Renata Tomaszewska-Lipiec
Absolwent na rynku pracy - wybrane zagadnienia
W spółcześnie, ja k w ynika z dotychczasow ych an a liz teoretycznych i b ad a ń em pirycznych, celem k sz ta łc e n ia je st przygotow anie człow ieka dla przyszłości, k sz tałcen ie człow ieka spraw cy1, k tóry sam o d zieln ie i sk u teczn ie d ziała w nieprzew idyw alnym świecie. W konsekw encji tego, m łodzi ludzie pow inni zo stać przygotow ani d o życia i pracy w nowych, zm ieniających się w aru n k ac h cyw ilizacyjnych. T ym czasem polscy absolw enci w chodzą na rynek pracy o stopie b ez ro b o cia najw yższej w U nii E u ro p ejsk iej. O b ec n ie około 1 / 4 osób bez pracy stan o w ią b e z ro b o tn i p o m ięd zy 25 a 35 rokiem życia. R ekordow e je st rów nież bezro b o cie w śród m łodzieży do lat 29 o sią g a ją ce praw ie 4 0 % . Z kolei liczba zarejestrow anych absolw entów z wyższym w ykształceniem w zrosła do 137 tys. w 2005 roku. P olska zajm uje też odległe 54. m iejsce w ran k in g u krajów ułatw iających pro w ad zen ie p rzed sięb io rstw a, p o sia d a najniższy w skaźnik z a tru d n ie n ia osób w w ieku produkcyjnym , nasza w ydajność pracy je st praw ie dwa razy n iższa niż śre d n ia unijna, a w skaźnik w ieku p rze c h o d z e n ia pracow ników n a e m e ry tu rę je st ta k ż e jed n y m z n ajn iż szych w E u ro p ie 2. Tysiące osób n ie re je stru je się w u rzę d ach pracy bąd ź p odejm uje się p rac dorywczych, w yjeżdża n a p o szu k iw an ie zajęcia za g ran ic ę lub decyduje się na kon ty n u ację edukacji. P o n ad połow a spo łeczeń stw a żyje poniżej m in im u m socjalnego, n ato m ia st 10% poniżej g ranicy m inim um egzystencji3. B ezrobocie stanow i je d e n z pow ażniejszych problem ów so cjal nych w Polsce, k tó ry m oże generow ać tru d n e do p rze w id zen ia negatyw ne skutki społeczne, g o sp o d a rc ze i dem ograficzne. U z a sad n io n e je st w ięc
1 J. K o zie lecki, K o n cep cje p sych o lo g iczn e c zło w ieka , W arszaw a 1998, s. 2 2 3 -2 2 4 . 2 R a p o rt O tw arcia 2 0 0 5 /2 0 0 6 , C e n tru m im . A d a m a S m ith a i „T y godnik N ew sw eek ”,
listo p a d 2005.
3 M. G re w iń sk i, B ezro b o c ie i d eza ktyw iza cja m ło d z ie ż y ja k o p ro b le m p o lity k i sp o łeczn ej, [w:] C e n tru m In n o w a c ji S p o łe c zn e j, M ag a z y n S IC 2005.
R. TOM ASZEW SKA-LIPIEC • ABSOLW ENT NA RYNKU PRACY.. 263
postaw ienie n astęp u jące g o p y ta n ia: Ja k sobie ra d z ą m łodzi Polacy n a rynku pracy? U staw a o prom ocji z a tru d n ie n ia i instytucjach ry n k u pracy, k tó ra w eszła w życic 1 czerw ca 2004 roku, zgodnie z a rt. 49 pkt. 1 uznaje bowiem bezrobotnych do 25 ro k u życia za osoby b ę d ą c e w szczególnej sytuacji na ry n k u pracy. U staw a zn io sła te rm in „absolw ent” w prow adzając p ojęcie „b ezro b o tn eg o d o 25 ro k u życia” i um ożliw iła je d n o c z e śn ie skorzystanie z oferow anych form aktyw izacji zaw odowej ta k ż e osobom do 27 roku życia. Czy zm iany te przyniosły oczekiw aną p opraw ę sytuacji absolw entów ?
