BHMMaHMe Ha peruarorn;ee 3HaqeHMe ,IJ;biMMHCKOM aHTM-KJIMHaJIM B pa3BMTM Ce,ZJ;MMeHTaiJ;MM p;eBOHCKMX OCa,D;-KOB. COBpeMeHHbie MCCJie,ZJ;OBaHM.ff ITO,ZJ;TBepp;MJIM TaK2Ke MHeHMe ,D;.H. Co6oJieBa Ha TeMy 6MorepMOBoro xapaK-Tepa Ka,n;3eJI.ffHCKoro M3BecTHHKa. IIpaBMJibHbiMM OKa-3aJIMCh rrpep;JI02KeHM.ff 3TOrO MCCJie,ZJ;OBaTeJI.ff ITO TeKTO-HMKe CBeHTOKIIIMCKMx rop. OH o6paTMJI BHMMm-rMe Ha
CB.ff3b Me2Kp;y XapaKTepOM ,n;ecpOpMaiJ;MM p;eBOHCKMX OTJI02KeHM:i1 M MX JIMTOJIOrMqeCKMM rrpep;CTaBJieHMeM,
a TaK2Ke Ha 3HR"-IeHl1e BTOpOCTerreHHOM CKJiap;qaTOCTM M Ha,D;BMI'OB (pMC. 2), Ha TeppMTOpMM pa3BMTM.ff Mepre-JIMCTO-CJiaHIJ;eBbiX cpau;M:i1. B cBOMx pa6oTax ,li;.H. Co-6oJieB OTBO,ZJ;MT 60JibiiiOe MeCTO COrJiaCMłO CMMMeTpMqec-KOrO cpau;MaJibHOrO ITJiaHa M C:YHviMeTpMqeCKOM CXeMbi TeKTOHMKM cBeHTOKIIIMCKoro ,n;eBona. ABTOp Bbrpa2H:aeT MHeHMe, qTo ,li;.H. Co6oJieBa cJie,n;yeT cqMTaTh o,n;HMM M3 caMbiX Bbr,n;arorn;MXC.ff MCCJie,n;oBaTeJie:i1 CBeHTOKIIIMC-KMX rop.
STANISŁAW RUDOWSKI, MIROSŁA W KRAJEWSK I
Uniwer,sytet Warsza;wsQ\:i
EPIDIANOWE
I LATEKSOWE PRÓBKI
O UTRWALONEJ STRUKTURZE
Padczas badań {J1S1adów klas1ty,c·zny·ch, zwłas:ZCiz.a luźmy.ch .i ,s1aibo :Z!W1ięzły•ch, częSibo bardz,o pomo!cne jes't pabr:a1ni·e próbe!k o utrwalamej .s·truk!iJuflz.e. W tY!m .celu 1c;zęść osaidu polkryiWa s1ię płynn)'lmi prepa-r.aJtami, IWiilliikaj~ay!mi IW ·as~ad i ~twla.rdni•eją·cYimi po pewnym ·cza1S1Le. Pra·widŁowo wyikonane utr:walenie ni·e mburza n,a,tur~al,ne@o uło:benia Jskhadników i IUimoż liwia OISiią.g1nJi,ęde 1WYrrazi:s1tego lfe:'_iefu ·Sibruiktur · sedy-mentaJcy.jny,ch {IWaf'SitW.OWialnia, ;mikrcxf;ormy ri1tp.), taikż·e i 'taik·i·oh, k;tóre n'ie uwidla.c,ZJniają ,s,ię mak~roskopowo w ścian1i·e odlsiłonięda. Ponaidtto :pr:óbk1i utrrwał•one
umoilHwi,aj ą dalszą, :dokładną a1naJdizę lahmator)'ljnCJ, (milkrosk,otpową, ·c'hemirc1zną, pal~eton~tOilogk;Ziną, itp.), ściśle ogmnii•cz.~o.ną do ·ok~r·eśl·OIIl'Y'Ch, nd,ew.1e1lkkh iJ.ośoi
asr8.Jdlu (tnp. w po}eidyn.c:ZJytch, oLenkkh war!Stewikach).
Pll"óbk·i utrwaJone stan;O'Wią ll"ÓWIIli·eż ni,ez<aiSit'1!pi,OII1y ma,tedaił do dokumoo~ta1cjri, ikiol·eiklcj,i porównaWiczyd1, d:ydaktY'kli ,ezy dla oel6w IWJISitaJw~enn.kzy,ch (9).
.p,róbki 10 utr!Wa•l•onej s1truk:tuflze od wi~elu lat są pQw:s;z,echnlile SltOISIOIWia.nre :zra grani·cą. Różne techn.ilki
pobiemn~ia talkkh tpróbek :s,zczegółowo omó!Wiono ,w pracy A. H. Boumy {3). Ze wzg·lędu tna. rsposbb 'U!t.rwa. -lenia, można - :za A. H. Boumą - IWYdizieilić dwie główne ~rUjpy ,próbek ut.rw,aJl,OIIl•ych. Są to:
l. Sedimentary peels - cienkie powłokii ,pohran·e z. powierz:chni osadu, przez pokryc,i·e jej odpowiednimi prepa·ratami, rpo stwardnieniu których .śdąlga .się
po-wierzchniową,, ukwa.lon.ą .czę.ść ·osadu. E. Rutlko,w-ski (lO) określa takie pró;bild ,jako tprofile utrwalone, J. HOTowiec i J. !Pom.ian (2) rzaś nazy.wają }e mono-Ht:am.i rutrwaJonymi. N az,wy te ~trudno uznać ·z,a w
pełni rzadowaladą,ce. P•rofilami 'U:brwalonymi mogą być
lfÓIWnież i próbki drugi·ej ,g.rupy, do lk..tórych też bar-dziej pa:suje termin monolii•t. :W ZSRR dla taki·ch pró-bek srtosu.je s.ię nazwę ple:n:ocznyje [monolity. ,(8). Au
-torzy IP'roponu1ją naz,wę skóry sedymentacyjne, co sta-nowi dosłO'Wne tłiumaozooie ,terminu angie•ls1ki·ego i dlookonale oddaje rSipiOISÓrb ,Lcrh !pObierania - nieja:ko zid1z:ieranie z pOiwietr·ZJchni osadu, tak jak skó·ry tze zwierzęcia.
