Struktura funkcjonalna centrów wzrostu społeczno-gospodarczego województwa podkarpackiego w 1998 r.

Pełen tekst

(1)DiJ[?. ,. AkademII EkonomiczneJ w Krakowie. Joanna Kudelko Katedra Polityki Ekonomlconel I Programowania Ro%Wolu. Struktura funkcjonalna centrów wzrostu społeczno-gospodarczego województwa podkarpackiego w 1998r. 1.. Wstęp. Współczesny poziom rozwoju społeczno-gospodarczego struktur regionaltraktować jako wynik złożonego procesu rozwoju historycznego. Kształtował się on pod wpływem zmieniających się czynników i decyzji wynikających z polityki gospodarczej kreowanej w różnych okresach. W latach transformacji gospodarki narodowej oraz rosnącej roli układów przestrzennych problematyka zróżnicowania ich poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego. nych należy. nabiera szczególnego znaczenia. Podejmowana jest ona przez wielu autorów, którzy rozpatrują ją w różnych skalach przestrzennych - od skali światowej, poprzez skalę eliropejską, krajową, regionalną do skali lokalnej'. Szereg autorów podkreśla, że ważnym problemem dla polityki regionalnej, jest określenie stopnia zróżnicowania struktur wewnątrzregionalnych. Można przyjąć, że wyżlA. KuklillSki, EI/ropejski kOlllekst przekształceli polskiej przestrzeni [w:] Koncepcja polityki przestrzel/llego zagospodarowania kraju - .. Polska 2000 PIlIs" . Hipoteza, t. I, CUP, Warszawa 1995; G, Gorzelak, Trall4o/'l1Iacja systemowa a restrukturyzacja regionallla, UW, Katedra Trwalego Rozwoju, Warszawa 1995; J. Kołodziejski, Polska przestrzeli w europejskiej PC/'.\1Jektyl1'ie XXI wieku, Komitet Prognoz. "Polska w XXI wieku" przy Prezydium PAN, Warszawa 1996; A. Prusek, Strategia rozwojll regionów w warunkach gospodarki rynkowej, AE w Krakowie, Wyd. "Secesja", Kwków 1995; G. Holik, Z. Nowak, A. Prusck, SlrategicZlla pozycja województwa krakowskiego w krajowym raI/kil/gil województw)ll 1995 r. [w:] Problemy gospodarki regionalnej. Księga Jubilellszowll dla uczcze1lia 70. rocznicy lIrodzill Profesora Antol/iego FajJerka, red. Z. Szymla, AE w Krakowie, Kraków 1997; Z. Szymla, Przekształcellia stl'llkwraLne gospodarki IV układach l'egi01/C111lych i lokalnych, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1994, nr 422..

(2) I. JOC/lllla. Kudelko. szy poziom rozwoju społeczno-gospodarczego układów regionalnych jest wyrazem ich większej atrakcyjności. Kształtowanie struktur regionalnych jest procesem niezwykle złożonym. W układach wewnątruegionalnych występuje tendencja do koncentracji lokalizacji różnorodnych podmiotów gospodarczych i instytucji, co wpływa na powstawanie i rozwój różnej wielkości centrów wzrostu społeczno-gospodarczego . Dłatego w badaniach empirycznych ukła dów regionalnych ważne wydaje się przeprowadzenie bardziej precyzyjnych analiz dotyczących procesów kształtowania się centrów wzrostu, zróżnicowan ia ich potencjału społeczno-gospodarczego i spełnianych funkcji oraz położenia w przestrzeni. W niniejszym opracowaniu podjęto próbę analizy struktury funkcjonalnej centrów wzrostu społeczno-gospodarczego województwa podkarpackiego w 1998 r. Powinna być ona pomocna w poznawaniu indywiduałnego charakteru poszczególnych układów przestrzennych województwa. Wiedza z tego zakresu może być wykorzystana do kreowania często odmiennych strategii rozwoju układów subregionalnych i lokalnych województwa, celem podniesienia ich konkurencyjnośc i i dostosowania do reguł funkcjon owania obszarów ekonomicznie rozwiniętych. W zależności od skali badali przestrzennych poszczególni autorzy stosują różne kryteria do wyznaczania centrów wzrostu. W niniejszych badaniach jako centra wzrostu społeczno-gospodarczego przyjęto miasta i gminy skupiające na swoim terenie ponad tysiąc pracujących poza rolnictwem'.. 2. Rola centrów wzrostu w potencjale społeczno-gospodarczym wolewództwa podkarpackiego Województwo podkarpackie w ramach nowego podziału administracyjnego kraju, utworzone zostało w dniu I stycznia 1999 r. na obszarze Połski połu dniowo-wschodniej. Obejmuje ono obszar 17 926 km 2 , który stanowi 5,7% powierzchni kraju. Na jego terenie skupia się 2122,2 tys. mieszkańców, tj. 5,5% ludności Polski. Gęstość zaludnienia w województwie wynosi 118 osób na I km 2 , co daje mu szóste miejsce w kraju. Należy ono jednak do najsłabiej zurbanizowanych województw w Polsce. Udział ludności miejskiej wynosi na jego terenie 41,2 %, podczas gdy w Polsce wynosi 61,9%. Zgodnie z przyjętym założeniem , za centra wzrostu społeczno-gospodarczego województwa podkarpackiego przyjęto miasta i gminy, które skupiają ponad I tys. pracujących poza rolnictwem. Na terenie województwa wyróżniono 55 centrów wzrostu: 33 miasta i 22 gminy wiejskie. W dalszych rozważaniach będziemy nazywać je odpowiednio centrami miejskimi i wiejskimi. W struk2 S/mkwra fUllkcjOlwlno juk/ad /H'l.eslrzelllly cen/rów regionalnych Polski Południowo -Wschod1liej (w:] Problemy transformacji slJ'lIktul' regiOllO/nycll w procesie przecJlOdzcn;lI do gospodarki rynkowej, pod red. J. Kitowskicgo i Z. Zioło, Warszawa-Krak6w-Rzcszów 1994..

