Medycyna Weterynaryjna - Summary Med. Weter. 69 (1), 16-20, 2013

Artyku³ przegl¹dowy Review

Pryszczyca (foot-and-mouth disease – FMD) jest najbardziej zaraŸliw¹ chorob¹ zwierz¹t parzystokopyt-nych domowych i dzikich, wywo³ywan¹ przez wirus nale¿¹cy do rodzaju Aphthovirus i rodziny Picorna-viridae. Obszary endemiczne na œwiecie s¹ strefami wysokiego ryzyka dla krajów wolnych od choroby. Globalny nadzór nad pryszczyc¹ ma na celu identyfi-kowanie pojawiaj¹cych siê zagro¿eñ, aby umo¿liwiæ podejmowanie odpowiednich dzia³añ dotycz¹cych wykrywania i zwalczania choroby. Œwiatowa Organi-zacja Zdrowia Zwierz¹t (OIE) dysponuje baz¹ danych oraz upowszechnia wiedzê w tym zakresie.

Wirus pryszczycy (foot-and-mouth disease virus – FMDV) egzystuje w siedmiu serotypach (O, A, C, Azja 1, SAT 1, SAT 2, SAT 3), które nie s¹ równo-miernie rozmieszczone na kuli ziemskiej: szeœæ z tych serotypów (O, A, C, SAT 1, SAT 2, SAT 3) jest noto-wanych w Afryce, cztery w Azji (O, A, C, Azja 1) i trzy (O, A, C) w Ameryce Po³udniowej. Pomimo sk³onnoœci i mo¿liwoœci FMDV do rozprzestrzenia-nia siê na nowe tereny porównanie sekwencji nukleo-tydów genu VP1 wirusów izolowanych przez wiele lat wykaza³o tendencjê do wystêpowania charakterys-tycznych antygenowo i genetycznie szczepów w

okreœ-lonych regionach, co prawdopodobnie odzwierciedla pewien stopieñ ekologicznej izolacji lub adaptacji. Na tej podstawie globalna pula wirusów pryszczycy zo-sta³a podzielona na 7 puli regionalnych. Rezerwuarami tych puli wirusów s¹, odpowiednio: Azja Wschodnia (pula 1), Azja Po³udniowa (pula 2), Eurazja (pula 3), Afryka Wschodnia (pula 4), Afryka Zachodnia (pula 5), Afryka Po³udniowa (pula 6), Ameryka Po³udniowa (pula 7). Okresowo wirusy rozprzestrzeniaj¹ siê miê-dzy rezerwuarami oraz do obszarów wolnych od cho-roby (3, 6, ryc. 3). W artykule przedstawiono infor-macje dotycz¹ce wystêpowania ognisk pryszczycy w wymienionych regionach, wed³ug danych Œwiatowej Organizacji Zdrowia Zwierz¹t (OIE) oraz Œwiatowe-go Laboratorium ReferencyjneŒwiatowe-go ds. Pryszczycy (WRL FMD) (4, 7-11).

Ogniska pryszczycy w 2010 roku

Azja Wschodnia. W Chiñskiej Republice Ludowej odnotowano 20 ognisk pryszczycy, w tym 3 wywo³a-ne przez serotyp A i 17 przez serotyp O, nie stwier-dzono ognisk spowodowanych serotypem Azja 1. Se-rotyp A pokrewny genetycznie z A/Tai/08 pojawi³ siê w 2009 r., nowe ogniska potwierdzono miêdzy

stycz-Wystêpowanie pryszczycy na œwiecie

w latach 2010-2011 i na pocz¹tku 2012 roku

GRA¯YNA PAPROCKA, ANDRZEJ FITZNER

Zak³ad Pryszczycy Pañstwowego Instytutu Weterynaryjnego – Pañstwowego Instytutu Badawczego, ul. Wodna 7, 98-220 Zduñska Wola

Paprocka G., Fitzner A.

Global occurrence of foot-and-mouth disease in 2010, 2011 and early 2012

Summary

Foot and mouth disease (FMD) is the most contagious disease of domesticated and wild cloven-hoofed animals, caused by a virus of the Aphthovirus genus in the Picornaviridae family. Foot and mouth disease virus (FMDV) exists as seven different serotypes (O, A, C, Asia 1, SAT 1, SAT 2, SAT 3), which are not uniformly distributed across the globe. Six of the seven serotypes of FMD (O, A, C, SAT 1, SAT 2, SAT 3) occur in Africa, four (O, A, C, Asia 1) in Asia, and only three (O, A, C) in South America. FMD-endemic areas of the world are high-risk zones for introducing FMD to countries free of the disease. In 2010-2011 and at the beginning of 2012, FMD caused by different serotypes occurred in Asia, Africa and South America. It also occurs in Europe, in Bulgaria. Asia is still the main source of outbreaks for the Middle East and Europe. In the period considered, the dominant serotype was O, and no serotype C was observed. It is noteworthy that serotype C has not been recorded since 2004. Its disappearance has not yet been explained.

