Z
Z
Z
A
A
A
C
C
C
H
H
H
W
W
W
A
A
A
S
S
S
Z
Z
Z
C
C
C
Z
Z
Z
E
E
E
N
N
N
I
I
I
E
E
E
P
P
P
L
L
L
A
A
A
N
N
N
T
T
T
A
A
A
C
C
C
J
J
J
I
I
I
Z
Z
Z
I
I
I
E
E
E
M
M
M
N
N
N
I
I
I
A
A
A
K
K
K
A
A
A
W
W
W
P
P
P
O
O
O
L
L
L
S
S
S
C
C
C
E
E
E
W
W
W
L
L
L
A
A
A
T
T
T
A
A
A
C
C
C
H
H
H
2
2
2
0
0
0
0
0
0
0
0
0
-
-
-
2
2
2
0
0
0
1
1
1
5
5
5
dr inż. Janusz UrbanowiczIHAR-PIB, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie e-mail: urbanowicz@ziemniak-bonin.pl
Streszczenie
Na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przy współpracy z Wojewódzkimi Inspektoratami Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa oszacowano stan i stopień zachwaszczenia upraw ziemniaka w Polsce. Podano również informacje o metodach zwalczania chwastów oraz najczęściej stosowa-nych herbicydach (substancjach czynstosowa-nych). Na plantacjach ziemniaka dominowały gatunki chwastów z klasy dwuliściennych, głównie komosa biała (Chenopodium album) i żółtlica drobnokwiatowa
(Galin-soga parviflora), a z jednoliściennych – chwastnica jednostronna (Echinochloa crus-galli) i perz
wła-ściwy (Elymus repens). Chwasty zwalczano metodą mechaniczno-chemiczną. Najczęściej stosowano herbicydy w terminie przed wschodami, zawierające linuron i metrybuzynę.
Słowa kluczowe: herbicydy, metody zwalczania, zachwaszczenie, ziemniak
hwasty konkurują z roślinami upraw-nymi o wszystkie czynniki siedliska i dodatkowo są w stanie pobrać więcej składników pokarmowych, które z kolei po-trafią lepiej wykorzystać (Rola 1982). O składzie ilościowym i gatunkowym za-chwaszczenia danej uprawy decydują czyn-niki pogodowe i glebowe, nawożenie oraz intensywność zabiegów odchwaszczających w całym płodozmianie. W uprawach rolni-czych w Polsce może występować nawet do 400 gatunków chwastów (Sobótka 1999), a w ziemniaku – ok. 50. W praktyce liczba ga-tunków chwastów w łanie ziemniaków naj-częściej nie przekracza 20 taksonów.
Ziemniak jest szczególnie narażony na zachwaszczenie, co jest związane z jego powolnym początkowym wzrostem i uprawą w szerokiej rozstawie rzędów. W konse-kwencji stwarza to idealne warunki do roz-woju niepożądanej roślinności (Urbanowicz 2015). W technologii uprawy ziemniaków chwasty zwalcza się metodą mechaniczną i mechaniczno-chemiczną. Obydwie można stosować przed wschodami i po wschodach ziemniaka. Oddzielnym zagadnieniem jest opłacalność tych metod, jednak dziś coraz trudniej wyobrazić sobie zwalczanie agrofa-gów bez chemicznych środków ochrony,
chociaż od 2014 r. obowiązuje system inte-growanej ochrony roślin, który stawia na pierwszym miejscu wykorzystanie wszyst-kich dostępnych niechemicznych metod eli-minowania zagrożenia upraw, a dopiero w ostateczności – i przy ekonomicznym uza-sadnieniu – dopuszcza stosowanie środków chemicznych (Kapsa i in. 2014ab).
Celem pracy było oszacowanie stanu (składu gatunkowego) i stopnia zachwasz-czenia (liczby poszczególnych osobników) upraw ziemniaka na terenie Polski oraz przegląd metod zwalczania chwastów i naj-częściej stosowanych herbicydów w latach 2000-2015.
Metoda badań
Badania oparto na ankietach, które zostały przeprowadzone we współpracy z Woje-wódzkimi Inspektoratami Ochrony Roślin i Nasiennictwa. W badanym okresie obser-wacje prowadzono na 747 plantacjach o łącznej powierzchni 1327,9 ha. Liczebność dominujących gatunków chwastów w za-chwaszczeniu pierwotnym (na początku we-getacji) i wtórnym (pod koniec wewe-getacji) określono według przyjętej skali 5-stopniowej (Walczak i in. 2002), w której:
C
C
C
Ziemniak Polski 2016 nr 3 43
• 1 – liczebność nieznaczna – pokrycie przez chwasty poniżej 5% obserwowanej powierzchni (1 szt./m2);
• 2 – liczebność mała – pokrycie przez chwasty 6-25% powierzchni (2-9 szt./m2); • 3 – liczebność średnia – pokrycie przez chwasty 26-50% powierzchni (10-30 szt./m2);
• 4 – liczebność duża – pokrycie przez chwasty 51-75% powierzchni (31-50 szt./m2);
• 5 – liczebność bardzo duża – pokrycie przez chwasty powyżej 75% powierzchni (ponad 50 szt./m2).
