P
P
P
R
R
R
E
E
E
S
S
S
JJ
J
A
A
A
M
M
M
S
S
S
Z
Z
Z
Y
Y
Y
C
C
C
,,
,
W
W
W
E
E
E
K
K
K
T
T
T
O
O
O
R
R
R
Ó
Ó
Ó
W
W
W
W
W
W
II
I
R
R
R
U
U
U
S
S
S
Ó
Ó
Ó
W
W
W
,,
,
I
II
Z
Z
Z
A
A
A
G
G
G
R
R
R
O
O
O
Ż
Ż
Ż
E
E
E
N
N
N
II
I
E
E
E
P
P
P
LL
L
A
A
A
N
N
N
T
T
T
A
A
A
C
C
C
JJ
J
II
I
N
N
N
A
A
A
S
S
S
II
I
E
E
E
N
N
N
N
N
N
Y
Y
Y
C
C
C
H
H
H
Z
Z
Z
II
I
E
E
E
M
M
M
N
N
N
II
I
A
A
A
K
K
K
A
A
A
P
P
P
R
R
R
Z
Z
Z
E
E
E
Z
Z
Z
W
W
W
II
I
R
R
R
U
U
U
S
S
S
Y
Y
Y
Y
Y
Y
I
II
LL
L
II
I
Ś
Ś
Ś
C
C
C
II
I
O
O
O
Z
Z
Z
W
W
W
O
O
O
JJ
J
U
U
U
W
W
W
22
2
00
0
11
1
11
1
R
R
R
O
O
O
K
K
K
U
U
U
prof. dr hab. Michał Kostiw, inż. Barbara Robak
IHAR – PIB, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie e-mail: michalkostiw@o2.pl
2011 r. monitoring mszyc prowa-dzono w 7 miejscowościach, poło-żonych w różnych rejonach kraju, zgodnie z opisaną wcześniej metodyką (Ziemn. Pol. 2009, 2010). Pierwsze osobniki uskrzydlone M. persicae w żółtych szalkach w okresie wiosennym (migracja wiosenna) najwcześniej pojawiły się w Starym Oleśnie, woj. opolskie (17 maja). Jest to termin 1 dzień wcześniejszy niż w roku 2009 (18 ma-ja) i 16 dni wcześniejszy niż w 2010 (2 czerwca). W Wodzieradach, woj. łódzkie, mszyca ta w 2011 r. rozpoczęła loty zaled-wie 2 dni później (19 maja) niż w Starym Oleśnie (17 maja), a więc 10 dni później niż w 2010 (29 maja). Najpóźniej w 2011 r. mi-grację wiosenną M. persicae rozpoczęła w Boninie (21 czerwca), tzn. 22 dni wcześniej niż w 2009 (13 lipca) i 9 dni wcześniej niż w 2010 (30 czerwca). W Szyldaku, woj. war-mińsko-mazurskie, w 2011 r. w okresie od 1 maja do 10 sierpnia M. persicae w ogóle nie
była notowana w żółtych szalkach.
Mszyce A. nasturtii najwcześniej w 2011 roku pojawiły się w Starym Oleśnie i Szylda-ku w jednakowym terminie: 20 maja. Szcze-gólnie w Szyldaku był to termin bardzo wczesny, 31 dni wcześniejszy niż w roku 2009 (21 czerwca) i aż 43 dni wcześniejszy niż w 2010 (3 lipca). Również w Starym Ole-śnie A. nasturtii wystąpiła w 2011 r. w termi-nie wcześtermi-niejszym (20 maja), tzn. 19 dni wcześniej niż w 2009 (8 czerwca) i 38 dni wcześniej niż w 2010 (27 czerwca). W Wo-dzieradach pierwsze osobniki tej mszycy w 2011 r. stwierdzono w żółtych szalkach 30 maja. Rok wcześniej w okresie obserwacji w
tej miejscowości (od 1 maja do 31 lipca) nie były notowane.
Rzadko lub bardzo rzadko notowana w żółtych szalkach w ostatnich latach A.
fran-gulae wystąpiła w 2011 r. we wszystkich 4
miejscowościach. Najwcześniej w Starym Oleśnie (9 maja), a następnie kolejno w Wo-dzieradach (22 maja), Szyldaku (2 czerwca) i Boninie (13 czerwca). W Wodzieradach i Starym Oleśnie w 2010 r. jej obecności nie wykazano, natomiast w Szyldaku i Boninie nie wystąpiła w latach 2009 i 2010.
Migracja wiosenna mszyc niezwiązanych pokarmowo z ziemniakiem najwcześniej w 2011 r. była stwierdzana w Starym Oleśnie. Ich lot rozpoczął się średnio (dla 7 gatun-ków) 12 maja i był 15 dni wcześniejszy niż w roku 2009 (27 maja) oraz 21 dni wcześniej-szy niż w 2010 (2 czerwca). W Boninie loty rozpoczęły się średnio 20 maja, czyli w ter-minie znacznie wcześniejszym niż w latach 2009 (10 czerwca) i 2010 (8 czerwca), od-powiednio 21 i 19 dni. W Szyldaku i Wodzie-radach pierwsze osobniki mszyc „nieziem-niaczanych” w żółtych naczyniach stwier-dzono w tym samym terminie: średnio 25 maja. W Wodzieradach było to 9 dni później niż w roku 2010 (16 maja), a w Szyldaku 18 dni wcześniej niż w 2009 (12 czerwca) i 3 dni później niż w 2010 (22 maja).
