View of Schematy kategorialne czasownika

(1)

LESZEK BEDNARCZUK Kraków

SCHEMATY KATEGORIALNE CZASOWNIKA

KATEGORIE I POZIOMY JfZ Y K A

K ategorie językowe są różnie rozum iane w językoznaw stw ie, niekiedy kw estionuje się naw et ich zasadność (La k o f f, Jo h n s o n 1980/1988). Jeżeli jed n ak będziemy się tym pojęciem posługiwać, to w rach u b ę w chodzić m ogą następujące ich właściwości: (1) nazwa - term in przyjęty w obiegu naukow ym , (2) treść kategorialna - ogólne znaczenie o k reślające klasę zjawisk, do których się odnosi, (3) wykładniki form alne - cechy i ich o dp ow iedn ie konfiguracje, (4) funkcja w system ie, (5) realizacja pragm atyczna, (6) reg u larn o ść - obecno ść tych właściwości w poszczególnych egzem plarzach danej katego rii.

N ie wszystkie spośród wymienionych składników dadzą się w yróżnić na o d p o w iednich poziom ach system u językowego. Przyjm ując jed n ak zasadę izom orfizm u

(Ku r y ł o w i c z 1949, 1965), m ożna mówić o pewnych cechach kategorialnych, których kom binacje tw orzą odpow iednie jed n o stk i, a te z k o lei u k ład ają się w określone struktury; na przykład na poziom ie fonologicznym b ęd ą to: cechy dystynktywne —* fonemy —* sylaby ( Be d n a r c z u k 1983). W w ypadku czasow nika w rachubę wchodzą następujące poziom y i rod zaje katego rii: m o rfologia - klasy leksykalno-sem antyczne; m orfosyntaktyka - tryby, statusy, czasy, aspekty, osoby (ich liczby i rodzaje), strony; składnia - funkcje w zdaniu; pragm atyka - relacja między nadawcą a odbiorcą kom unikatu.

Celem przedstaw ionych niżej uwag jest p ró b a schem atycznej charakterystyki podstawowych kategorii czasownika w perspektyw ie typologicznej, w szczegól ności ukazanie im plikacji między paralelnym i k ategoriam i różnych poziom ów języka oraz pom iędzy różnym i kategoriam i tego sam ego poziom u. G łów na uwaga zostanie skupiona na kategoriach m orfosyntaktycznych, k tó re w yodrębniają czasownik jako część mowy.

W węższym rozum ieniu części mowy istn ieją tylko w językach posiadających wyrazy m orfologiczne, tzn. zbudow ane w edług określon eg o sch em atu , w którym m orfemy gram atyczne pozostają w ścisłym związku z m orfem am i leksykalnym i

(2)

42 LESZEK BEDNARCZUK

(Mil e w s k i 1962:31-34). Jeżeli w danym języku w ystępują w szerszym zakresie tzw. m orfem y luźne (tak ie jak rodzajnik, przyim ek gramatyczny, czasownik po siłkowy), a ten sam leksem bez zm iany formy m oże p ełnić różne funkcje skład niowe (jak np. w języku angielskim ), to części mowy są tu członam i syntak- tycznymi, a w yrażane być mogą także przez kon struk cje peryfrastyczne, np. przez form y złożone w czasowniku. Z drugiej strony istnieją języki, w których cechy k ateg o rialn e czasownika odnoszą się do orzeczenia (im iennego). Jak stwierdza

Me ś ć a n i n o v (1949:38-47), w językach sam ojedzkich rzeczownik i przym iotnik użyte w funkcji predykatywnej o dm ieniają się przez osoby; podobne zjawisko jest m arginalnie znane w języku polskim , np. 1. sg. dobry-m, 2. sg. dobry-ś, 1. pl. dobrzy-śmy, 2. pl. dobrzy-ście. W języku jurackim z grupy sam ojedzkiej orze czenie odm ienia się przez osoby, czasy, aspekty, tryby i strony, przy czym dwie o sta tn ie kateg o rie w ystępują tylko w orzeczeniach czasownikowych. P odobne zja wisko jest znane w wielu innych językach świata, a np. w niektórych językach kaukaskich rów nież tryb i stro n a m ogą odnosić się do orzeczenia im iennego.

W ynika z tego, że części zdania (w naszym wypadku orzeczenie wobec cza sow nika) są hierarchicznie nadrzędne względem części mowy, k tó re wywodzą się z klas leksem ów najbliższych znaczeniow o odpow iednim funkcjom składniowym.

