Budowa geologiczna i ocena złóż ogniotrwałych piaskowców kwarcytowych zachodniej części Pasma Bielińskiego

z:Ioża sali rw Wielic.:llce otworalrni wi,ereonymi 1z: wyvo-bisk podzienJ.ny,Cih,

mgr M. Biały - OelO<WOść badań wypływu óeczy

'

i gazów 'Z otwo:rórw wiertn&czy,ch kopa'ln:i Kłodaw:a, mgr A. Dal1'i,ec - Gómi'c'two ~soli kamiennej i s1oli

potasiOWej w Niemieckiej RepubUce Demo>kratYJcznej,

mgr T. Woy,e~Iechowslk:i - Niemieckie przepisy bez. -piec:zeńSitwa -techn:ilcznego i odhro:ny pra,cy ~dla kopa1lń soH potas·orwych i :~oH k~am1i,en1nej.

J. K.

NOWY SŁOWNIK STRATYGRAFICZNY

POŁNOCNO-WSCHODNIEJ CZĘŚCI ZSRR Do 1959 r. jedy:nym słownLkiem stratY'graJicZJny\m ;poda,jącynn źród~awe dane o pólin:ołC1!11o~wschodni~e:j

czę1ści Z&RR był 2lna:ny u naiS ogÓllny słOIW'nik stra

-ty;grafkzln:y ZSRR - :podają)CY z.res:lltą tyJilro 4.5 hasd w:s1pon:niall'll€l! części Kr,aju RaJd. WYida,nie rwtę;c w ,r,

o-ku ubiegłym słownika stratygraficznego północno­

Ws!Cihao::lin:ie.j części ZSRR pr:2lez. ma,ga:dańslkie wydarw-nLctwo k:sią:żkowe by:ło bardiZJo na cza,s·i:e. Słowniik te1n

zo:s:ta.ł z;esibaiwilony :przez M. D. Elianowa przy wsp·'i~ł­ udiziale F. A. Mi(lhaj,łowel,;, :n:a !POidi~tarw:ie materia -łów arc:hdwal'nyiC'h z la:t 'Cl.a:wnliej:s:ZJ'Cih oraz

IQISWJm-nelg)O ma1belri.ału .Zle:br:anego ;pl'z,ez <;~SIPeldyiCije

geologkz-ne ,w c:2lais'ie ostatnri'C!h 30 [a:t. Za:sięg S!łorwniika. ol:rej-muj,e :s:tr.altY'gr.a:ficz,nre 'WY'dzie~enia ·ohszalrÓiw połciŻo­ nyiCh 'na WISCihód 01d Le;ny i Ał.da:nu, AllaiCih-J,ull'i.,skiegJo 1"\."(glkJI!l:u k~drmu a tak:że nie!który~h j,edno;stek Sitra

lty-.grafkznY'Ch za;padliska -rzeki Wiluj., K.amc:ZJatki i

Sa-·chaJlinu. NOIVle ,qpr;OCIOwan:ie ldlotyczy' ,5,28 hase:ł 5/tra-tygraficznych. (Zbk)

NOWA SERIA BIULETYNU FRANCUSKIEGO TOWARZYS'I'WA GEOLOGICZNEGO W 19;5,9 r. z,aictzęła :wy,cho:dizić no.w:GJ., ,s:iódlma .se<ria "Bulletin de la Societe Geologique de France". Serię

tę, której czwarty zeszyt pierwszego tomu ukazał się w 'styczm1u 1960 .r., 'C!e<c:hu}e to, że w posz.cregóJ,ny:ch

ze&zytad1 są Zlgru,p{)lwane a:!"ltykuły -cfo:ty,czą·ee j-edn,e•gJo

teuna.tu. Tema,tem ~tym moze lbyć jedna z nauk g~olo­

giic2lnY'dh (111P. [)8J1eonJbo[olgia), reg1on {Il;P. Afryk,a). lub

1

Wa!Żine· .za;gadi11'Lenie (IJJp. ,ś;r~odo:w:isiko .r:arl'o:we). ZeszYJtY piermw:ze:gJ[) t'o1mu ;poświę:c1ono naiSitępuJją:cy:rn :te:ma·tcun; l. Ge,o1lcgia qgólin:a (EUiropa), 2. Geo:1o,gia o~góln~

(Aifryk;:;), ,3, Pa[etoiillfml[)gia, 4. środowtsko rartowe. Fo~r­ mat tej s~rii {2il X 2.7 1C'm) ,Z!OI~tatł .zwięks.Zio:ny w' s.t'O~

ólUJnlku ido foTirrl:a:tu ~setrH !P'Optrz,ednwh.

N. G.

MARIA RUSK.IEWICZ

Instytut Geologiczny

BUDOWA GEOLOGICZNA I OCENA ZŁOZ

OGNIOTRWAŁYCH PIASKOWCOW KWARCYTOWYCH ZACHODNIEJ CZĘSCI PASMA BIELIŃSKIEGO Dwie kolejne uchwały Prezydium Rządu

(:nr 493/53 ocaz m 759/54) w s1prawie zwięksre­ nia produkcji krzemion.lrowych materiałów ogniotrwałych nałoiżyły na Instytut Gwlogicz-ny obowiązek stwierdrz.enJia występowania i do-kumentowania złóż, "kwarcytów"* ogniotrwa-łych, występujących w rejooie Gór Swięto­ krzyskich. Wybór t~go terenu, jako posiadają­

cego potencjalny zasób pa.leomicznych skał

krzernJianlrowych, podyktowany . ibył koniecz-IliOŚcią stwoil"ze.nila nowej bazy SUl'IOWOOW'ej,

wo-beć postęJPująoego wyczerpywania się. ,zasobów

złóż dolnośląskich oraz tradycją, wprawdzie

me

na wielką sikalę, . prowadzonej w okresie pr,zeciwojerunym, eksploatacji złoża Swini.ej Góry .pod Kielcami.

