Znaczenie wymiany wewnątrzgałęziowej w polskim handlu zagranicznym towarami rolno-spożywczymi. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu = Research Papers of Wrocław University of Economics, 2013, Nr 315, T. 1, s. 592-606

(1)

PRACE NAUKOWE

Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu

RESEARCH PAPERS

of Wrocław University of Economics

315

Redaktorzy naukowi

Jan Rymarczyk

Małgorzata Domiter

Wawrzyniec Michalczyk

Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu

Wrocław 2013

Integracja i kryzysy

na lokalnych i globalnych rynkach

we współczesnym świecie

(2)

Redakcja wydawnicza: Anna Grzybowska, Aleksandra Śliwka Redakcja techniczna: Barbara Łopusiewicz

Korekta: K. Halina Kocur Łamanie: Beata Mazur Projekt okładki: Beata Dębska

Publikacja jest dostępna w Internecie na stronach: www.ibuk.pl, www.ebscohost.com,

The Central and Eastern European Online Library www.ceeol.com, a także w adnotowanej bibliografii zagadnień ekonomicznych BazEkon http://kangur.uek.krakow.pl/bazy_ae/bazekon/nowy/index.php Informacje o naborze artykułów i zasadach recenzowania znajdują się na stronie internetowej Wydawnictwa

www.wydawnictwo.ue.wroc.pl

Kopiowanie i powielanie w jakiejkolwiek formie wymaga pisemnej zgody Wydawcy

ISSN 1899-3192

ISBN 978-83-7695-400-4 (tom 1) ISBN 978-83-7695-327-4 (całość)

Wersja pierwotna: publikacja drukowana Druk: Drukarnia TOTEM

(3)

Spis treści

Wstęp ... 11

Franciszek Adamczuk, Współpraca gospodarcza na pograniczu

polsko-cze-skim – aspekty przestrzenne i instytucjonalne ... 13

Marzena Adamczyk, Rola Rady Stabilności Finansowej w zapobieganiu

kryzysom finansowym ... 24

Eric Ambukita, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w województwie

wiel-kopolskim ... 33

Anna Barwińska-Małajowicz, Absolwenci szkół wyższych w kontekście

(nie)dostosowania oferty edukacyjnej do potrzeb pracodawców. Analiza porównawcza na przykładzie wybranych regionów w Polsce i Niemczech 43

Zbigniew Bentyn, Kryzys polityczny i jego logistyczne konsekwencje dla

międzynarodowej sieci dostaw ... 54

Zbigniew Binek, Minimalizacja kosztów wprowadzenia euro w Polsce –

do-świadczenia krajów wchodzących do Unii Europejskiej w 2004 roku oraz rozwiązania własne ... 64

Joanna Bogołębska, Doświadczenia gospodarki światowej ze stanami

glo-balnych nierównowag płatniczych w kontekście ich kryzysogenności ... 74

Jarosław Brach, Pozycja polskich międzynarodowych drogowych

przewoź-ników ładunków na europejskim rynku drogowego międzynarodowego transportu towarowego – przyczyny sukcesu ... 85

Magdalena Broszkiewicz, Kreowanie wartości dla akcjonariuszy jako

instru-ment rozwoju i kształtowania atrakcyjności inwestycyjnej współczesnych rynków kapitałowych ... 105

Dominika Brzęczek-Nester, Pozycja konkurencyjna polskiego przetwórstwa

przemysłowego w kontekście wyników handlu zagranicznego w latach 2006-2011 ... 115

Katarzyna Brzozowska, Wpływ kryzysu finansowego na otoczenie

regula-cyjne biznesu we Włoszech ... 125

Katarzyna Bujan, Cash pooling jako instrument zarządzania płynnością

fi-nansową w transnarodowych korporacjach ... 135

Ignacy H. Chrzanowski, NAFTA jako alternatywna forma integracji

gospo-darczej. Z perspektywy krajów postkomunistycznych ... 144

Anna Chrzęściewska, Determinanty rozwoju bezpośrednich inwestycji

za-granicznych w Indiach ... 157

Anna Czech, Kryzysy energetyczne we współczesnym świecie ... 167 Wioletta Czemiel-Grzybowska, Źródła finansowania małych i średnich

(4)

6

Spis treści

Katarzyna Czerewacz-Filipowicz, Polityka antykryzysowa Federacji

Rosyj-skiej na obszarze Euroazjatyckiej Wspólnoty Gospodarczej ... 184

Małgorzata Czermińska, Swobody rynku wewnętrznego oraz wspólna

poli-tyka konkurencji Unii Europejskiej a konkurencyjność przedsiębiorstw ... 195

Małgorzata Domiter, Znaczenie globalnych reguł prowadzenia wymiany

handlowej ze szczególnym uwzględnieniem KNU dla krajów rozwijają-cych się ... 208

Jerzy Dudziński, Uwagi o działalności inwestorów finansowych na rynkach

towarowych ... 223

Bartosz Fortuński, Czy energetyka światowa integruje się z założeniami

po-lityki energetycznej Unii Europejskiej? ... 234

Elżbieta Gołembska, Nowe metody zarządzania logistyką międzynarodową

w procesie umiędzynarodawiania polskich przedsiębiorstw ... 244

Eugeniusz Gostomski, Proces tworzenia unii bankowej w krajach Eurolandu 256 Małgorzata Grącik-Zajaczkowski, Fair trade: szansa czy zagrożenie dla

rozwoju krajów Południa? ... 267

Tomasz Gutowski, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne jako główny

spo-sób inwestowania korporacji transnarodowych w Polsce ... 277

Marcin Haberla, Sebastian Bobowski, Od uniwersytetu średniowiecznego

do uniwersytetu trzeciej generacji ... 287

Rafał Hryniewiecki, Dyplomacja energetyczna – pomiędzy teorią a praktyką 298 Małgorzata Janicka, Liberalizacja przepływów kapitałowych wobec

ewolu-cji międzynarodowego systemu walutowego ... 308

Anna H. Jankowiak, Japoński model komunikacji biznesowej a otwarcie

japońskiej gospodarki na globalizację ... 319

Dorota Jankowska, Agnieszka Majka, Zmiany na lokalnych rynkach

pra-cy województwa podkarpackiego w aspekcie przeobrażeń trójsektorowej struktury zatrudnienia ... 327

Dorota Jarema, Odpowiedź ASEM na światowy kryzys finansowy ... 337 Bohdan Jeliński, Fundamentalne konsekwencje kryzysu gospodarki globalnej 346 Ewa Klima, Magdalena Rosińska-Bukowska, Kryzys finansowy 2008 –

analiza percepcji kryzysu przez społeczeństwo europejskie ... 357

Barbara Klimas, Kryzys państwa opiekuńczego i trudności w ograniczaniu

społecznych funkcji państwa ... 368

Artur Klimek, Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych z krajów

wschodzących do Polski ... 378

Karolina Klupś, Przepływy bezpośrednich inwestycji zagranicznych na

Ukrainie oraz ukraińskich inwestycji zagranicznych w latach 2004-2013 388

Agnieszka Kłysik-Uryszek, Wpływ kryzysu na aktywność międzynarodową

przedsiębiorstw polskich ... 400

Agnieszka Konopelko, Polityka Unii Europejskiej wobec krajów regionu

(5)

Spis treści

7

Radosław Koszewski, Wykorzystanie zbiorów rozmytych w selekcji

kandy-datów do aliansu ... 421

Patrycja Krawczyk, Wpływ kryzysu rynków finansowych i bankowych

w XXI wieku na ocenę ratingową wybranych państw ... 429

Anetta Kuna-Marszałek, Budowa powiązań nauki z biznesem – przegląd

badań ... 439

Jarosław Kuśpit, Efekty ekonomiczne Europejskiej Polityki Sąsiedztwa Unii

Europejskiej wobec państw Europy Wschodniej w okresie kryzysu gospo-darczego ... 450

Aleksandra Kuźmińska-Haberla, Kraj pochodzenia produktu we

współcze-snej gospodarce ... 459

Małgorzata Stefania Lewandowska, Tomasz Gołębiowski, Innowacyjność

a konkurencyjność międzynarodowa polskich przedsiębiorstw przemy-słowych. Wyniki badań ... 469