Jak zauważa Me ś ć a n i n o v (1949:179-190) czasowniki są nazwami p r o c e

s ó w , a ich znaczenia kateg o rialn e m ożna, w m oim przekonaniu, sprowadzić do trzech grup nadrzędnych: (1) kategorie m o d a 1 n e, odnoszące proces do rzeczywistości, (2) kategorie t e m p o r a l n e , sytuujące go w czasie, (3) k ateg o rie u c z e s t n i c t w a , w skazujące na uczestników procesu.

1. Kategorie m odalne

W yrażają postaw ę nadawcy w obec treści kom unikatu. T reść ta m oże być oce niona, tzn. od niesiona do rzeczywistości, jak o prawdziwa, konieczna, pożądana, uprag n io n a, m ożliwa, uw arunkow ana, dozw olona, nieoczekiw ana itp. Zjawisko m odalności ma swoje wykładniki na różnych poziom ach system u językowego: k o n tu r prozodyczny, postać m orfologiczna, konstruk cja zdania (prostego i złożonego), specjalne leksemy i "luźne" m orfemy, sygnały niew erbalne.

N ajw ażniejszą kategorią m odalną czasownika jest tryb, w niektórych językach tak że statu s, a na poziom ie leksykalnym tzw. techniki m odalne. Sam term in "modalność" odnosi się do pragm atycznej in terp re tacji treści zdania.

W językach indoeuropejskich liczba w pełni zgram atykalizowanych (synte tycznych) trybów je st ograniczona, np. w języku hetyckim był tylko indicativus i im perativus; w pozostałych językach spotykam y po trzy lub więcej trybów. Swoisty rekord osiągnął język albański, w którym doliczyć się m ożna aż sześciu

(3)

trybów wyraźnie zróżnicowanych funkcjonalnie. Na przykład w dialekcie D ush- mani, opisanym przez Ci m o c h o w s k i e g o (1951:204-206), i n d i c a t i v u s, jak wszędzie, nazywa czynność rzeczywistą, i m p e r a t i v u s — nakaz lub

zakaz (prohibitivus), c o n i u n c t i v u s (subiunctivus) - możliwość,

o p t a t i v u s — życzenie (niezależne lub uw arunkow ane treścią zdania p o d rzędnego), a d m i r a t i v u s - zdziwienie lub b rak pew ności (auditivus). A u to r nie w spom ina o c o n d i t i o n a l u (włączanym niekiedy w system czasów przyszłych ze względu na swoją budow ę), który w albańskim oznacza, że (nie)spełnienie czegoś zależy od innej czynności; tryb ten w ystępuje głów nie w następniku nierzeczywistego okresu warunkow ego.

W opisach języków nieindoeuropejskich wym ienia się niekiedy (np. w języ kach australijskich) aż 30 trybów, są to jednak raczej nacechow ane m odalnie rodzaje czynności, czyli tzw. techniki m odalne. W zinterp retow an ym języ koznawczo i filozoficznie przez Wi i o r f a (1938/1982:165-180) języku hopi (A ri zona) istnieje siedem trybów, z których jed en je st n eu traln y i w ystępuje w zdaniu niezależnym , a pozostałe wyrażają stosunki sp ełn ian e w językach indoeuropejskich przez spójniki podrzędne (por. dla innych języków indiańskich:

Mi l e w s k i 1954), m ożna je więc nazwać trybam i zależnym i. Poza trybam i w języ ku hopi w ystępują cztery s t a t u s y czasownika: afirmatywny, negatywny, pytajny i nieokreślony, k tó re według B. L. W horfa określają logiczną jakość procesu wyrażanego przez czasownik; są to więc odpow iedniki m odalności skład niowych w językach indoeuropejskich, bowiem jed n e i drugie o dnoszą się do treści orzeczenia. Zauważyć tu m ożna, że stru k tu ra pytania i negacji w języku angielskim , francuskim i np. baskijskim tworzy koniugację peryfrastyczną p o równywalną z czasami złożonymi w tych językach, czyli to, co w hopi jest wy rażane m orfologicznie, w wymienionych trzech językach jest realizow ane na poziom ie morfosyntaktycznym . P o n ad to w języku hopi w ystępuje dziew ięć m o dalności (z nich jedna n eu tra ln a - oznajm ująca), k tó re B. L. W h o rf nazywa

t e c h n i k a m i m o d a l n y m i , a ze względu na ich leksykalno-se-

mantyczny ch arak ter m ożna je zestaw iać z r o d z a j a m i c z y n

n o ś c i w grupie kategorii tem poralnych.