Pila:skowce kwarcytowe w Górach Swięto­ k:rzyskich występują na znacznych pr.zestrze-niach, buJCiując ;prooważlnie jądra kamhryj~skich i dolnodewońS!kiich jednostek strukturalnych.

Prace geologiczne, mające na oelu stwd erd:ze-nie ~sobnej bazy SlM"OWICO'Wiej, zabezpieoz.ają­

Oej -produkcję krzemionkowych materiałów

og:n.iotrwałych, zostały w okresie Lat 1953-1957 zl01kaliwwane w zasięgu Pasma Bieliń­ skiego. LokJaHzacja powyższa była podyktowa-na !PfZE'Wddywan!iem ,zm,acmyeh zasobów ~go pasma oraz wią!Zała się z poojel«Em bud~ linii kolejowej na trasie Kieke - Ost:roW'iec

• Na'2lWlll k:wall'cylł:y w odndesieniu do· św!.ętokll"lzyslrl•Cih Sklał krzemton.Jrowych nie jest oklreśleniem ścisłym, jedrulk:i:e powS2lE!Chnde i tradycyjni.e utywanym w przemyśle malf:e-r!.qłćw ogn!otr~wa~ych; właśc.!Jwą llllllZWII petr~:f:i!Cmą dla .. ogni<lltlrWałych skał krzemtODkowych Gór. SvvllltOklrzyą4deh jest

· na2.'Wia piaskowce kwarcytowe. ·

Święllokrzyski; Do1godne warunki masowego transpartu surowca z obszaru. ek:~1oatacjł do

zakŁadów wylbwarzają:cy~h kr7Jem.iJcmk:OIWe

ma-teria,ły ognio1lr1Wałe są cżynn:ikiem nader istort-nym, de:cydującym o ekolllOIDice wydobycia i, w dezyderatach min.teresowanego przemysłu,

wysuwanym na jedno z pieTIWSZYICh miej•sc. Prace zmierzające do udokumentowanda za-robów przy zastosowaniu w szerokim zakresie robót gó:miczych dały w efekcie SZICOOgóbowy obraz WaTunków geol01gicznych, ujawniły sze-reg danych chairakrt:eryzują:cych profil

stra

-tygraficzlny warstw dolnodewońskich oraz wzbogaciły dotychczas posiadane matetr:iał:>: podstawowe o elementy budowy, podl"~eJ w:prawdzie, lecz wyodrębnionej struiktwrialnie jednostlri, jaką stanowi antY!klina bieli~. Uz)7'Sil:Gme w :tolru -p~ac badawczych materiały sta!wwią !Przyczynki do określenia stosunków paleogeograficznych,. panujących w dolnym de-wonie na obszarze Gór Swiętokrzyskich. Opra-cowanie petrograficzne, wreszcie duża ilość

wy-lronanych analiz chemicznych i badań fizycrz;-nych pozwoliły na pełną charakterystykę

ja-lrościową dol.nodewo:ńskich ogniotrwałych .. pia-slrowców kJwareytowych Pasma l3i.eliński.ego.

Ba:smo Bielińskie ~budow:arie ze skał do1no-dewońskich mjmuje :poło!Żeni.e niemal centr al-ne w masywie paleozoicznym Gór Swięto­ krzyskich. Złożone ż szeregu wzniesień, ciag-nie się na pr:restlrlzeni ok. 10 km, przyjmując

kierunek WWN-EES, wawie równoległy do

~,

b..:::...:::..J

<-·:

Ryc .. 1. Szkic geologiczny okolic Pasma Bielińskiego

na podstawie mapy odkryte; J. Czarnockiego, uzup.

· przez St. Pawłowskiego.

·Kiłrban: 1 - IIZall'()gta!Zy i łupkil (!klulm); dewon górny: 2 -ma!l'gle ł ł:upkli z wkładlmmi vina.Pfeni (famen), 3 - wapienie skaliste płytowe (fr,BJll); dewon śi:·odllrowy: 4 - do.Lomity i· ·lupki' .. ...,... facja łysogórska, 5. - . dolomity i wapienie -fnc;ta !Welecka (żylwet, eifel l 'JruWin); dewOI!l dolny: 6

-·p!aslrowtce i k!warcyty z pstlrymi iłami, łupklami ł szarogła­

zami .(Em).S i :lledyn); sylur, ordowik: 7 - piaeJro'<,lvce, szaro-głazy, łllipki ~Utowe; kambr: B- kwarcyty, iłupkt

kwa!r-·<'owe l ilaste - ::fla.cjla łysogórekla (środlkowy i gómy )mmbr),

9 - SzaJrogŁazy, łupki i •piaskowce - facja ldeleckla (dolny

kambr), 10 - obszaJry udOokilmentoow:an)"Ch złó:l:, 11 - dys!JokllłC'j•a

niec ·· P.asma Bielińskiego wyznacza wieś Bie-liny Kapitulne, połiożo~na

w

odległości 23 km na E od Kielc, WISOhodni kraniec pasma docho-dzido szosy łączącej Łagów .ze Słuipią Nową.