(3) Struktllrajimkcjonalna centrów wzrostu społeczno-gospodarczego .... I. turze województwa podkarpackiego wyróżnione centra wzrostu mają dominuznaczenie, czego przejawem jest znaczna koncentracja potencjału społeczno -gospodarczego na ich terenie. Centra wzrostu województwa podkarpackiego skupiają bowiem przeważającą część pracujących poza rolnictwem, bo 374,4 osób, tj. aż 85,7% ogółu pracujących na terenie województwa (tabela l). Poszczególne sekcje gospodarki narodowej w różnym stopniu wykazują tendencje do koncentracji swojego potencjału w centrach. Dużym stopniem koncentracji pracujących na terenie centrów odznaczają się przemysł i budownictwo (odpowiednio 89,8% i 88,3% ogólnej liczby pracujących w województwie). W grupie usług największym stopniem koncentracji charakteryzują się usługi finansowe i obsługa nieruchomości (ponad 91 %), najmniejszym zaś edukacja (65,3%) i administracja publiczna (77%). W strukturze przestrzennej województwa największą rolę odgrywają centra miejskie. Skupiają one bowiem 338,4 tys. pracowników, którzy stanowią 77,4 % ogółu pracujących poza rolnictwem w województwie i 90,4% w centrach. Stosunkowo niewielkie znaczenie mają centra wiejskie obejmujące tylko 8,2% ogółu pracujących poza rolnictwem w województwie i 9,6% w centrach.. jące. 3. Struktura. wielkościowa. centrów wzrostu. Centra wzrostu województwa podkarpackiego ksztaltowały się pod wplywem wielu złożonych czynników, działających z różnym natężeniem. Doprowadziło to do poważnego zróżnicowania ich potencjału społeczno-gospodarczego. Wyrazem tego jest liczba pracujących poza rolnictwem wahająca się na ich terenie od 1-74,3 tys. (tabela 2). Między poszczególnymi centrami wyróżnionymi na terenie województwa zaznaczają się istotne różnice pod względem wielkości zgromadzonego potencjału (rys. l). Wśród nich dominujące znaczenie ma miasto Rzeszów, na terenie którego znajduje zatrudnienie prawie 75 tys. osób, czyli 19,9% pracujących we wszystkich centrach. Drugą grupę stanowi 5 miast, w których zatrudnienie waha się w przedziale od 20 do 30 tys. osób. Należą do nich: Stalowa Wola, Krosno, Przemyśl, Mielec i Dębica. Skupiają one łącznie 33,6% pracujących na terenie centrów. Mniejszą rolę odgrywają cztery miasta zatrudniające 10-20 tys. osób (Jasło, Sanok, Jarosław, Tarnobrzeg), skupiając łącznie 64,2 tys. pracujących, czyli 17,1 %. Wymienione dziesięć miast skupiających ponad 10 tys. pracują cych w zajęciach pozarolniczych, charakteryzuje się poważną koncentracją potencjału społeczno-gospodarczego. Obejmują one bowiem 18,2% ogólnej liczebności centrów, w których skupia się aż 70,6% pracujących w centrach. Najliczniejszą grupę stanowią najmniejsze centra skupiające od 1-2 tys. osób. Obejmują one 25 jednostek, tj. aż 45,5% ogólnej liczby centrów, a skupiają zaledwie 8,4% pracujących. W tej grupie dominują centra wiejskie, które skupiają 77 ,3% pracujących wymienionej grupy..