.2. Impregna.Uon:s - części osadu rprze.pojone twa.r-dniel}ą,cymi pre:p:araJtami i pobrane w pos·taoi bryły, w ZSRR określane j.aiko jaszcz.yc:zmy;je monolity (1). Dla tJICh próbek na:j.lepszy :wydaje s1ię być ,termin mo-nolity.
P,r6rbk1i utrwalone: zarówno .skóry, jak i mono-lity, pabran1e pr;zy uży,e:iu :róiJnJICh pr.e,pa•r:a,tów, da-godni·e j<e.sit IO!kr~eśJ,ać z dOiCIJaniem n:aiZIWY ,pN~iParr:a:tu n,p. skóry ·epidian,O'W·e, ~Iat·eksowe, acetonotwo-·c.eluloidowe
ozy m·ono1itty ·ep1dtianowe itp.
St,asuj.e •si,ę :róctne S\PO.SIOlby 1n:atkładlania preparatu na •OiSad: natry1sktwa!Illie, naikła:d.an1i'e pęd:z.l.e1m ,lub na
-lewanie. Jest bo zależne od rodzaju osadu i
.prepara-tu ,oraz zas~tosowanie 'metody. W Pols,ce dotychczas s1tos.uje 1się ni·emal IWYł8ie:znie 1pobieran1ie ;skór sedy-mentacJijnylch .(2, 7, 10, 11), prtzy lzastbos;owan.i:u .pr. e-pa:ra,tów aoetonowo-oelul,o•idowy·ch, •czyH metoidą L.a,c.k-fLlmmethode, ·Oprac'C)IWaną IPrz•ez E. V·oigta jes1Z1C:ze w l.a.iJa,ch :tJrzy1diZJi·es•tYICh (vide 3). Główną !ZJal·etą tej
UKD 552.517.2/.4 :520.183.44(084.28) :666.968.•8 :678.031
metody jest mOIŻlliwość p01bi·enan1ia dłUigkh skór sedy-ment.a1cyj.nych, gdyż przez pewien czas są one ela-styczne i mogą być na,wijane na. wałek w celu
prze-~
t.ran•spo.r.towania. Jednak długość skór jest mała (1-2
.mm), .a relief struktur nie za1znacza ,s,ię wyraźmie. Po· -nadto nie można pobrać pll'óbki z osadów wilgotnych.
W:ienne IZas\tos•OWlaii1.i<e IW .P•ols1oe IW11~lu .i,n;ny.ch metod lrnanych za ,gralniką, a 1n1ie .ma;ją·cy.ch <ta:kirch
•og•r:all1Ji-C'ZJeń jak m•etoda acet.onow·o-oel ulnidowa, n•aiPOtylk,a Zlna,czne trudności. Wyni.k1a to g,łówn.Le z Jbr1atku n.a rynku krajow1Yim dtf'Oigkh oryg,ina:ln.y.ch p.r·~palfatów. Spoś,ród s;pr.awdz,on.yle:h preparatów 1P01ls!bej prroduk-cj.i najiba1r.dizi·ej obJi,e:CIUl}ą,c·e 'Wyniki u:zy,skano s1tosując
klej epok:sydowy ·epidi.an 5 oraz ·ml,eciZiko la:tek-SI(JtW•e.
Bie:rw:sze 1próby za,s,toiSiOwania ,epidi.a1nu do
.probie-r:an,ia sikó1r i •mono[i,tów !Wykonano jeslz,cz,e w k·oń.c.u la,t ISIZeśódl:ieslią,tych {4, 5, 6). Jedlnaik dila pobra:nia próbk1i k·onieozn·e było .wówc:z,a.s •wst,ępne stprJlskani·e osadu różny:mi J,atkiemm1i i nie m·o1żna było pohrać
próbe:k z o:s.ardów wi[:gotny•:::h. K•o1nty1ntu:ując pra,ce, iriOIZIPOczę:t.e przy WIS:półudziaJe J. Mi.iHera i T. Koma.-ckliego., ·Orpra,cow.ano metodę p01z1wa;lają"cą na pobiera-nie ,epidianowy;ch iPf'Óbek u.trwalony·ch taikż·e ·z •osadów wHgo1:miy1ch, ~moiklfy'ch, a n•aiwet ~w odnies·i.en.iu dlo monol1i1tÓiw) - n~arwodni.onJ!C'h.
P~róbki J,at<eJk:s,o!We, doty1chc,z:a,s w P·al·SIC·e nie wyk•
o-ny~wa,ne, .mają ·z:bi.iżone rw~łais,n.arś.oi do próbek a~certo,no
wo-,c•eluloidowylch . .Dają j·ednak g~r,ubslz.ą w.aps,twę skó-ry ora:z umożJ,iwi.adą <OtS,iągn1i•ęC'i:e bardlz1i:ej wy:razd,st·eg.o r•el1iefu ~sttrurktur s,edym.enrt'a'cyjny•eh.
SKóRY EPIDIANOW.E Odczynniki: klej e,pidian 5, aceton.
Oprzyrządo,wanie: ISlZIPachelka, dłu.g1i ost;ry nóż, -sz.nu-r'ek {.Jin:ka), kJ.armerki, gaza, p~s,bolet dlo na~tryrskiwa
nia (pistolet lakierniczy, ropowni·czy, flit), butla. ze splfężonym poV\llietr;zerm {1z ,redu!ktor.e:m i IWęż.em dś ni<eniowym), Zll·etwlk·i (0,5 l, dwi·e 0,25 1), cy.linde.r mialfowy 100 ml, :S•z!kl•ana ba1gi.et.ka.