Wyniki przedstawiono jako średnią z ca-łego sezonu wegetacyjnego. Na podstawie uzyskanych danych określono także sposo-by zwalczania chwastów w Polsce oraz naj-częściej stosowane herbicydy (substancje czynne).
Wyniki
Ankietowano przeważnie małe plantacje, których powierzchnia nie przekraczała 10 ha. Najczęściej na takiej powierzchni wykonuje się średnio 1 zabieg z zastosowaniem
herbi-cydów przed wschodami ziemniaków, a tylko na niektórych, gdzie jest większe zagrożenie ze strony chwastów, najczęściej z klasy jed-noliściennych, aplikuje się herbicyd po wschodach. Jest to podyktowane względami ekonomicznymi, gdyż łatwiejsza jest mecha-niczna uprawa gleby do momentu wscho-dów, a dopiero w razie konieczności stosuje się herbicydy po wschodach. Na plantacjach mniej zagrożonych częściej wykorzystuje się herbicydy przedwschodowe, które bardzo często zwalczają chwasty zarówno jednoli-ścienne, jak i dwuliścienne. Nie bez znacze-nia jest również dostępność na rynku więk-szej liczby środków do aplikacji przed wschodami ziemniaka oraz minimalne ryzy-ko wystąpienia fitotoksycznej reakcji w tym terminie.
W latach badań dominowały gatunki chwastów z klasy dwuliściennych, które sta-nowiły średnio ponad 75% składu gatunko-wego zachwaszczenia upraw ziemniaka, co potwierdzają wcześniejsze badania (Pawiń-ska i in. 2000, 2001, 2002; Pawiń(Pawiń-ska,
Urba-nowicz 2003; UrbaUrba-nowicz 2004, 2012) – rysunek 1.
Rys. 1. Udział poszczególnych klas gatunków chwastów w zachwaszczeniu pierwotnym i wtórnym Na skład gatunkowy zachwaszczenia miał
wpływ typ gleby oraz przedplon, gdyż po uprawie zbóż czy rzepaku notowano duży odsetek ich samosiewów w łanie ziemniaka, a także chwasty typowe dla tych upraw. Stwierdzono tendencję do utrzymywania się populacji niektórych gatunków na podobnym
poziomie w poszczególnych latach badań (tab. 1). Spośród taksonów z klasy dwuli-ściennych najliczniej występowała komosa biała (Chenopodium album), a z jednoli-ściennych – chwastnica jednostronna
(Echi-nochloa crus-galli).
Tabela 1
Liczebność dominujących gatunków chwastów (średnia z sezonu wegetacyjnego)
Liczebność w skali 5-stopniowej Rok badań (2000-2015) Gatunek chwastu* 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 Jednoliścienne ECHCG 4 4 4 4 3 3 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 ELRYE 3 3 4 3 3 4 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 SETPU 3 3 3 3 2 2 1 2 2 1 1 2 2 1 2 2 Samosiewy zbóż 3 2 2 2 4 2 2 1 3 2 2 3 3 2 2 2 Dwuliścienne CHEAL 5 5 4 4 5 5 5 4 4 4 4 5 4 4 5 5 GASPA 4 4 4 4 3 3 2 4 5 4 5 3 3 4 4 4 STEME 4 3 3 3 4 4 4 4 3 3 3 3 4 4 4 4 VIOAR 3 3 4 2 2 4 3 5 4 4 3 3 5 4 4 4 SINAR 3 3 3 4 4 4 4 3 3 2 4 3 4 2 3 3 POLCO 3 3 4 4 4 4 3 3 3 3 2 3 3 2 3 2 Samosiewy rzepaku 4 4 4 5 5 4 5 3 3 4 4 4 4 5 4 5
* ECHCG – Echinochloa crus-galli chwastnica jednostronna, ELRYE – Elymus repens perz właściwy, SETPU –
Setaria glauca włośnica sina, CHEAL Chenopodium album komosa biała, GASPA – Galinsoga parviflora żółtlica
drobnokwiatowa, STEME – Stellaria media gwiazdnica pospolita, VIOAR – Viola arvensis fiołek polny, SINAR –
Ziemniak Polski 2016 nr 3 45
W latach prowadzenia obserwacji stwier-dzono wzrost występowania skrzypu polne-go (Equisetum arvense), co świadczyć może o lokalnym zakwaszeniu gleb i zaniechaniu nawożenia wapniowego w płodozmianie. Również w ostatnich latach odnotowano zwiększenie udziału w ogólnym zachwasz-czeniu plantacji ziemniaka chwastnicy jed-nostronnej (Echinochloa crus-galli), głównie w pasie nadmorskim. Wcześniej gatunek ten
występował tam bardzo sporadycznie i nie stanowił zagrożenia ani nie przysparzał trud-ności w zwalczaniu. Może to świadczyć o złagodzeniu klimatu, gdyż gatunek ten nale-ży do ciepłolubnych.