-- Na Pasm.o Bielińskie składają się

uszerego-Wialne,· odrębńe iWżlniES:ienia. Są to,· poczynając

od miejscowości Bieliny: Góra Skała; zwana

też pl"Zez miejsoową· ludlnJOść Górą Baranią,

·Góra 'Chełny (na:zw:a lokalna nie uwddOOZII1io!na

··

im·

mapie), Góra Wojtkowa, Duża .Skała", iPOO-. górre, · BNyska i .Wał Ma}aoontowslci. Poszlcze-•gólne WZniesiema oddzielane" są od .sielbie

·de-··mwelacjami · w.i.docz:nymi · wyraZnie

w

ttlOI"folo-gii li będącymi śladami uskoków potprzeC'7Jliych

do;

·

kierunku

·

r~ągł~

·

pasmą.

·

Kulmmac

je

(O _tli_ .LJ-.JOr ~~=~-''''- ::); r---· ... - ... _~,

§s.

/u

l

Fig: 1. Gęologicat ske.tch map of the vi.=inity of Ęie­

linv Range (ba3ed on the solid map of J. Czariwcki,

· · co.inpleted by St. Pawłowski)

Ca·rbonlferous: 1 - graywaokes_ -am shales · (Culm); U.pper Devonian:. 2 - mall'ls anu shiales w;ith l~mestone j.l11ter.cala-tiO!IlS (F,amelmd.an); 3 - p laty, roaky limestones · (Flramlian); Middle ~VoniBJll: 4 - doloro.i<bes and shiall!'!l - Łysog6iry :tacies; 5 - dolomlJtes and llmestanes - Kieloe fącies (Głive­ tian, Elfelilłn and Kuvlnian); Lower Devonian: 6 - sand-. st<Jnes •and .quartzl.tes w.ith V>a<Id~ clays, sha:les · and

gtoa)"N.aC!kes (Emeian and Gedini.an); SilUJrian, OrdoVfc·ian: 7 - sallidstmles,' gn-aywookes, g~raptoldthic shiales; Oamb!l'·ian:

8 . - ql.lo;l!l'1;zi.tes, . gua.rtrzatlc and a.rgillace®S sh;lles Ły&agóa:y :tacles (Upper and Middle Cambriian), 9 - -gr.aywa.ckes, shales and sandstones - KieLce ~cles .(Lowe!l' Oambrialn), lQ ...,. areas

of _c;!ocumented deposite, 1.1 - dielocations

:pOszczególnych wzniesień OSiągają wysokość ok. 400 !lll npfu d: Wyka'zują niemacmą, choć

regularną telńdencję do obnd.mnia się ku NW. Obecny kszta1it Illi0!1ologi.czny .pasma,· złago­

dmny przez dżiałającą

w

czasie erozJę d

aku-mulację :ZbOOZJOwą, jest odbiciem jego budowy ·geologicznej li. zjawiSk tektonicznych. Na

mar-. girlesie należy wspomnieć,. iż· :dokładne ·· stu-dium.marfologioznie terenu jest lllialdet' ~e

'p;rzy · poszukiwaniach: wmiesienia .: ś.wiadezą

o istniendu odpornej na wietrZJecie :i· -erozję pa!'lti!i piaskOwca· ikiwarcy;towego, ·obniżenia .:·zaś

.. tar_en1,1 wslmz;ują ID,ą \VYerodowaną ·serię o prze-. wad~ miękkiCh Skał

'

ilasty-c~· bą9ź

•

-:i:i(~~

P,atitie

zrzucone uskokami. P.LVJE!Śledzenie tych zja-wisk pO"lJWala

na

bardziej oszczędne

rozm:e.sz-czanie wyrobisk poszukiwawczych.

Położenie fałdu bielmsldego na tle

ogóJ.ne-go .planu budowy Gór Swiętokrzyskicll okre-śla Jan Czar.nocki: " ... w B!elinach

przekracza-my fałd dolnodewoński (bieHński}, wynurzają­

~Y się spod naSunięcia łysogórskiego ku

wscho-dowi. Od fałdu tego dzieli go po:irzędna, wą­

ska synklina bartJoszowlńska, przytykają~ o:ł

.południa do czoła nasunięc".a łysogórskiego.

Fałd Bieliński (małacentowski) począwszy od

Bielin biegnie aż po Zamkową Wolę pod. Ła­

gowem. Na przestrrreni tej oś jef§o ~pniow<>

podnosi się, po czym ·w wym!enionej

miejsco-wości raptownie zanurza się

na

osi

transwer-saLnej depresji. Fałd ma asymetryczną budowę,

przechylooą ku południowi, a z tym wiążą się

J:ewne lromplikacje

w

jego budowie"**.

Wychodtrle fałdu b!elińsldeg:> .stanowią więc

środkowe wypf.ątrzenie w

synklicie

kielecko-łagowskiej, która w przekroju .poprzecznym

wraz z głównvm Pasmem ŁysQg6rskim na p6ł­ niQICy i Orłowińskim na południu oraz

wy-piętrrreniem b~elińskim rw części śro;ikowej

sta-IlOWii :}akby Literę "W", .przechylaną ku :połud­ niowej stronie. Powstan!e fałdu ob!.elińskiego

związane jest

z

działaniem fałdu łysogórskie­

g-o, kt6re wywierało nacisk na utwary

przyle-gające doń od południa. Wskutek oba.lenl.a

fałdu łyBog6!rSkiego ma on kontakt

tekto-mczny

z

u1:wo:rami dewonu, graniczącymi

z nim od połudnda - niewidoczny jednakże pod

przykrywającymi utworami czwartorzędowy­

mi. Od strony południowej, sklały kiw~ytowo­

łupkowe, z jaldcll zbudoWI!Illa jest szczytowa

partia antykliny bi.elińskiej, pozostają w kon-takcie

z ·

utwo.rami wapien'IliO-dolo.mitycznymi

środkowego dewonu, które z kolei graniczą

wzdłuż wyraźnej linii dyslokacyjnej z

osada-mi famenu. Utwory środkowego i górmego de-wonu równteż nie ujra.wniają się na

.powierzch-ni, przykrywa je gruba warstwa zsuwów zbo-czowych l utworów czwartorzędowych.