Marek Maciejewski, Wiarygodność kredytowa państw w obliczu kryzysu

finansów publicznych ... 480

Agnieszka Majka, Zróżnicowanie atrakcyjności inwestycyjnej powiatów

województwa podkarpackiego ... 493

Dominika Malchar-Michalska, Międzynarodowy handel zbożem w krajach

o niskim dochodzie i deficycie żywnościowym w obliczu światowego wzrostu cen żywności w latach 2006-2011 ... 502

Arkadiusz Malkowski, Rola zarządzania strategicznego w budowaniu

kon-kurencyjnego regionu transgranicznego na przykładzie Programu Opera-cyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007-2013 ... 513

Arkadiusz Malkowski, Agnieszka Malkowska, Creating a competitive

region on the example of Pomerania Euroregion ... 523

Witold Małachowski, Polityka antykryzysowa Niemiec a integracja

euro-pejska ... 533

Jakub Marszałek, Emisja obligacji zamiennych w warunkach światowego

kryzysu finansowego ... 545

Grzegorz Mazur, Nowy kształt powszechnego systemu preferencji celnych

Unii Europejskiej ... 555

Lidia Mesjasz, Doświadczenia historyczne w zakresie niewypłacalności

państw – wnioski dla współczesnej polityki gospodarczej ... 566

Joanna Michalczyk, Główne przesłanki bezpieczeństwa żywnościowego

Polski i próba jego pomiaru ... 577

Wawrzyniec Michalczyk, Znaczenie wymiany wewnątrzgałęziowej w

pol-skim handlu zagranicznym towarami rolno-spożywczymi ... 592

Bartosz Michalski, Zaawansowanie technologiczne polskiego eksportu

(6)

8

Spis treści

Tomasz Michałowski, Kryzys zadłużeniowy w strefie euro a trwałość relacji

kursowej euro/frank CFA ... 619

Ewa Mińska-Struzik, Bariery rozwoju eksportu w polskich

przedsiębior-stwach wysokiej techniki – wyniki badań własnych ... 630

Summaries

Franciszek Adamczuk, Economic cooperation in Polish-Czech border −

spa-tial and institutional aspects ... 23

Marzena Adamczyk, The role of Financial Stability Board in preventing

financial crises ... 32

Eric Ambukita, Foreign direct investment in Wielkopolska Voivodeship ... 42 Anna Barwińska-Małajowicz, High schools graduates in the context of (not)

adjusting of educational offer to the employer expectations. Comparative analysis on the example of chosen regions in Poland and Germany ... 53

Zbigniew Bentyn, The political crisis and its logistic implications for

interna-tional supply network ... 63

Zbigniew Binek, Minimizing the costs of introduction of euro in Poland –

experience of countries entering the European Union in 2004 and own solutions ... 72

Joanna Bogołębska, The experience of global economy with global

imbal-ances as a crisis-breeding element ... 84

Jarosław Brach, The position of Polish international road freight carriers on

the European market of international road freight hauling – reasons be-hind the success ... 104

Magdalena Broszkiewicz, Creating value for shareholders as an instrument

of growth and development of the investment attractiveness of modern capital markets ... 114

Dominika Brzęczek-Nester, Competitive position of Polish manufacturing in

the context of foreign trade performance in the period 2006-2011 ... 124

Katarzyna Brzozowska, The impact of financial crisis on the regulation

en-vironment in Italy ... 134

Katarzyna Bujan, Cash pooling as a tool for liquidity management in

trans-national corporations ... 143

Ignacy H. Chrzanowski, NAFTA as an alternative form of economic

integra-tion. From the perspective of the post-communist countries ... 156

Anna Chrzęściewska, Determinants of foreign direct investment

develop-ment in India ... 166

Anna Czech, Energy crises in contemporary world... 174 Wioletta Czemiel-Grzybowska, Sources of financing small and medium

en-terprises in Europe during the crisis ... 183

Katarzyna Czerewacz-Filipowicz, Anti-crisis policy of the Russian

(7)

Spis treści

9

Małgorzata Czermińska, Freedom of the internal market and the common

EU competition policy and competitiveness of companies ... 207

Małgorzata Domiter, The importance of global trading rules with special

regard to the Most Favoured Nation clause for developing countries ... 222

Jerzy Dudziński, Remarks on financial investors’ engagement on commodity

markets ... 233

Bartosz Fortuński, Is the global energy integrates with EU energy policy

objectives? ... 243

Elżbieta Gołembska, New methods of logistics management in the

interna-tionalization of Polish firms ... 255

Eugeniusz Gostomski, The process of creating the banking union in the

eu-rozone ... 266

Małgorzata Grącik-Zajaczkowski, Fair trade: an opportunity or a threat for

the development of the South? ... 276

Tomasz Gutowski, Foreign direct investments as the main way of

transna-tional corporations’ investments in Poland ... 286

Marcin Haberla, Sebastian Bobowski, From the medieval university to the

university of the third generation ... 297

Rafał Hryniewiecki, Energy diplomacy – theoretical framework and

practi-cal applications ... 307

Małgorzata Janicka, The liberalization of capital flows in the presence of the

evolution of the international monetary system ... 318

Anna H. Jankowiak, Japanese business communication model and the

open-ing of the Japanese economy to the process of globalization ... 327

Dorota Jankowska, Agnieszka Majka, Changes on the local labor markets

of the Podkarpackie Voivodeship in terms of the transformation of the three-sector structure of employment ... 336

Dorota Jarema, ASEM response to the global financial crisis ... 345 Bohdan Jeliński, Main consequences of global economy crisis ... 356 Ewa Klima, Magdalena Rosińska-Bukowska, The crisis of 2008 – analysis

of European society’s perception of the phenomenon ... 367

Barbara Klimas, Crisis of the welfare state and difficulties in limiting the

social functions of the state ... 377

Artur Klimek, Inflows of foreign direct investment from emerging

econo-mies to Poland ... 387

Karolina Klupś, Foreign direct investment in Ukraine and the Ukrainian

for-eign investment flows in the years 2004-2013 ... 399

Agnieszka Kłysik-Uryszek, Impact of economic crisis on Polish outward FDI 409 Agnieszka Konopelko, The European Union policy towards the countries of

the South Caucasus region in the context of the global financial crisis ... 420

Radosław Koszewski, The use of fuzzy sets in the selection of candidates to

(8)

10

Spis treści

Patrycja Krawczyk, Impact of the crisis on financial and banking markets in

the 21st_{century on the rating of selected countries ... 438}

Anetta Kuna-Marszałek, Building cooperation between science and

busi-ness – literature review ... 449

Jarosław Kuśpit, Economic effects of the European Neighborhood Policy of

the European Union towards the countries of Eastern Europe during the economic crisis ... 458

Aleksandra Kuźmińska-Haberla, Country of origin of a product in the

modern economy ... 468

Małgorzata Stefania Lewandowska, Tomasz Gołębiowski, Innovativeness

and international competitiveness of Polish industry. Research outcomes 479

Marek Maciejewski, The reliability of the states in the face of public finance

crisis ... 492

Agnieszka Majka, Diversification of investment attractiveness of counties in

the Podkarpackie Voivodeship ... 501

Dominika Malchar-Michalska, International cereal trade in Low-Income Food-

-Deficit Countries in the context of the world food price surge 2006-2011 .. 512

Arkadiusz Malkowski, Strategic management in building the competitive

region on the example of Cross-border Co-operation Operational Pro-gramme of the Republic of Poland and the Czech Republic 2007-2013 .... 522

Arkadiusz Malkowski, Agnieszka Malkowska, Budowa konkurencyjnego

regionu na przykładzie Euroregionu Pomerania ... 532

Witold Małachowski, Anti-crisis policy of Germany and European integration 544 Jakub Marszałek, Convertible bonds issuance in the time of world financial

crisis ... 554

Grzegorz Mazur, A new shape of the Generalised System of Preferences of

the European Union ... 565

Lidia Mesjasz, State insolvency – historical experience and lessons for

cur-rent economic policy ... 576

Joanna Michalczyk, Main determinants of Poland’s food security and an

at-tempt of its measuring ... 591

Wawrzyniec Michalczyk, The importance of intra-industry exchange in

Pol-ish foreign trade in agri-food products ... 606

Bartosz Michalski, Technological advancement of Polish exports in the first

decade of the 21st_{century ... 618}

Tomasz Michałowski, Debt crisis in the eurozone and the sustainability of

the euro/CFA franc rate ... 629

Ewa Mińska-Struzik, Barriers for exporting activities in Polish high-tech

(9)

PRACE NAUKOWE UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO WE WROCŁAWIU RESEARCH PAPERS OF WROCŁAW UNIVERSITY OF ECONOMICS nr 315●2013