(4) Tabela l. Rola centrów wzrostu w potencjale społeczno-gospodarczym województwa podkarpackiego w 1998 r. Wyszczególnienie. ogółem. Udział. Centra. Województwo. centrów w ogólnej liczbie pracujących. razem. centra miejskie. centra wiejskie. =em. centra. centra. miejskie. wiejskie. 437138 168864 30973. 374446 151689 27354. 338416 135561 24941. 36030 16 128 2413. 85,7 89,8 88,3. 77,4 80,3 80,5. 8,2 9,6 7,8. 43571. 37326. 33922. 3404. 85,7. 77,9. 7,8. 3387. 2813. 2583. 230. 83,1. 76,3. 6,8. 29035 12687. 26048 11 613. 22910. 89.7 91,5. 10,8. 11247. 3138 366. 78 .9. Poradnictwo finansowe. 88 .6. 2~. Obsługa nieruchomości, wynajem i działania związane z prowadzeniem. 18827. 17182. 16282. 900. 91.3. 86,5. 4,8. Administracja publiczna i obrona narodowa gwarantowana prawne i opieka społeczna. 23 375. 17992. 16624. 1 368. 77Jj. 71,1. 5.9. Edukacja Ochrona zdrowia i opieka socjalna. 48447 50876. 31630 45153. 26805 42298. 4825 2855. 65,3 88.8. 55 ,3 83,1. 10.0 5,6. 7096. 5646. 5243. 403. 79.6. 73,9. 5,7. Zajęcia. pozarolnicze -. ogółem. Przemysi Budownictwo Handel hunowy i detaliczny. naprawy pojazdów mechanicznych. 0= sprzętu AGD Hotele i restauracje Transport i gospodarka magazynowa i łączność. interesów. Pozostała działalnoŚĆ usługowa .. komunalna, socjalna i indywidualna źródło:. obliczenia własne na podstawie danych US w Rzeszowie.. o'-<. '~" " ~. i} ~.

(5) ~. ~. <i. ". Tabela 2. Struktura wielkościowa centrów wzrostu województwa podkarpackiego w 1998 r. Liczba. Liczba pracujących w centrach (tys.). centrów. 1-2 2-3 3-5 5-10 10-20 20-30 50-100 Razem. 25 7 10 3 4 5 1 55. pracujących. 31447 17215 38901 22503 64 165 125 883 74332 '--- 374 446. Źródło: obliczenia własne na podstawie danych US. Struktura (w %). centrów 45,5 12,7 18,2 5,5 7;; 9,1 1,8 100,0 w Rzeszowie.. prac uj ących. 8,4 4,6 10,4. 6P 17,1 33 ,6 19,9 100,0. Centra miejskie pracującyc h razem. ['". Centra wiejskie. razem. pracujących.. 17 3 2. 21919 7476 6635. l. 9528 9739 32266 22503 64165 125 883 74332. O O O O. O O O O. 33. 338416. 22. 36030. 8 4 8 3 4 5. ". ~ Cl<-. i2.