Porożenie antykliny bielińskiei w

rozwidle-niu dwóch ootężnvch dyslokacji tłumaczy za-burzenia tektctnd.c.zne w obrębie pasma, szcze-l{ólnie silnie wyrażone w budoW:Le Góry Wojt-kowej, Góry Skały i Wału Małacentowski~o.

W przekro1.u· ~logicznvm poprzecmym Pa-sma Bie1ińs.ki~ obserwu1e się wyraźny, choć

nieco asvmetrvczny układ antvlilinalny. kl.a-svcm.ie wvkszta:Joonv i odsłooięty na Gf>rze Skale w Bielmach, ulegaiacv oewnym

mburze-ndom - dodatkowemu zqfałdowaniu,

widocz:-nemu w budowie Góry Wojtkowej.

Warstwy pasma, wygięte antyklinalnie i za~

padająca w kierunku NW i SE nachylone są

również wzdł~ż osi antyklilny w kierunku

WN

pod kątem od kilku do kilkunastu stopni.

Mor-fologiczny przekl1'6j podłużny ukazuje ;pewną

asymetrię, polegającą na wydłużeniu północno­

zachodnich

zboczy

poszczególnych wzniesień.

•• 01111mocJd J. - PorzeWodnik XX ZJM:dU P'l'G W Górach

Swl~l.ch. 1947 r,

Złagodzana przez działanie czasu linia

morfo-logiczna maskuje w obrębie pasma usk-oki po-przeczne typu schodkowego. .

Budowa geologiczna oraz stratygrafia warstw serii złożowej i otaczających ją, najlepiej

p,rze-śledmna została po:łcza.s prac

dokUaiiientacyj-nych złoża Góry Skały w Biel1nach. G6r.a, ta jest najlepiej ocbłoniętym fragmentem pasma

dzięki erozyjnej działalności płynącej u jej

stóp rzeki Belniank.i. Ponieważ jednak główne

elementy budowy zaobserwowane na terenie Góry Skały odnieść można

w

zarysie do całe­

go pasma, wydaje się celowe nieco więcej

miej-sca poświęcić na opis zjawisk

zaobserwowa-nych

na

jej terenie.·

W obecnym

stadium

swej budowy Góra Ska-ła przedstawia klasycmy, niemal podręczmdko­

wy przylkład zmszezonego erozją fragmentu

fałdu siodłowego kształtu eLipsoidalnego,

wy-nurzającego się z równej ;powier.zchni. Fałd

ten

obcięty jest uskokiem od wschodu i

zanu-rza się w kierunku zachodnim.

Ryc. 2. Wa1'Bt1DJI pł4skowca ktoa1'cvtowego w odsło­

nięciu na Gót'ze Skale. Fot. H. Topaczewska Fłg. 2. Lalye1'a

ot

quan.z:itłc aandltone łn the e~poaut"e

ot

Skała Mt.

Budowa antyklinalna rozpoznana została licz-nymi odsłonięciami :istniejącymi na szczycie góry u jej podnóża nad neką, która erodując

jej podstawę od strony pó1lnocn.ej i zachodniej

odsłania liczne fragmenty warstw "wychodzą­

cych w powietrze". Łuk antyktinalny w prze-kroju poprzecznym g(:ycy jest nieco

asymetrycz-ny, wydłużany od strony póbnocnej i

ujawnia-ją~y tam wmstwy łupkowo-piaskowcowe, zaś

klrótszy i bardziej pochylany od strony połud­

niowe:j. Asymetrię tę stwierdzono w obrazie przekroju sporządzonego na podetawie wyro-bisk oraz zaobserwowano ją w odsłanięciu nad rzęlal.

pro-.filów szybików wnioskować mcrima, że kulmi-nacyjna, środkowa część góry, zbudowana prze-ważnie z piaskowców kwarcytowych, została

odsłonięta przez ~eślizgujące się po jej

po-'Wlierzchni p1astyC2lrle skały łuplroWIO-ilaste. Ze-śliz.gn.ięcie

to

prmbiegało promieniście,

jedn.o,-cze~e nacisk boczny wywierany od N spowo-dował przechylenie osi całego fałdu ku S, wy-ciskając i redukując masy łu:pilrowo-ilaste po tej

SlbrO!niie .góry. Z upadów, 100towianych w war-stwach piaskowca kwarcytowego, na kulrnd!na-cji góry morżna odczytać obraz iPrornieniście

za-o

Ryc. 3. Przekrój geologiczny poprzeczny przez Górę

Skalę w Bielinach.

l - łupki iLaste i S2la!roglia7JOIW'e, 2 - plaskowce iLa!rte

-"gr<uzłowe", 3.- pia9kowce ~oareylf;owe o taksturze !Zlewnej,

4 - 'Z.l.epi.eńce, 5 - piaskowce rdzalwe z fa·uną, 6 - szybilki.

padających warstw, o większych, dochodzą­

.cych do dwudziestu kilku stopni, pochyleniach na zboczach i Łagodnym ~cych 10-15°

na kulminacji góry. W części :pólm.ocno-wschod-niej góry obseTWUje się kierunek upadu Wall"Stw

od 'Zachod.nliego

na

.

s'rezycie góry do

północno-WWN

Gnanicę kontaktu tektonicznego p:I'Z4eprowa-dzli.ć można oo podstawie dzisiejszego, słabo widocznego morfologłczne.go obrazu

powrl.er.z-chni góry.