B ezrobocie w Polsce doty k a p rz e d e w szystkim ludzi m łodych, którzy w kraczają n a ry n ek pracy. W latach 1992-2005 b ez ro b o cie m łodzieży zaw sze p rze k ra cza ło 23% i było śre d n io d w u k ro tn ie w yższe an iże li b e z ro bocie o g ó ln e4. P rzyczynam i tego stanu są w głów nej m ierze stopa b ez ro b o cia ogólnego, b ra k dośw iadczenia zaw odow ego, nied o sto so w an ie kw alifikacji do p o trz e b pracodaw ców , b ra k postaw p rzedsiębiorczych. O bserw ow any je st ta k ż e spadek poziom u aktyw ności zaw odowej i w skaźników z a tru d n ie n ia m łodych osób, k tó ry w iąże się w dużym stopniu z kon ty n u acją edukacji. D odatkow o w o sta tn ic h latach zw iększenie bezro b o cia m łodzieży sp o w o d o w ane było w ejściem n a rynek pracy wyżu d em ograficznego5. W yniki B a d an ia A ktyw ności E konom icznej L udności optym istycznie w skazują je d n a k popraw ę sytuacji n a ry n k u pracy. W I k w arta le 2006 roku zaobserw ow ano bow iem w zrost liczby pracujących, w zrost liczby pracow ników najem nych posiadających um ow ę o p ra c ę n a czas określony, zm niejszenie liczby osób poszukujących innej pracy niż dotychczasow a, sp ad ek stopy bezro b o cia w śród absolw entów , choć 1/3 z nich n ad a l nic m ia ła pracy o raz zm niejszenie stopy b ez ro b o cia d la osób w w ieku 15 -2 4 lat (z 41,2% d o 34,4% ), k tó ra je d n a k w ciąż p o z o sta ła p o n a d d w u k ro tn ic w yższa n iż dla całej populacji. W om aw ianym o k resie pracy nic m iało 134 tys. absolw entów różnego rodzaju szkół (m niej o 17 tys. osób, tj. o 14,5% niż p rze d rokiem i o 12 tys., tj. o 8,2% osób niż w p o p rz e d n im k w a rta le ). S to p a b ez ro b o cia absolw entów z m ala ła w p o ró w n an iu z I k w arta łem 2005 ro k u z 36,3% d o 33,5% , a w p o rów naniu z IV k w a rta łe m 2005 ro k u z 39,6% . W iększe n a tę ż e n ie b ez ro b o cia w ystę pow ało w śród m łodych ludzi zam ieszkałych n a wsi niż w m iastach - 36,0% w obec 31,5% . W śród kobiet i m ężczyzn n a to m ia st k sz tałto w ało się na podobnym pozio m ic 33,3% w obec 33,5% . W najw iększym stopniu tru d
-A M in isterstw o G o sp o d a rk i i Pracy, M ło d z i lu d zie na ryn k u p ra cy -in fo rm a c ja p rasow a,
W arszaw a 2005.
5 M . G re w iń s k i, B ezro b o cie i d e za ktyw iza cja m ło d z ie ż y ja k o p ro b lem p o lity k i sp o łec zn ej, (w:] C en tru m In n o w a c ji S p o łeczn ej, M ag azy n S IC 2005.
264 KSZTAŁCENIE W OBEC WYM AGAŃ RYNKU PRACY
ności ze znalezien iem z a tru d n ie n ia dotyczyły absolw entów zasadniczych szkół zaw odowych, a sto p a b ez ro b o cia d la tej zbiorow ości w yniosła 55,6% . W śród absolw entów szkół śred n ic h zaw odow ych i ogólnokształcących k sz tałto w ała się n a po zio m ie 38,5% i 41,5% . N ajm niej bezro b o tn y ch było w śród absolw entów szkół wyższych, d la których sto p a b ez ro b o cia w yniosła 24,0 % 6.