ISSN 1899-3192 Integracja i kryzysy na lokalnych i globalnych rynkach

we współczesnym świecie

Wawrzyniec Michalczyk

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

ZNACZENIE WYMIANY WEWNĄTRZGAŁĘZIOWEJ

W POLSKIM HANDLU ZAGRANICZNYM

TOWARAMI ROLNO-SPOŻYWCZYMI

Streszczenie: Celem artykułu jest prezentacja wyników analiz zjawisk związanych z

wymia-ną zagraniczwymia-ną polskiej branży rolno-spożywczej, w szczególności w sferze handlu we-wnątrzgałęziowego. Jako metodę badawczą wykorzystano analizę statystyczną, obejmując nią dane z lat 2009-2011. Polski handel zagraniczny artykułami rolno-spożywczymi po akce-sji do Unii Europejskiej uległ widocznemu nasileniu, choć zjawiska związane z globalnym kryzysem gospodarczo-finansowym nieco przyhamowały na pewien czas tempo wzrostu obrotów. Niemniej jednak skala wymiany wewnątrzgałęziowej jest w tym sektorze jedynie zadowalająca. Dotyczy to w szczególności gałęzi o największych udziałach w handlu z zagra-nicą, takich jak mięsna, mleczarska i tytoniowa. Istotne spostrzeżenie stanowi występowanie w sektorze rolno-spożywczym ujawnionych przewag komparatywnych względem partnerów zagranicznych.

Słowa kluczowe: wymiana wewnątrzgałęziowa, sektor rolno-spożywczy, handel zagraniczny.

1. Wstęp

Analiza procesów zachodzących w handlu z zagranicą stanowi ważny element bada-nia zjawisk w gospodarkach poszczególnych krajów. W sferze tej na szczególną uwagę zasługuje problematyka związana z wymianą wewnątrzgałęziową, jest ona bowiem w znaczącym stopniu wyznacznikiem roli danego państwa w międzynaro-dowym podziale pracy. Zrównoważony rozwój eksportu i importu poszczególnych sektorów gospodarki nie tylko pozwala konsumentom na dostęp do substytutów dóbr produkowanych kraju, ale również umożliwia skuteczną specjalizację i udział krajowych przedsiębiorstw w międzyna rodowym łańcuchu tworzenia wartości. Stąd badanie wskaźników dotyczących nasilenia handlu wewnątrzgałęziowego stanowi ważny element prowadzenia efektywnej polityki gospodarczej, a także niesie z sobą istotne walory poznawcze.

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie wyników analiz zjawisk związa-nych z wymianą zagraniczną, w szczególności w sferze handlu wewnątrzgałęziowe-go jednewewnątrzgałęziowe-go z sektorów polskiej wewnątrzgałęziowe-gospodarki – branży rolno-spożywczej. Sektor ten

(10)

Znaczenie wymiany wewnątrzgałęziowej w polskim handlu zagranicznym...

593

po przystąpieniu do Unii Europejskiej ulega istotnym przeobrażeniom, związanym zwłaszcza z ułatwionym dostępem do wielkiego rynku zbytu, a także z objęciem mechanizmami wspólnej polityki – rolnej i handlowej. Jako główną metodę badaw-czą wykorzystano analizę statystyczną, obejmując nią przede wszystkim dane z lat 2009-2011.

2. Polski handel zagraniczny towarami rolno-spożywczymi

po akcesji do Unii Europejskiej

W okresie 2004-2011 rozmiary polskich obrotów produktami rolno-spożywczymi z zagranicą ulegały systematycznemu wzrostowi. Jeśli przyjąć, że towary rolno-spo-żywcze stanowią cztery pierwsze sekcje nomenklatury scalonej CN (tj. I – zwierzęta żywe, produkty pochodzenia zwierzęcego, II – produkty pochodzenia roślinnego, III – tłuszcze i oleje, IV – przetwory spożywcze), a tak zazwyczaj uznaje się w lite-raturze, to wartość wymiany w ramach tych sekcji zwiększyła się z 5,2 mld EUR po stronie eksportu i 4,4 mld EUR po stronie importu w 2004 r. do odpowiednio 15,2 mld EUR i 12,6 mld EUR w roku 2011 (rys. 1). Poza kryzysowym na świecie rokiem 2009, roczne przyrosty wartości wywozu i przywozu były w całym badanym okresie dodatnie. W zakresie salda wymiany również można w pewnym stopniu obserwować tendencję rosnącą, choć przerwaną w okresie 2007-2008 – od 0,8 mld EUR w 2004 r. do 2,6 mld EUR w latach 2010 i 2011.

Rys. 1. Polski handel zagraniczny towarami rolno-spożywczymi w latach 2004-2011 (w mld EUR)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (www.stat.gov.pl; 01.02.2013).

Można uznać, że do najważniejszych czynników, które oddziaływały na polski handel rolno-spożywczy z zagranicą, w analizowanym okresie należały przede wszystkim konsekwencje akcesji do Unii Europejskiej, takie jak otwarcie

europej-5,2 7,2 8,6 10,1 11,7 11,5 13,5 15,2 4,4 5,5 6,5 8,1 10,3 9,3 10,9 12,6 0,8 1,7 2,1 2,0 1,4 2,2 2,6 2,6 0,0 4,0 8,0 12,0 16,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

(11)

594

Wawrzyniec Michalczyk

Tabela 1. Polski handel zagraniczny towarami rolno-spożywczymi w działach CN w latach 2009-2011

(w mln EUR)

Dział CN 2009 2010 2011

Eksport Import Saldo Eksport Import Saldo Eksport Import Saldo

01 267 211 56 209 223 -14 186 279 -93 02 1 656 1 071 585 2 139 1 091 1 048 2 567 1 240 1 327 03 531 758 -227 722 1 022 -300 757 1 035 -278 04 1 057 321 736 1 309 437 872 1 505 533 972 05 124 203 -79 135 194 -59 168 199 -31 06 104 214 -110 108 235 -127 108 235 -127 07 641 372 269 759 508 251 761 526 235 08 664 809 -145 703 946 -243 767 1 003 -236 09 209 357 -148 227 430 -203 361 561 -200 10 423 210 213 318 261 57 327 438 -111 11 113 168 -55 118 163 -45 145 203 -58 12 170 275 -105 207 274 -67 145 442 -297 13 9 69 -60 6 73 -67 6 71 -65 14 4 16 -12 4 25 -21 3 39 -36 15 257 408 -151 323 501 -178 372 767 -395 16 570 146 424 672 163 509 768 185 583 17 314 298 16 389 290 99 437 421 16 18 543 440 103 709 593 116 846 649 197 19 688 376 312 779 422 357 898 473 425 20 658 373 285 715 491 224 874 530 344 21 764 620 144 915 649 266 1 014 692 322 22 367 427 -60 451 494 -43 476 543 -67 23 298 844 -546 398 1 011 -613 439 1 107 -668 24 1 066 315 751 1 193 426 767 1 298 457 841 Suma 11 497 9 301 2 196 13 508 10 922 2 586 15 228 12 628 2 600 01 – Zwierzęta żywe; 02 – Mięso i podroby jadalne; 03 – Ryby i inne bezkręgowce wodne; 04 – Produkty mleczarskie, jaja ptasie; miód naturalny; jadalne produkty pochodzenia zwierzęcego; 05 – Produkty pochodzenia zwierzęcego, gdzie indziej niewymienione; 06 – Drzewa i inne rośliny; bulwy, korzenie; cięte kwiaty i ozdobne liście; 07 – Warzywa; 08 – Owoce i orzechy jadalne; 09 – Kawa, herbata i przyprawy; 10 – Zboża; 11 – Produkty przemysłu młynarskiego; słód, skrobia; 12 – Nasiona i owoce oleiste; ziarna, nasiona i owoce różne; rośliny przemysłowe lub lecznicze; słoma i pasza; 13 – Szelak; gumy, żywice oraz inne soki i ekstrakty roślinne; 14 – Materiały roślinne do wyplatania; produkty pochodzenia roślinnego, gdzie indziej niewymienione; 15 – Tłuszcze i oleje pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego, gotowe tłuszcze jadalne, woski; 16 – Przetwory z mięsa, ryb lub skorupia-ków, mięczaków i innych bezkręgowców wodnych; 17 – Cukry i wyroby cukiernicze; 18 – Kakao i przetwory; 19 – Przetwory ze zbóż, mąki, skrobi lub mleka; pieczywo cukiernicze; 20 – Przetwory z warzyw, owoców, orzechów lub innych części roślin; 21 – Różne przetwory spożywcze; 22 – Napoje bezalkoholowe, alkoholowe i ocet; 23 – Pozostałości i odpady przemysłu spożywczego; gotowa pasza dla zwierząt; 24 – Tytoń i przemysłowe namiastki tytoniu.