This article presents key information on the outbreaks of FMD around the world based on the data from Office International des Epizooties (OIE) and the World Reference Laboratory for Foot-and-Mouth Disease (WRL FMD).

niem i lutym 2010 r. Du¿y niepokój spowo-dowa³ serotyp O (topotyp SEA, linia Mya--98), który rozprzestrzeni³ siê w wyniku przemieszczania zwierz¹t miêdzy prowin-cjami w celach handlowych, atakowa³ g³ównie œwinie oraz w mniejszym stopniu byd³o, owce i kozy. Ten sam serotyp wyka-zano u œwiñ na Tajwanie i w Hongkongu. Równie¿ w Birmie stwierdzono 11 ognisk pryszczycy, które dotyczy³y wymienionego serotypu O (topotyp SEA, linia Mya-98). Ponadto 10 wrzeœnia zidentyfikowano tam u byd³a serotyp A, blisko granicy z Bangla-deszem. By³o to pierwsze pojawienie siê tego serotypu od 1978 r. Analiza filogene-tyczna wykaza³a, ¿e wirus nie by³ spokrew-niony z wirusami powszechnie wystêpuj¹-cymi w Azji Po³udniowo-Wschodniej, ale okaza³ siê pokrewny genetycznie z wiru-sami wystêpuj¹cymi w Indiach w 2000 r. W Tajlandii stwierdzono 35 ognisk wywo-³anych przez serotyp O (topotyp SEA, linia Mya-98) i A (topotyp ASIA) g³ównie u

byd-³a. Równie¿ w Laosie wykryto 10 ognisk spowodowa-nych serotypem O u byd³a i bawo³ów, z przypadkami œmiertelnymi u m³odych zwierz¹t. W Wietnamie za-notowano 329 ognisk wywo³anych przez serotyp O (topotyp ME-SA, linia PanAsia) oraz serotyp O (to-potyp SEA, linia Mya-98) i serotyp A (to(to-potyp ASIA) zwi¹zany z wirusami izolowanymi w Tajlandii w 2009 r. Natomiast w Korei Po³udniowej miêdzy styczniem a marcem wykryto ogniska u byd³a i jeleni hodowla-nych wywo³ane przez serotyp A (topotyp ASIA), zwi¹-zany z wirusami izolowanymi wczeœniej w Chiñskiej Republice Ludowej (2009), Laosie (2008), Tajlandii (2009) i Wietnamie (2008-2009). Ponadto w kwietniu zanotowano tam kolejne ogniska spowodowane przez serotyp O (topotyp SEA, linia Mya-98), pod koniec listopada liczba tych ognisk wzros³a do ponad 100. W Japonii, w prefekturze Miyazaki na wyspie Kiusiu, na pocz¹tku kwietnia zosta³o wykryte pierwsze od 2000 r. ognisko pryszczycy, po czym zg³oszono kolej-ne 291 ognisk. Ich przyczyn¹ by³ serotyp O (topotyp SEA, linia Mya-98), œciœle zwi¹zany z wirusami aktu-alnie wystêpuj¹cymi w Chinach, Hongkongu, Birmie, Korei Po³udniowej i Tajlandii. W Kambod¿y przyczyn¹ 103 ognisk u byd³a i bawo³ów by³ serotyp O (topotyp ME-SA, linia PanAsia). W Malezji 51 ognisk prysz-czycy spowodowa³ g³ównie serotyp O, nieliczne – se-rotyp A.

Azja Po³udniowa. W Indiach, Pakistanie, Afgani-stanie, Bangladeszu, Buthanie i Nepalu pryszczyca po-zostawa³a chorob¹ endemiczn¹. W Indiach w 2010 r. zanotowano 187 ognisk, 161 wywo³a³ serotyp O, 16 serotyp A i 10 serotyp Azja 1. Dominowa³ serotyp O (linia Ind-2001), 82% ognisk. Izolaty serotypu A nale-¿a³y do genotypu VII. Z trzech linii (B, C, D) sero-typu Azja 1 obecnych w kraju od 2005 r.,

odpowie-dzialna za wszystkie ogniska by³a linia C. Ten sam serotyp zidentyfikowano w Bhutanie, Bangladeszu i Nepalu. W Afganistanie i Pakistanie potwierdzono obecnoœæ serotypu A (linia Iran-05) oraz serotypu O (topotyp ME-SA, linia PanAsia-2), dominowa³a linia PanAsia-2ANT-10_{. Niedawno zosta³y zg³oszone sublinie,} które ewoluowa³y w ró¿nych regionach; oprócz wy-mienionej ANT-10 wyodrêbniono BAL-09, YAZ-09, FAR-09, SAN-09, PUN-10.

