 40, 48, 59, 64, 81, 85, 90, 97, 99, 105, 112, 115, 118, 124, 126, 131, 134, 136, 140, 150.
4. Dymetr jambiczny akatalektyczny63:
! ! " ! " ! " "
! ! " ! ! ! " "
Ps. 12, 19, 20, 22, 23, 32, 35, 38, 45, 48, 50, 53, 54, 55, 56, 57, 66, 68, 69, 73, 76, 79, 83, 84, 85, 86, 94, 95, 96, 105, 112, 113, 114, 116, 120, 121, 127, 128, 133, 135, 136, 138, 147, 149.
5. Dymetr jambiczny hiperkatalektyczny, czyli dziewieciozgRoskowiec alcej-ski lub inaczej wiersz archilochijalcej-ski64:
! ! " ! " ! " ! !
! ! " ! ! ! " ! !
Liber I, De re metrica latina, Matriti, Edit. Coculsa, 1945; W.J.W. K o s t e r, Traité de Métrique Grecque suivi d’un Précis de Métrique Latine, Leyde: A.W. Sijthoff, 1953; Metryka grecka i RaciSska, red. M. DRuska, W. Strzelecki, WrocRaw: ZakRad Narodowy im. Ossoliiskich, 1959.
60 S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Caput VIII, s. 476; H e r m a n n, Elementa, Liber II, Caput XII, s. 96-97; C a b e l l o, De artis, nr 61, s. 69; K o s t e r, Traité, V, 6, s. 90-91.
61 S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Caput VIII, s. 476; H e r m a n n, Elementa, Liber II, Caput XII, s. 99; C a b e l l o, De artis, nr 62, s. 69; K o s t e r, Traité, V 6, s. 91.
62 S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Caput VIII, s. 476; H e r m a n n, Elementa, Liber II, Caput XIII, s. 100; C a b e l l o, De artis, nr 64, s. 70; K o s t e r, Traité, V, 8, s. 94.
63 S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Caput VIII, s. 478; H e r m a n n, Elementa, Liber II, Caput XIII, s. 102-104; C a b e l l o, De artis, nr 65, s. 70-71; K o s t e r, Traité, V, 8, s. 94.
64 S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Caput VIII, s. 478; H e r m a n n, Elementa, Liber III, Caput XIV, s. 686-896 [strofa alcejska]; C a b e l l o, De artis, nr 66, s. 71; Ko ste r, Traité, V, 11, s. 97-98; Metryka, nr 76, s. 45.
"! " ! " ! " ! !
Ps. 3, 16, 41, 46, 52, 59, 61, 64, 88, 95, 128, 143. 6. Trymetr jambiczny katalektyczny hipponaktejski65:
" ! " ! " ! " ! " ! ""
! ! " ! " ! " ! ! ! ""
Ps. 33, 37, 39, 85, 90, 104, 140, 146, 149. 7. Trymetr jambiczny akatalektyczny66:
" ! " ! " ! " ! " ! " !
Ps. 1, 2, 14, 22, 24, 29, 32, 34, 36, 44, 52, 55, 56, 74, 79, 83, 85, 101, 106, 112, 120, 127, 139, 141, 144.
8. Trymetr jambiczny hiperkatalektyczny67:
! ! " ! " ! " ! " ! " ! "
Ps. 20, 141.
II. JA M B Y M I E S Z A N E
1. Heksametr galijambiczny katalektyczny68:
"" ! " ! " ! ! "" ! " ! "
Ps. 104.
III. CZ Y S T E T R O C H E J E
1. Ityfalik – brachikatalektyczny dymetr trocheiczny, inaczej trypodia tro-cheiczna69:
! " ! " ! "
Ps. 70.
2. Dymetr trocheiczny katalektyczny, zwany lekition70:
65 S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Caput VIII, s. 478; H e r m a n n, Elementa, Liber II, Caput XV, s. 142-145; C a b e l l o, De artis, nr 68, s. 72; K o s t e r, Traité, V, 20, s. 118.
66 S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Caput VIII, s. 478; H e r m a n n, Elementa, Liber II, Caput XIV, s. 104-142; C a b e l l o, De artis, nr 69, s. 72-73; K o s t e r, Traité, V, 12-19, s. 98-118.
67 K o ste r, Traité, V 20, 21, s. 118-119.
68 Koster interpretuje te metrum jako tetrametr z joników a minore brachikatalektyczny. K o s t e r, Traité, IX, 5, s. 205. Inni znali tylko wersje akatalektyczna heksametru galijambicz-nego. Por. H e r m a n n, Elementa, Liber II, Caput XL, s. 504-506; C a b e l l o, De artis, nr 73, s. 79; Metryka, s. 102.
69 S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Caput X, s. 484; H e r m a n n, Elementa, Liber II, Caput XI, s. 94-95; C a b e l l o, De artis, nr 79, s. 82; K o s t e r, Traité, VI, 4, 9, s. 125-126, 133-135.
70 S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Caput X, s. 484; H e r m a n n, Elementa, Liber II, Caput VI, s. 80-81; C a b e l l o, De artis, nr 80, s. 82; K o s t e r, Traité, VI, 5, 6, s. 127, 131-133.
! " ! " ! " !
Ps. 10, 23, 27, 30, 35, 43, 54, 55, 61, 62, 82, 100, 109, 112, 119, 126, 128, 131, 134, 146.