Ępidi.atn 5, pr,Oidukow,any 1W Zaikład1atch Chemiczn~ch "Sarzyna" w No,wej Sar•zynie, jest ciek~ym. kleJem chemoutwardzalnym, dwuskładnikowym (zyw1ca epo
-k,sydowa ,i utwatrdz,a,c,z -- tr·ój·etJ[loczteroa~mi.na). W
tempe.ra;tur:ze pokojowej {ok. 20°C) ,żyJWli<ca jes·t .gę1s~tą dec.zą .(le1pkość do 80 000 cP). Wm1z tz·e WZifiOISit1em t'effiipera.tury l'ePik•cxść żywky malej.e Ctpr.z_y 4.ooc WY_-in<Ots'i 3 200 .c.P) .i 1W .terrl{petflarturrz.e 6ooc zyw.11Ca sJtaue s1ię 1ZU!Pełn.i1e .płynna. W c.elu ułaiJwienia odlm.ierzanta
ŻYW1ircy, prZ:el,ewani,a 'i rmi~es•zania ·z uiJwa,rdza~cz.em, doblfiZJe j.esi pQdglf,zla,ć żytw,ilcę do ,tej tempe1ra:tury, ntp. ws.taiW·ia~jąrc ją do na.czyn1ia :z ,g.or~cą tw:odą. Dobrze wy1mi~es:zan;a ~ywi.ca i utwarr-d:zac:z da:ją przezr·orc·zys1ty roz.twó·r -o IWYiglądcZJie .świeżego Upoowego mi1odu. Pflzy
z:ły.m wym:i.e:s!zan1iu skł:adlniików, z,włas·zc;za zaś przy temperaturze po-niżej 20°C, mieszanina jest mętna ·i g:ę;s:ta.
Ryc. 1. Skóra epidianowa, sczana szurfu wykopa-nego w plaży (ryc. 1), Jastarnia 1975. Uwaga! W sto-sunku do odsŁonięcia skóra stanowi jego negatyw.
Fot. B. Drozd.
F'ig. l. Sedimentary peel, wall of excavation made at a beach (Fig. 1), Jastarnia, 1975. Note: the peel represents negative of the exposure waU. Photo
by B. Drozd.
Utwa:r.d:za,c:z, :stpnzedawany w oddz~el.ny,m na,czytniu, jest 'decz.ą ·o prz.y:k'rY!m :zapachu :my,s:zy. Dz,iał.a d t a.ż l11iątc'o nn .sikó:rę i hł·ony śluZJawe {żyw1oa .i utwa:rdlz:a:cz
j,ak,o miteS!Z.an,i,na nie j'eis't tokts,ytcz:na). Po 'Wy,mioestz.and:u żywicy i utwa.rdz.a.c:Zia {ztWYik>le w sttOISIUinku 10 : 1), mieszaiilli.tna na,jpierw tSttaje s:1ę ha.rdzi,ej :pJynn:=:t, a na-stt~IIllite gę.sttni:eje .i :po ,oJkoło 20-30 minutatch nie nada:jte ~sdę ju~ do u,żyd.a. Ca~kowite :s:tw.ar.dlni,ente na, -Sttę:PUd·e po olk:oło 24 god;ztnatch (w temp. Oik,ało 20°C).
C:zars twardnienia można prz.Jis:pies;zyć pnZie:z
:pod-ni,e:Siiel11i·e temperatury ('W temp. 60°C - .3 ,gOld:z:iny). Do roztC'ieócZJani.a ży.wicy oraz do Zimywan.ia l f'esrz:-tek k.l.eju używa ~s:ię specjalnych :r10tzCi·eń>cz.aaniików, :rljp. monomerótW epoksydowy,ch lub łatwiej d!Oisttępne:go
a:oetonu. Aoe:tcm :ni,eco zmn>i·ejslZa .m,echa,nitctzną
wy-trzymałość {:s,twarr:-dniał,ej żywicy) i IPf:Z·edłuża •C:ZaJs tWla;rdni en:ita.
Przygotowanie sc1any. W wybranym .fragmencie śc;iaiiliY odts'łonruę!Ciia wy["ównuij,e s:ię je,j powi·er:zchlllię
s:zptl>chelką oraz n:oż<etm. Cz·ęs:to, :ztwł,aiSizez;a: w Ols,a:dach
SYiPlldch, dog'()ldlnLe jes:t nadać pr:zygotowanej śdanie
'Odlchyate:ni'e od pi,on:u o kill:ka ,s:tqpni. Miejs,ce, z !
któ-rego ;zamieriZa 'się ,pOibrać tpróbkę, ok,oll:1turowu}e się
Slz:nu["kiem, pr:zy;m·otcowują.c g.o kla:merk;ami, tak aby
śc:i:ś111e p[":zY'leg,atł do :p:o!Wd.,er:z:chni os:ad:u.
Bróbki utrrwaJ.onte 'epi:dtian,em uda,ją s:ię najlepiej,
gdy ·Otsady :są mało wilgqtne. Dlatego ,też os;atdy sUJche,
:zwła:s1zcza sypki'e :pyły i ptii :a:slki dtr>Oibtnozi,a.rnti:s:be :należy lekko spryskać :wodą .;prr·ZJed pr1zy.s:tą:pieniem do :po-kryJWam,a itch ·e.pitdi:an,em. Jeś.li osady są JWitlgotne,
Ryc. 3. Skóra epidianowa z piasków gruboziarnistych
wału brzegowego, Jurata 1975, morze z prawej, wieL-~ kość 1 : 2. Fot. B. Drozd.