Eurazja. W krajach Œrodkowego Wschodu nadal kr¹¿y³y serotypy O (linia PanAsia-2) i A (linia Iran-05), nie wystêpowa³ serotyp Azja 1. Chocia¿ ogólnie w tym regionie odnotowano mniej ognisk, to jednak zwiêk-szy³a siê ich aktywnoœæ w Turcji i Iranie, gdzie domi-nowa³ – podobnie jak w Afganistanie i Pakistanie – serotyp O (linia PanAsia-2ANT-10_{). Turcja} poinformo-wa³a OIE o wyst¹pieniu ponad 1500 ognisk. W Zjed-noczonych Emiratach Arabskich, w okresie miêdzy marcem a kwietniem rozpoznano ogniska w rezerwa-cie dzikich zwierz¹t u gazeli, wywo³ane przez serotyp O (topotyp ME-SA, linia PanAsia-2), który by³ spo-krewniony z wirusami z Iranu i Pakistanu. Równie¿ w Kazachstanie zidentyfikowano w czerwcu u byd³a serotyp O (topotyp ME-SA, linia PanAsia-2). W Mon-golii stwierdzono miêdzy kwietniem a czerwcem ogniska pryszczycy u byd³a, owiec i kóz, których przy-czyn¹ by³ serotyp O (topotyp SEA, linia Mya-98) zbli-¿ony genetycznie do wirusów z Tajlandii i Malezji z 2009 r. Ponadto w Rosji wykazano w lipcu i sierpniu dwa ogniska spowodowane serotypem O (topotyp SEA, linia Mya-98) u byd³a i œwiñ. ród³a tych ognisk by³y ró¿ne, wirus który wywo³a³ ognisko w lipcu by³ spokrewniony z wirusami z Hongkongu, Republi-ki Korei i Japonii natomiast izolowany w sierpniu – z ostatnimi ogniskami w Mongolii.

Ryc. 1. Regionalne rezerwuary wirusa pryszczycy: Azja Wschodnia (pula 1), Azja Po³udniowa (pula 2), Eurazja (pula 3), Afryka Wschodnia (pula 4), Afryka Zachodnia (pula 5), Afryka Po³udniowa (pula 6), Ameryka Po³ud-niowa (pula 7). Kolorem czerwonym zaznaczono obszary, na których choroba wystêpuje endemicznie, pomarañczowym – na których pojawia siê okresowo, zielonym – obszary zró¿nicowane epidemiologicznie, ¿ó³tym – wolne od choroby (wg 4)

Afryka Wschodnia. W Kenii, Tanzanii, Etiopii pryszczyca ma charakter endemiczny. Zg³aszane by³y ogniska wywo³ane przez serotypy O, SAT 1, SAT 2. Dominowa³ serotyp O. W Kenii odnotowano tak¿e serotypy SAT 1 i SAT 2. W Tanzanii wyst¹pi³y 52 og-niska, w których wykryto serotyp O i serotyp SAT 2. W Etiopii zg³oszono 117 ognisk wywo³anych przez serotyp O (topotyp EA-3) oraz SAT 2 (topotyp XIII), które by³y skoncentrowane w po³udniowej, centralnej i zachodniej czêœci kraju. W Ugandzie do lutego 2011 r. odnotowano 13 ognisk w regionie pó³nocno-wschod-nim, blisko granicy z Keni¹ oraz po³udniowym, nie-daleko Tanzanii i w regionie centralnym. W Sudanie w latach 2009-2010 zg³oszono ogniska pryszczycy, których przyczyn¹ by³y lokalne serotypy O i SAT 2. Ponadto w Erytrei zanotowano ogniska wywo³ane przez serotyp A (topotyp AFRICA, linia G-IV).

Afryka Zachodnia. Pryszczyca w ca³ym regionie wystêpuje endemicznie, ogniska choroby s¹ nieustan-nie obserwowane, ale badania diagnostyczne wykony-wane s¹ nieregularnie. W próbkach zebranych w Ni-gerii w 2009 r. i przes³anych do WRL FMD wykryto serotypy O (topotyp EA-3) i A (topotyp AFRICA), w próbkach z Senegalu pobranych w 2009 r. wykaza-no serotyp SAT 2 (topotyp VII).