3. Dymetr trocheiczny akatalektyczny71:
! " ! ! ! " ! "
Ps. 13, 35, 62, 67, 81, 119, 124. 4. Trymetr trocheiczny katalektyczny72:
! " ! ! ! " ! ! ! ""
Ps. 13, 109.
5. Tetrametr trocheiczny brachikatalektyczny73:
! " ! ! ! " ! ! ! " ! " ! "
Ps. 43.
IV. CZ Y S T E D A K T Y L E
1. Wers adonijski czyli monometr daktyliczny akatalektyczny74:
! "" ! !
Ps. 4, 10, 14, 15, 45, 94, 102, 120, 137, 138.
2. Dipodia daktyliczna hiperkatalektyczna (wedRug Cunradusa dymetr dakty-liczny hiperkatalektyczny)75:
! "" ! "" "
Ps. 33.
3. Tripodia daktyliczna katalektyczna [I] = hemiepes76:
! "" ! "" !
Ps. 2, 19, 31, 45, 74, 76, 83, 87, 135, 145.
71 Sc alige r, Poetices, Liber II, Cap.X, s. 484; He r ma n n, Elementa, Liber II, Cap. VI, s. 80-81; Cab ell o, De artis, nr 81, s. 83; Ko ste r, Traité, VI 5, s. 127-128.
72 Sca li ge r, Poetices, Liber II, Cap.X, s. 486; He r ma n n, Elementa, Liber II, Cap. VI, s. 81; C a be l l o, De artis, nr 84, s. 84; Ko ste r, Traité, VI 12, s. 137-138.
73 W tej formie metrum nieznane. Por. z tetrametrem trocheicznym katalektycznym. H e r -m a n n, Ele-menta, Liber II, Caput VII s. 81-89; C a b e l l o, De artis, nr 86, s. 85; K o s t e r,
Traité, VI, 15, 16, 17, s. 139-143.
74 S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Caput XI, s. 490; C a b e l l o, De artis, nr 107, s. 101; K o s t e r, Traité, IV, 3, s. 55-56; Metryka, s. 20.
75 W takiej formie, z ostatnia sylaba krótka, w poezji klasycznej trypodia daktyliczna kata-lektyczna nie wystepowaRa – por. S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Caput XI, s. 490; C a b e l l o,
De artis, nr 109, s. 102; Metryka, s. 20.
76 S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Caput XI, s. 490; C a b e l l o, De artis, nr 109, s. 102; K o s t e r, Traité, IV, 4, s. 57; Metryka, s. 20.
4. Trypodia daktyliczna akatalektyczna (grecka) = trymetr daktyliczny aka-talektyczny = inny rodzaj hemiepes. Metrum to wystepuje w daktylach lirycznych greckiego dramatu jako trypodia daktyliczna akatalektyczna np. Aristoph., Aves, w. 175177:
!""!""!""
Ps. 11, 53, 63, 77, 113, 122, 138, 145.
5. Trymetr daktyliczny akatalektyczny (Raciiski) w czystej postaci (Seneca, Hercules Oetaeus, Act. III) = trypodia daktyliczna akatalektyczna, jest równoznaczna ferekratejowi z nagosem spondeicznym78:
! ! ! "" ! !
Ps. 40.
6. Dymetr daktyliczny katalektyczny in syllabam, inaczej metrum alkmai-skie (wedRug Cunradusa heroiczny ferekratej)79:
! ! ! ! ! "" ! "
! "" ! "" ! "" ! "
Ps. 26, 86.
7. Dymetr daktyliczny akatalektyczny (grecki) = tetrapodia daktyliczna aka-talektyczna alkmaiska (wedRug Cunradusa jest to tetrametr daktyliczny akatalektyczny)80:
! "" ! "" ! "" ! !
! "" ! "" ! "" ! ""
Ps. 14, 93, 117.
8. Pentapodia daktyliczna akatalektyczna (ró[na od pentametru elegijnego, bo prawie same daktyle)81:
77 Por. S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Caput XI, s. 490; C a b e l l o, De artis, nr 110, s. 102; K o s t e r, Traité, IV, 4, s. 56; Metryka, s. 20.
78 K o s t e r, Traité, IV, 4, s. 56 (Aesch. Pers. w. 588). Por. S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Caput XI, s. 490; C a b e l l o, De artis, nr 110, s. 102; Metryka, s. 20 (tutaj po dwóch daktylach na koicu dwie dRugie).
79 K o s t e r, Traité, IV 5, s. 59. Por. C a b e l l o, De artis, nr 113 i 114, s. 105-106. Mo[na ten wers interpretowaj tak[e jako hiperkatalektycza forme dymetru chorijambicznego II z nagRosem w postaci metrum spondeicznego i poszerzonym o jedna krótka sylabe na koicu wersu. Metryka, s. 40.
80 S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Caput XI, s. 490-492; C a b e l l o, De artis, nr 116 i 117, s. 106-108; K o s t e r, Traité, IV 5, s. 58-59. Tylko u Horacego (I, 7) w wygRosie tetrametru jest albo trochej (jest to forma katalektyczna tetrametru daktylicznego), albo spondej, podobnie u Boecjusza (V, 2). Buchanan genus IV. U Cunradusa czyste daktyle. Czysta postaj tetrametru daktylicznego akatalektycznego spotykamy u Boecjusza (I, 3).