Fig. 3. Epidian pee1 of coarse-grained sands of beach bar, Jurata, 1975. Sea to the right, 1:2. Photo by
B. Drozd.
Ryc. 4. Skóra epidianowa z piasków plaży, ciemne warstewki piasków wzbogaconych, Kuźnica 1975,
mo-rze z prawej. Wielkość 1 : 3,5. Fot. B. Drozd. F'ig. 4. Epidian peel of · beach sand; dark - sand La-yers enriched in heavy minerals, Kuźnica, 1975.
Sea to the right, 1 : 3.5. Photo by B. Drozd. próbki ut.rwa,lone uda.ją s~ię również dabrz.e, jed:ynd.·e
grubo:ść war,sltwy UttrtWaJ.olll:ej j,es:t tmniej:Siza. P,rz:y po:-b ieran,iu :Pll''Ó bek z ors:ad!óJW tmok,ry:cih i nawodnionyeh
narl,eży za1pteWilltić motżl1wość d01brego tOidts.ą:czaruita s.ię
wody podtcza:s w:n1kaiiltia w os:ad ·epidli.aliliu. W mia,rę m10tŻlnośd do:brz,e ;j,e,slt j,etdntaik dopr.orwad1zić tos:ad do sitanu tWH,g-o:tnego. Lepstz.e wyinilki u>z:y:slkuje 1s:ię d1z:ię:ki
na!tUf'alnemu od!są'c'ZJa;niu (doda:tkowe IWktOtPY,
le:wa-·rOWlan:ie .iltp.) niż tsu.stz.enie ,gtrzejn:ilkam:i ezy la:mpamJ l utownk;zymL
Pr,z:ygotow;aną ś ciatnę tW·SitEapnLe spryiSlkuje s1ię za
pomocą p Ls,tOile,tu ll'OIZit'WIOirtem 'eJpitdian,u.
·O
nas1tępuj ący,ch pr·()lpOif'C,jach :sikłaid:nitków: ·ejpidia:n ~ 10 częś!Cii;
Ryc. 2. Pobranie skóry epidianowej (ryc. 1) ze ściany
szurfu. Powierzchnia osadu z naŁożonym epidianem, przy zastosowaniu także gazy jako wzmocnienia skó-ry w pierwszym etapie jej twardnienia. Morze z
pra-wej. Fot. S. Rudowski.
z dyszy pis•tole:tu sw.olbadm:i·e wydas~ta~wała się mgie-łka
(:a nie krqp~e ro1z.twm'U1). Ws1t~pne ·s1prrys!k:iw:a1nie pro -wadZli !Się ·ta!k dił:ugo, dopók1i pow.ierz,chniOiwa war-s,twa IO!sa.dórw illii'e :zJC>Islt,alniie pr:21epajona .e,piidian,em n;a
gr!Uibość prr!Zynadmnliej l .mm (za!ZWJYJC:zaj na:s1tępuje wy:raŹina Z1mian1a zab.a1rwietnia naiUT'YJS:k!itwanego os1adu). W1s·tępne naltryis:k,i wnn.te ma. na ~c.eJu uod!Porni.en.ie ·po-wielr.zdliYl!i osadu i prrzy:g,ot,Oiwanie jej do n·aikładlarnia gęs1ts1z;ej .(g,łówn.ej) mieszan1iny, os,tateczn1i1e utrwala-jąc,ej ·01s1ad. T;a główn.~a 1mie:slliall11i1na .ma nas1tę:pująoe propor,c"j1e: epi:dian 5-10 ;CJZJęś·ci, utwa,rldz:a,cz - 2, ac·elbcm 2-3 'cz,ęś.ci. Po kiJika:k:rotnym .po!k·rydu os1a:du
głóWiilą mi~es1zaniill!ą, 'nalkł.a.Jdla się n:a. 101S1ad :ga;zę .. i .po~
nO!Wn:i,e ,klH!kakrotlllli.e spry,sikuje. Na[·eży przy tym
uważać, aby .e,pid:ian nie :śdeka.ł 1po powie:r:21chni. Dla-tego też d.obrze j.es1t robić krrótikie IPrlz,e:rwy,
pozrwa-laiją,c·e lila !WiS:i,ąik'alni'e kil,ej1u. Ni<e II1a,l,eży r<obić prz1enw tak długich, by ·epi!ClJi,an zaczął ~twardnieć.
Peł!ll1e :s,twar:dini,em.ie epidiia!ll!U na;s,tępuj·e po {)!k. 24 god!zli,na;ch (p1r1zy ~temrperatur.z•e .olk. 20°C i prz.y
w.a.łej w1lg,o1tilllośtCii). W ni!Żslzy,ch teffiiP'era.turrach i więk
SIZlej wilgotności oz1a1S twa,rd1ni1enti:a w:y,dłuża s1ię. W<Oda qpadow'a 1I1:i1e .odidlz:iałYJWa lllli,eko.rzY!Sitni·e na .p0ik1ry1tą j1uż ep1dianem iPOiwiemohinię. Należy j,edy.nie chironić utrw:a.l,oll1ą prólb:kę pnz1ed! ·uszkod~eni~ami lnechankz-nym.i {rozmy·Cii,a,, poidlmY'Ci1a itp.). ·Prrzy tempera.turaK~h
poni,żej 10____.l2°C u;tgvalantile ·as1aidu .j<es1t niemOIŻHw1e. Po caŁk,orwi,tym s~twairdtni~eniu •ep1ildianu .odldzi·ela się 'UJ1mwa1lony f,rag.melllit od ściany rw ;taki 'spo~sób, aby od:SiP01ić 1a/k;że 1i ,pewną 1i,l.aść os1adu lll.i•e Ulbrw:aJ.oneg.o. Dokonuje iS'ię tego najdogodniej Wb.i·jając poza ,c,zęść utrwaloną s21tyrwną płyt,ę i po odciędu 1próbki po bolkach pr.zechyla się ją arż do poł·ożenia po1ziomego. Plr-ó!bk:a. leży wÓ<WiCIZJaiS na :p01Wi1eflz!Chni, która bY'ła
n.a:UriYJSikiwana. N:as1tępnie mi.ękkltm ,pędzJ.~em deHkatn1ie oc:zysrzJcz1a ·s1ię !POIWi·erzcbn;i·ę z asadu n,i,e utrwalonego. Jeśl1i os,ad ten j1es·t wHgotmy, należy oczy;s,z,czanlie prZle:pr~owadz,tć po jeg.o 'Ciałk·O!Wd:tym wy,s1chnię:Ciu. Do-br,z;e wylkona1ne ISikó:ry epidia:nowe mają TteiJJief bardizo
Fig. 2. Taking of sedimentary peeL (Fig. 1) of exca-vation waU. Surface of sediment covered with epi-dian; gauze used to strengthen the peeL in first phase of its stiffening. Sea to the right; photo by S.