Na podstawie interpretacji budowy

geolo-gicme~, uwzględniając odsłonięcia i profile

wy-robisk można było ustaliić dla prof.ilu dewcmu dolm.ego Góry Ska~y ~ępującą roo1ejność warstw.

N aj.starszymi stwierdzanymi wanstw.ami są

utwory występujące w spągu serii ·złożowej. Jest to wyno~ca ok. 3 m miąż.sziOści,

nieprze-Fig 3. Geological cross section of the Skala lHountain

in Bieliny

1 - argi1La·ceous and ~aymake shales, 2 - aa-gilLaceous

"no-dulall'" sandstones, 3 - qUiaii'tzitlJC sandstones of compact

stmucture, 4 - oonglomeroates, 5 - ll'usty sandstones with

~aUIII.a, 6 - pits. .

bita seria składająca się z oop:rzemi.an.Legle

. występujących, SZlal"<>Sieledynowych, niekiedy

c~errunoszarych łupków ilasto-pi.aszczy.st;ych i piaskowców gruzłowych, również o przewadze barw szaroseledynowych, iPI'zyjmujących nie-kiedy odcień wiśniowy lub. molerowy i bez

wy-E wy-ES.

Góra Skała Córa Chełny Góra Woj/kowa {

.

~

.

.

..

_

~

-

,_JO&?---poz .. rz ..

~

Beln~ank1

·

a

l l i """"' - ~~

-\•fo§iCt>

l i l l Et~ o~----~s~o ______ ,~oom ·

Ryc. 4. Przekrój podłużny przez zachodnio-północną

część Pasma Bielińskiego.

l - Wlaa:stwy piaslroiWica kw:arcytowego, 2 - warstwy sklał

ilastych z podrzędnie występującymi warstwami piaskowca

klwoaJrCytowego i "gruzłowego", 3 - s:zybl.kJ., 4 - uskoki..

·:.-~

1

wschodlniego w jej najniżej odsłcmiętych par-tiach. W części SSW - zj,awisko odwrotne

-w wyrobisk.ach bowiem nQbowaiOO upady o kie-runku SW.

O ile odtworzenie przekroju poprrz.eczinego pil'Zez kulminacyjną część Góry Skały l!llie

na-stręcza trudności, o tyle w ostatecznym i'OOwią-. zaniu tp!4ekroju podłużnego - wzdłuż osi :fał­

du trzeba było oprz,eć się

na:

hipotezie ilstnien.ia

linid. dyslokacyjnej. Kcmtaikt tektoniczny

wy-stępuje mianowicie między warstwami pia-skowca kwla.rcytowego,

z

których jest zbudo-wana kulminacyjna część góry, a przylegającą

do :nJich ·od N, W i S, stwierdzoną wyrobiskiem

serią łupkowo-ilastą z podrzędnie występują­

cymi warstwami piaskowca kwarcytowego.

3

/ 4

Fig. 4. Longitudinal section across the narth-western part of the Bieliny Range

l - ~ayers of qua.rtzibic sandsłxme, 2 "-laye~rs of argillaceous

ll'OCiks with oCICiaBibnally ooou·r!ng laye~rs of gua~rtlziit!.c and

"hodular" sandstone, 3 - pits, 4· - faults.

raźnej graiillicy prrz-echodzących ,w łupek d.Lasty.

Wyżej Leży partia złożowa o ·mią.żsoości 17 m. Stwtierdmno

w

ll'liej piaskowiec kwarcytowy jasnoszary o odciemach żółtlawych i fioleto-wych o teksturze uzi:arnianej, tyllro miejscami 2l1ewtnej. :Aatrtia

ta

jest Itiemal poiZbawiona

.przew~arsbwlień. W ;profilu jej trafiają się 1111adto

drobne (do 10 cm maksimum) wkŁadki łupku

ilastego bądź - soc:zewki !Piask.u. Wyżej lmą kontaktujące· tektonicznie z partią .piaskowca

warsbwy~ kitóre . mczyna łupek ilasty : stalowo-szary, niekiedy piaszczysty, IŻe śLadami f]my, Na nim leży': piaslrowiec k!w.aJI'ICyj;owy, szary.

silnie ZJW!ie1ii::zały i za;żelazdony; przewarstwJo-ny liJCzprzewarstwJo-nym.i wkład.kmni łu,pku i1asto-szamgła­

WW\elgl0 szarooliwk-owego oraoz piasku

,_ _·-· .... . . . ~ ··- ..