! "" ! "" ! "" ! "" ! "
Ps. 57.
9. Pentametr elegijny w ró[nych wariantach82:
! "" ! ! ! ! "" ! "" "
[Ps. 18]! "" ! "" ! ! ! "" ! " " "
[Ps. 51] Ps. 18, 34, 51, 58, 132, 137, 139.10. Heksametr daktyliczny w ró[nych wariantach83, m.in:
! "" ! ! ! ! ! ! ! "" ! !
! "" ! "" ! "" ! "" ! "" ! "
Ps. 2, 8, 10, 19, 21, 24, 29, 31, 33, 34, 38, 41, 44, 45, 51, 53, 56, 58, 75, 76, 78, 82, 87, 89, 93, 101, 104, 105, 106, 107, 108, 111, 116, 135, 136, 137, 145, 147. V. CZ Y S T E A N A P E S T Y1. Tetrametr anapestyczny katalektyczny = trypodia anapestyczna hiper-katalektyczna (wedRug Cunradusa anapestyczny dymetr katalektyczny)84.
"" ! "" ! "" ! "
! ! "" ! "" ! "
"" ! "" ! "" ! !
Ps. 47, 86, 98, 99, 108, 116, 117, 127.
2. Pentametr anapestyczny katalektyczny = pentapodia anapestyczna kata-lektyczna85:
"" ! "" ! "" ! "" ! ""
Ps. 149.
82 S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Caput XI, s. 492; H e r m a n n, Elementa, Liber II, Caput XXVIII, s. 356-360; C a b e l l o, De artis, nr 120, s. 110-113; Metryka, s. 17-18.
83 S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Caput XI, s. 492; H e r m a n n, Elementa, Liber II, Caput XXVI, s. 331-354; C a b e l l o, De artis, nr 124, s. 113-124; Metryka, red. M. DRuszka, s. 14-17.
84 S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Caput XII, s. 494; H e r m a n n, Elementa, Liber II, Caput XXXIII, s 4 0 3- 4 0 5; K o s t e r, Traité, VII, 11, s. 157-159; Por. C a b e l l o, De artis, nr 139, s. 132-133 – u Matrineza trypodia anapestyczna hiperkatalektyczna ma ostatnia sylabe dRuga, tutaj krótka; Metryka, nr 56, s. 36.
85 K o s t e r, Traité, VII 18 s. 166. Por. dymetr anapestyczny akatalektyczny i katalektyczny: C a b e l l o, De artis, nr 141, s. 134-135; Metryka, nr 55, s. 35.
VI. JO N I K I
1. Trymetr z joników a minore akatalektyczny86:
"" ! ! "" ! ! "" ! "
"" ! ! "" ! ! "" ! !
Ps. 28, 110.
2. Tetrametr z joników a minore akatalektyczny87:
"" ! ! "" ! ! "" ! ! "" ! !
Ps. 28.
Jest to dekametr joiski Hor. III 12. Tutaj jednak jest nieco inne uRo[enie joników w wersach: dwa razy po trzy stopy i jeden raz po cztery stopy, natomiast strofy Horacego skRadaRy sie z dwóch wersów po cztery joniki
a minore i jednego wersu zRo[onego z dwóch joników.
VII. MI A R Y M I E S Z A N E:88
1. Metrum arystofanejskie akatalektyczne logaedyczne (tj. daktyliczno-tro-cheiczne), wspóRcze`nie okre`lany jako dymetr chorijambiczny I katalek-tyczny (wedRug Cunradusa alcejski dymetr akatalekkatalek-tyczny) (zob. Aris-toph., Nubes, w. 565)89:
! "" ! " ! "
! "" ! " ! !
Ps. 40, 65, 106, 125.
2. Metrum arystofanejskie hiperkatalektyczne logaedyczne (wedRug Cunra-dusa trymetr daktyliczny akatalektyczny logaedyczny), wspóRcze`nie mo[na go okre`lij jako dymetr chorijambiczny I hiperkatalektyczny90:
! "" ! " ! " ! !
Ps. 103.
86 S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Caput XV, s. 504; C a b e l l o, De artis, nr 156, s. 145-146; K o s t e r, Traité, IX, 4, s. 203; Metryka, nr 94, s. 52.
87 S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Caput XV, s. 504; H e r m a n n, Elementa, Liber II, Caput XXXVIII, s. 465-467; C a b e l l o, De artis, nr 158, s. 146-147; K o s t e r, Traité, IX 5, s. 204-205.
88 Do tej grupy wRaczyRam te miary eolskie, które nie sa czystymi chorijambami, oraz miary logaedyczne, czyli daktyliczno-trocheiczne, które równie[ mo[na interpretowaj jako mieszane miary chorijambiczne.
89 S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Caput XVIII, s. 516; H e r m a n n, Elementa, Liber II, Ca-put XXX, s. 367; K o s t e r, Traité, VIII 3, s. 172-173; Metryka, nr 67, s. 41. Cunradus okre`la to metrum jako dymetr alcejski akatalektyczny, raz jednak okre`la ów dymetr jako chorijambiczny, mo[na bowiem zaliczyj to metrum zarówno do mieszanych daktyliczno-trochoeicznych i do chori-jambów, ale jako chorijamb jest to metrum katalektyczne. Scaliger omawia je przy chorijambach.