S ytuacja osób, k tó re ukończyły stu d ia je st n ad a l n ajkorzystniejsza w p o ró w n a n iu d o osób z niższym w y kształceniem , choć m am y do czynienia z relatyw nym o słabieniem ich pozycji i w zrastają cą liczbą o sób „z d y p lo m a m i” pozostających b ezpracy. M o ż n a w tym m iejscu zdać p y ta n ie, dlaczego ta k się dzieje? A u to rzy ra p o rtu Of e r t a s z k o l n i c t w a w y ż s z e g o a w y m a
g a n i a r y n k u p r a c y p ró b u ją zn aleźć przyczyny tego sta n u 7. Po pierw sze, przyjm ują, że p opyt n a p rac ę o sób z wyższym w ykształceniem sto su n kowo spadł, zaś p o d a ż cały czas rosła, co d o prow adziło do stopniow ego u p o d o b n ia n ia się sytuacji osób z wyższym w ykształceniem do sytuacji osób z w ykształceniem śred n im . Po dru g ie, d o sz u k u ją się w pływ u n a sytuację osób p o studiach wyższych pew nych zm ian ich ch a rak te ry sty k , ta k indy w idualnych, ja k i zbiorow ych. W skazują ta k że , że niekiedy w ykształcenie nie je st s tru k tu ra ln ie dop aso w an e d o p o p y tu n a p rac ę i tym sam ym nie m oże być spożytkow ane p rzez go sp o d ark ę, poniew aż jej po trzeb y są inne, niż u m iejętności i w iedza w yniesione z uczelni. R a p o rt zw raca uw agę na najbardziej ch a rak te ry sty cz n e zjaw iska zw iązan e ze szkolnictw em wyższym o sta tn ic h lat: dem ograficzny wyż osób w w ieku typow ym d la k sz tałcen ia się na studiach wyższych i zw iększoną skolaryzację, zm ien iającą się s tru k tu rę studiujących, zm ien iające się typy szkół i k ie ru n k i studiów o ra z im p o n u jącą ak ty w n o ść w za k resie tw orzenia nowych program ów . A n a liz a ry n k u pracy i k ieru n k ó w studiów w skazuje rów nież, iż ew olucja tych k ierunków d o sto s o w uje się do zm ian p o p y tu n a p rac ę w olno i selektyw nie. W b ad a n ia ch G U S o raz w b ad a n ia ch p o pytu w yrażonego prasow ym i o fe rta m i pracy pojaw ia się p o szu k iw an ie specjalistów z dzied zin n au k technicznych, m atem atycznych
6 B A E L , A k ty w n o ś ć e k o n o m ic z n a lu d n o ści I - I I I 2 0 0 6 , W arszaw a 20 0 6 . B e z ro b o tn i w ed łu g B A E L to: o so b y w w ieku 1 5 -7 4 la ta , k tó re w o k re s ie b a d a n e g o ty g o d n ia n ie były o s o b a m i p ra c u ją cy m i, a k ty w n ie p o szu k iw a ły pracy, były gotow e p o d ją ć p ra c ę w c iąg u 2 ty g o d n i n a s tę p u jący ch p o b a d a n y m ty g o d n iu . D o b e z ro b o tn y c h z a lic z a się ta k ż e osoby, k tó re n ie p o szu k iw a ły p racy , p o n ie w a ż m ia ły p ra c ę z a ła tw io n ą i o c ze k iw a ły n a jej ro z p o c z ę c ie p rz e z o k re s n ie d łu ż sz y n iż 3 m ie siąc e o ra z były gotow e tę p ra c ę p o d ją ć . Z a a b so lw e n tó w u z n a n o o so b y w w iek u 1 5 -3 0 la t, k tó re u k o ń czy ły szk o łę w o k re s ie o s ta tn ic h 12 m iesięcy i n ie k o n ty n u u ją n a u k i.