(12)

595

skiego rynku zbytu dla polskich eksporterów oraz objęcie polskiego sektora żywno-ściowego mechanizmami wspólnej polityki rolnej i handlowej, a także determinanty globalne, do których zaliczyć należy głównie liberalizację wymiany na świecie, wzrost znaczenia korporacji transnarodowych w Polsce czy dobrą koniunkturę w latach 2004-2007 w państwach będących głównymi partnerami handlo wymi, tj. w Niemczech, w całej strefie euro oraz w Rosji1_.

Co istotne, globalny kryzys gospodarczo-finansowy, który ze szczególną mocą ujawnił się w latach 2008-2009, dotknął sfery wymiany rolno-spożywczej z zagrani-cą (i zresztą całego polskiego handlu zagranicznego) w niewielkim stopniu. Dodat-kowo spadki wartości wymiany miały miejsce wyłącznie przy podaniu jej w walucie obcej (rys. 1), natomiast skala handlu rolno-spożywczego wyrażonego w złotych wówczas się zwiększyła2_{. Można więc wnioskować, że ograniczenie wywozu i}

przy-wozu nominowanego w euro wynikało bardziej z przeszacowania poziomów cen na skutek ówczesnego załamania kursu złotego niż ze zmian w wolumenie transakcji3_.

Wzrost salda wymiany w 2009 r. z 1,4 mld EUR do 2,2 mld EUR może również wskazywać na utrzymanie konkurencyjności polskiego eksportu pomimo recesji w gospodarce światowej, głównie dzięki istotnej deprecjacji złotego.

3. Struktura towarowa polskiego handlu

towarami rolno-spożywczymi

Po dezagregacji wartości wymiany rolno-spożywczej na 24 działy nomenklatury CN i ograniczeniu analizy do ostatnich trzech lat, za które dostępne są wiarygodne dane, tj. do okresu 2009-2011, można zaobserwować, że zasadniczą grupę towarową, która wytwarza istniejącą nadwyżkę w handlu zagranicznym, stanowią mięso i po-droby jadalne. W 2011 r. eksport tej branży był bowiem większy od importu aż o ok. 1,3 mld EUR (tab. 1). Istotne nadwyżki, na poziomie ok. 0,8-1,0 mld EUR, odnoto-wano także w zakresie produktów mleczarskich i wyrobów tytoniowych. Najniższe saldo, tj. -0,6-0,7 mld EUR, było z kolei charakterystyczne dla działu obejmującego pozostałości i odpady przemysłu spożywczego oraz paszę dla zwierząt. Natomiast najbardziej zrównoważona wymiana (o saldzie zbliżonym do zera) dotyczyła przede wszystkim cukrów i wyrobów cukierniczych, tzw. pozostałych produktów zwierzę-cych, a także niewymienionych w innych działach produktów roślinnych (w tym materiałów do wyplatania), choć ta ostatnia grupa towarowa pod względem wartości wymiany właściwie nie ma większego znaczenia w polskim handlu z zagranicą.

1_{Por. J. Michalczyk, Polski handel międzynarodowy produktami rolno-spożywczymi w procesie}

integracji z Unią Europejską. Rozprawa doktorska, UE, Wrocław 2011, s. 272.

2_{Dane GUS (www.stat.gov.pl; 01.02.2013).}

3_{Por. W. Michalczyk, Ewolucja polityki walutowej w Polsce po roku 1989 w perspektywie}

(13)

596

Tabela 2. Struktura towarowa polskiego handlu zagranicznego towarami rolno-spożywczymi według

działów CN w latach 2009-2011 (w %) Dział CN Eksport Import 2009 2010 2011 2009 2010 2011 01 2,3 1,5 1,2 2,3 2,0 2,2 02 14,4 15,8 16,9 11,5 10,0 9,8 03 4,6 5,3 5,0 8,1 9,4 8,2 04 9,2 9,7 9,9 3,5 4,0 4,2 05 1,1 1,0 1,1 2,2 1,8 1,6 06 0,9 0,8 0,7 2,3 2,2 1,9 07 5,6 5,6 5,0 4,0 4,7 4,2 08 5,8 5,2 5,0 8,7 8,7 7,9 09 1,8 1,7 2,4 3,8 3,9 4,4 10 3,7 2,4 2,1 2,3 2,4 3,5 11 1,0 0,9 1,0 1,8 1,5 1,6 12 1,5 1,5 1,0 3,0 2,5 3,5 13 0,1 0,0 0,0 0,7 0,7 0,6 14 0,0 0,0 0,0 0,2 0,2 0,3 15 2,2 2,4 2,4 4,4 4,6 6,1 16 5,0 5,0 5,0 1,6 1,5 1,5 17 2,7 2,9 2,9 3,2 2,7 3,3 18 4,7 5,2 5,6 4,7 5,4 5,1 19 6,0 5,8 5,9 4,0 3,9 3,7 20 5,7 5,3 5,7 4,0 4,5 4,2 21 6,6 6,8 6,7 6,7 5,9 5,5 22 3,2 3,3 3,1 4,6 4,5 4,3 23 2,6 2,9 2,9 9,1 9,3 8,8 24 9,3 8,8 8,5 3,4 3,9 3,6

01 – Zwierzęta żywe; 02 – Mięso i podroby jadalne; 03 – Ryby i inne bezkręgowce wodne; 04 – Produkty mleczarskie, jaja ptasie; miód naturalny; jadalne produkty pochodzenia zwierzęcego; 05 – Produkty pochodzenia zwierzęcego, gdzie indziej niewymienione; 06 – Drzewa i inne rośliny; bulwy, korzenie; cięte kwiaty i ozdobne liście; 07 – Warzywa; 08 – Owoce i orzechy jadalne; 09 – Kawa, herbata i przyprawy; 10 – Zboża; 11 – Produkty przemysłu młynarskiego; słód, skrobia; 12 – Nasiona i owoce oleiste; ziarna, nasiona i owoce różne; rośliny przemysłowe lub lecznicze; słoma i pasza; 13 – Szelak; gumy, żywice oraz inne soki i ekstrakty roślinne; 14 – Materiały roślinne do wyplatania; produkty pochodzenia roślinnego, gdzie indziej niewymienione; 15 – Tłuszcze i oleje pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego, gotowe tłuszcze jadalne, woski; 16 – Przetwory z mięsa, ryb lub skorupia-ków, mięczaków i innych bezkręgowców wodnych; 17 – Cukry i wyroby cukiernicze; 18 – Kakao i przetwory; 19 – Przetwory ze zbóż, mąki, skrobi lub mleka; pieczywo cukiernicze; 20 – Przetwory z warzyw, owoców, orzechów lub innych części roślin; 21 – Różne przetwory spożywcze; 22 – Napoje bezalkoholowe, alkoholowe i ocet; 23 – Pozostałości i odpady przemysłu spożywczego; gotowa pasza dla zwierząt; 24 – Tytoń i przemysłowe namiastki tytoniu.

(14)

597

W polskim eksporcie dominują natomiast wspomniane wcześniej mięso i podro-by jadalne, z udziałem rosnącym od 14,4% w roku 2009 do aż prawie 17% w roku 2011, produkty mleczarskie (udział 9-10%), wyroby tytoniowe (8-9%), a także tzw. różne przetwory spożywcze (6-7%; tab. 2). Należy też odnotować istotny spadek udziału zbóż w wywozie – z 3,7% w 2009 r. do 2,1% w roku 2011. Z kolei po stronie importu największe wartości osiągają również mięso i podroby jadalne, chociaż z istotnie malejącym w ostatnich latach udziałem na poziomie 10-11%, pozostałości przemysłu spożywczego i pasze (ok. 9%), ryby i bezkręgowce wodne (8-9%) oraz owoce i orzechy (8-9%; tabela 2). Dodatkowo, duży wzrost udziału w przywozie, z 4,4% w 2009 r. do 6,1% w 2011 r., odnotowano w przypadku tłuszczów i olejów.