3. Metrum Hipponacteum, czyli glikonej hiperkatalektyczny (wedRug Cun-radusa dziewieciozgRoskowiec falecejski)91:
! ! ! "" ! " ! "
Ps. 11.
4. DziesieciozgRoskowiec alcejski (wg Cunradusa trymetr daktyliczny akata-lektyczny logaedyczny)92:
! "" ! "" ! " ! "
Ps. 30, 46, 77, 143. 5. JedenastozgRoskowiec saficki93:! " ! ! ! "" ! " ! "
Ps. 4, 17, 84, 92, 102, 132. 6. JedenastozgRoskowiec falecejski94:! ! ! "" ! " ! " ! "
Ps. 11, 18, 27, 31, 39, 64, 65, 66, 74, 90, 111, 113, 115, 121, 125, 130, 142. 7. JedenastozgRoskowiec alcejski (wedRug Cunradusa alcejski tetrametrchori-jambiczny akatalektyczny), wspóRcze`nie interpretowany jako trymetr chorijambiczny akefaliczny95:
! ! " ! ! ! "" ! ""
Ps. 8, 26, 49, 94, 143, 148.
8. Tetrapodia daktyliczna logaedyczna katalektyczna96
! "" ! "" ! "!
Ps. 138.
9. Pentapodia daktyliczna akatalektyczna logaedyczna (wedRug Cunradusa
91 S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Caput XVI, s. 510; H e r m a n n, Elementa, Liber II, Caput XXX, s. 367; K o s t e r, Traité, X 21, s. 232-233; Metryka, nr 74, s. 44.
92 S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Caput XVI, s. 510; H e r m a n n, Elementa, Liber II, Caput XXX, s. 367; Ca bel lo, De artis, nr 132, s. 127; K o ste r, Traité, VIII 3 b, s. 173; Metryka, nr 75, s. 44.
93 S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Caput XVI, s. 508; H e r m a n n, Elementa, Liber II, Caput XXIX, s. 362-363; C a b e l l o, De artis, nr 91, s. 88-89; K o s t e r, Traité, X 26 (1), s. 241-242;
Metryka, nr 80, s. 46.
94 S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Caput XIX, s. 524; H e r m a n n, Elementa, Liber II, Caput XXX, s. 368; C a b e l l o, De artis, nr 92, s. 89-92; K o s t e r, Traité, X, 24, s. 238-240; Metryka, nr 81, s. 46-47.
95 S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Caput XIX, s. 524; H e r m a n n, Elementa, Liber II, Caput XXIX, s. 363; C a b e l l o, De artis, nr 133, s. 127-128; K o s t e r, Traité, X, 26 (2), s. 242-243;
Metryka, nr 82, s. 47.
tetrametr daktyliczny akatalektyczny logaedyczny97:
! "" ! ! ! "" ! " ! !
! "" ! ! ! "" ! " ! "
Ps. 96, 107.
10. Wiersz archilochijski wiekszy (wedRug Cunradusa archilochijski hepta-metr daktyliczny akatalektyczny98 :
! "" ! ! ! "" ! "" ! " ! " ! !
Ps. 37, 68, 118, 144.
VIII. CZ Y S T E C H O R I J A M B Y
1. Ferekratej (wedRug Cunradusa trymetr chorijambiczny katalektyczny)99:
! ! ! "" ! !
Ps. 7, 9, 40, 67, 77, 129.
2. Glikonej (wedRug Cunradusa trymetr chorijambiczny akatalektyczny)100:
! ! ! "" ! ""
Ps. 5, 7, 9, 17, 25, 26, 48, 50, 60, 69, 71, 75, 80, 92, 103, 110, 121, 123, 129, 142. 3. Wiersz asklepiadejski mniejszy katalektyczny (wedRug Cunradusa
antyspa-styczny trymetr katalektyczny)101. WRa`ciwie trymetr chorijambiczny
katalek-tyczny, czyli wiersz asklepiadejski mniejszy katalektyczny w wersji arysto-fanejskiej (Aristoph., Equites, w. 560)102 i boecjaiskiej (Boeth., De Cons.
Phil., lib. I, met. II)103:
97 K o s t e r, Traité, VIII, 4b, s. 174 (Soph. Philoct. 827). Metrum maRo znane, jest to rodzaj wiersza archilochijskiego, analogiczny charakter ma wiersz archilochijski wiekszy, tylko tu wy-stepuje pentametr, a w wierszu archilochijskim heptametr, pentametr krótszy o jedna stope dak-tyliczna i jedna trocheiczna.
98 S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Caput XVII, s. 512; H e r m a n n, Elementa, Liber II, Caput XXIX, s. 363-365; C a b e l l o, De artis, nr 134, s. 128-129; Metryka, nr 112, s. 58-59.
99 S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Caput XVI, s. 506 oraz XIX, s. 522; H e r m a n n,
Ele-menta, Liber III, Caput II, s. 524; C a b e l l o, De artis, nr 105, s. 99-100; K o s t e r, Traité, X,
17, s. 225-226; Metryka, nr 70, s. 43.