7 U. S z ta n d a r-S z ta n d e rs k a , M. B ąb a , B. M in k ie w icz , O ferta szk o ln ic tw a wyższego
R .TO M A SZEW SK A -LIPIEC • ABSOLW ENT NA RYNKU PRACY.. 265
i fizycznych. N iezaspokojony p o p y t dotyczy częściej kieru n k ó w n iep refero - wanych we w zroście edukacji o sta tn ic h lat. P oszukuje się pracow ników do sekcji budow nictw a, tra n s p o rtu , g o sp o d a rk i m orskiej i łączności, p rzetw ó r stw a przem ysłow ego. P racodaw cy fo rm u łu ją ta k ż e d o datkow e w ym agania w sto su n k u d o predyspozycji osobow ościow ych i zaw odow ych kandydatów do pracy. C o ch a rak tery sty czn e, ek sp an sję przeżyw ają głów nie k ie ru n k i, k tó re po za p o p u la rn o śc ią w śród m aturzystów cechują się jeszcze relatyw nie niskim i kosztam i edukacji. D y n am ice liczby studiujących nie tow arzyszył bow iem równy, co do w ielkości w zrost nak ład ó w n a szkolnictw o. O w o co w ało to p ogorszeniem w aru n k ó w stu d io w an ia w yrażającym się gorszym i pro p o rc jam i z a tru d n ie n ia k adry nauczającej i jej kw alifikacji w stosunku do liczby studentów o raz d ek a p ita liz ac ją a p a ra tu ry naukow o-badaw czej. L epsze przygotow anie studentów do sp e łn ie n ia w ym agań rynkow ych je st rów nież u tru d n io n e z pow odu nieprzejrzystości sam ego ry n k u pracy. N iew iele w iadom o n a te m a t przew idyw anych tren d ó w w z a tru d n ie n iu osób z w yższym w ykształceniem . K rajow y system p ro g n o zo w an ia p o p y tu n a p racę je st jeszcze w sta d iu m zalążkow ym - dyw ersyfikacja przew idyw ań dotyczących p o p y tu n a p rac ę je st niew ielka, tru d n o byłoby n a tej p odstaw ie planow ać rozw ój s tru k tu ry kierunkow ej studiów . D otychczasow e b ad a n ia dow iodły, że s tr u k tu r a poszukiw anych pracow ników z w yższym w ykształ ceniem różni się od s tru k tu ry k sz ta łc e n ia 8. P o d n o szen ie poziom u w ykształ c e n ia je st tra k to w a n e o b ec n ie ja k o czynnik zw iększający szanse n a rynku pracy, je d n a k z an a liz w ynika, że dla przy k ład u n a 342 tys. absolw entów szkół wyższych w 2002 roku p rzy jęto do pracy 57 tys., tj. 16,7 % 9. N ie p o kojącym je st to, że liczba absolw entów wyższych uczelni znacznie p rz e k rac za prognozow any pop y t, co m oże d oprow adzić do dużego bezro b o cia m łodzieży p o d koniec dekady (szacunki m ów ią, że naw et 1,2 m in osób). In teresu jąc e, że w najbliższej przyszłości m oże w ystąpić n ie d o b ó r absol w entów śred n ic h szkół zaw odowych, szczególnie zasadniczych, tj. w ykw a lifikow anych robotników rzem ieślników , techników . S ytuacja ta k a m oże w ym agać konieczności o d b u dow yw ania p re stiż u i zaplecza szkół te ch n ic z nych o ra z zaw odow ych10. Z danych pow iatow ych urzędów pracy w ynika, że najw ięcej o fe rt pracy kierow anych je s t do osób o kw alifikacjach te ch n ic z
8 Ib id em .
9 M inisterstw o G o sp o d a rk i i Pracy, M ło d z i lu d zie n a ryn k u p ra cy - in fo rm a cja p rasow a,
W arszaw a 2005.
10 M . G re w iń sk i, B ezro b o c ie i d e za ktyw iza cja m ło d z ie ż y ja k o p ro b lem p o lity k i sp o łeczn ej, [w:] C en tru m In n o w a c ji S p o łeczn ej, M ag a z y n S IC 2005.