Najczęściej w analizowanym okresie w Polsce na plantacjach ziemniaka stosowano herbicydy zawierające jako substancje
ak-tywne linuron, metrybuzynę i rimsulfuron (rys. 2).
Rys. 2. Najczęściej stosowane herbicydy w Polsce (średnia z lat 2000-2015)
O wyborze tych substancji aktywnych decydowało szerokie spektrum zwalczanych gatunków chwastów, dostępność na rynku dużej liczby herbicydów zawierających te substancje czynne (generyki i środki z impor-tu równoległego) oraz stosunkowo niska ich cena.
Badania ankietowe bardzo często są obarczone błędami spowodowanymi subiek-tywną oceną ankieterów, stanowią jednak źródło cennych informacji o tendencjach i zmianach zachodzących w zachwaszczeniu upraw oraz sposobach eliminacji niepożąda-nej roślinności w łanie ziemniaka.
Wnioski
1. W analizowanym okresie (lata 2000-2015) na plantacjach ziemniaka w Polsce dominowały w zachwaszczeniu pierwotnym i wtórnym dwuliścienne gatunki chwastów, głównie komosa biała, żółtlica drobnokwia-towa i gwiazdnica pospolita.
2. Gatunki jednoliścienne reprezentowały najliczniej chwastnica jednostronna i perz właściwy.
3. Najpowszechniejszą metodą elimino-wania zachwaszczenia była metoda mecha-niczno-chemiczna.
4. W Polsce najczęściej chwasty zwal-czane są za pomocą herbicydów do stoso-wania przedwschodowego.
5. Do zwalczania chwastów najczęściej wybierano herbicydy oparte na linuronie i metrybuzynie.
Literatura
Kapsa J., Mrówczyński M., Erlichowski T., Gawiń-ska-Urbanowicz H., Matysek K., Osowski J., Pa-wińska M., Urbanowicz J., Wróbel S. 2014a.
Ochro-na ziemniaka zgodOchro-na z zasadami integrowanej ochro-ny roślin. Cz. I. Niechemiczne metody ochroochro-ny. – Biul. IHAR 273: 129-143; 2. Kapsa J., Mrówczyński M.,
Erlichowski T., Gawińska-Urbanowicz H., Matysek K., Osowski J., Pawińska M., Urbanowicz J., Wró-bel S. 2014b. Ochrona ziemniaka zgodna z zasadami
integrowanej ochrony roślin. Cz. II. Metoda zrównowa-żonej chemicznej ochrony ziemniaka. – Biul. IHAR 273: 145-159; 3. Pawińska M., Kapsa J., Erlichowski
T., Urbanowicz J. 2000. Występowanie agrofagów
ziemniaka w sezonie wegetacyjnym 1999 i zakres stosowanej ochrony chemicznej. [W:] Ochrona ziem-niaka. Konf. nauk. Kołobrzeg, 4-5 kwietnia 2000 r. IHAR Oddz. Bonin: 7-15; 4. Pawińska M.,
Urbano-wicz J., Gawińska-UrbanoUrbano-wicz H. 2001.
Występo-wanie i zakres zwalczania głównych agrofagów ziem-niaka w sezonie wegetacyjnym 2000 na tle lat po-przednich. [W:] Ochrona ziemniaka. Konf. nauk. Koło-brzeg, 19-20 kwietnia 2001 r. IHAR Oddz. Bonin: 29- -36; 5. Pawińska M., Urbanowicz J., Osowski J.
2002. Występowanie, szkodliwość i zwalczanie
niektó-rych agrofagów ziemniaka w 2001 roku w porównaniu z latami ubiegłymi. [W:] Ochrona ziemniaka. Konf. nauk. Kołobrzeg, 11-12 kwietnia 2002 r. IHAR Oddz. Bonin: 7-11; 6. Pawińska M., Urbanowicz J. 2003.
Występowanie i zwalczanie chwastów oraz stonki ziemniaczanej w sezonie wegetacyjnym 2002. [W:] Ochrona ziemniaka. Konf. nauk. Kołobrzeg, 11-12 kwietnia 2002 r. IHAR ZNiOZ Bonin: 29-31; 7.
Sobót-ka W. 1999. Herbicydy – wczoraj i dziś. – Prog. Plant
Prot. 39 (1): 218-223; 8. Urbanowicz J. 2004. Wystę-powanie chwastów w ziemniaku i metody ich zwalcza-nia na terenie Polski w latach 2000-2011. – Biul. IHAR 232: 185-191; 9. Urbanowicz J. 2012. Występowanie chwastów w ziemniaku oraz metody ich zwalczania na terenie Polski. – Biul. IHAR 265: 129-135; 10.
Urba-nowicz J. 2015. Herbicydy zalecane do ochrony
ziem-niaka. – Ziemn. Pol. 2: 25-29; 11. Walczak F.,
Gren-dowicz L., Jakubowska M., Skorupska A., Strugała N., Tratwal A., Wojtowicz A. 2002. Szkodliwość
waż-niejszych agrofagów roślin uprawnych oraz stan za-chwaszczenia roślin rolniczych w Polsce w 2001 roku. – Prog. Plant Prot. 42 (1): 262-282