100 S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Cap. XVIII, s. 518; He r mann, Elementa, Liber III, Cap. II, s. 520-524; C abe ll o, De artis, nr 110, s. 102-104; Kost er, Traité, X 12, s. 221-222;
Metryka, nr 69 , s. 43.
101 K o s t e r, Traité, X, 27a, s. 243 (Aristoph. Cav. 560); C a b e l l o, De artis, nr 119, s. 108-110; p o r. C a b e l l o, De artis, nr 118, s. 108. U Martineza wiersz asklepiadejski boecjaiski, który od zwykRego wiersza asklepiadejskiego mniejszego ró[ni sie tym, [e po drugim chorijambie jest sylaba dRuga, a tam sa dwie krótkie, lub krótka i dRuga.
102 S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Caput XVIII, s. 516; Metryka, nr 78, s. 46. 103 C a b e l l o, De artis, nr 119, s. 108-109.
! ! ! "" ! ! "" ! !
Ps. 72.
4. Wiersz asklepiadejski mniejszy akatalektyczny (wedRug Cunradusa tetra-metr chorijambiczny akatalektyczny)104:
! ! ! "" ! ! "" ! ""
Ps. 5, 6, 7, 25, 58, 60, 63, 71, 73, 80, 89, 114.
5. Wiersz asklepiadejski wiekszy katalektyczny. Martinez Cabello nazywa go heksametrem boecjaiskim hiperkatalektycznym (wedRug Cunradusa pentametr chorijambiczny katalektyczny albo tetrametr antyspastyczny katalektyczny)105:
! ! ! "" ! ! "" ! ! "" ! "
Ps. 91.
6. Wiersz asklepiadejski wiekszy akatalektyczny (wedRug Cunradusa penta-metr chorijambiczny akatalektyczny)106.
! ! ! "" ! ! "" ! ! "" ! " !
Ps. 60.
IX. MI A R Y Z H O O N E
1. Boecjaiski wiersz asklepiadejski [I] (wedRug Cunradusa ferekratejski dy-metr chorijambiczny akatalektyczny) zRo[ony z monody-metru trocheiczego i kolonu reizjaiskiego107.
! " ! ! ! ! "" ! !
Ps. 42.
2. Boecjaiski wiersz asklepiadejski [II] (wedRug Cunradusa jest to wers ary-stofanejski z monometru, hiperkatalektyczny) zRo[ony z monometru jam-bicznego i kolonu reizjaiskiego, tu ostatnia sylaba kolonu reizjaiskiego jest krótka, co jest dopuszczalne108. Mo[na te[ interpretowaj to metrum
jako katalektyczna forme jambelegusa – na koicu, za chorijambem, za-miast anapestu lub trybrachu jest spondej. Martinez Cabello uwa[a to
104 S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Caput XVIII, s. 516; C a b e l l o, De artis, nr 118, s. 108; K o s t e r, Traité, X, 27a, s. 243; Metryka, nr 84 s. 47-48.
105 S c a l i g e r, Poetices, Liber II, Caput XVIII, s. 516; C ab ello, De artis, nr 130, s. 124-125; K o s t e r, Traité, X, 27b, s. 244; Metryka, nr 84, s. 47-48.
106 Sc alige r, Poetices, Liber II, Cap. XVIII, s. 516; Ca bell o, De artis, nr 131, s. 125; K o s t e r, Traité, X 27b, s. 244; Metryka, nr 84, s. 47-48.
107 Ca bel lo, De artis, nr 119, s. 109.
rum za swobodna wersje wersu boecjaiskiego asklepiadejskiego, gdy[ Boecjusz dopuszczaR w pierwszej stopie spondej, trochej i jamb, a w drugiej stopie spondej, jamb, daktyl lub trybrach109:
! ! " ! ! ! "" ! "
Ps. 42.
3. Boecjaiski wers asklepiadejski [III] (wedRug Cunradusa boecjaiski tetra-metr daktyliczny dikatalektyczny), zRo[ony z monometru daktylicznego
akatalektycznego i kolonu reizjaiskiego110:
! ""
! "" ! ! "" ! !
Ps. 47.
4. Boecjaiski wers asklepiadejski [IV] (wedRug Cunradusa boecjaiski tetra-metr daktyliczny dikatalektyczny), zRo[ony z wersu adonijskiego i kolonu reizjaiskiego:
! "" ! ! ! ! "" ! "
! "" ! ! ! ! "" ! !
Ps. 46.
Metrum to mo[na traktowaj tak[e jako jedenastozgRoskowiec alcejski z nie-typowym nagRosem daktylicznym, co potwierdza fakt, [e Cunradus te dwa wersy poRaczyR z dzieciozgRoskowcem alcejskim i dziesieciozgRoskowcem alejskim, tworzac swoista strofe alcejska.