266 K SZTAŁCENIE W OBEC WYM AGAŃ RYNKU PRACY
nych o raz zawodowych z w ykształceniem śred n im i zasadniczym . W P olsce w ciągu 2005 ro k u najliczniejsza g ru p a w akujących m iejsc pracy p rz e z n a czona była d la pracow ników z w y kształceniem zasadniczym zaw odowym (41,6% ), w d rugiej kolejności d la pracow ników z w ykształceniem w yższym (24,0% ). O ferty z a tru d n ie n ia dotyczyły pracow ników o niższych kw alifi kacjach zaw odow ych, a m iejsca pracy oczekiw ały na robo tn ik ó w p rzem y słowych, rzem ieślników , operatorów , m onterów m aszyn i u rzą d zeń . D la specjalistów o w ysokich kw alifikacjach przeznaczonych było 8,8 tys. tj. 21,6% wolnych m iejsc pracy. N ajw ięcej w p o d m io tac h prow adzących d zia łaln o ść w zak resie przetw órstw a przem ysłow ego, ad m in istra cji publicznej i obrony narodow ej, u b ezpieczeniach społecznych i zdrow otnych, obsługi n ieruchom ości i firm , ochrony zdrow ia i pom ocy spo łeczn ej11.
W u rzę d ach pracy przygotow ano w iele program ów , których celem je st aktyw izacja zaw odow a m łodych ludzi, po m o c w znalezieniu z a tru d n ie n ia oraz m obilizacja n a ry n k u pracy. D odatk o w e zm iany w prow adziła ta k ż e ustaw a o prom ocji z a tru d n ie n ia i instytuejach ry n k u pracy. N ajw ażniejsze z nich to: zm iany w kw estii o d byw ania sta żu , now a fo rm a aktyw izacji b e z ro botnych w p o sta ci przygotow ania zaw odow ego w m iejscu pracy, m ożli wości zw rotu kosztów dojazdu i zak w atero w an ia d la osób skierow anych na staż lub d o pracy, sty p e n d ia n a n a u k ę d la bezrobotnych do 25 roku życia i bezrobotnych bez kw alifikacji o raz m ożliw ość p o sia d a n ia sta tu su b e z ro botnego ta k ż e p rzez osoby, k tó re pod ejm u ją p rac ę w c h a ra k te rz e w olo n ta riatu . U staw a zm ien iła rów nież zapis pozw alający sta ra ć się o pożyczki na w łasną firm ę i z a stą p iła go bezzw rotnym i d o ta cja m i na rozp o częcie d z ia ła l ności gospodarczej. Ten nowy elem ent prom ujący postaw y przed sięb io rcze z o stał dodatk o w o u z u p e łn io n y o m ożliw ość refundacji kosztów n a po m o c praw n ą, d o rad ztw o i konsu ltacje12. O pty m izm em i n ad z ie ją n a popraw ę sytuacji napaw a znaczący w zrost aktyw ności m łodych Polaków , którzy ch ę tn ie p rzy stęp u ją do oferow anych p rzez państw o, sam orządy o raz orga- n izaeje społeczne program ów d o rad z tw a, szkoleń i innych form w sparcia. W zrasta bow iem d y n am ik a i p o te n c ja ł m łodzieży przek ład ający się n a chęć k sz tałcen ia i p o d n o sz e n ia swoich kw alifikacji. M łodzi ludzie w Polsce ja k nigdy d o tą d , nie byli ta k ch ę tn i do n au k i i p o sz erza n ia w iedzy o raz zm o ty wowani do pod ejm o w an ia k sz tałcen ia w form ach pozaszkolnych, do stu d io w an ia n a dw óch, trzech k ie ru n k a c h studiów i u czestnictw a w dodatkow ych
G U S, P opyt na p ra cę w 2 0 0 5 r., W arszaw a 2006.