Afryka Po³udniowa. Przyczyn¹ ognisk w Botswa-nie w okresie miêdzy lipcem a wrzeœBotswa-niem by³ serotyp SAT 2 (topotyp III) spokrewniony z wirusem wykry-tym tam w 2005 r. W Mozambiku, w po³udniowej czêœci kraju, zanotowano we wrzeœniu cztery ogniska u byd³a oraz 2 kolejne w grudniu wywo³ane przez serotyp SAT 2 (topotyp I), pokrewny genetycznie z wirusami kr¹¿¹cymi w Narodowym Parku Krugera w Po³udniowej Afryce. Wirusy izolowane z ognisk w Zambii nale¿a³y do serotypu O (topotyp EA-2) i by³y spokrewnione z wirusami z Republiki Kongo (2006), Ugandy (2004-2006) i Tanzanii (2009). Natomiast w Zimbabwe zidentyfikowano w maju serotyp SAT 2 (topotyp II) najbardziej zbli¿ony do wirusów izolowa-nych od afrykañskiego bawo³u i byd³a w Botswanie oraz Namibii. Kolejne ogniska wykryto w Buthanie, przyczyn¹ by³ serotyp O (topotyp ME-SA, linia Ind--2001), niedawno wykazany w Nepalu i Bangladeszu. Ponadto w kwietniu zg³oszono ogniska wywo³ane przez serotyp SAT 1 u byd³a w Namibii, które zaka-zi³o siê od dzikich afrykañskich bawo³ów. Równie¿ w Republice Po³udniowej Afryki rozpoznano w sierp-niu ognisko pryszczycy spowodowanej przez serotyp O (topotyp EA-2) u byd³a przebywaj¹cego w strefie ochronnej przylegaj¹cej do Parku Krugera.

Nale¿y dodaæ, ¿e w grudniu wykryto 2 ogniska u byd³a w Afryce Pó³nocnej, w Libii. Ich przyczyn¹ by³ serotyp O (topotyp ME-SA, linia PanAsia-2ANT-10₎ spokrewniony z wirusami z Pakistanu i Iranu.

Ameryka Po³udniowa. Ponad 40 ognisk wywo-³anych przez serotyp O u byd³a wyst¹pi³o w ró¿nych czêœciach Ekwadoru, zg³oszono równie¿ ogniska w Wenezueli, w których wykryto serotyp A24.

Ogniska pryszczycy w 2011 roku

Azja Wschodnia. W Chiñskiej Republice Ludowej stwierdzono 7 nowych ognisk pryszczycy wywo³anej wy³¹cznie przez serotyp O. W lutym i marcu 2 ogni-ska u œwiñ spowodowa³ serotyp O (topotyp SEA, linia Mya-98). Kolejnych 5 ognisk, w których zidentyfi-kowano serotyp O (topotyp ME-SA, linia PanAsia), odnotowano w koñcu marca oraz miêdzy lipcem a paŸ-dziernikiem u byd³a, owiec, kóz i œwiñ. Równie¿ na Tajwanie rozpoznano w marcu, paŸdzierniku i grud-niu 6 ognisk pryszczycy u œwiñ wywo³anej przez serotyp O. Dalszych 6 ognisk, które dotyczy³y tak¿e serotypu O, uznano na podstawie badañ serologicz-nych. Natomiast w Korei Po³udniowej wyst¹pi³o 36 ognisk spowodowanych serotypem O (topotyp SEA, linia Mya-98) u byd³a oraz œwiñ na prze³omie grudnia 2010 r. i stycznia 2011 r., trzy dalsze ogniska odno-towano w kwietniu. Ponadto pryszczyca szerzy³a siê intensywnie w Korei Pó³nocnej, w okresie od grudnia 2010 r. do marca 2011 r. zg³oszono 139 ognisk prysz-czycy u byd³a, kóz i œwiñ, których przyczyn¹ by³ rów-nie¿ serotyp O (topotyp SEA, linia Mya-98).

Azja Po³udniowa. W Afganistanie i Pakistanie nadal dominowa³ serotyp O (topotyp ME-SA, linia PanAsia-2ANT-10 _{i serotyp A (linia Iran-05}AFG-07_{) oraz} Azja 1 stwierdzony tak¿e w Bahrajnie. W Indiach odnotowano 214 ognisk choroby, w tym 181, 11, 22 wywo³anych kolejno przez serotypy O, A i Azja 1. Se-rotyp Azja 1 wykryto równie¿ u byd³a, owiec i kóz w Tad¿ykistanie. Pryszczyca w tym kraju by³a zg³a-szana ostatnio w latach 2003-2004.