Jeszcze wieksze urozmaicenie dawaRo zastosowanie olbrzymiej liczby ukRa-dów metrycznych powstaRych z Raczenia wersów ró[nej miary (przedstawio-nych wy[ej). Te ukRady metryczne sa nazywane strofami. Cunradus zasto-sowaR ró[ne rodzaje strof, które mo[na wydrebnij na postawie ró[nych kryteriów: liczby wersów w strofie, rodzaju wersów i liczby zastosowanych rodzajów wersów. Prawie wszystkie psalmy sa u niego w ukRadzie stroficznym od strof dwuwersowych, czyli dystychów i epod (disticha), poprzez strofy trzywersowe (tristicha), czterowersowe (tetrasticha), pieciowersowe
(penta-sticha), sze`ciowersowe (sexasticha). Ka[da z tych strof podlega dalszemu
rozró[nieniu w zale[no`ci od liczby zastosowanych miar, sa zatem strofy zRo[one z jednego rodzaju wersów (monocolos), z dwóch rodzajów (dicolos), z trzech rodzajów (tricolos), z czterech rodzajów (tetracolos). Wiecej typów wersów w obrebie jednego utworu nie u[ywaR. ByRoby to bowiem zbyt trudne do czytania, maRo melodyczne i za bardzo skomplikowane strukturalnie.
109 Ca bel lo, De artis, nr 119, s. 109.
Cunradus, choj lubowaR sie w kunsztownych formach, nigdy jednak nie da[yR do przesady, utwór musiaR bowiem tworzyj harmonijna, przejrzysta caRo`j, a do tego celu stosowaR paralelizm strof i wersów. Z tego powodu zapewne najwiecej jest u niego strof o parzystej liczbie wersów, to jest dystychów i strof czterowersowych. Strofy u Cunradusa odpowiadaja przewa[nie wersom parafrazowanego psalmu (na ile to byRo mo[liwe) i zawieraja jaka` zamknieta my`l, tworzaca zwykle jedno zdanie. Strofa nie jest wiec tylko ukRadem graficznym utworu, lecz samodzielna kompozycja okre`lonej formy i tre`ci. Z punktu widzenia wspóRczesnego badacza mo[na byRoby klasyfikowaj strofy jako dystychy i strofy trzy-, cztero-, piecio-, sze`ciowersowe. Ale taki prosty podziaR powoduje pewne nie`cisRo`ci, poniewa[ dystychy (dwurodzajowe, które w wielu wypadkach mo[na nazwaj epodami), sa albo kompozycja strof dwuwersowych [ab]111, albo tworza strofy czterowersowe [abab], niekiedy
nawet sze`ciowersowe [ababab]. Strofy czterowersowe zRo[one z dwóch dy-stychów mo[na w zasadzie traktowaj dwojako (jako dwuwersowe dwu-rodzajowe lub czterowersowe dwudwu-rodzajowe), ale biorac pod uwage, [e gra-ficznie, formalnie i tre`ciowo tworza okre`lona partie utworu dopiero w po-dwójnym ukRadzie, ró[nia sie od strof dystychicznych, które tworza zamknieta caRo`j w dwóch wersach. Cunradus, podobnie jak inni autorzy renesansowi, takie strofy czterowersowe nazywaR jednak zawsze dwuwersowymi dwurodza-jowymi, mianem natomiast czterowersowych dwurodzajowych okre`laR strofy czterowersowe, w których zastosowano dwa rodzaje miar wierszowych, ale nie w ukRadzie naprzemiennym po dwa wersy, lecz w ukRadach [aaab, aabb, abbb]. Strofy czterowersowe u Cunradusa moga byj równie[ jednorodzajowe [ukRad aaaa], czterorodzajowe [abcd], ale najcze`ciej sa trzyrodzajowe [ukRad – abca, aabc, abbc]. Strofy trzywersowe skRadaRy sie z jednolitych miar wierszowych [ukRad aaa], trzech ró[nych rodzajów wersów [ukRad abc] lub dwóch rodzajów [ukRad aab, abb]. Strofy pieciowersowe u Cunradusa to dwurodzajowe [aaaab], trzyrodzajowe [aaabc, aaabc], [aabcd]. Strofy sze`cio-wersowe sa u niego tylko dwurodzajowe [ababab, aaaaab]. Jak wiec widaj, ju[ same ukRady wersów byRy bardzo ró[norodne, autor zastosowaR w ten sposób mnóstwo kombinacji strof.
}laski poeta zastosowaR ogóRem 17 miar u[ytych pojedynczo, 61 ukRadów dystychicznych (w tym stof dwu- i czterowersowych), 39 ró[nych strof trzywersowych, 27 strof czterowersowych (nie liczac uwzglednionych wy[ej
111 Litery w nawiasach kwadratowych oznaczaja odpowiednio: „a” – pierwszy rodzaj wersu w strofie, „b” – drugi rodzaj wersu w strofie, „c” – trzeci rodzaj wersu w strofie i „d” – czwarty rodzaj wersu w strofie.
dystychów dwurodzajowych naprzemiennych), 4 strofy pieciowersowe i jed-na strofe sze`ciowersowa (nie liczac dystychu dwurodzajowego).
UKHADY METRYCZNE
ZASTOSOWANE PRZEZ CUNRADUSA
I. MI A R Y W I E R SZ O WE U Y T E PR Z E Z CU NR A D U S A Z A S T O S O W A N E POJEDYNCZO, tj. stychicznie, jako monocolosy stroficzne:
1. Trymetr jambiczny akatalektyczny (I, 7)112 w ukRadzie strof czterowerso-wych: Ps. 1.
2. JedenastozgRoskowiec saficki (VII, 5) w ukRadzie strof czterowerso-wych: Ps. 4.
3. Wiersz asklepiadejski mniejszy akatalektyczny (VIII, 4) w ukRadzie strof czterowersowych: Ps. 6.
4. Wers adonijski (IV, 1) w ukRadzie strof dziewieciowersowych: Ps. 15. 5. JedenastozgRoskowiec alcejski (VII, 7) w ukRadzie dystychicznym: Ps. 49. 6. Dymetr trocheiczny brachikatalektyczny, czyli ityfalik (III, 1), w ukRa-dzie strof czterowersowych: Ps. 70; w ukRaukRa-dzie strof sze`ciowersowych: Ps. 100.