Po zmianie poziomu ogólności analizy z działów CN (oznaczenie dwucyfrowe) na poszczególne towary, oznaczone kodami czterocyfrowymi, można zauważyć, że w roku 2011 do produktów o wartości eksportu wyższej niż 0,5 mld EUR należały: cygara, cygaretki i papierosy (z roczną wartością wywozu aż ok. 1,2 mld EUR), mięso drobiowe (0,9 mld EUR), czekolada (0,8 mld EUR), mięso wołowe (0,7 mld EUR), mięso wieprzowe (0,7 mld EUR) i wyroby cukiernicze (0,6 mld EUR; tab. 3). Z kolei po stronie przywozu dominowały: mięso wieprzowe (z wartością równą 1,1 mld EUR w 2011 r.), makuchy i inne pozostałości stałe z ekstrakcji oleju sojowego (0,6 mld EUR), ryby świeże i chłodzone (0,4 mld EUR), a także filety (0,4 mld EUR) oraz kawa (0,4 mld EUR). Efektem tego był wysoki deficyt w handlu makuchami i świeżymi rybami niefiletowanymi, równy prawie wartości importu ze względu na marginalne znaczenie ich wywozu, a także mięsem wieprzowym (ok. 0,5 mld EUR w 2011 r.; tab. 3). Natomiast największe nadwyżki osiągane były w handlu cygara-mi, cygaretkami i papierosacygara-mi, mięsem drobiowym i mięsem wołowym.

Tabela 3. Polski handel zagraniczny najważniejszymi towarami rolno-spożywczymi w latach 2009-

-2011 (w mln EUR) Kod

CN

2009 2010 2011

Eksport Import Saldo Eksport Import Saldo Eksport Import Saldo

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 0103 60,0 142,5 -82,5 39,5 133,2 -93,7 20,3 163,1 -142,8 0201 533,8 17,5 516,3 628,6 24,5 604,1 682,4 26,3 656,1 0203 267,2 965,9 -698,8 440,1 982,2 -542,1 584,5 1 119,6 -535,1 0207 586,5 41,1 545,5 731,9 35,8 696,1 904,3 35,3 869,0 0302 10,1 278,4 -268,3 10,1 459,5 -449,4 19,6 425,2 -405,6 0304 205,2 313,3 -108,1 286,1 371,9 -85,8 280,0 409,8 -129,8 0305 292,1 11,6 280,5 399,7 11,4 388,3 430,1 9,7 420,3 0402 171,9 47,2 124,6 220,7 79,1 141,6 251,5 97,7 153,8 0406 372,4 112,3 260,1 440,6 140,9 299,7 485,7 170,4 315,3 0709 245,1 63,5 181,6 293,4 83,1 210,3 297,6 87,5 210,1 0805 22,7 257,8 -235,1 28,3 290,8 -262,5 37,9 273,9 -236,0 0808 213,3 22,3 191,1 211,4 33,9 177,5 215,6 64,0 151,5

(15)

598

Wawrzyniec Michalczyk 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 0811 289,0 37,3 251,7 326,7 48,4 278,3 357,6 74,1 283,6 0901 148,6 243,1 -94,5 149,7 286,5 -136,8 238,0 402,3 -164,3 1001 289,5 70,9 218,6 163,7 98,4 65,3 170,6 180,5 -9,9 1205 88,9 98,0 -9,1 128,8 86,4 42,4 61,3 221,2 -159,9 1511 0,9 106,5 -105,5 3,2 143,3 -140,1 2,6 206,2 -203,6 1602 219,8 42,4 177,4 274,3 49,5 224,8 322,5 57,3 265,1 1604 245,9 73,5 172,5 273,9 79,6 194,4 313,2 89,5 223,7 1701 101,8 126,3 -24,5 186,4 93,4 93,0 230,4 163,8 66,6 1806 512,4 234,8 277,7 673,1 299,6 373,5 788,9 339,8 449,1 1905 474,2 177,9 296,3 520,0 192,9 327,1 580,2 210,5 369,7 2009 316,7 95,5 221,2 332,9 157,7 175,3 461,0 171,7 289,3 2101 109,2 168,3 -59,1 111,3 170,9 -59,6 148,4 200,9 -52,6 2106 373,1 324,3 48,8 463,1 345,4 117,7 493,9 341,3 152,6 2204 3,3 132,6 -129,3 5,0 153,6 -148,6 7,4 168,0 -160,7 2304 17,1 535,2 -518,1 9,6 600,7 -591,1 18,1 586,8 -568,7 2309 171,4 209,9 -38,5 240,7 272,2 -31,5 273,1 327,5 -54,4 2401 38,6 236,2 -197,6 48,3 300,6 -252,3 43,2 318,4 -275,3 2402 975,7 33,8 941,9 1 065,3 51,3 1 014,1 1 178,7 64,9 1 113,8 Suma* 64,0 56,1 --- 64,5 55,6 --- 65,0 55,5

---* jako procent całkowitego eksportu lub importu rolno-spożywczego.

Tabela zawiera dane dotyczące 20 towarów o największej wartości eksportu i 20 towarów o naj-większej wartości importu w 2011 r.

0103 – Trzoda chlewna żywa; 0201 – Mięso wołowe świeże lub chłodzone; 0203 – Mięso wie-przowe świeże, chłodzone lub mrożone; 0207 – Mięso i jadalne podroby z drobiu; 0302 – Ryby świeże lub chłodzone, z wyjątkiem filetów; 0304 – Filety rybne i inne mięso rybie (rozdrobnione); 0305 – Ryby suszone, solone lub w solance; ryby wędzone; 0402 – Mleko i śmietana, zagęszczone; 0406 – Sery i twarogi; 0709 – Inne warzywa świeże lub chłodzone; 0805 – Owoce cytrusowe, świeże lub su-szone; 0808 – Jabłka, gruszki i pigwy, świeże; 0811 – Owoce i orzechy, niegotowane lub gotowane na parze, zamrożone; 0901 – Kawa, nawet palona lub bezkofeinowa; łupinki i łuski; 1001 – Pszenica i meslin; 1205 – Nasiona rzepaku lub rzepiku; 1511 – Olej palmowy i jego frakcje, rafinowany lub nie; 1602 – Pozostałe przetworzone lub konserwowane mięso; 1604 – Przetworzone i konserwowane ryby; kawior i namiastki; 1701 – Cukier trzcinowy lub buraczany, czysta sacharoza; 1806 – Czekolada i inne przetwory spożywcze zawierające kakao; 1905 – Chleb, pieczywo cukiernicze, ciasta i ciastka; 2009 – Soki owocowe (łącznie z moszczem winogronowym); 2101 – Ekstrakty, esencje i koncentraty kawy, herbaty ; 2106 – Przetwory spożywcze gdzie indziej niewymienione; 2204 – Wino ze świeżych winogron łącznie z winami wzmocnionymi; 2304 – Makuchy i inne pozostałości stałe, z ekstrakcji oleju sojowego; 2309 – Produkty używane do karmienia zwierząt; 2401 – Tytoń nieprzetworzony; odpady tytoniowe; 2402 – Cygara, cygaretki i papierosy.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Rolnictwa (www.bip.minrol.gov.pl; 01.02.2013).

(16)

599

Należy podkreślić, że w analizowanym okresie, tj. 2009-2011, można zauważyć tendencję do pogłębiania sald wymiany poszczególnych towarów – zarówno w przy-padku tych, które charakteryzują duże nadwyżki, jak i wysoce deficytowych. Przy-kładowo saldo handlu wyrobami tytoniowymi zwiększyło się z 942 mln EUR w 2009 r. do 1,114 mln EUR w 2011 r., mięsem drobiowym – z 546 do 869 mln EUR, a wołowym – z 516 do 656 mln EUR. Z kolei różnica pomiędzy przywozem a wywozem w przypadku makuch spadła z -518 do -569 mln EUR, ryb niefiletowa-nych – z -268 do -406 mln EUR, tytoniu – z -198 do -275 mln EUR, a oleju palmo-wego – z -106 do -204 mln EUR (tab. 3). Niemniej jednak trudno mówić o stałej tendencji spadkowej, bo w wielu przypadkach saldo zwiększało się przejściowo w roku 2010. Co więcej, w odniesieniu do najważniejszego produktu importowane-go, mięsa wieprzoweimportowane-go, ujemne saldo poprawiło się w analizowanym okresie, ro-snąc z poziomu -699 mln EUR w 2009 r. do -535 mln EUR w roku 2011.