Eurazja. W Turcji i Iranie, podobnie jak w Afga-nistanie i Pakistanie, dominowa³ serotyp O (topotyp ME-SA, linia PanAsia-2ANT-10_{) i serotyp A (linia} Iran--05AFG-07_{) oraz pojawi³ siê serotyp Azja 1. W} Kazach-stanie wykryto w maju i czerwcu dwa ogniska prysz-czycy spowodowane przez serotyp O, kolejne ogni-sko zanotowano w sierpniu. Analiza filogenetyczna wykaza³a, ¿e wirus ten nale¿a³ do topotypu ME-SA, linia PanAsia i by³ spokrewniony z wirusami wystê-puj¹cymi w Chinach i Wietnamie. W Rosji stwierdzo-no w marcu ognisko u byd³a i œwiñ, którego przyczy-n¹ by³ serotyp O (topotyp SEA). Natomiast w Izraelu wyst¹pi³o w marcu ognisko u byd³a wywo³ane przez serotyp O (topotyp ME-SA, linia PanAsia-2ANT-10_), któ-ry by³ najbardziej zbli¿ony do wirusów z Turcji i Bu³-garii. Dalszych 12 ognisk zanotowano miêdzy kwiet-niem i czerwcem na pó³nocy kraju i jedno w pobli¿u strefy Gazy. Ponadto zg³oszono 6 ognisk miêdzy czerwcem a lipcem oraz jedno w paŸdzierniku, które dotyczy³y byd³a.

Choroba pojawi³a siê tak¿e w Europie. Miêdzy styczniem a marcem 2011 r. stwierdzono 9 ognisk pryszczycy w po³udniowo-wschodniej Bu³garii, w re-gionie Burgas u byd³a, owiec, kóz i œwiñ. ród³em wirusa by³ prawdopodobnie zaka¿ony dzik, który przedosta³ siê z terytorium Turcji. Jako czynnik

etio-logiczny rozpoznano serotyp O (topotyp ME-SA, linia PanAsia-2ANT-10_{), rozpowszechniony w Turcji, Iranie} i Afganistanie. Ostatnie 3 ogniska zosta³y wykryte w kwietniu na podstawie badañ serologicznych.

Afryka Wschodnia. W tym regionie pryszczyca pozostawa³a chorob¹ wystêpuj¹c¹ endemicznie. Przy-czyn¹ wielu ognisk w Kenii, Tanzanii i Etiopii by³y serotypy O, SAT 1 i SAT 2. Podobne wirusy kr¹¿y³y w Ugandzie i Sudanie.

Afryka Zachodnia. W Nigerii, która posiada po-nad 100 mln zwierz¹t podatnych na zaka¿enie wiru-sem pryszczycy z przewag¹ ma³ych prze¿uwaczy oraz znaczn¹ iloœæ byd³a i œwiñ, wykryto w pierwszym pó³-roczu 2011 r. 10 ognisk choroby.

Afryka Po³udniowa. W Botswanie, w lutym wy-kryto ognisko spowodowane serotypem SAT 2 u byd³a. Nastêpne ognisko wywo³ane przez ten serotyp zg³o-szono w kwietniu na innym obszarze, w pobli¿u gra-nicy z Zimbabwe, na którym ostatnie ognisko zano-towano w 2003 r., kolejne 2 ogniska pojawi³y siê tam w maju. Wykazano, ¿e wyizolowane z ognisk na dwóch obszarach wirusy nale¿a³y do ró¿nych topotypów SAT 2. Wirusy wykryte wczeœniej na terenie Maun nale¿a³y do topotypu III i by³y spokrewnione z wi-rusami, które wystêpowa³y w latach 2008 i 2009. Natomiast wirusy z póŸniejszych ognisk na terenie Francistown/Selibe Phikwe nale¿a³y do topotypu I i by³y pokrewne genetycznie z wirusami obecnymi w Mozambiku w 2010 r. W Republice Po³udniowej Afryki, w KwaZulu-Natal wykryto miêdzy lutym i marcem przeciwcia³a niestrukturalne u byd³a, owiec i kóz. Chocia¿ niektóre wyniki by³y niejednoznaczne, z próbek pobranych od byd³a wyizolowany zosta³ serotyp SAT 1, natomiast serotyp SAT 3 wykryto w próbkach od bawo³u afrykañskiego przebywaj¹ce-go w rezerwacie znajduj¹cym siê na terenie ogniska. Ponadto w Namibii odnotowano w listopadzie i grud-niu 2 ogniska wywo³ane przez serotyp SAT 1 u byd³a, które zakazi³o siê od dzikich afrykañskich bawo³ów. Równie¿ w Zimbabwe, w kwietniu stwierdzono ogni-sko u byd³a spowodowane serotypem SAT 2 w gos-podarstwie przylegaj¹cym do wczeœniej zainfekowa-nego.