'

Zawartoś6 w

%

Poro~atość względna _Ciężar wła-

Ogniotrwa-w stanie po znormali- _znormalizo-ściwy po

łość zwykła

s.P. SiO B Al203+Ti02 Fe203 surowym zowanym

l

%

wypaleniu wanym wy•

Warunki techniczne dla

gat. II >175 >98 Szybik Nr l _l 98,45 Szybik Nr 2 98,25 Szybik Nr 3 175 98,30 Szybik Nr 9 98,30 Szybik Nr 12 98,84

Srednie dla całego złoża 175 98,40

go z cienką warstwą zlepieńca. Powyżej tych warstw występuje stwierdZIOI1a szybikami 01r.az

odsłonięciem u zachodniego podnóża góry Wial"S'bwla łupków iLasto-szarogł~owych o prz~ ważająooj barwie szaro-żółto-oliwkowej. Łupki te są lami:nowane ciemniejszymi ba\l"viami, mają

trudną, nierówną łupliwość, zawierają ltczne naloty barwy ~d:zawej i konkrecje krzemionko'-we w postaci cienikich Wlałec~ów. W Odsfunię­ ciu nad rzeką

w

tej parrt;ii łupków Wlidoazlne są

p!l"'Zie!Warstwienia piaskowca ilastego, gruzł!oi­

wego o sza;rof,ioJertloiwym .zaba~r'Wiieniu.

P<mad kom,pleksem skał Wpkowy!Ch zredu-kowanym w mią:ższości .p\l"ze·z wyciśnięcie na stronie pómocnej leżą miszcZ1D!Ile eroz.ją war-stwy. Są

to

kolejiilJO: łulpek !iLasty cieJDiltOSIZary, sta·lowy, rdzaWO!Plamisty - o miąższości nie-manej, :wy.żej pi1a·skawiec grwzłowy, pstry, jasilJOSZary ~ ciemnoszary, sełedynOIWy i fioleto-wowiśniowy miąższości ok. l m. Wyżej łuJpki Haste, szare, nieco mall"lgliste, o rÓWIIlOJ.egłej łatwej łupliwości z liczną fauną brachiopodów, liliowców, mał1ży o miąższości Olk. 3 m. Wresz-cie w odsłonięciu przy młynie Beraka widocrz.-ria jest ok. 1,_5 m miąźszości w:arstwa xdz,aiwle-go ·zwietrozał€1go piaskowca z liczną f,a.uną mał­

żów i bra~hdopodóiw,

w

k!tóręj spą·gu odsbania

się piasek żółtordzaJW'y. Nad kruchym .pia's-kQIWICem w ,profilu odsłonięcia spoczywa ok. 2 m warstwa Zlepieńca zborilollltego z otoczalków diO!brze wygładzonych, spo•j1onych . lep1soo2;Em)t krzemiOII:lkolwym, wreszcie najmłodsza -

naj-wyżej leżąca w;arsrt;Jwa p.iaskOiWICa klwal"!Cybotwe-go odsłania się fxa:gmentaryaztnie na tarasie zalewowym r~i Belnianlci.

Na podstawie cy.towanego profilu, 17-me.brJCF-wej miąi.szości pi.aslrowce kwarcytowe,

st:ano.-wiące złoże należałoby zaliczyć do serii plako-de:rmowej piętma ems, aez~koLWliek ni•e ·ma na potwie:rdwnie tej hipotezy wyraźnych doWICl ... dów palecmtologiJCznych

w

samym pi-owc:u, fakt

ten:

jest jednak pmwd~odobny, gdyż po-WY'Że•j tego lrompleiksu ;poj,awtLają się w prof.ilu warstwy z liczną fauną brachiopodową i w zwiąZku rz: powyrższym IIlOIŻna by je utożsamić z serią-. spiryferową stwiwdtroną w przekroju Pasma KlOillQIWSkiego. Utwory Pasm:a BieJiń­ skie~go skłladem .. petrograficznym !i zespo•łem fauny zbJ!i.żolne ·są

do

facji północnej, Z:W1a'nej,

też łysogórską (obeoność ·fauny spiryferowej).

%

paleniu <(1,0 <(1,0 <(4,0 ,;(10,0 2,45-2,55 0,86 0,87 0,88 0,73 0,48 0,75 0,32 1,3 8,5 2,55 0,59 1,6 8,9 2,55 0,42 1,3 8,2 2,52 0,75 1,4 7,5 2,54 0,42 1,4 9,9 2,54 0,50 1,4 8,60 2,54

NiewątpljJWie jednak na obszarze tym miało

miej•sce "·zaz.ębi:ainde się" fa,cj!i morskiej i lądo­

wej, oscylacja li:rrirl. brzegowej li spłycanie bądź pogłębianie dna moTskiego, o ozym świadczy ZAStpół wmSibw od !Zl~ieńców aż ,po łupki ilaste

z

fauną b!rachdopodów, liliolW\CÓW i małżów.

Skałą użytecrz.ną Bas.ma BieLińskiego są ogndorbrwtał•e piaskowce kwarcytowe. B1aslrow-oo kw;arcy·towe są skałą krystaliczną, twardą,

o pr,zewa!Żających barwach szarych od prawie białej do ciemnostalowej. Miejscami mają od:-cienie żółte, zie:J,onkawe i jast110fioletowe.

Tek-stura sk.ały jest UJZiam!iona, miejscami zlewna

i masywna, przeW!ażnie bezkierunkowa-. Wdelkość ziarn jest różnorodna 0,01-0,4 mm. Naj.włększy procent sbanowią frakcje 0,08-0,2 mm. Głównym składirikiem skały jest WtB["C w ziarnach o rróżnym stopniu obtocze-nllia, wykiazujący faliste !i rumnatne mikanie świaitła. Z miJnerlałów alroesorycznych w bardZK> małych ilośc:iaJch występuje tu:rmalin, cyrkori

i rutyl.