Ru-dowski.
WY'fia1z:i;s1ty. Są to w.g ~term.inologii A. Boumy (3) bw. "high-a:-1e!lief peel1s:".
P·o oczy:SIZIC.Zieniu sk,óry epidia,nowej z •os,adu nie utif'waJ.oinego, na pOiwi,erz.c:hnię iffiOŻina 1!1ałożyć iPędzQ,em doda1tlkową, wz~maiC!ll,ia;ją;cą powłokę e:pidii:anową lub
pokryć ją laikierem bez!bairWillym. Skórry epid:ianowe p01bietr1ail1o za1rÓ<-w1no z IOIS•ctdów IS:Yipkkh, ja1k też :i słabo zwięz:ły1oh. GrU!baść utr'Wiail<CJinej 'Wia!T1s:1Jwty wyno,sHa do 2.0 1mm w ,Qislada,ch grubOiklaslty,c·znych, do 10 mm ·.w tPi:aBkad1 i do 2 mm 1w pył,a1ch or;az Ha:ch. Ze s,ł,a.Jbo
zJWię.z'ły.ch pi.a!SikOIWiCÓIW s1a1rma:t!U polbrano s1kó-rę o gru-bośd. ok1oło 5 mm.
Dla !POikrr'J'ICiia pOiW'lierz·chni o wymta~rad1 ok. l X l m
;i .g1ruib01śd przyn1a,j1mni,ej ·Oik. 5 mm nail1eży prz;ygot.o -W!a,ć 100-150 cm3 DOIZitworu ws•tępne1g.o qr:a,z 500--700 cm3 roz:tworu głównego. DOlgodnie }es1t p.rz'Y'go-tOJwać ,roz;twór głórwny w mnie<j1s:zy,c1h por1Cj1a,ch, Clikoło
100 :cm3 a:by nie ·za1sy,cha,ł 'i ni·e zatyka:ł dy:s1zy. Na,l·eży ta!ld·e p:a:miętać o możtliwi·e cz.ęs1bym pfiZepłulkiwaniu dylS!ZY ta·c ettClil11elm.
Podan.a rwyż.ej metqdy1k1a }es,t dos1b01sowana do osa -dów ;piJa;SIZJOzys,tyoh, ma,lo wHgotny~ch, przy teompera-tulf'Zie za,rórwno o1s.adów, jaik ,i odlczynJTII~ków .ok. 20---: ~25°C. p,r;z\Y rp01bi~er1a;niu 1pr:óbeik os1adów o· !UIZiiarni-eniu dr<olbniej,s.z'Yim, o więk1s:z1ej w.il:gotn,ośd <luib lll'iiŻ1Siz1e:j tem-.pera~tu:r;z,e na:l1e!ży .zJwiękiSizyć i,lość utw:a.rdiZiac!za w głównym .roztworze wg pr10tpor,cji: epid.Lan - 10 częś ci, u<t;wardlz1a1CZ ~ 3, aoettOJn - 3 cz,ęś·Cii. Osady, .gruibs;z,e mog,ą być poikryrwane roztworem 101 .mniej;s;zy:ch Eoś ciach 'Uibwardtz1a1C:za i 1a,cetonu, jednaik musz.ą ibyć · z:a-cho.wane takie ;pa:-Oip!Orcje, by 'razbvv6r mÓigł :s' wobod-nie wydtosttc:uwać 1s.ię z dys:zy pi1s1toJetu.
Długotrwałe na•trysk,iwan·ie flitem, męczące i nie-wygodnie, !można 1częśoiorwo zlalsltą!Pić !Dialkł:adanlil81m epi-dian:u pędzilem 1 ub delikt'3.'till;ie n.alewad ~c ,g o na po-wierz.chlll'ię 01s.adu lW\sltępnie utrrw,al.onego ,i · polbryitego
gazą. Wówcza1s ,s,tos,uje 1S1ię roz:twór o pN)IporcjaC:h: ' epi-dian - 10 czę.śd, utwardc!ia,cz - 1-2, doda!ją,c a1ceton w Hości l dio 2 ·C!Z.ęś!C'i, j'eśl1i T•Oiz\twór IS1ł:aibo ws~iąik.a ..
Ryc. 5. Natryskiwanie ściany odsłonięcia lateksem, słabo zwięzłe piaskowce iSarmatu, Stawiany 1975. Fot.
B. Czapowski.
Fig. 5. Spraying of latex on exposure wall; weakly cohesive sandstones of the Sarmatian, Stawiany, 1975.
Photo by B. Czapowski.
Ryc. 7. Powierzchnia monoLitu epidianowego, plaża
doLnego brzegu, zaLewanego przez wody napływu, z
Licznymi dziurkami p~ażowymi, powstającymi przy
wypychaniu powietrza zawartego w osadzie przez
nasiąkającą wodę. Kuźnica 1975, wieLkość 1 : 1,5. Fot.