4. Wskaźniki wymiany wewnątrzgałęziowej

Jednym z podstawowych i najczęściej stosowanych wskaźników nasilenia wymiany międzygałęziowej jest miernik oparty na tzw. formule Grubela-Lloyda. Przy jego konstrukcji przyjęto założenie, że w przypadku, gdy handel dokonuje się wewnątrz danej branży, to jej eksport i import zrównują się ze sobą4_{. Stąd jego wzór ma postać:}

( ) , ( ) i i i i i i i X M X M IIT X M + − − = + ,

gdzie: IIT_i – wskaźnik intensywno ści handlu wewnątrzgałęziowego dla i-tej gałęzi,

X_i – eksport i-tej gałęzi, M_i – import i-tej gałęzi.

Wówczas im wyższa wartość wskaźnika, tym większe nasilenie handlu we-wnątrzgałęziowego w danej branży. Przyjmuje on wartości od 0, gdy brak jest prze-pływu dóbr w jednym z kierunków wymiany, do 1, gdy wartości przywozu i wywo-zu są sobie równe. Do zobrazowania sytuacji w wymianie kilku branż czy w całym handlu oblicza się również przeciętną wartość wskaźnika, według wzoru:

1 1 1 ( ) ( ) n n i i i i i i n i i i X M X M IIT X M = = = Σ + − Σ − = Σ + .

Drugim ważnym miernikiem, służącym do analizy sytuacji w wywozie i przy-wozie, który używany jest przede wszystkim do oceny kosztów względnych w wy-4_{Por. W. Michalczyk, Międzynarodowa współpraca gospodarcza w regionie Azji i Pacyfiku, [w:]}

Azja-Pacyfik. Obraz gospodarczy regionu, red. B. Drelich-Skulska, AE, Wrocław2007, s. 150 i nast.;

E.M. Pluciński, Konkurencyjność strukturalna polskiej gospodarki na wspólnym rynku Unii

(17)

600

mianie, jest tzw. wskaźnik ujawnionych przewag komparatywnych5_{. Jedna z jego}

postaci, na podstawie formuły Grupp-Leglera, przedstawia się następująco: : ln : i i i X M RCA X M = ,

gdzie: RCA_i – wskaźnik ujawnionych przewag komparatywnych dla i-tej gałęzi,

X_i – eksport i-tej gałęzi, M_i – import i-tej gałęzi, X – cał kowity eksport z kraju,

M – całkowity import do kraju.

W zależności od stopnia szczegółowości podziału produktów na gałęzi, wartości tego miernika mogą być obliczane w odniesieniu do całego handlu danego kraju lub względem wywozu i przywozu pewnej grupy towarów (np. wszystkich artykułów rolno-spożywczych). RCA przyjmuje wartości dodatnie w przypadku występowania w danej gałęzi przewag komparatywnych względem partnerów zagranicznych, nato-miast ujemne – gdy brak jest tego typu przewag.

Po obliczeniu wartości wskaźnika IIT dla poszczególnych działów CN, obejmu-jących produkty rolno-spożywcze, można zaobserwować, że w przypadku wyrobów o największym udziale w wywozie, tj. mięsa i podrobów jadalnych, produktów mle-czarskich i wyrobów tytoniowych, osiągał on okresie 2009-2011 niezbyt wysokie wartości – odpowiednio 69,7, 50,0 i 50,4% (tab. 4). Wyjątek stanowią różne prze-twory spożywcze, gdzie wyniósł on 84,3%, jednak z tendencją malejącą. W przy-padku innych działów, które z kolei mają istotne udziały w imporcie, wartości wskaźnika osiągały różne poziomy, np. w przypadku pozostałości przemysłu spo-żywczego i pasz było to 55,4%, ale już dla ryb i bezkręgowców wodnych – 83,3%, a owoców i orzechów – 87,2%. Warto podkreślić, że w analizowanym okresie naj-wyższą wartość wskaźnika, równą 96,3%, odnotowano dla zwierząt żywych, a więc działu o niewielkim znaczeniu w wymianie. Można zatem uznać, że na tym pozio-mie dezagregacji polska wymiana rolno-spożywcza ma charakter umiarkowanie we-wnątrzgałęziowy. Potwierdzeniem tego jest również wartość przeciętna wskaźnika IIT, kształtująca się na poziomie ok. 72-73%.

Przy uwzględnieniu podziału produktów rolno-spożywczych na grupy wyzna-czone przez czterocyfrowe kody nomenklatury CN wskaźnik ten jest jeszcze niższy, choć wykazuje w analizowanym okresie tendencję wzrostową – z 44,9 do 49,4% (tab. 5). Wiele dominujących w wymianie towarów charakteryzowały wartości wskaźnika na bardzo niskim poziomie. Przykładowo w przypadku cygar, cygaretek i papierosów wyniósł on w okresie 2009-2011 jedynie 8,9%, dla mięsa drobiowego – 9,6%, mięsa wołowego – 7,1%, makuch i innych pozostałości stałych z ekstrakcji oleju sojowego – 5,1%, a ryb świeżych i chłodzonych (bez filetów) – 6,6%. Wyższe wartości z kolei były charakterystyczne dla czekolady (61,4%), mięsa wieprzowego (59,3%), wyrobów cukierniczych (53,9%), filetów rybnych (82,7%) i kawy (42,0%). Najwyższy poziom wskaźnika, tj. 91,7%, osiągnęły z kolei produkty do karmienia zwierząt, towar o umiarkowanym znaczeniu w polskim handlu zagranicznym.

(18)

601

Tabela 4. Wskaźniki IIT w działach CN w latach 2009-2011 (w %)

Dział CN 2009 2010 2011 2009-2011 01 88,3 96,8 80,0 96,3 02 78,5 67,6 65,1 69,7 03 82,4 82,8 84,5 83,3 04 46,6 50,1 52,3 50,0 05 75,8 82,1 91,6 83,5 06 65,4 63,0 63,0 63,7 07 73,4 80,2 81,7 78,8 08 90,2 85,3 86,7 87,2 09 73,9 69,1 78,3 74,3 10 66,4 90,2 85,5 92,0 11 80,4 84,0 83,3 82,6 12 76,4 86,1 49,4 69,0 13 23,1 15,2 15,6 17,9 14 40,0 27,6 14,3 24,2 15 77,3 78,4 65,3 72,5 16 40,8 39,0 38,8 39,5 17 97,4 85,4 98,1 93,9 18 89,5 91,1 86,8 89,0 19 70,7 70,3 69,0 69,9 20 72,4 81,4 75,5 76,6 21 89,6 83,0 81,1 84,3 22 92,4 95,4 93,4 93,8 23 52,2 56,5 56,8 55,4 24 45,6 52,6 52,1 50,4 Przeciętnie* 73,1 73,2 71,6 73,0

* dla całkowitej wymiany rolno-spożywczej, na podstawie wartości dla działów CN.

(19)

602

Tabela 5. Wskaźniki IIT najważniejszych towarów rolno-spożywczych w latach 2009-2011 (w %)

Kod CN 2009 2010 2011 2009-2011 0103 59,3 45,8 22,1 42,9 0201 6,3 7,5 7,4 7,1 0203 43,3 61,9 68,6 59,3 0207 13,1 9,3 7,5 9,6 0302 7,0 4,3 8,8 6,6 0304 79,2 87,0 81,2 82,7 0305 7,6 5,5 4,4 5,7 0402 43,1 52,8 56,0 51,6 0406 46,3 48,5 51,9 49,2 0709 41,2 44,1 45,4 43,7 0805 16,2 17,8 24,3 19,5 0808 18,9 17,8 24,3 64,5 0811 22,9 17,8 24,3 74,2 0901 75,9 17,8 24,3 42,0 1001 39,3 17,8 24,3 71,8 1205 95,1 17,8 24,3 37,9 1511 1,7 17,8 24,3 18,2 1602 32,3 17,8 24,3 64,0 1604 46,0 45,0 44,5 45,1 1701 89,3 66,7 83,1 85,0 1806 62,8 61,6 60,2 61,4 1905 54,6 54,1 53,2 53,9 2009 46,3 64,3 54,3 55,3 2101 78,7 78,9 85,0 81,2 2106 93,0 85,4 81,7 86,4 2204 4,9 6,3 8,4 6,7 2304 6,2 3,2 6,0 5,1 2309 89,9 93,9 90,9 91,7 2401 28,1 27,7 23,9 26,4 2402 6,7 9,2 10,4 8,9 Przeciętnie* 44,9 47,0 49,4 47,7