Z p u n k tu w id zen ia zd an ia z ło ż o n e g o k a te g o r ie m o d a ln e cz a so w n ik a d zie lą s ię na ta k ie , k tó r e w ystęp u ją tylk o w zd an iu n iez a leż n y m (n p . im p e ra tiv u s); tak ie, k tó r e są w ła śc iw e dla zd an ia p o d r z ę d n e g o (np . k o n iu g a cja p o d r zęd n a w językach n o w o c elty c k ic h , o r z e c z e n ie p o d r z ę d n e w tu reck im czy w s p o m n ia n e tryby z a le ż n e w h o p i), ora z ta k ie , k tó r e są d o p u sz c z a ln e w ob u typach zd ań , a le zm ien ia ją sw ą fu n k cję w h ip o ta k s ie ( Be d n a r c z u k 1971:22-32, 45-94, 155-160).

W yrażane przez tryby kategorie m odalne czasownika dla języków in d o e u ro pejskich m ożna przedstaw ić w następującej tabeli:

(4)

tryb zdanie niezależne zdanie zależne (hipotaksa)

indicativus m odalność neutralna

imperativus żądanie, rozkaz

-optativus życzenie cel

conditionalis możliwość w arunek

coniunctivus

(subiunclivus) przypuszczenie, niepewność, wątpliwość

auditivus*

(testim onialis) brak pewności

admirativus** zdziwienie, zaskoczenie, niepewność

* W ystępuje w języku bułgarskim , m acedońskim , a poza tym w tureckim dla przekazyw ania w iadom ości zasłyszanych, których nadawca nie był świadkiem.

** W języku albańskim pełni także funkcję auditiw u (m a jed n ak szerszy za kres); poza tym znany je st np. w czerkieskim w postaci koniugacji syntetycznej

(Me ś ć a n i n o v 1949:76).

2. Kategorie temporalne

Sytuują proces nazywany przez czasownik w o b ręb ie czasu i m ają swoje wy kładniki na poziom ie leksykalno-sem antycznym (rodzaje czynności), m orfosyntaktycznym (czasy i aspekty), składniowym (perspektyw a czasowa zdania) oraz pragm atycznym (ram a czasowa ak tu mowy).

M im o że czas uważa się za najw ażniejszą k ateg orię czasownika, istnieją

języki, w których nie ulega on gram atykalizacji. W o p in ii Wh o r f a (1938/

1982:165-180) w języku hopi nie m a językowej różnicy m iędzy przeszłością a teraźniejszością, istnieją tam tylko asercje: sprawozdaw cza (teraźniejszo- przeszła), ekspektyw na (zbliżona do indo europ ejskieg o futu ru m ) oraz nom iczna

(stw ierdzanie prawd ogólnych). Z drugiej strony Me ś ć a n i n o v (1949:59-72)

stw ierdza, że w niektórych językach czas zlewa się z aspektem (a u to r ma tu na myśli rodzaj czynności) i m oże się odnosić także do predykatów imiennych. A spekty w funkcji czasów w ystępują w klasycznym języku arabskim , gdzie indo- eu ro p ejsk a opozycja "praesens/perfectum " jest wyrażana przez "współczes- ność/uprzedniość" (Ku r y ł o w i c z 1977:54).

D la sprecyzow ania relacji m iędzy czasem a aspektem w ażne jest dokonane przez BENVENiSTE'a (1959) od d zielen ie dwu planów wypowiedzi: (1) historycz

(5)

nego oraz (2) planu dyskursu, zakładającego o becność nadawcy i odbiorcy k o m unikatu, przy czym czynność d o k onana (fr. accom pli) i u przed n ia (fr. a n té  riorité) odnoszą się do planu historycznego, lecz druga z nich w ystępuje tylko w zdaniu podrzędnym , co w term inologii tradycyjnej nazywa się "czasem względ nym". Jak uważa Ku r y ł o w i c z (1972), między do kon an o ścią a u przed niością ist nieje związek wewnętrzny, widoczny np. w polskim im iesłow ie czynnym p rz e szłym, gdzie napisawszy (dokonaność) = franc, avant écrit (u przedn io ść).