R. TOM ASZEW SKA-LIPIEC • ABSOLW ENT NA RYNKU PRACY... 267
k ursach zw iększających ich konkurencyjność. W zrasta ta k ż e św iadom ość n a te m a t p lan o w an ia w łasnej k arie ry zaw odowej oraz przyjm ow anie postaw aktyw ności, o tw arto ści, ad aptacyjności. M łodzi ludzie c o ra z częściej sa m o d zieln ie sta ra ją się o zdobycie b ez p ła tn ej p rak ty k i czy sta żu . Szczególnie d u ż ą d y n am ik ę akty w n o ści w idać w p o dejm ow aniu w o lo n ta ria tu 13. D u ża część z 5,4 m in w olontariuszy to w łaśnie uczniow ie i studenci, szukający tym sam ym sposobu w ejścia n a rynek p rac y 14. M łodzież c o ra z aktyw niej p o sz u kuje pracy i zdaje sobie spraw ę, że b ie rn o ść je st ró w n o zn aczn a z o b n iżen iem szans życiowych, d latego też sta ra się zdobyw ać dośw iadczenia i u m ie ję t ności o raz w sposób przem yślany budow ać swoją pozycję zaw odow ą. W 2005 ro k u w sto su n k u do roku 2002, w badanej g ru p ie wiekowej z m ala ła liczba osób biernych zaw odowo, k tó re nigdzie nie uczą się an i n ie p rac u ją (spadek o dziew ięć p u n k tó w procentow ych). D w u k ro tn ie pow iększyła się g ru p a osób łączących n a u k ę z p ra c ą zaw odow ą (to o b ec n ie 24% ogółu m łodych w w ieku 19-26 lat), m niej osób o g ran ic za swoją ak ty w n o ść w yłącznie do edukacji, a zn aczn ie w ięcej pracuje na um ow ach czasowych: najczęściej n a czas określony o raz n a u m o w ę-z lec en ie . P ra c ę doryw czą najczęściej podejm ują najm łodsi, w w ieku 19-21 lat (30% w tej g ru p ie w iekow ej). W iększą elastycz ność w d o stosow aniu się d o wymogów ry n k u pracy co ra z częściej d o strz e gają pracodaw cy, k tórzy w yrażają p rze k o n an ie , że dzisiejsi m łodzi ludzie są b ardziej p o żąd an y m i p rac o w n ik am i niż dorośli i łatw iej a d a p tu ją się do specyfiki d an e g o zajęcia. W p ro cesie re k ru tac ji pracodaw cy co ra z m niejszą w agę p rzy w iązu ją d o w ykształcen ia kierunkow ego, baczniejszą zaś zw racają n ato m ia st n a predyspozycje osobow ościow e i u m iejętności m erytoryczne kandydatów . N ajw iększą d y n am ik ę w zrostu m ożna d o strze c w odniesieniu d o tak ich cech charakterologicznych i predyspozycji, ja k sam odzielność i pew ność siebie, zdo ln o ść do p la n o w a n ia i przew idyw ania, w iedza o sp o so bach p an o w a n ia n ad p ro ce sam i pracy o raz elastyczność, czyli zdolność ad a p ta cji do now ego środow iska i w yzw ań. C e n io n a je st ta k ż e aktyw ność k a n d y d a ta o raz jego p o zam e ry to ry c zn a, ogó ln a w iedza o św iecie15. O c z e kiw ania te są oczyw iście zróżnicow ane. B a d an ia w skazują, iż p rze d sięb io r stw a państw ow e i in sty tu cje publiczne najch ętn iej z a tru d n ia ją pracow ników posiadających d ośw iadczenie zaw odow e niż absolw entów , z kolei firm y
13 M . G re w iń sk i, B ezro b o cie i d e za ktyw iza cja m ło d z ie ż y ja k o p ro b lem p o lity k i sp o łeczn ej, [w:] C en tru m In n o w a c ji S p o łe c zn e j, M ag a zyn S IC 2005
14 M . G u m k o w sk a , J. H e rb s t, J. W y g n ań sk i, W olontariat, fila n tro p ia - raporty z ba d a ń
2 00 4 , W arszaw a 2004.