Zależnie od gatunku w obrębie mszyc „nieziemniaczanych” termin początku lotu w Starym Oleśnie w 2011 r. wahał się od 1 maja (Hyperomyzus lactucae L., mszyca agrestowo-mleczowa) do 21 maja
(Crypto-myzus galeopsidis Kalt., mszyca
porzeczko-wo-poziewnikowa). W Boninie w tym samym
W
roku najwcześniej wystąpiła Cavariella
ae-gopodii Scop., mszyca
wierzbowo-march-wiowa. Jej pierwsze osobniki w żółtych szal-kach stwierdzono 9 maja. Najpóźniej rozpo-częła migrację Cavariella theobaldii Gill., mszyca wierzbowo-baldachowa (30 maja). W Wodzieradach najwcześniej loty rozpo-częły Brachycaudus helichrysi L., porazik kocankowy i Hyperomyzus lactucae L., mszyca agrestowo-mleczowa, w jednako-wym terminie (19 maja), a najpóźniej osob-niki C. galeopsidis (14 czerwca). W Szyldaku 15 maja zanotowano obecność pierwszych osobników Rhopalosiphum padi L., mszycy czeremchowo-zbożowej, a najpóźniej migra-cję rozpoczęła tam C. galeopsidis, dopiero 30 czerwca. Wszystkie wyżej wymienione gatunki są wektorami wirusa Y, a niektóre z nich także wirusów M i S (Kostiw 1987, Ver-beek i in. 2009).
Z tabeli 1 wynika, że niemal we wszyst-kich miejscowościach i latach badań migra-cja wiosenna mszyc „nieziemniaczanych” rozpoczynała się w terminie średnio wcze-śniejszym niż mszyc „ziemniaczanych”. Za-leżnie od miejscowości i roku różnica ta wa-hała się od 1 dnia w Szyldaku w 2011 r. do 34 dni, również tutaj, w 2010. Jedyny wyją-tek stanowiły Wodzierady, w których w 2011 roku mszyce „nieziemniaczane” pojawiły się w terminie średnio 1 dzień późniejszym (25 maja) niż „ziemniaczane” (24 maja). Wcze-sna migracja mszyc „nieziemniaczanych” sprawia, że w warunkach naturalnych owady te są groźne jako wektory wirusów przeno-szonych w sposób nietrwały (na kłujce), szczególnie wirusa Y, ponieważ zakażane są rośliny młode, które nie zdążyły jeszcze nabyć odporności na wirusy związanej z wiekiem.
W tabeli 2 podano liczbę mszyc M.
persi-cae oraz A. nasturtii i A. frangulae (łącznie)
stwierdzonych na liściach ziemniaka w 5 miejscowościach. Uwzględniono dane z 2011 r. oraz, dla porównania, wyniki z lat 2009 i 2010. Owady liczono na 100 roślinach (krzakach) odmiany Tajfun, zasadniczo co 10 dni, począwszy od pełni wschodów, bio-rąc z piętra środkowego każdej rośliny po 1 liściu pierzastym. Wyniki z lat 2009 i 2010 dotyczą sumy mszyc z całego okresu ob-serwacji (od pełni wschodów ziemniaków do 31 sierpnia), natomiast dane z roku 2011 są
jeszcze niepełne, ponieważ dotyczą stanu na dzień 10 sierpnia. Z tego powodu porów-nywanie wyników między latami może być obarczone pewnym (raczej bardzo niewiel-kim) błędem. W starym Oleśnie nie stwier-dzono obecności M. persicae na roślinach ziemniaka zarówno w roku 2011, jak i w la-tach 2009 i 2010. W pozostałych miejscowo-ściach (Bonin, Mierzym, Przechlewo i Czar-noszyce) osobniki tej mszycy wystąpiły kil-kakrotnie liczniej w 2011 r. niż w 2009 i 2010. Najwięcej mszyc było w Przechlewie (97 osobników), a następnie w Boninie (80), Mierzymiu (46) i Czarnoszycach (16). Dla porównania, w latach 2009 i 2010 w miej-scowościach tych stwierdzono odpowiednio 14 i 18 mszyc w Przechlewie, po 23 mszyce w Boninie, 3 i 5 osobników w Mierzymiu oraz 2 i 0 w Czarnoszycach.
Liczebność A. nasturtii i A. frangulae (łącznie) na roślinach ziemniaka w latach 2010 i 2011 była wielokrotnie większa niż M.
persicae we wszystkich miejscowościach i
latach, z tym że w roku 2011 mszyce te wy-stąpiły o wiele liczniej we wszystkich miej-scowościach oprócz Starego Olesna (345 osobników w Boninie oraz 111, 1103 i 1175 odpowiednio w Mierzymiu, Przechlewie i Czarnoszycach) niż w 2010 r. (odpowiednio w wymienionych miejscowościach: 138, 34, 423 i 121 mszyc) i wielokrotnie liczniej w porównaniu z rokiem 2009 (odpowiednio dla wymienionych miejscowości: 22, 16, 13 i 0 osobników). W Starym Oleśnie liczebność tych mszyc na liściach była największa w 2010 r. (1010 osobników), o wiele większa niż w roku 2009 (5) i 2011 (51).