O ile czas gramatyczny służy do aktualizacji wydarzeń w obec m o m en tu m ó w ienia (czas dejktyczny) lub jakiegoś m om entu na linii czasu (czas historyczny) albo wobec czasu wyrażanego przez inny czasow nik (czas w zględny), to asp ek t gramatyczny w slawistycznym rozum ieniu lokalizuje d an ą czynność w sposób subiektywny (Ko s c h m ie d e r 1934, 1987). Jak sądzi BECHERT (1982), w językach nominatywnych akt mowy osadzony jest w teraźniejszości, im plikuje więc asp ek t niedokonany, natom iast w językach ergatywnych, konstru k cja ta wymaga (jest norm alna, częstsza) czasu przeszłego, im plikuje więc asp e k t dokonany. P odo b n ie czasy względne, właściwe zdaniu podrzędnem u, im p lik ują uprzedniość, więc d o konaność, i dlatego praw dopodobnie w językach południow osłow iańskich w zda niu podrzędnym występuje tylko futurum syntetyczne (do ko nane).

W niektórych językach aspekt odnosi się nie tylko do czasow nika, lecz całego orzeczenia; tak w łaśnie m ożna interp reto w ać w języku polskim reparty cję być/zo stać występujących w funkcji łącznika w orzeczeniu im iennym . O pozycja asp e k  towa rozciąga się rów nież na rzeczowniki dew erbalne: pisanie/napisanie, a z kolei jest nieobecny w czasownikach m odalnych i stanowych, k tó re nie m ają

form dokonanych (La s k o w s k i 1984:130-131).

Sem antycznie aspekt słowiański m oże być interpreto w any jak o rodząj czyn ności "kursoryczny/kompleksywny", bliski jest więc opozycji "iterativum /sem el- factivum", ale nie pokrywa się z nią, bo - jak wykazał Ku c a ł a (1966) - w j ę zyku polskim obok iterativôw niedokonanych istn ieją także d o k on ane. R óżnica polega rów nież na sto p n iu gram atykalizacji (regularn ość asp ek tu ). N iekiedy

rodzaje czynności nazywa się aspektam i leksykalnym i (por. Św ią t k o w s k a

1987:54). Jeżeli więc któryś z wyróżnionych niżej rodzajów czynności ulega gram atykalizacji, tzn. pojawia się regu larn ie przy wszystkich lub w w iększości leksem ów czasownikowych, to należy go uznać za asp ek t w szerokim , nieslawi- stycznym rozum ieniu. W językach indoeuropejskich m ogą to być n astęp ujące opozycje: d u r a t y w n o ś ć -w a n g ie ls k im ; d y s t a n s - w e w ło s k im (passato prossim o/rem oto), francuskim (passé recent i fu tu r prochain w obec in  nych czasów); o k r e ś l o n o ś ć w grece (aoryst/perfectum), francuskim (passé sim ple/com posé). W szystkie one wraz ze słow iańską (n i e) d o k o - n a n o ś c i ą m ogą być sprow adzone do w spólnej opozycji n adrzęd nej, k tó rej

(6)

a więc dokonaność, kom pleksow ość, uprzedniość, bliskość, określoność, dura- tywność. Jeżeli dodam y do tego te opozycje sem antyczne, k tóre nie ulegają gram atykalizacji, to kategorie tem p o ra ln e w językach indoeuropejskich można będzie sprow adzić do następującego schem atu:

nazw a opozycji rodzaj czynności (a sp e k t)

p erfe k ty w n o ść (sp o s ó b zak o ń czen ia p ro c e su ) d o k o n a n o ść (p erfectiv u m )/n ie d o k o n an o ść (im p e rfectiv u m )

sp o só b ujm ow ania p ro cesu k o m pleksow ość/kursory czność

u p rz e d n io ść (sto su n e k d o in n eg o p ro c e su ) u p rzedniość/w spólczesność

d y sta n s w o b ec m o m e n tu m ów ienia bliskość/odległość

sto p ie ń o k reślo n o ści pro cesu o k reślo n o ść/n ieo k reślo n o ść

faza p ro cesu w stę p u jąca (in c h o ativ u m )/zstęp u jąca (te rm in a tiv u m )

sp o só b trw ania ciągły (durativum )/zw yczajow y (h ab itu alis)

p o w tarzaln o ść p ro cesu w ie lo k ro tn y (ite ra tiv u m )/je d n o k ro tn y (sem elfactiv u m )

3. Kategorie uczestnictwa

T erm inem tym będziem y określać te kategorie w erbalne, k tóre w akcie mowy odnoszą się do jego uczestników : "nadawca/odbiorca" oraz do relacji między nim i wyrażanej przez czasownik.