*_{dla całkowitej wymiany rolno-spożywczej, na podstawie wartości dla czterocyfrowych kodów CN.}

0103 – Trzoda chlewna żywa; 0201 – Mięso wołowe świeże lub chłodzone; 0203 – Mięso wieprzowe świeże, chłodzone lub mrożone; 0207 – Mięso i jadalne podroby z drobiu; 0302 – Ryby świeże lub chło-dzone, z wyjątkiem filetów; 0304 – Filety rybne i inne mięso rybie (rozdrobnione); 0305 – Ryby suszone, solone lub w solance; ryby wędzone; 0402 – Mleko i śmietana, zagęszczone; 0406 – Sery i twarogi; 0709 – Inne warzywa świeże lub chłodzone; 0805 – Owoce cytrusowe, świeże lub suszone; 0808 – Jabłka, gruszki i pigwy, świeże; 0811 – Owoce i orzechy, niegotowane lub gotowane na parze, zamrożone; 0901 – Kawa, nawet palona lub bezkofeinowa; łupinki i łuski; 1001 – Pszenica i meslin; 1205 – Nasiona rzepa-ku lub rzepirzepa-ku; 1511 – Olej palmowy i jego frakcje, rafinowany lub nie; 1602 – Pozostałe przetworzone lub konserwowane mięso; 1604 – Przetworzone i konserwowane ryby; kawior i namiastki; 1701 – Cukier trzcinowy lub buraczany, czysta sacharoza; 1806 – Czekolada i inne przetwory spożywcze zawierające kakao; 1905 – Chleb, pieczywo cukiernicze, ciasta i ciastka; 2009 – Soki owocowe (łącznie z moszczem winogronowym); 2101 – Ekstrakty, esencje i koncentraty kawy, herbaty ; 2106 – Przetwory spożywcze gdzie indziej niewymienione; 2204 – Wino ze świeżych winogron łącznie z winami wzmocnionymi; 2304 – Makuchy i inne pozostałości stałe, z ekstrakcji oleju sojowego; 2309 – Produkty używane do kar-mienia zwierząt; 2401 – Tytoń nieprzetworzony; odpady tytoniowe; 2402 – Cygara, cygaretki i papierosy. Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Ministerstwa Rolnictwa (www.bip.minrol.gov.pl;

(20)

603

Tabela 6. Wskaźniki RCA w działach CN w latach 2009-2011

Dział CN

RCA1

(względem całkowitej wymiany rolno-spożywczej) RCA2 (względem całkowitego handlu zagranicznego) 2009 2010 2011 2009-2011 2009 2010 2011 2009-2011 01 0,02 -0,28 -0,59 -0,28 0,33 0,04 -0,30 0,03 02 0,22 0,46 0,54 0,42 0,53 0,78 0,84 0,73 03 -0,57 -0,56 -0,50 -0,54 -0,27 -0,24 -0,20 -0,23 04 0,98 0,88 0,85 0,90 1,28 1,21 1,15 1,20 05 -0,70 -0,58 -0,36 -0,54 -0,40 -0,25 -0,06 -0,23 06 -0,93 -0,99 -0,96 -0,96 -0,63 -0,67 -0,67 -0,66 07 0,33 0,19 0,18 0,23 0,63 0,51 0,48 0,53 08 -0,41 -0,51 -0,46 -0,46 -0,11 -0,19 -0,16 -0,15 09 -0,75 -0,85 -0,63 -0,73 -0,44 -0,53 -0,33 -0,42 10 0,49 -0,01 -0,48 -0,04 0,79 0,31 -0,18 0,27 11 -0,61 -0,54 -0,52 -0,55 -0,31 -0,21 -0,23 -0,25 12 -0,69 -0,49 -1,30 -0,84 -0,39 -0,17 -1,00 -0,54 13 -2,25 -2,71 -2,66 -2,52 -1,95 -2,39 -2,36 -2,21 14 -1,60 -2,05 -2,75 -2,19 -1,30 -1,72 -2,46 -1,88 15 -0,67 -0,65 -0,91 -0,77 -0,37 -0,33 -0,61 -0,46 16 1,15 1,20 1,24 1,20 1,45 1,53 1,53 1,51 17 -0,16 0,08 -0,15 -0,08 0,14 0,40 0,15 0,23 18 0,00 -0,03 0,08 0,02 0,30 0,29 0,37 0,33 19 0,39 0,40 0,45 0,42 0,69 0,72 0,75 0,73 20 0,36 0,16 0,31 0,27 0,66 0,48 0,61 0,58 21 0,00 0,13 0,19 0,11 0,30 0,45 0,49 0,42 22 -0,36 -0,30 -0,32 -0,33 -0,06 0,02 -0,02 -0,02 23 -1,25 -1,14 -1,11 -1,16 -0,95 -0,82 -0,82 -0,86 24 1,01 0,82 0,86 0,89 1,31 1,14 1,15 1,19 1-24 --- --- --- --- 0,30 0,32 0,30 0,31

(21)

604

Tabela 7. Wskaźniki RCA najważniejszych towarów rolno-spożywczych w latach 2009-2011

Kod CN

RCA1

(względem całkowitej wymiany rolno-spożywczej) (względem całkowitego handlu zagranicznego)RCA2 2009 2010 2011 2009-2011 2009 2010 2011 2009-2011 0103 -1,08 -1,43 -2,27 -1,50 -0,77 -1,11 -1,97 -1,19 0201 3,21 3,03 3,07 3,09 3,51 3,35 3,37 3,40 0203 -1,50 -1,02 -0,84 -1,07 -1,19 -0,69 -0,54 -0,76 0207 2,45 2,81 3,06 2,78 2,75 3,13 3,35 3,09 0302 -3,52 -4,03 -3,26 -3,57 -3,22 -3,71 -2,96 -3,27 0304 -0,64 -0,47 -0,57 -0,55 -0,33 -0,15 -0,27 -0,25 0305 3,02 3,35 3,60 3,33 3,32 3,67 3,90 3,64 0402 1,08 0,81 0,76 0,85 1,38 1,13 1,06 1,16 0406 0,99 0,93 0,86 0,92 1,29 1,25 1,16 1,22 0709 1,14 1,05 1,04 1,07 1,44 1,37 1,33 1,38 0805 -2,64 -2,54 -2,17 -2,43 -2,34 -2,22 -1,87 -2,12 0808 2,05 -2,54 -2,17 -0,94 2,35 -2,22 -1,87 -0,64 0811 1,83 -2,54 -2,17 -0,73 2,14 -2,22 -1,87 -0,42 0901 -0,70 -2,54 -2,17 -1,53 -0,40 -2,22 -1,87 -1,22 1001 1,20 -2,54 -2,17 -0,78 1,50 -2,22 -1,87 -0,48 1205 -0,31 -2,54 -2,17 -1,65 -0,01 -2,22 -1,87 -1,35 1511 -4,95 -2,54 -2,17 -2,50 -4,65 -2,22 -1,87 -2,20 1602 1,43 -2,54 -2,17 -0,96 1,74 -2,22 -1,87 -0,65 1604 1,00 1,02 1,07 1,03 1,30 1,35 1,36 1,34 1701 -0,43 0,48 0,15 0,10 -0,12 0,80 0,45 0,41 1806 0,57 0,60 0,65 0,61 0,87 0,92 0,95 0,92 1905 0,77 0,78 0,83 0,79 1,07 1,10 1,12 1,10 2009 0,99 0,54 0,80 0,76 1,29 0,86 1,10 1,07 2101 -0,64 -0,64 -0,49 -0,58 -0,34 -0,32 -0,19 -0,28 2106 -0,07 0,08 0,18 0,07 0,23 0,40 0,48 0,38 2204 -3,90 -3,63 -3,31 -3,57 -3,60 -3,31 -3,01 -3,26 2304 -3,66 -4,35 -3,67 -3,85 -3,35 -4,03 -3,37 -3,55 2309 -0,41 -0,34 -0,37 -0,37 -0,11 -0,01 -0,07 -0,06 2401 -2,02 -2,04 -2,19 -2,09 -1,72 -1,72 -1,89 -1,78 2402 3,15 2,82 2,71 2,86 3,45 3,14 3,01 3,17