268 KSZTAŁCENIE W OBEC WYM AGAŃ RYNKU PRACY
zag ran ic zn e p refe ru ją ludzi m łodych za ra z p o stu d iach o raz szkolą ich we w łasnym zakresie. P raw ie 1/3 pracodaw ców nie o k reśla k o n k retn e g o typu studiów d ek laru jąc , iż p o trze b u je tak ich pracow ników , któ rzy sam i b ę d ą w sta n ie w ykazać swoją p rzy d a tn o ść n a zajm ow anych stanow iskach. S tąd w niosek, że o szansach n a sukces zaw odowy decyduje w spółcześnie sp e ł n ien ie m niej lub bardziej sprecyzow anych oczekiw ań, odnoszących się w co ra z w iększym stopniu do predyspozycji niż konkretnych k w alifi kacji. W iększość pracodaw ców za rzu ciła bow iem absolw entom : n a d m ia r am bicji zw łaszcza finansow ych, słab ą znajom ość języków obcych, n a d m ia r w iedzy te oretycznej i n ie u m ie jętn o ść jej w ykorzystania, w iedzę zbyt ogólną w ram ach ukończonej specjalizacji, m a łą sam o d zieln o ść m yślenia i ro zw ią zyw ania problem ów oraz b ra k opanow anych te c h n ik uczen ia się16. W iną za ten sta n często o barczany je st system k sz tałcen ia n a po zio m ie w yższym . Związek między potrzebam i dzisiejszego i jutrzejszego rynku pracy a ofertą szkół nadal jest słaby i nie w p ełn i rozw ija się zgodnie z tre n d a m i zachodzącym i na ry n k u pracy, choć pow oli ew oluuje w k ie ru n k u , w ja k im p o d ą ż a ją zm iany. Wydaje się, iż dwie podstawowe kwestie w tym zakresie to dostosowanie oferty programowej szkół, zwłaszcza wyższych, do obecnych warunków, jak i zm iana sposobu kształcenia, w którym p unkt ciężkości powinien być położony n a kom pe tencje17.
S ytuacja sp o łe cz n o -g o sp o d arcza zm usza do aktyw ności i p o d e jm o w an ia z a tru d n ie n ia ju ż w trak c ie n au k i szkolnej czy ak adem ickiej. W edług E lżbiety K ryńskiej z In sty tu tu P racy i Spraw Socjalnych, w spółczesna m łodzież m usi w ykazać się w iększą elastycznością, ch ętn iej zm ien iać zaw ód i m iejsce z a tru d n ie n ia , czasem za m ie szk a n ia , akceptow ać n ie sta n d ard o w e form y z a tru d n ie n ia , czy godzić się n a z m ian ę swoich planów zaw odowych. Z kolei szkoły i uczelnie pow inny zlecać b ad a n ia , by w iedzieć, k tórzy ab so l wenci b ę d ą p o trz e b n i w P olsce i w krajach U E . Jeśli b ędziem y je d y n ie czekać n a sygnały z ry n k u pracy, to za p ła cą za to m łodzi ludzie18. K orzystne zm iany za ch o d zące n a ry n k u pracy w p o staci sp a d k u stopy b ez ro b o cia m łodzieży oraz b ardziej niż w innych g ru p ac h w idocznego sp a d k u liczby b e z ro b o t nych m łodych ludzi p o zw alają przypuszczać, że sytuacja m łodzieży b ęd z ie uleg ała dalszej p opraw ie. P rognozy eduk acy jn e o p ierające się n a p ro g n o
-16 A . B u c h n e r-Je z io rsk a , O czekiw a n ia p ra co d a w c ó w w obec a b so lw en tó w w yższych
uczelni, Ł ó d ź 1996.
17 T. P o m ian c k , C o z tą e d u k a c ją ? N ie d o k o ń c a su b iek ty w n a an a liza sta n u p o lsk ie j
n a u k i i szk o ln ic tw a w yższego, R ze szó w 2004.
R. TOM ASZEW SKA-LIPIEC • ABSOLW ENT NA RYNKU PRACY... 269
zach ludności G U S, w skazują n a w zrost liczby absolw entów szkól zarów no dla m łodzieży, ja k i dorosłych w ro k u 2006/2007. W pozostałych latach do 2010 ro k u statystyka ta b ęd z ie w ykazyw ała te n d en c ję m alejącą. O d roku 2 008/2009 liczba studentów i tym sam ym absolw entów szkół wyższych b ęd z ie się zm niejszała. O sta tn ie prognozy d em o g raficzn e w skazują bow iem , iż m aleć b ęd z ie liczba ludności w w ieku 19 -2 4 lat. Je d n a k m im o sto p n io wego sp ad k u w spółczynnik skolaryzacji n ad a l b ęd z ie d y nam icznie w zrastał do 57% w roku 2010/201119.