7. Trymetr chorijambiczny katalektyczny, czyli wiersz asklepiadejski mniej-szy katalektyczny beocjuszowy (VIII, 3) w ukRadzie strof trzywerso-wych: Ps. 72.
8. Heksametr daktyliczny (IV, 10) u[yty stychicznie, graficznie podzielony na strofy o ró[nej liczbie wersów: cztero-, trzy- i dwuwersowe: Ps. 78. 9. DziewieciozgRoskowiec alcejski (I, 5) w ukRadzie dystychicznym: Ps. 88. 10. Wiersz asklepiadejski wiekszy katalektyczny (VIII, 5) w ukRadzie strof
trzywersowych: Ps. 91.
11. Tetrametr anapestyczny katalektyczny (V, 1) w ukRadzie strof cztero-wersowych: Ps. 98.
12. Dymetr trocheiczny katalektyczny (III, 2) w ukRadzie strof czterower-sowych: Ps. 100.
13. Trypodia daktyliczna akatalektyczna (IV, 4) w ukRadzie strof cztero-wersowych: Ps. 122.
14. Glikonej (VIII, 2) w ukRadzie strof czterowersowych: Ps. 123.
112 Numery w nawiasach oznaczaja numery wersów wedRug przedstawionej wy[ej typologii miar wierszowych.
15. JedenastozgRoskowiec falecejski (VII, 6) w ukRadzie strof trzywerso-wych: Ps. 130.
16. Dymetr jambiczny akatalektyczny (I, 4) w ukRadzie strof czterowerso-wych: Ps. 133.
17. Dymetr jambiczny katalektyczny, czyli anakreontyk jambiczny (I, 3) w ukRadzie strof czterowersowych: Ps. 150.
II. DY S T Y C H Y W ST R O F AC H D W U- I C Z T E R O W E R S O W Y C H:
1. Heksametr daktyliczny (IV, 10) + jedenastozgRoskowiec alcejski (VII, 7), w ukRadzie strof sze`ciowersowych i jednej czterowersowej: Ps. 8. 2. Dymetr jambiczny akatalektyczny (I, 4) + anakreontyk jambiczny (I, 3),
w ukRadzie strof czterowersowych: Ps. 12.
3. Dymetr trocheiczny akatalektyczny (III, 3) + trymetr trocheiczny kata-lektyczny (III, 4), w ukRadzie strof czterowersowych: Ps. 13.
4. JedenastozgRoskowiec falecejski (VII, 6) + pentametr elegijny (IV, 9), w ukRadzie dystychicznym: Ps. 18.
5. Trymetr jambiczny hiperkatalektyczny (I, 8) + dymetr jambiczny akata-lektyczny (I, 4), w ukRadzie strof czterowersowych: Ps. 20.
6. Heksametr daktyliczny (IV, 10) + anakreontyk jambiczny (I, 3), w ukRa-dzie strof czterowersowych: Ps. 21.
7. Dymetr trocheiczny katalektyczny czyli lekition (III, 2) + dymetr jam-biczny akatalektyczny (I, 4), w ukRadzie strof czterowersowych: Ps. 23. 8. Heksametr daktyliczny (IV, 10) + trymetr jambiczny akatalektyczny (I, 7),
w ukRadzie dystychicznym: Ps. 24, 101.
9. Glikonej (VIII, 2) + wiersz asklepiadejski mniejszy akatalektyczny (VIII, 4) = strofa asklepiadejsko-glikonejska III: Ps. 25.
10. JedenastozgRoskowiec falecejski (VII, 6) + dymetr trocheiczny kata-lektyczny (III, 2): Ps. 27.
11. Trymetr jambiczny akatalektyczny (I, 7) + heksametr daktyliczny (IV, 10): Ps. 29.
12. Trymetr jambiczny akatalektyczny (I, 7) + dymetr jambiczny akatalek-tyczny (I, 4), w ukRadzie strof czterowersowych: Ps. 32.
13. Trymetr jambiczny akatalektyczny (I, 7) + anakreontyk jambiczny (I, 3): Ps. 36.
14. Archilochijski heptametr daktyliczny akatalektyczny, czyli wiersz archi-lochijski wiekszy (VII, 10) + trymetr jambiczny katalektyczny (I, 6) = strofa archilochijska III, w ukRadzie dystychicznym: Ps. 37.
15. Heksametr daktyliczny (IV, 10) + dymetr jambiczny akatalektyczny (I, 4): Ps. 38.
16. JedenastozgRoskowiec falecejski (VII, 6) + trymetr jambiczny katalek-tyczny (I, 6): Ps. 39.
17. DziewieciozgRoskowiec alcejski (I, 5) + heksametr daktyliczny (IV, 10): Ps. 41.
18. Boecjaiski wiersz asklepiadejski [I] z nagRosem trocheicznym (IX, 1) + boecjaiski wiersz asklepiadejski [II] z nagRosem jambicznym (IX, 2): Ps. 42.