Ameryka Po³udniowa. We wrzeœniu rozpoznano ognisko pryszczycy u byd³a w Paragwaju. Przyczyn¹ choroby by³ serotyp O nale¿¹cy do topotypu EURO-SA, spokrewniony z wirusem O/Corrientes/ARG/06. Drugie ognisko wyst¹pi³o u byd³a w grudniu.

Ogniska pryszczycy w I kwartale 2012 r. Azja Wschodnia. W Chiñskiej Republice Ludowej odnotowano w lutym ognisko u byd³a spowodowane serotypem O. Tak¿e na Tajwanie wyst¹pi³y miêdzy styczniem a marcem ogniska wywo³ane przez serotyp O. W Wietnamie zidentyfikowano serotyp O (topotyp ME-SA, linia PanAsia), natomiast w Tajlandii serotyp A (topotyp ASIA, linia Sea-97).

Azja Po³udniowa. W Afganistanie potwierdzono kr¹¿enie serotypów O (linia PanAsia-2ANT-10_{) i A (linia} Iran-05HER-10_{) oraz serotypu Azja 1 o nowej nazwie} Azja 1 Sindh-08. Te same serotypy A i Azja 1 wyka-zano w Pakistanie. W Bahrajnie wyosobniono u im-portowanych zwierz¹t w okresie kwarantanny sero-typ O (linia PanAsia-2ANT-10_{) oraz serotyp SAT 2 (IV/} Ken-09) wprowadzony po raz pierwszy do tego kraju. Ten sam serotyp O zidentyfikowano w Zjednoczonych Emiratach Arabskich i Kuwejcie.

Eurazja. W Turcji wystêpowa³y ogniska wywo³a-ne przez serotypy O (linia PanAsia-2ANT-10_{), A (linia} Iran-05SIS-10_{) i Azja 1 Sindh-08. Ogniska pryszczycy} w Iranie powodowa³y serotypy O (linia PanAsia-2ANT-10 i PanAsia-2FAR-09_{) oraz A (linia Iran-05}HER-10 _i Iran--05SIS-10_{), ponadto izolowano serotyp Azja 1 Sindh-08.} W Izraelu zidentyfikowano w marcu serotyp O (topo-typ ME-SA, linia PanAsia-2ANT-10_{) u owiec. W} Kazach-stanie, w pobli¿u granicy z Kirgistanem odnotowano w lutym 5 ognisk wywo³anych przez serotyp O oraz 2 ogniska przez serotyp A, u byd³a i owiec. Rosja in-formowa³a o ogniskach spowodowanych serotypem O (topotyp ME-SA, linia PanAsia), które wyst¹pi³y w lutym u byd³a, owiec i kóz oraz w marcu u byd³a.

Afryka Wschodnia. W Etiopii, w regionie Tigray wykryto serotyp O (topotyp EA-3) ró¿ni¹cy siê od wirusów kr¹¿¹cych w centrum kraju.

Afryka Po³udniowa. W Namibii odnotowano w styczniu ognisko, którego przyczyn¹ by³ serotyp SAT 1. W Republice Po³udniowej Afryki, w strefie nadzorowanej, w której prowadzone s¹ szczepienia, stwierdzono ognisko wywo³ane przez serotyp SAT 2. Natomiast w Zambii wyst¹pi³o ognisko, w którym wykryto serotyp SAT 2 (topotyp IV), pokrewny gene-tycznie z wirusami izolowanymi w p³n. Tanzanii w 2011 r.