Fiaskowiec wyżej opisany jest w ~asadzie

sklałą InO!IlOmi:n€!001-ną. Różnice w skladZJie mi-neralnym !i cherniozlnym są ibardw niewielkie. Niektóre partie złoża są wew.acZnie zanie-czyszewne związkami żelaza. KOIIltcentracja tych ~ązków jest powie\1"2JChniowa, ograniom

się do nadania płaszezyznom spękań rdzawego mbaxwienia.

. Piaslww.ce kwarcytowe Ras:ma Bielińskiego występują ina ogół w grUJbych bawkach, wy-raźnie iWidiotcznych w strefach bliskich po-wiernchrui, a pr'WChodzący,ch

w

głębszych

par-tiach w jeden różnokierunkowo spęk.a:ny blok. Miążs:z;ość złoż;a wynoszątca. w rejome Góry

Woj~owej ponad 30 m, zmniejsza się

w

kie-runku NW i na Górze Skale wynosi jUIŻ .tylko

l 7 m. Wiąże się to· praw:dOjpodobnie z IP! odnie-sieniem bazy sedyment.a,cyjnej

w

tej części

pasma.

·. W ,profilu piaskiowca · kw:a\l"cytolwego !p['awie nie ma przeławiceń skał dlasto-łupkowych, je-;

dy:nie rnioej•scami obserwuje się cienkie Wlk.ład­ ki w post,ad soct.eWek. Oibsz,ary ~we w. par-Uach SZICZyJtowycil wzgórz są praw;ie zupełnie pozbawione nadkładu. ·

Na paruset :próbk.ach p&aslrowca kwartcyto-węgo, pobr1anych metodyteznie z Licmych W-y~ robisk, wyJrona!IlJO tSZe~reg ·· badań.· f.izyc'mych

i

analiz

chemiemych

w ool:u akreślooia prz€•

mysłowej przyd811mośd tego surowca.

Z porÓW!niania wyników badań, wylronanych

na próbkach kwarey,towego pdaskoWICa z Góry Wojtlroiwej, Góry Chelny li Góry Skały stwier-dza się popraJWę jakości piaskowców kwm"Cy-towy:ch w paTtia1ch zachodni01-;póŁnocnych zło­

ża. Materiał, 01sadZiający się tu, miał /Widocznie koceysbriejsre warunki sorix:llwlanJia i oczysz-crenia, ta.k :iJż śoodnila m.warlbość Si02 w pias-kowoach klwarcy:towych Góry Wojtkowej,

utrzymująca się w .gran:iiOach ok. 971J/o, w

:pias-kow,cach Góry Sklały osiąga pooad 980fo przy zmniejszeniu zawa~rtości Al203 li F~Oa.

Do zilustrowania jakości surowca posłużyć może tabela wyników średnich uzyskanych z badania ok. 100 próbek polbranych z

szybli.-kÓiw wykonanych na Gór:re SkJale. Badania

wy-kiCllnał Instytut Materiałów Ogniotrwlałych

w

Gliwicach.

PoróW!llując powyższe dane z w&unJkami teclmicznymi ustalonymi dla kr.zemiankowych

materiałów ogniotrwałYICh stMn~ć na·leży, że plaskowiec tkw;areyrtowy z Góry Skały moż~ być zakwalifiJ:row,any jako surowiec gatun-ku II. Rrzelioze:nie średnich arytmetyczm.ycll dJa poslłC'zególnych parametrów badań okazBiło się · k.IO!niectzne, gdyż ":rozkład gattunków" nie stanowd.l pewnYJch wyraźnie wyodrębnionych

pakietów w profilu :wyrobis.k,a.

Z zamiesoozonej tabeli wynika, ~e swrowiec mWiiera

>

980fo krzemi0111iki, a mało Al203

+

Ti02 li F€203 li jest stosunkoWIO mało porowaty. Jedynie przemien.ność jego w procesie wypa-lBinia może być ibatrdZio powolna - jest to

zre•sz1tą oocha charakteryzująca wszystkie "kwlarcyty" świętokrzyskie.

Udokumentowane :zJasoby ogniotrwałych pias-kowców kwa-cytowych zachodniej ozęści

Pas-ma

13ieldńslciego wy:n.<>szą

ponad

3,5 mln

t,

sża­ CU!llkowe (Zillajdująoo się na terenach nieudo-lrumentowanycll) dochodzą ok. 3 mln

t.

Zasoby

te

stamowdą dużą bazę surowcową i mogą zabezpieczać mpotrzebowanie prreiny-słowe pr:ooz okilkatdztesiąt l.art;. Eksploatacja jed-nak ściśle ,za:Leży od uruchomienia nowego od-cin.ka Linii JrolejOIWej.

SUMMARY

The authar d.esor:ilbies the resuHlS of exaaninations carried out in years 1953-1957 in order to obtain a baSlis of s'iilliloooUIS materiałs :lior the refractory

ma-terial:s itndustry. · ·

P11ospecting W10l1ks leadilng to the documentaltiOIIl

•o:f the Lower DeVI<milan qooT!tz:itilc sa.nd&bon.es were loc:a1i1Łed within the BiieJ:i.ny Range the latter being sdtuated illl the centrlal part of the Swięty KTOZyż Miou:ntains. Basmg .on geoliogical documentatit0!111S of those dep1osits 1lhe autho!l" giv.es valuatilon of

resou;r-oos, gteneoo.ł talllld techniOiLogic ałs1o che:rnical charaotelli-stilc of t·he deiplosilt •im oonneclbion wtith sttandarrds rrow in :liOI'ce. Strati~apihy of thte wower Devorrilan depo-s·irtls and the geol~ SltrucbU!re of the rueliny fuld are a[s'O given.