B. Drozd.
Fig. 7. Surface of epidian impregnation; fore shore
beach, fLooded by swash waters, with numerous air hoLes resuLting from forcing air out of deposit by
percoLating water. Kuźnica, 1975, l : 1.5. Photo by
B. Drozd.
Ryc. 9. MonoLit epidianowy piasków z muszLami,
wy-konany z rdzenia pobranego sondą wibracyjną tłoko
wą z Ławicy Odrzanej, wieLkość 1 : 3. Fot. B. Dro.zd.
Fig. 9. Epidian impregnatżon of sands with sheEs,
made of core taken with the use of vibmtion piston sound, Odra Bank, 1:3. Photo by B. Drozd.
MONOLITY EPIDIANOWE
Odczynni,ki i oprzyrządowanie: jak przy skórach
epidiianowy1ch ICl!raz pudeł:k'a met,aJ'<)IWe o wy,miara,ch
zaJ,eŻlnie od potTIZieb.
:P,odlaz,a:s 1prac it,er,eno,wy,ch nie :za ws1Z1e ,~s1truiej.e :m,OiŻlii
wo.ść :Z1apew~1.1ienia rw:a1r'unlków na dlługie utrw.a,la:ruie
os1adu rw śc:Lani,e Oldfs,łol11ięd:a. W ta,bch ,Wyipadlkach
można IPOib[':aĆ jpróJJ:)k·ę do JP['Óbni,kta., w ;pO!S,taic,i pu-dełka meta:lowego, które wcdrs:ka się w powi,ef'ZJChnię
Ryc. 6. Skóra Lateksowa ze słabo zwięzłych p)
iaskow-ców sarmatu (patrz ryc. 1.) Fot. M. Krajewski.
Fig. 6. Latex g;JeeL of weakLy-cohesive Sarmatian
sand-stones (see fig. 1). Photo by M. Krajewski.
Ryc. 8. NaszLif z epidianowego · monolitu piaskóW
różnoziarnistych· z otoczakami. Dno przybrzeża, Chła
powo 1974, wielkość 2: l. Fot. B. Drozd.
Fig. 8. PoLished section of epidian impregnatżon of
various-grained sands wit h graveLs. N ear shore
bo-ttom, Chłapowo, 1974, 2:1. Photo by B. Drozd.
osadu. Nasltępirllie pudełko wraz z CliSiadem ,oddna się
od ~śda1ny .i u1tr.rwala w poł,ożellliu ;po:~iomym. P:róbni:k
może 'mieć dodatlkqwo odej,mowane .śc;i:any :boczne,
wórwcz.a1s moż,emy :wtrwa1l11ć kilika 'POiW:i,erZJchni.
Utrwa,-1-anli,e rw pró:bniiku mo1żn,a prowadzić nall:ewają:c ·
pO!wo-li :i ositrożmi·e erpidian o IPI'IOpor,cj,a,ch: ·erpidlia:n - 10 ·C:Zięśd, utwexdlza,cz - 1-1,5, aoetotn 1-5 az:ęśd. UO\Ść
acetonu ·zal,eży 101d dnterrusyl\vnoś'ci wSiiąlka!I1ia Nllzltworu.
Po WJs,iąiklllli,ęciu 1pierWJSIZJej, :ZJWY>kil,e 1~2 :mm gcr:ube·j
WlaJI'iSitwy ,erpiidiarnu, lkładlz,ie IS'ię ga1zę 1i iPOinOIWini'e .
ll!a-lewa roZJtwór ·erpidianu. Przy ,t,emper,a,tll!rze ,o/k. 20°C
,iuż IPO jedn'e'j godzin,i·e motż:Jna trall!sp.o:rttować 'PJI''Óbnd.k
do ha:z;y,, gdzi,e IPO 'OisrtateC'znYJm 'sitrwardlnieruiiu 'epidiraniU
w:ynjmuje srię (p:r6b!kę z rpu:dellka.
Gdy pOłtnz.ebna jes:t gr'Uibs:za warrs·twa utrw.aua1nego
osadu, ;mOIŻna naJ,ewa,ć erp1dian :ni,e używając gazy.
W sprzyjają,cych warunka·ch grUJbo·ść próbk:i (mono ....
do-sk>ema,le nadają s.ię do •Wykonywa,ntLa :s1z1lifów i
na-sz:lifów. Dokładny 01pis techniki wykolllywania tatk:k,h
pr·~r.Ja1na,tów z ·01S.adtów ubrwal·ony·ch ,epidiia,nem podano
w .pm·cach (4, 5, 6).
SKORY LATEKSOWE
Odczynniki: mle·czJk.o k'auc,zukowe (lateks), lakie.r
heZibarwny; lub r·OIZitwór ,oc:tan.u celrulozy.
Oprzyrządowanie: - j'ak pr,zy skó.rach epidian·
o-'WYICh (maŁe zlewki ,i bagt1etki nie 1s1ą IPotlrz,ebne) oDa<z
pły·ta d~ewniama o ,WY\mia.ra,ch ;zaleŻiniy,ch od w.ielkośd
polbieraiiliYICh iSikó.r.
M·l<eczkio kaucZJUiklo1we jes't IS!to,s,Oiwan'e jako półfa
brykat w pr:odUJkic:ji gaJ•an1terLi ,gumowej. J,es·t t>O I
SU'b-,s,tan.cja ·O kons~rsltencji ,gęSit€ij śmi,e1Ja\lly ,k,ol·oru b.iał·eg·o.
SkŁada .s1ię z lkauczuku (60°/o) 1w TIOZI1Jwolf1Zie 'wodnym,
s taibiliZIOJw.am.ytm atmaniaik,tem. Re1aguj ą:c •z tlenem
'twardniej,e ,po 3·0 minutach w terrl(pma,tur.zle ·olk. 20 o
c
. i .twolfzy 'elas;ty'CIZII1·ą, n18!Pif:Ziezlf'OIC:zysttą IPOWł·OL.I{ę. Można
j,e nabyć w SpóŁdz:ieln1i Pracy InwaJ1idów "Sa:turn"
Wans,z1a1W1a, ul. Rez,edow a 19.