19. Tetrametr trocheiczny brachikatalektyczny (III, 5) + dymetr trocheiczny katalektyczny (III, 2): Ps. 43.
20. Boecjaiski wiersz asklepiadejski [III] (IX, 3) + tetrametr anapestyczny katalektyczny (V, 1): Ps. 47.
21. Glikonej (VIII, 2) + dymetr jambiczny akatalektyczny (I, 4), w ukRadzie strof czterowersowych: Ps. 50.
22. Dystych elegijny = heksametr daktyliczny (IV, 10): + pentametr elegijny (IV, 9): Ps. 51.
23. DziewieciozgRoskowiec alcejski, czyli dymetr jambiczny hiperkatalek-tyczny (I, 5) + trymetr jambiczny akatalekhiperkatalek-tyczny (I, 7): Ps. 52.
24. Dymetr jambiczny akatalektyczny (I, 4) + trocheiczny dymetr katalek-tyczny (III, 2): Ps. 54.
25. Pentapodia daktyliczna akatalektyczna (IV, 8) + dymetr jambiczny akata-lektyczny (I, 4): Ps. 57.
26. Wiersz asklepiadejski mniejszy akatalektyczny (VIII, 4) + pentametr elegijny (IV, 9): Ps. 58.
27. DziewieciozgRoskowiec alcejski (I, 5) + dymetr trocheiczny katalek-tyczny (III, 2): Ps. 61.
28. Trypodia daktyliczna akatalektyczna (IV, 4) + wiersz asklepiadejski mniejszy akatalektyczny (VIII, 4): Ps. 63.
29. Metrum arystofanejskie (VII, 1) + jedenastozgRoskowiec falecejski (VII, 6): Ps. 65.
30. JedenastozgRoskowiec falecejski (VII, 6) + dymetr jambiczny akatalek-tyczny (I, 4): Ps. 66.
31. Dymetr trocheiczny akatalektyczny (III, 3) + ferekratej (VIII, 1): Ps. 67. 32. Heptametr daktyliczny akatalektyczny, czyli wiersz archilochijski
wiek-szy (VII, 10) + dymetr jambiczny akatalektyczny (I, 4): Ps. 68.
33. Wiersz asklepiadejski mniejszy akatalektyczny (VIII, 4) + glikonej (VIII, 2) w ukRadzie dystychicznym: Ps. 71.
34. Heksametr daktyliczny (IV, 10 ) + glikonej (VIII, 2): Ps. 75.
35. Heksametr daktyliczny (IV, 10 ) + dymetr trocheiczny katalektyczny (III, 2): Ps. 82.
36. JedenastozgRoskowiec saficki (VII, 5) + dymetr jambiczny akatalektycz-ny (I, 4): Ps. 84.
37. Heksametr daktyliczny (IV, 10) + trypodia daktyliczna katalektyczna (IV, 3) w ukRadzie dystychicznym = strofa archilochijska II: Ps. 87. 38. Heksametr daktyliczny (IV, 10) + wiersz asklepiadejski mniejszy
akata-lektyczny (VIII, 4): Ps. 89.
39. JedenastozgRoskowiec saficki (VII, 5) + glikonej (VIII, 2) w ukRadzie strof czterowersowych: Ps. 92.
40. Heksametr daktyliczny (IV, 10) + dymetr daktyliczny akatalektyczny (IV, 7) w ukRadzie strof czterowersowych: Ps. 93.
41. Dymetr jambiczny hiperkatalektyczny, czyli dziewieciozgRoskowiec alcejski (I, 5) + dymetr jambiczny akatalektyczny (I, 4): Ps. 95.
42. Pentapodia daktyliczna logaedyczna (VII, 9) + dymetr jambiczny akata-lektyczny (I, 4) w ukRadzie strof czterowersowych: Ps. 96.
43. Anakreontyk jambiczny (I, 3) + tetrametr anapestyczny katalektyczny (V, 1): Ps. 99.
44. Dymetr chorijambiczny I hiperkatalektyczny (VII, 2) + glikonej (VIII, 2): Ps. 103.
45. Heksametr daktyliczny (IV, 10) + pentapodia daktyliczna logaedyczna (VII, 9) w ukRadzie strof czterowersowych: Ps. 107.
46. Heksametr daktyliczny (IV, 10) + tetrametr anapestyczny katalektyczny (V, 1): Ps. 108.
47. Trymetr trocheiczny katalektyczny (III, 4) + dymetr trocheiczny katalek-tyczny (III, 2): Ps. 109.
48. Trymetr z joników a minore akatalektyczny (VI, 1) + glikonej (VIII, 2): Ps. 110.
49. Heksametr daktyliczny (IV, 10) + jedenastozgRoskowiec falecejski (VII, 6): Ps. 111.
50. Wiersz asklepiadejski mniejszy akatalektyczny (VIII, 4) + dymetr jam-biczny akatalektyczny (I, 4) w ukRadzie dystychicznym: Ps. 114.
51. Dymetr daktyliczny akatalektyczny (IV, 7) + tetrametr anapestyczny katalektyczny (V, 1): Ps. 117.
52. Dymetr trocheiczny akatalektyczny (III, 3) + dymetr trocheiczny kata-lektyczny (III, 2): Ps. 119.