PE310ME

B CTaTbe rOBOpHTCfi O pe3yJibTaTaX IIOHCKOBhlX pa-60T rrpoBe~eHHhlX B 1953-1957 ro~ax c ~eJibiO

co-3~aHHa OTe'leCTBeHHOH CblpbeBofi 6a3bl KpeMHe3i!MOB ~Jifi 1IpOH3BO~CTBa OrHeyrrOpHbiX MaTepHaJIOB.

I!OHCKOBbie pa60Tbi, ~eJiblO KOTOpbiX. 6biJIO

060CHO-BaTb cpaKTaMH 3aJielim HHli\He~eBOHCKHX KBapqHTOBbiX

rrec'laHHKOB, 6niJIH cocpe~oTo'leHbi B paiłoHe BeJIHH-CKoro KpH:ma, B n;eHTpaJibHoił 'laCTH CBeHTOKIIIHCKHX rop. OcHOBbiBa.Hcb Ha cocTaBJieHHOH reonorH'lecKo:lt ~o­

KyMeHTaD;HH MeCTOpO:m~eHHH; aBTOp IIpOBO~HT on;eHKy

3arracoB ..H o6ru;y10 xapaKTepHCTHKY 3aJie:me:lt a TaKJKe XHMH'leCKylO H TeXHH'leCKYIO OD;eHKY Cblpb.H B COQTBeT-CTBHH C cyru;eCTBYlOIIl;HMH cTaH~apTaMH. IlorryTHO C 110-HCKOBhlMH pa6oTaMH MHOrO MeCTa B HaCTOHIIl;eM Tpy~e

OTBe~eHO paCCMOTpeHHlO CTpaTHrpacpH'IeCKOrO pa3pe3a

HHli\He~eBOHCKHX o6pa30BaHHH, a TaKJKe reOJIOrH'leCKO-MY cTpoeHHIO BeJIHHCKoro KpH:ma.

KAZIMIERZ CHMURA

Instytut MaterlałÓIW Ognlotrwaay~h

CHARAKTERYSTYKA SERPENTYNITU GROCHOWSKIEGO

B

ADANIA PETROGRAFICZNE se:t1pentyrui.tu

gro-chowskiego przeprowadzono w 1957 r. Próbki do

badań pobrano na lropalind. "Koostanty". Przeanali-zowano serpentynit niezwietrzały o zabarwieniu ciem-n07lie1onawym, częściowo ·· zwietrzały o zabarwieniu s.zarociemnym, zwdetrzały o zaba.rwieniu szarobrązo­

wyrri, rozłożony o zabarwieniu brązowym.

· Analiwwana skała zbud01wana jest z ol1Jwj,nów, pi-roksenów, amfd;boli, minerałów z grupy serpentynu, kwarcu, chalcedonu, magnerzytu, talku, ·chlorytu oraz tlenków metali. Składniki te scharakteryzowano pod

względem sposobu występowania ich w skale oraz

określono proce,n,towy udział poszczególnych

minera-łów w czterech odmianach badanego serpentynitu. O l i ·W i n. Najwięcej zanotowano oliwdmow w ser-pentynicie niezwietrzałym ("świeżym"). Minerał ten stanowi w te'j odmianie skały znaczny pT:ocent. W

płytkach cienkich widOIC7lne są oliiwiny bezbarwne, sporadycznie zaobsenwowano osobniki tegg. minerału wykarzujące 7Jie1onawo...aliwkowe zabarwienie. Zabar-wienie to jest u niektórych oliwinów dość intensyw-ne, oo świadczy o znacznej zawartości żelaza w tych

minerałach. Czyste ogniwa oldiwinu w se:t1pentYIIlicie gl'ochowskim reprezentowane są przez forsteryt

(MgzSi04) i oliwin właściwy - ·chryzolit (znak

optY'~Y ujemny).

W sell'ipentynicde częściowo zwietrzałym oliwiny

wy-ka~ją przeobrażenia uwidaczniające się przeważnie

na krawędziach. Często oliwin pocięty jest

nieregu-larną siatką żyłek serpentynowych - p:t"IZeważnie

chryzotylem włóknistym Mg6(0H)6 Si40u • H20. W in-nych natomiast płytkach dostrzega się ty1kio frag-menty o:Liwinów, gdzie serpentynizacja wyparła je

całkowicie. Wd.doczne są niekiedy pseudomorfozy po

oliwinach wypel:rlione k:rzemionlką, serpentynem i ma-gnezyrt;em.

P i rok s e n y stwierdzone zostały ·w serpenrt:ynicie

metzwietrzałym i częściowo zwietrzałym. Zidentyfi-ko.wano je jako augit 2'JWyczajny. Obserwowany w płytkach Clielllkich pi110ksen jest bladożółty i bla-dozielony. Kąt wygagozania światła wynosi 46°.

Obsel"WWUje się przejście piroksenów w chloryty, obok których najczęściej wy~tępują skupienia ma.~ezytu

i wolnej krzemionki. Niekiedy pirokseny zastąpione

są przez amfibole szeregu aktynolirtowego, przeważ­

nie prze!Z tremolit.

A m f i b o l e stwierdzono . we wszystkich czte~rech