ści,a,nę odls,ł-ontięc,i,a pmygotowuj·e się ;podobnie ja:k
przy polb.i·er,aniu :skór '€iP1diaii1lo.wyc!h. J·ednak nJ·e 'moiŻma
pobLeDać pró:beik z os1adów 'WiJgotnych, które wpi,erw
il1aJl,eży doprowadzić do Sltan:u 1lekiko IW.ill,gotnego. Ca.ł
lk'OWiLbe WY1SiUiSIZ1811.Ji'e OISatdiU il1i•e .j18!S1t WISikazane, gdiYIŻ pod,
-1C.ZiaS na.k!łiadan,ia lateiksu :ziarna {))Siadu OS'Y\P'Uiją ,s,ię
l u,b nas,tępuje odiSipa.janie dlf·Oibnych, ·śrwi·eżo pok.ry,ty·ch
lat·ek1sem, ,c,zęiśd ,asadu.
N:atk:łada.jąc ilatek's jpędZilem, 1pok!fy,wa s1ię del~iika,iJnie
śc·ianę od ,g.ó:ry do dolu iPOZliomym'i 1pasami, od lewej
do IPiflaJW,ed .i 1na1s1tępni.e ad prawej do l1ewe,j k1ria1Wędlzi
•pro:Di:lu. Stos1ując IP1S'tol,et tmeba IUIŻJ'IWiać . dystz:y o
dUŻiej ś.r1edi11Ji,cy, ,taikiej .j'edlnJa~k, aby z IPis•toletu IWydo-stawaŁa s:ię ,mgi•ełk:a loait·eksu a nie ,kJro,pJ·e. N:a1kłada s;ię
k1hltk:.a wa.r.s1tw la1tekis1u., !k:aiŻdą n,a,stępną po wysichlll..ięciu
.wa:rstwy nałożonej ujprz.ednio. Schnącą ,skórę
Tateik.so-1
Wą nall·eży ohroil1iĆ :prZied destz.c·z,ern, gdyż woda izmy!Wa
la,telk,s. Najilepiej oikryć osad foilią ,pil.a.s,tikową.
P.o-hima.j.ąc skórę o duży,ch WYJIDLatr:a·ch, doda:tlkowo
na-kł,aida :stię gaZJę, w oelu ZiWię'kstz,enia wy,trzyma;Łoś•c,i.
Ga:zla IPoWinll1:a lbyć naŁOiż.amJa 'Dla ·św,j.eży La1bek,s i
po-kirylta 111Jas:tępll11Yimi 'Wia•I'!SitiWla,mi latelktsiu.
Skóry l.a.t,ekiSiOWe ;z 01sadów s.ytpkkh drobn,ozdam·
i-. sty,oh lffiiOIŻna ·Ołdsjpoi.ć od :śoiany 01dcywając gó.rll1ą
ikDa-wędź i n'a1s1tępn,i,e pozos1tale j~ej oz,ęśd. Slkó.ry z
os:a-dów g1TUJboziar:ruis1tych ,czy s1Łaho zwięzłyich oddz,i•el:a
1s:ię w 'oał,o:śd, r1a:z.em :z osaidem nie 1UJtrwall•on;y1m;
!WÓW-·czas ·Odicilllla s1ię ją nożem. Najdlog,odlniej p.osł'Uigiw,ać
s;ię drew;nianą 1Pły1tą o .wy;mia:r,a•ch ll1Ji.eco więks1zych
:ni1ż pobi.:erall1Ja slkóra. Płytę doc,iJsika 1S1i·ę ido utlfwalo-·
neg.o os1adlu ri. z,ac~yrna 10dspaijanie od ,górnej :kirarwę
diz:i. W ,miarę odsjpajalllia 'należy :pm.:echyilać :płyt.ę rwra1z
z leżą·cą na niej skó:rą, tak aby dolna krawędź płyty
była do !k.oóca qpera1cji śoi·śl·e daciśll1ięJta.. W oeilu
'z:a-pob1elż,enta IZ1SIUWaniu s1ię slkóry po powier:ziehni pły.ty,
przy j;ej dol1nej k1r1a·wędz.i .pow,ilnlll.la !z,najdować s:ię
SUMMARY
The problem of takiu1g Sa>ffiiples 1W•ith impi'egnated
texture is dis·cussed mainly with .reference to the
wo-rk A. H. Bouma .(3), presenting vafi.ous tedmique.s
of sam!Pling o,f such k,ind. Taking into a1ccount the
filode ,iffiipr·egina1ion, ,tJwo malin type1s of sample.s may
be diff.mentia1tedi: :sedl1menta·ry ;peel:s and
im!Pregtna-tiOins. Various .iJmpregnatrl.n,g matte.rs are .used for
these ,purpos.es an~d there a're tnumeroUJs technique,s of
the,iif a:m>U'ka~Hon.
In Po1and, on'ly sedimentary peels were hi·ther:to
made. The pee1s were obta,ined with t'he use orf
acetate fiLms, i.e. by 1the La.ckfHm method. The pa.per
present's t'he method of obtai,ning sedimentary peel.s
and im!Pre.gnations wHh the use of Polish ,products
-".e,pidian" and latex, which also gives very good
. re,su1ts.
:Hsltw:a" o którą lbędz,i.e ,s.ię opierać dolna k1r:arwędź
s,kó:ry. Osad nie .utrwalony u,s.uwa się ze sikóry leżącej
pozi,omo za .pomocą ;miękkiego pędiZl.a. W oelu
ZJa·cho-wani'a ;uzysikan.e:go -reli-efu, powierzchnię 1skóry
po-ikry.wa 1S1ię l,aki.eDem bezbalfwnym lub .roZJtworem ·
octa-nu .cek~loz.y.