0103 – Trzoda chlewna żywa; 0201 – Mięso wołowe świeże lub chłodzone; 0203 – Mięso wieprzowe świeże, chłodzone lub mrożone; 0207 – Mięso i jadalne podroby z drobiu; 0302 – Ryby świeże lub chło-dzone, z wyjątkiem filetów; 0304 – Filety rybne i inne mięso rybie (rozdrobnione); 0305 – Ryby suszone, solone lub w solance; ryby wędzone; 0402 – Mleko i śmietana, zagęszczone; 0406 – Sery i twarogi; 0709 – Inne warzywa świeże lub chłodzone; 0805 – Owoce cytrusowe, świeże lub suszone; 0808 – Jabłka, gruszki i pigwy, świeże; 0811 – Owoce i orzechy, niegotowane lub gotowane na parze, zamrożone; 0901 – Kawa, nawet palona lub bezkofeinowa; łupinki i łuski; 1001 – Pszenica i meslin; 1205 – Nasiona rzepa-ku lub rzepirzepa-ku; 1511 – Olej palmowy i jego frakcje, rafinowany lub nie; 1602 – Pozostałe przetworzone lub konserwowane mięso; 1604 – Przetworzone i konserwowane ryby; kawior i namiastki; 1701 – Cukier trzcinowy lub buraczany, czysta sacharoza; 1806 – Czekolada i inne przetwory spożywcze zawierające kakao; 1905 – Chleb, pieczywo cukiernicze, ciasta i ciastka; 2009 – Soki owocowe (łącznie z moszczem winogronowym); 2101 – Ekstrakty, esencje i koncentraty kawy, herbaty ; 2106 – Przetwory spożywcze gdzie indziej niewymienione; 2204 – Wino ze świeżych winogron łącznie z winami wzmocnionymi; 2304 – Makuchy i inne pozostałości stałe, z ekstrakcji oleju sojowego; 2309 – Produkty używane do kar-mienia zwierząt; 2401 – Tytoń nieprzetworzony; odpady tytoniowe; 2402 – Cygara, cygaretki i papierosy. Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Ministerstwa Rolnictwa (www.bip.minrol.gov.pl;

(22)

605

Co istotne, całą polską branżę rolno-spożywczą cechują ujawnione przewagi komparatywne względem partnerów zagranicznych. Wskazuje na to równy ok. 0,3 poziom miernika RCA, obliczony dla całego sektora (tab. 6). Niemniej jednak moż-na wskazywać poszczególne działy zarówno o jeszcze wyższym poziomie tych prze-wag, jak i takie, które ich nie mają. I tak mięso i podroby jadalne w okresie 2009- -2011 osiągnęły wartości wskaźnika równe 0,73 (względem całkowitego handlu za-granicznego) oraz 0,42 (względem samej wymiany rolno-spożywczej), produkty mleczarskie – odpowiednio 1,20 i 0,90, wyroby tytoniowe – 1,19 i 0,89, a różne przetwory spożywcze – 0,42 i 0,11. Najwyższe poziomy miernika (1,51 i 1,20) były charakterystyczne dla przetworów mięsnych, branży o pięcioprocentowym udziale w polskim eksporcie rolno-spożywczym. Natomiast gałęzie o dużym znaczeniu w przywozie cechowały (co poniekąd oczywiste) wartości o wiele mniejsze, np. w przypadku pozostałości przemysłu spożywczego i pasz było to odpowiednio -0,86 i -1,16, ryb i bezkręgowców wodnych – -0,23 i -0,54, a owoców i orzechów – -0,15 i -0,46. Najniższy poziom (-2,21 i -2,52) osiągnął dział „Szelak; gumy, żywice oraz inne soki i ekstrakty roślinne”, którego udział w imporcie rolno-spożywczym nie przekracza jednak 1%.

Po dokonaniu podziału na poszczególne towary najwyższe ujawnione przewagi komparatywne można odnotować w przypadku ryb suszonych, solonych i wędzo-nych – osiągnęły one w okresie 2009-2011 wskaźniki RCA równe 3,64 (względem całego polskiego handlu z zagranicą) i 3,33 (w odniesieniu do wymiany rolno-spo-żywczej; tab. 7). Spośród ważnych dla polskiego eksportu produktów na szczególną uwagę zasługują cygara, cygaretki i papierosy, ze wskaźnikami na poziomie 3,17 i 2,86, mięso drobiowe (3,09 i 2,78) oraz mięso wołowe (3,40 i 3,09). W przypadku wyrobów cukierniczych oraz czekolady wartości miernika były niższe i wyniosły odpowiednio 1,10 i 0,79 oraz 0,92 i 0,61. Ważny dla polskiej wymiany towar, mięso wieprzowe, osiągnął poziom równy -0,76 oraz -1,07, filety rybne – -0,25 i -0,55, a kawa -1,22 i -1,53. Wysoce ujemne wartości (poniżej -3) były charakterystyczne dla ryb świeżych i chłodzonych, a najniższy pułap miernika osiągnęły makuchy i inne pozostałości stałe z ekstrakcji oleju sojowego (-3,55 i -3,85).

5. Podsumowanie

Polski handel zagraniczny artykułami rolno-spożywczymi po akcesji do Unii Euro-pejskiej uległ widocznemu nasileniu, choć zjawiska związane z globalnym kryzy-sem gospodarczo-finansowym nieco przyhamowały na pewien czas tempo wzrostu obrotów. Niemniej jednak skala wymiany wewnątrzgałęziowej jest w tym sektorze jedynie zadowalająca. Dotyczy to w szczególności gałęzi o największych udziałach w handlu z zagranicą, takich jak mięsna, mleczarska i tytoniowa. Przy przyjęciu większego stopnia szczegółowości (analiza na poziomie konkretnych towarów) sy-tuacja wygląda gorzej; w wielu przypadkach wskaźniki wymiany

(23)

wewnątrzgałęzio-606

wej są bardzo niskie, podobnie jak ich wartość przeciętna, która jednak z drugiej strony wykazuje tendencję wzrostową.

Istotne zjawisko stanowi występowanie w sektorze rolno-spożywczym ujawnio-nych przewag komparatywujawnio-nych względem partnerów zagraniczujawnio-nych. Przewagi te, choć zróżnicowane dla poszczególnych branż, dają nadzieję na rozwój korzystnej specjalizacji, w tym wewnątrzgałęziowej, i zwiększanie znaczenia Polski w między-narodowym podziale pracy. Z drugiej strony trzeba jednak pamiętać, że istnienie przewag względnych w wytwarzaniu i wymianie towarów nisko przetworzonych (tj. rolno-spożywczych) stanowi sygnał, że gospodarka krajowa może być z kolei mniej efektywna w produkcji i eksporcie dóbr o wysokiej wartości dodanej, co ska-zuje ją na zajmowanie słabszej pozycji na globalnym rynku.

Literatura

Michalczyk J., Polski handel międzynarodowy produktami rolno-spożywczymi w procesie integracji

z Unią Europejską. Rozprawa doktorska, UE, Wrocław 2011.

Michalczyk W., Ewolucja polityki walutowej w Polsce po roku 1989 w perspektywie przystąpienia

do strefy euro, UE, Wrocław 2012.

Michalczyk W., Międzynarodowa współpraca gospodarcza w regionie Azji i Pacyfiku, [w:]

Azja-Pacy-fik. Obraz gospodarczy regionu, red. B. Drelich-Skulska, AE, Wrocław 2007.

Pluciński E.M., Konkurencyjność strukturalna polskiej gospodarki na wspólnym rynku Unii

Europej-skiej, „Żurawia Papers” nr 4, Wyd. Naukowe „Scholar”, Warszawa 2005.

www.bip.minrol.gov.pl; 01.02.2013. www.stat.gov.pl; 01.02.2013.

THE IMPORTANCE OF INTRA-INDUSTRY EXCHANGE IN POLISH FOREIGN TRADE IN AGRI-FOOD PRODUCTS

Summary: The aim of the article is to present the results of the analyses of the phenomena

connected with foreign exchange in Polish agri-food sector, in particular in the field of the intra-industry trade. A statistical analysis was used as a research method, covering the data from the years of 2009-2011. Polish foreign trade in agri-food products after the accession to the European Union has visibly intensified, although the phenomena of the global economic and financial crisis slowed down the turnover growth rate for some time. However, the scale of the intra-industry exchange in this sector is only satisfactory. This applies in particular to the industries with the largest shares in trade with foreign countries, such as meat, dairy and tobacco ones. An important observation constitutes the presence of revealed comparative advantages in the agri-food sector in relation to foreign partners.