W płaszczyźnie sem antycznej idzie tu o pojęcie "agensa/pacjensa” i o w yrażające relacje między nimi określenia procesów jak o "aktywne/pasywne", "tranzytywne/intrazytywne", "osobow e/nieosobowe", "określone/nieokreślone",

k tó re wszystkie m ożna by nazwać s p o s o b a m i o z n a c z a n i a , na

wzór średniow iecznych m odi significandi.

W płaszczyźnie składniow ej relacji "agens/pacjens" odpow iada opozycja "p o d m iot/dopełnienie (bliższe)”, ale tylko w językach nom inatywnych, natom iast w ergatywnych podm iot jest identyfikowany z pacjensem , a dop ełnienie nie w ystępuje, zaś agens stoi w specjalnym przypadku zależnym zwanym ergatiwem

(Go ł ą b 1958).

W płaszczyźnie m orfosyntaktycznej relacja "nadawca/odbiorca", "agens/ pacjens", "pod m iot/dopełnien ie (bliższe)" ma swoje wykładniki w postaci osoby czasow nika oraz jej liczbie i rodzaju (który uzew nętrznia się np. w formach czasu przeszłego w języku polskim ). W językach ind oeuropejskich osoba

(7)

czasów-nika jest wykładnikiem podm iotu, ale w innych językach, np. uralskich, k au kaskich, rów nież dop ełn ien ie m oże m ieć swój w ykładnik w czasow niku jak o tzw. koniugacja obiektyw na, jeśli je st o k reślo n e (o g a rn ięte przez czynność). Ja k

zauważył Mil e w s k i (1949:329-330), opozycja między koniug acją subiektyw ną

(intranzytyw ną) a obiektyw ną (tranzytyw ną) znajduje p aralelę w o d ró żn ian iu czasowników nieprzechodnich (z être) od przechodnich {avoir) w językach zachodniorom ańskich. N atom iast sem antycznej k ateg orii (in)tranzytyw ności i składniowej diatezie odpow iada na poziom ie m orfosyntaktycznym kateg o ria strony, k tó ra jest najbardziej charakterystyczną właściw ością czasow nika

(MEŚĆANINOV 1949:93-118).

O p a rte na kategorii strony klasy znaczeniow e czasow nika m ożna uszeregow ać w pew ien ciąg na zasadzie "malejącej aktywności": 1) aktyw ne, przech odn ie, obiekt określony, 2) aktywne, przechodnie, o b iek t nieo k reślo n y lub nieobecny, 3) aktywne, przechodnie, zw rotne, 4) aktywne, n iep rzech od nie, 5) stanow e, nieprzechodnie, 6) predykat nom inalny, ujęcie niepro cesu aln e. Z w iązek grupy (1-2) oraz (3-4) widoczny jest we w spom nianej wyżej reparty cji ro m ańskiej między avoir (1-2) i être (3-4).

K ategorie uczestnictw a na poszczególnych poziom ach języka m ożna

przedstawić w sposób następujący:

semantyka morfosyn taktyka składnia pragmatyka

agens/pacjens osoba

podm iotu/dopełnienia podm iot/dopełnienie nadawca/odbiorca

sposoby

oznaczania strona diateza

relacja między nadaw cą/odbiorcą

Podsumowanie

Jak wynika z powyższego przeglądu, większość k ateg o rii w erbalnych w języ kach indoeuropejskich, i kilku innych rodzinach językowych, m ożna w pewnym uproszczeniu sprow adzić do trzech klas nadrzędnych realizujących się we wszystkich poziom ach języka obejm ujących czasownik.

(8)

48 LESZEK BEDNARCZUK Schemat kategorii werbalnych poziomy języka grupy kategorii leksykalno- •seman tyczny morfo-

syn taktyczny składniowy pragmatyczny

m odalne techniki m odalne tryby, statusy modalnoéci postawa nadawcy wobec odbiorcy

tem poralne rodzaje

czynnotci czasy, aspekty

perspektywa czasowa zdania

ram a czasowa aktu mowy

uczestnictwa sposoby

oznaczania osoby, strony diateza

uczestnicy aktu mowy

N O T A B IB L IO G R A FIC Z N A

Bechert J.: Ergativnost' kak isxodnyj punkt izutenija pragm atićeskoj osnovy gramm atiíeskix kategorij.