G.rU(bość skó.ry liaJtekls,owej :ZJaweży głóWlilie od
uz:ia;r-ni,en:La osadów. Z osadów g<rUibaziarn,tsltydh :nal·eży
po-bi,erać IPróblki o g:ruiboś'C'i pr:z.y!I1a;jmn!ie:j 10 mm, co
U!ZYIS!kuj e s1ię llliakładia;j ąc odpowi,€idil1ią lk:zbę lk·Oilejny,ch
w.a~rs,tw l'atekistu. Z ,Q/Siadów o dlr'o!bn1e}Sizy,m z.i.alf'nie
można pobierać próblk.i o gruboś·ci n;i,e m:n.ie}siZJe!j ll1'iż
4-5 mm. Z os~a~dów .il'a'SitJ'Ich skóry latek:s,owe ni.:e
mogą być iPObierane. .P,rzy 1pr;z,eław-:keniach osadów
sy:p!k1Lch i ·s,polisitych miQ.Żil1a •z,astosować !kombinację
metody 1atelksowej •i .ejpidianow€1j. Wówc~Las .po nał.o
żen~u ,la,tek:s:u na ·osady ,sypkie •i ·eptdianu na osady
.spoi;s,te, ·calość IPOikry,wa tSię .ga;z,ą ,i na nią nakłada
po,włorkę •la,telk'sową .
Ml·eczko kiaucz.ukowe }es1t materiałem !Wydajnym
i ·tatnJim. Do ;p~ry:C'i1a powi,e.rz,chni o wymi,a:r,a-ch
l X l m i g.r,uboś,ai sikó.ry do 10 mm ,p01tr;z1eba ok.
1,5-2 kg lait,eklsiu.
LITERATURA
l. B ark -o w A. G. - Fiksacija monoUto•w
razlicz-nych widow pieska pri Illiei,ZJmiennoj s.trukturie.
Trudy wtoro1j mieżduna.rodnoj .konfier•iencji As·
so-ci'acii po izuczeniju ·czetwiertnicznogo pierioda
Jewr01py. Mosk,wa 1933 wyp. 3.
2. B o r o :w .i e c J .• P om ian J. - Technika
wyko-ny,wania utcr:wal·onych monolitów ,glehowy,ch. Rocz.
Gleb. 1968 nr 2.
3. B ·O u m a A. H. - Methods for t he study of
se-dimentaii'y stru'Ctures. John Willey a. S.ons. New
York 119169 •
4. Kom a ck i T., M
u
11 er J. - Technika ISIPOI''ządzania prepara,tów mikr·oskopowych ze skał
syp-łdch o utrwalonej s.truktur1ze. P.rz. GeoL 1967
nr ·5.
5. 'M
u
11 e .r J. - Struktury piaszczyste osadóweo-licZil1y•ch. Pcr: . .Muzeum Ziemi 197.2 vol. 19.
6. M
u
J l er J., .W '.i ·e w i ó ,r a A. - RadiographicInveshg,ations of bedding of loose sediment·s. Bull .
.Ac. ,p,ol. Sci. 1967 vol. 15 no. 3.
7. N o w i ck i A. J. - KNka uwag o metodzie
po-ibieralllia i o zastosowaniu profili utrwalonych.
iPr;z. Ge01l. l 9<6.3 nr 2.
8. O r w i ku K. K. - Plenocznyij monoLit. Uczenyj·e
zapisk,i Tar,tuc'k. Un. Geoł. i Gearg.r . .1948 wy.p. 4.
9. Poża-ryska K. - Muzeum Geise11tal1Skie. Ko·
s-mos seria A, 19;5-8 ·z. l.
10. Rutko w ski E. - Fobieranie p.rofiló.w
utrwa-lonych. Prz. Geol. 196·0 nr 4.
11. Skompski S., Sł.owańs.ki. W.-
Nowyprzy-·czynek do zna:jomoś·ci osadów inte,rg1acj,a~lnych żo
Ii.borza. Kwa•r·t. Geol. 1961 nr 2.
PE3IOME
ABTOpbi 06Cy)K,Il;ałOT BOITpOC o6pa3IJ;OB C
ciJMKCMpO-BaHHOM CTPYKTypo:Vr, CCbiJia.HCb na pa6oTy A.X. BoyMhi, B KOTOpOM OITMCaHbi pa3Hbie MeTO,Il;bl OT6opa 3TM:X o6pa3u;OB. IIo crroco6y cpMKCMPOBaHM.H MO:m:no Bhr,n;em1Th
nB~ OCHOBHbie rpyiTITbi 06pa3D;OB, a MMeHHO:
ITJieHOLJ:-Hhie MOHOJIMTbi M .HI.U;MLJ:Hbie MOHOJIMTbi. Cyru;eCTBYłOT
MHOrMe MeTO,[\bi HaKJia,D;biBaHMH rrperrapaTOE, a TaK:m:e
6oJihma.H MX pa3HOpo,n;HOCTb. B ITOJibme rrpMMeHHłOT
TOJibKO OT60p ITJieHOLJ:HbiX MOHOJIMTOB rrpM ITOMOI.U;M
au;eTMJieHOBO- u;eJIJiy JIOM,Il;OBbiX rrperrapaTOB - MeTO ,D; OM
JlaKcpMJibM. ABTOpbi OITMCbiBałOT MeTO,Il; IIOJiyLJ:aHM.H
ciJMKCMpOBaHHbiX o6pa3D;OB IIJieHOLJ:HbiX M .HI.U;MLJ:HbiX
MOHOJIMTOB C ITpMMeHeHMeM ITOJibCKMX peareHTOB
-3ITM,n;MaHa M JiaTeKca. KaLieCTBO 3TMX o6pa3u;OB