Na rysunku 1 przedstawiono przebieg dy-namiki liczebności mszyc odłowionych do żółtych szalek w 4 miejscowościach w okre-sie od maja do okre-sierpnia. Przedstawiono dane z 2011 r. (na podstawie obserwacji do 10 sierpnia) i dla porównania pełne wyniki (na podstawie obserwacji do 31 sierpnia) z lat 2009 i 2010 oraz wyniki średnie z lat 1970- -2010. Uwzględniono występowanie M.
per-sicae oraz A. nasturtii i A. frangulae
(łącz-nie), a także łączną liczbę wszystkich stwier-dzonych gatunków mszyc, wśród których dominują gatunki niezwiązane pokarmowo z ziemniakiem. Dane dotyczą średniej liczby mszyc z 2 żółtych szalek.
Na północy Polski presja M. persicae utrzymywała się początkowo (do I dekady lipca) na poziomie przeciętnym z wielolecia (1970-2010), a następnie była niższa. Nato-miast w porównaniu z danymi z lat 2009 i 2010 była znacząco wyższa.Jedynie w czę-ści północno-wschodniej w 2011 r. nie stwierdzono obecności M. persicae. Zatem na tym obszarze mszyca ta nie stanowiła zagrożenia jako wektor wirusów. W pasie środkowym kraju jej presja w 2011 r. była nieco większa niż w 2010. Z kolei na połu-dniu Polski w okresie do połowy lipca utrzy-mywała się na poziomie nieco wyższym niż w roku 2009, znacznie wyższym w porówna-niu z przeciętnym z wielolecia i o wiele wyż-szym w porównaniu ze stosunkowo niską presją w 2010.
Lotów mszyc A. nasturtii i A. frangulae (łącznie) na północy Polski w 2011 r., poza jej częścią północno-wschodnią, w zasadzie nie obserwowano, podobnie jak w latach
2009 i 2010. Zatem zagrożenia ze strony tych wektorów nie było. Natomiast we wspomnianej północno-wschodniej części kraju było znacząco wyższe w porównaniu zarówno z przeciętną z wielolecia, jak i z lat 2009 i 2010. Uwaga ta dotyczy wyłącznie wczesnego okresu wegetacji roślin (do 10 czerwca), gdyż po tym czasie zagrożenie utrzymywało się już na bardzo niskim po-ziomie, tzn. niższym w porównaniu z prze-ciętnym z wielolecia oraz z lat 2009 i 2010. Na południu Polski początkowo (do I dekady lipca) utrzymywało się na poziomie przecięt-nym z wielolecia i z 2009 r., a następnie było niższe. Jednak cały czas było wyższe w po-równaniu z rokiem 2009. W 2011 również presja mszyc niezwiązanych żywicielsko z ziemniakiem (wektorów wirusa Y) była na ogół większa lub o wiele większa w części północno-wschodniej niż przeciętnie w latach 1970-2010 oraz w porównaniu z latami 2009 i 2010.
Znajomość presji mszyc, wektorów wiru-sów ziemniaka, wraz z oceną wpływu
czyn-ników środowiska (głównie temperatury i opadów) zarówno na rozwój owadów, jak i
wegetację roślin, pozwala na sformułowanie ogólnej prognozy zagrożenia plantacji na-siennych ziemniaka przez wirusy w danym roku.
Przewidywane porażenie wirusami Y i liściozwoju bulw zbioru 2011 roku Wirus Y ziemniaka. W Polsce północnej i
centralnej spodziewane jest porażenie wyż-sze niż w 2009 r. i znacznie wyżwyż-sze niż w 2010. Na południu Polski powinno osiągnąć poziom zbliżony do porażenia z roku 2009 lub może być nieco wyższe. Będzie jednak znacząco wyższe niż w 2010.
Wirus liściozwoju ziemniaka.
Przewidu-je się, że Przewidu-jedynie w Polsce północno-
-wschodniej porażenie powinno być bardzo niskie, niższe niż w ostatnich dwóch latach (2009 i 2010). Na pozostałym obszarze kraju należy się spodziewać porażenia wyższego niż w latach 2009 i 2010, przy czym na połu-dniu kraju znacznie wyższego niż w roku 2010.
Literatura
1. Kostiw M. 1987. Przenoszenie ważniejszych
wiru-sów ziemniaka przez mszyce. Inst. Ziemn. Bonin: 105 s.; Verbeek M., Piron P. G. M., Dullemans A. M.,
Cuperus C., Vlugt R. A. A. van de 2009.
Determina-tion of aphid transmission efficiencies for N, NTN and Wilga strains of Potato Virus Y. – Ann. Appl. Biol. 156 (1): 39-49