"Novoje V zarubełnoj lingvistike" (M oskva) 11:1988 s. 411-431. Be d n a r c z u kL.: Indo-E uropean Parataxis. Kraków 1971.

Bednarczuk L.: Miejsce morfosyntaktyki w opisie języka. "Biuletyn Polskiego Towarzystwa

Językoznawczego" 40:1983 s. 35-44.

Benveniste E.: L es relations d e tem ps dans le verbe français. "Bulletin d e la Société d e Linguistique”

54:1959 s. 68-82.

Dm o c h o w sk iW.: L e dialecte d e Dushmani (D escription d e l'un des parlers d e l'Albanie du N ord). Poznań 1951.

Gołąb Z.: Problem podm iotu. "Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego" 17:1958 s. 19-66. Ja k o b s o n R.: Shifters, V erbal Categories and the Russian V erb. R ussian Language Project. Harvard

U niversity 1957.

Karolak S.: Składnia wyrażeń predykatywnych. W: Gram atyka współczesnego języka polskiego. Cz. 1:

Składnia. Warszawa 1984 s. 11-211.

Koschmieder E.: N auka o aspektach czasownika polskiego. W ilno 1934.

Ko s c h m ie d e rE.: A spektologie des Polnischen. Neuried 1987.

Kucała M.: Rozwój iteratiwów dokonanych w języku polskim. Kraków 1966.

Ku r y ł o w ic zJ.: La notion d e l'isomorphisme. "Travaux du C ercle Linguistique de Copenhague" 5:1949 s. 48-60.

Ku r y ł o w ic zJ.: O n the Law o f Isomorphism. "Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego" 23:1965 s. 35-47.

Ku r y ł o w ic z J.: M iejsce aspektu w systemie koniugacyjnym. W: Symbolae polonicae in honorem S. Jodłowski. Kraków 1972.

Kuryłowicz J.: Problèmes de linguistique indo-européenne. Kraków 1977.

La k o f f G., Jo h n so n M.: M etaphors W e Live. Chicago 1980 (przekład T. P. Krzeszowski: M etafory w naszym życiu. Warszawa 1988).

La skow ski R.: Fleksja — zagadnienia ogólne. W: G ram atyka współczesnego języka polskiego. Cz. 2: M orfologia. Warszawa 1984 s. 97-163.

MeSCaninov I.: Gtagol. M oskwa-Leningrad 1949.

Milew skiT.: [rec.] I. M eííaninov. Glagol. "Lingua Posnaniensis" 1:1949 s. 303-335.

Milew skiT.: Odpow iedniki indoeuropejskich zdań złożonych w językach Indian amerykańskich. "Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” 13:1954 s. 117-146.

Milew ski T.: Założenia językoznawstwa typologicznego. Tam że 21:1962 s. 4-39.

(9)

Św iątkow ska M.: L'im parfait en français m oderne (C ontribution à l'étude du tem ps et de l'aspect). Kraków 1987.

Wh o r f B. L.: Some Verbal Categories o f Hopi. "Language" 14:1938 s. 275-286 (przekład T. Hołówka: Język, myśl, rzeczywistość. Warszawa 1982 s. 165-180).

K A TE G O R IA L E SC H EM A TA D ES V ERBS

Z u s a m m e n f a s s u n g

D er Artikel stellt einen Versuch dar, die G rundkategorien des V erbs vom typologischen Standpunkt her schematisch zu charakterisieren, wobei Im plikationen zwischen parallelen K ategorien auf verschiedenen Sprachebenen sowie zwischen verschiedenen K ategorien auf d er gleichen E bene aufgezeigt werden.

Im M ittelpunkt der Betrachtung stehen m orphosyntaktische Kategorien, die das V erb von anderen W ortarten unterscheiden. Kategoriale V erbbedeutungen werden au f drei abergeordnete G ruppen zurOckgefDhrt:

1. m o d a l e Kategorien, die den Prozeß auf die W irklichkeit beziehen, 2. t e m p o r a l e Kategorien, die ihn zeitlich zuordnen,

3. Kategorien d e r B e t e i l i g u n g , die au f die T eilnehm er des Prozeßes verweisen. Die genannten Kategorien w erden auf allen Sprachebenen realiesiert, die das V erb erfassen - sowohl auf d er lexikalisch-semantischen als auch morphosyntaktischen, syntaktischen und pragm atischen Ebene.