Pryszczyca wystêpowa³a równie¿ w Afryce Pó³noc-nej. W Libii miêdzy grudniem 2011 r. a lutym 2012 r. stwierdzono 23 ogniska u byd³a i owiec spowodowa-ne przez serotyp O (topotyp ME-SA, linia PanAsia--2ANT-10_{). Ponadto w lutym rozpoznano serotyp SAT 2} (topotyp VII, linia Lib-12). Ten sam topotyp wystêpo-wa³ w Libii w 2003 r., ale linia Lib-03 ró¿ni³a siê od obecnej (8,8%). W omawianym okresie choroba by³a obecna tak¿e w Egipcie. W próbkach przes³anych do WRL FMD, zebranych w 2010 r. i 2011 r. wykryto serotyp A (topotyp ASIA, linia Iran-05BAR-08_{). Ponadto} w próbkach z 2011 r. zidentyfikowano tak¿e serotyp O (topotyp ME-SA, linia PanAsia-2) spokrewniony z wirusami obecnymi w tym kraju w 2010 r. Z kolei w próbkach pobranych w 2012 r. potwierdzono sero-typ A (toposero-typ AFRICA, linia G-IVISM-12_{), najbardziej} zbli¿ony genetycznie do wirusów z Sudanu i Erytrei, co sugeruje, ¿e zosta³ wprowadzony z Afryki Subsa-haryjskiej. Natomiast miêdzy lutym a marcem 2012 r. odnotowano 43 ogniska spowodowane serotypem SAT 2, który pojawi³ siê w Egipcie po raz pierwszy od 1950 r.

Podsumowanie

Z przedstawionych powy¿ej danych wynika, ¿e po-mimo znacznego postêpu w zakresie globalnego zwal-czania pryszczycy, choroba wywo³ywana przez ró¿ne serotypy wirusa wystêpuje nadal w krajach Afryki, Azji, Ameryki Po³udniowej, pojawi³a siê równie¿ w Europie – w Bu³garii. Najwiêksze zró¿nicowanie serotypów odnotowano w Afryce, sk¹d wirusy rzadko rozprzestrzeniaj¹ siê poza kontynent z wyj¹tkiem spo-radycznych przypadków, jak na przyk³ad wtargniêcie afrykañskich serotypów SAT 1 i SAT 2 do Arabii Sau-dyjskiej i Kuwejtu w 2000 r. (1).

W podanym okresie dominowa³ serotyp O, nie stwierdzono ognisk spowodowanych przez serotyp C. Warto zauwa¿yæ, ¿e serotyp C nie by³ zg³aszany od 2004 r., kiedy wystêpowa³ w Brazylii w rejonie Ama-zonii; przyczyna jego znikniêcia nie zosta³a dot¹d wyjaœniona. Nale¿y dodaæ, ¿e w niektórych krajach nadal stosowane s¹ szczepionki zawieraj¹ce ten sero-typ (2). Natomiast serosero-typ SAT 3, który nie by³ noto-wany w 2010 r., zosta³ wykryty w 2011 r., ale tylko w próbkach probang pobranych od byd³a i bawo³ów w Republice Po³udniowej Afryki oraz Namibii.

Mimo wysi³ków podejmowanych w celu zreduko-wania infekcji w du¿ych populacjach zwierz¹t domo-wych w Chinach i Indiach, wirusy pryszczycy nadal kr¹¿¹ zarówno w tych krajach, jak i regionach. St¹d Azja pozostaje wa¿nym rezerwuarem serotypów O, A, Azja 1 i jest g³ównym Ÿród³em ognisk dla Œrodkowe-go Wschodu i Europy w ci¹gu ostatnich 20 lat (3). Powodem do niepokoju w 2010 r. by³o groŸne roz-przestrzenianie siê w Azji serotypu O (topotyp SEA, linia Mya-98), w tym do krajów dotychczas wolnych od infekcji, do których nale¿a³y Korea Po³udniowa oraz Japonia, które utraci³y status OIE kraju wolnego od pryszczycy bez szczepieñ. Japonia odzyska³a ten status w 2011 r., natomiast Korea realizuje krajow¹ kampaniê szczepieñ. Podobna sytuacja mia³a miejsce w latach 1999-2001, kiedy epizootia na tych obsza-rach wywo³ana przez serotyp O (topotyp ME-SA, linia Pan-Asia) poprzedzi³a ogniska w Europie (5).

Chocia¿ aktywny nadzór nad pryszczyc¹ przyczy-ni³ siê do ograniczenia jej wystêpowania w Europie, obawa przed nowymi ogniskami nadal istnieje. Wy-buchy choroby w Bu³garii w 2011 r., wolnej od infek-cji od 1996 r., potwierdzaj¹, ¿e jest ona uzasadniona. Trzeba podkreœliæ, ¿e ogniska w Bu³garii zosta³y szyb-ko wykryte. Natychmiastowe dzia³ania zgodnie z dy-rektyw¹ Rady 2003/85/WE z dnia 29 wrzeœnia 2003 r. spowodowa³y, ¿e pryszczyca zosta³a opanowana i nie pojawi³a siê w s¹siednich krajach. Europejska Komi-sja ds. Zwalczania Pryszczycy (EUFMD) pozytywnie oceni³a realizacjê dzia³añ podjêtych przez Bu³gariê, które skutecznie zahamowa³y rozprzestrzenianie cho-roby.