W tym m iejscu należy zw rócić uw agę n a fak t, że część m łodych osób n ie reje stru je się w u rz ę d a c h pracy, nie w ierząc, że p o p rze z te instytucje znajdzie z a tru d n ie n ie . M oże to oznaczać, że rzeczyw iste b ez ro b o cie absol w entów je st zn aczn ie w yższe od danych przedstaw ianych w o p rac o w a niach statystycznych. C o ch arak te ry sty cz n e, n astęp u je zjaw isko polaryzacji i p ow staw ania w yraźnych ró żn ic społecznych w śród m łodych ludzi w Polsce. Im w yższe w ykształcen ie i p o sia d a n e kw alifikacje zaw odow e tym w iększa szansa n a o siąg n ięcie sukcesu. Z kolei osoby, k tó re nie p o siad ają przygo tow ania zaw odow ego często cechuje niski poziom aktyw ności i m obilności, a ich sytuację d odatkow o p o g łęb ia b ez ro b o cie i b ie rn o ść o b ec n e w dom u ro dzinnym . P olaryzacja ta je st ta k ż e zau w aż aln a w gru p ie w ykształconych absolw entów . C zęść o sób p o stu d iach to p o te n c ja ln i pracow nicy, których śre d n ia zarobków to około 1 000 czy 1 200 złotych b ru tto . D o grupy tej często n ale ż ą absolw enci znający języki, w ykształceni n a studiach m agister skich i podyplom ow ych. P om im o p o d ję cia z a tru d n ie n ia często nie m ogą się u sa m o d zieln ić i realizow ać w ró żnorodnych płaszczyznach życia i pracy zaw odowej.
A n a liz a ry n k u p racy w kontekście b ez ro b o cia m łodzieży pozw ala stw ierdzić, że n ie z b ę d n e je st w spólne d z ia ła n ie w szystkich sektorów życia społecznego i g o spodarczego w celu w ypracow yw ania lokalnych i reg io n al nych ro zw ią zań na rzecz z a tru d n ie n ia o ra z p o sz u k iw an ia nowych m etod i in stru m e n tó w ry n k u pracy. M ło d zi ludzie p o trz e b u ją aktyw nych program ów , k tó re zw iększyłyby ich szanse zaw odow e i k o nkurencyjność. W te n sposób m o żn a b ęd z ie w ykorzystać p o te n c ja ł m łodzieńczego za p ału , en tu zja zm u i energii, k tó ry p ow inien być spożytkow any p rzez p o lsk ą g o sp o d a rk ę w kontekście k o n k u ren cy jn o ści reg io n aln ej i g lobalnej20.
19 M in isterstw o G o sp o d a rk i i Pracy, M ło d z i lu d zie n a r yn k u p ra cy - in fo rm a cja p ra so w a ,
W arszaw a 2005. 20 Ib id em .
270 K SZTAŁCENIE W OBEC W YMAGAŃ RYNKU PRACY
F u n k c jo n u ją c w stru k tu ra c h U nii E u ro p e jsk iej, P olska m usi być krajem ludzi w ykształconych, a absolw enci p o w in n i zo stać przygotow ani do życia i pracy w w iększym poczuciu od p o w ied zialn o ści i w w iększej p o trze b ie aktyw ności. N ajbardziej p o ż ą d a n ą ce ch ą człow ieka - p rac o w n ik a je st dziś zdolność szybkiego p rzystosow ania się d o zm ian. M łodzi ludzie p o n o szą o d p o w ied z ia ln o ść za swoje decyzje i w ybory zaw odowe, n a k tó re je d n a k znaczący wpływ m a o fe rta ed u k acy jn a szkół o raz sytuacja n a ry n k u pracy. N ie u d ało się dotychczas stw orzyć o p ty m aln eg o m odelu k sz tałcen ia, stąd też dyskusja n ad d ostosow aniem ed u k a cji do p o trz e b ry n k u pracy p o zo staje o tw arta...