Na uwagê zas³uguje wtargniêcie na Œrodkowy Wschód i do Afryki Pó³nocnej linii O-PanAsia-2

i A-Iran-05, charakteryzuj¹cych siê du¿¹ dynamik¹ sze-rzenia oraz zmiennoœci¹ genetyczn¹. Linia A-Iran-05 zosta³a zg³oszona po raz pierwszy w Iranie w 2003 r., O-PanAsia-2 by³a zidentyfikowana w 2001 r. w In-diach. Stanowi¹ one powa¿ne zagro¿enie dalszego rozprzestrzeniania siê w kierunku zachodnim do Eu-ropy i pó³nocnym do krajów by³ego Zwi¹zku Radziec-kiego. Obawê budzi równie¿ pojawienie siê w 2011 r. na Œrodkowym Wschodzie i w czêœci Azji serotypu Azja 1, który zosta³ wykryty w Bahrajnie, Iranie, Turcji oraz w Pakistanie i Afganistanie. Ten serotyp rozprzestrzenia siê z subkontynentu indyjskiego, w przesz³oœci dotar³ dwukrotnie do Grecji – w 1984 r. i 2000 r.

Pryszczyca stanowi nadal powa¿ny problem w Ame-ryce Po³udniowej. Pozostawa³a chorob¹ endemiczn¹ w Ekwadorze i Wenezueli, zagra¿aj¹c populacji byd³a na obszarach wolnych ze szczepieniami oraz bez szcze-pieñ i stanowi³a przeszkodê w jego eksporcie. Ponad-to w 2011 r. zosta³a odnoPonad-towana w Paragwaju, który by³ wolny od infekcji od 2003 r.

Nale¿y podkreœliæ, ¿e globalizacja handlu zwierzê-tami i produkzwierzê-tami pochodzenia zwierzêcego, a tak¿e intensywny rozwój turystyki oferuj¹ wiele korzyœci i mo¿liwoœci ekonomicznych, ale tak¿e przyczyniaj¹ siê do wzrostu zagro¿enia i sprzyjaj¹ rozprzestrzenia-niu siê pryszczycy. Tylko ci¹g³a tego œwiadomoœæ mo¿e sprawiæ, ¿e zostanie utrzymana gotowoœæ do szybkie-go jej rozpoznania i efektywneszybkie-go zwalczania.

Piœmiennictwo

1.Aidaros H. A.: Regional status and approaches to control and eradication of foot and mouth disease in the Middle East and North Africa. Rev. Sci. Tech. 2002, 21, 451-458.

2.Kitching R. P.: Global epidemiology and prospects for control of foot-and--mouth disease. Curr. Top. Microbiol. Immunol. 2005, 288, 133-148. 3.Knowles N. J., Samuel A. R.: Molecular epidemiology of foot-and-mouth

disease virus. Virus Res. 2003, 91, 65-80.

4.OIE/FAO FMD Reference Laboratory Network Annual Report 2010. 5.Paton D. J., King D. P., Knowles N. J., Hammond J.: Recent spread of

foot--and-mouth disease in the Far East. Vet. Rec. 2010, 166, 569-570. 6.Rweyemamu M., Roeder P., Mackay D., Sumption K., Brownlie J.,

Lefor-ban Y., Valarcher J. F., Knowles N. J., Saraiva V.: Epidemiological patterns of foot-and-mouth disease worldwide. Transbound. Emerg. Dis. 2008, 55, 57-72.

7.World Reference Laboratory for Foot-and-Mouth Disease (WRLFMD) (2011). – Quarterly OIE/FAO FMD Reference Laboratory Report (April-June 2011). 8.World Reference Laboratory for Foot-and-Mouth Disease (WRLFMD) (2011). – Quarterly OIE/FAO FMD Reference Laboratory Report (January-March 2011).

9.World Reference Laboratory for Foot-and-Mouth Disease (WRLFMD) (2012). – Quarterly OIE/FAO FMD Reference Laboratory Report (January-March 2012).

10.World Reference Laboratory for Foot-and-Mouth Disease (WRLFMD) (2011). – Quarterly OIE/FAO FMD Reference Laboratory Report (July-September 2011).

11.World Reference Laboratory for Foot-and-Mouth Disease (WRLFMD) (2011). – Quarterly OIE/FAO FMD Reference Laboratory Report (October-Decem-ber 2011).

Adres autora: dr hab. Gra¿yna Paprocka prof. nadzw., ul. Wodna 7, 98-220 Zduñska Wola; e-mail: grazyna.paprocka@piwzp.pl