(6) I. Joanlla KlIdelko. 80000 700()() ~. u u. 60000. ~ ~. .",. S{)(}()(). u. & ."• ~. 40000 30000 2{)(}()(). 1000 (). Rangi cenIrów. Rys. l. Struktura rangowa centrów WZfostllwojewóctztwa podkarpackiego w 1998 r. Źródło: opracowanie własne, Wyróżnione na terenie województwa podkarpackiego centra wzrostu społeczno-gospodarczego charakteryzują się także zróżnicowan y m potencjałem demograficznym. Wyrazem tego jest wahająca się liczba mieszkańców na ich. terenie od 2- ł70 tys. Wśród nich, podobnie jak pod wzgłędem liczby pracują cych, najpow ażn iejszą rolę odgrywa miasto Rzeszów, na terenie którego mieszka 162,0 tys. osób, które stanowią 14,5% ogólnej liczby ludności centrów (tabela 3, rys. 2). Do drugiej grupy należą cztery miasta, w których liczba mieszkatlców waha się w przedziale od 50-100 tys. (Stalowa Wola, Przemyś l , Mielec , Tarnobrzeg). Skupiają one łącznie 22,9% ludności centrów, Na kołejnej pozycji znajduje się pięć miast (Krosno, Dębica, Jarosław, Sanok, Jasło) obejmujących od 30-50 tys . osób, łącznie 19,8% mieszkalIców centrów. W wymienionych 10 miastach nastąpiła znaczna koncentracja potencjalu demograficznego. Obejmują one bowiem 18,2% ogólnej liczebności centrów, w których skupia s ię aż 57,2% mi eszkańców cenIrów. Najliczniej szlI grupę stanowią centra najmniejsze sk upiające od 2-10 tys. osób. Obejmuj ą one 21 jednostek, tj. aż 38,2 % ogólnej liczby centrów, a skupiają 11,8% ludnośc i. Przy porównaniu potencjału społeczno-gospodarczego centrów w świetłe liczby prac ujących z potencjałem demograficznym (liczba ludności) uwidaczniają się stosunkowo silne zależnośc i, Generalnie okazuje się, że wraz ze wzrostem liczby pracujących w centrach uwidacznia się w nich wzrost liczby ludności. Relacje te obrazuje wysoka wartość współczynnika korelacji, który wynosi 0,9743 (rys. 3). Niemniej w poszczególnych przed ziałach wielkościowych obserwujemy poważne zróżnicowaniu. Przykładow o centra z jednej grupy.

(7) ~. ~. ;;. ?;;;.. ~. ~.. iS. Tabela 3. Liczba. ludności. Liczba ludności w centrach (tys.) 2-5. S-IO 10-15 15-20 20--30 30-50 50--100 100--170 Razem. ::. ". w centrach województwa podkarpackiego w 1998 r. Struktura (w %). Ogółem. liczba centrów. liczba 1u dności. 6 15 16 7. 22778 110027 199352. l. 23053 220 918 255 780 162 046 I 11 7696. 5 4 l. 55. żródlo: obliczenia w łasne na podstawie:. 123742. centrów. lud ności. 10,9 27;3 29,1 12,7 1,8 9,1 7;3 1,8 100. 2,0 9,8 17,8 11,1 2, 1 19,8 22,9 14,5 100,0. Centra miejskie liczba liczba centrów. ludności. 5 10 5 3. 18 14 1 70619 64932 50270. O. O. 5. 2209 18 255780 162046 842706. 4 l 33. Powiary wojewódzrwa podkarpackiego , US, Rzeszów 1999. s. 16-2 J.. Centra wiejskie liczba liczba centrów. I. 5 11 4 I O O O. 22. ludności. 4637 39408 134420 73472. 23053 O O. O. 274990. ~. ,.~. ~. ti. ~. {; c. ~. N. iS ~. {;. ""'-. ij'" ~. ". ~ ~~a~~2;'tl'. :::~:;t~~~,';;.

(8) Joanna KI/delka. 180000 160000 140000. :1to. 120 000. .§ 100 000. .a ~. ilu :.:;. 80000 60000 40000 20000 O Rangi centrów. Rys. 2. Struktura rangowa centrów wojewódzIwa podkarpackiego w 1998 r. (pod względem liczby ludności) Źródl o:. opracowanie własne.. 180000. •. 160 000 140 000. :f,l. 120 000. .a. 'C. 100 000. g. 80 000. g ~. .D. I. 60000 40000. ••. 20000 O O. •. •• •• •. 10 000 20 000 30 000 40 000 50 000 60 000 70 000 80 000 Liczba p rac uj ących. Rys . 3. Relacje m i ędzy li czb ą pracuj ących poza rolnictwem a l iczbą w centlOch województwa podkarpackiego w 1998 r. Zr6<.llo: opracowanie własne.. lud n ości.

(9) Strukturaftmkcjollallla celltrów wzrosW spolecll1o-gospodarczego ... wielkościowej ocl 10-15 tys. mieszkańców koncentrują na swoim terenie od 1-10 tys. pracujących poza rolnictwem, czyli z czterech grup wielkościowych pracujących. Analogicznie centra naj mniejsze z przedziału 1-2 tys. pracujących obejmują centra czterech grup ludnościowych (2-20 tys.), a centra z przedziału 3-5 tys . pracujących obejmują również cztery przedziały ludnościowe 5-30 tys.. mieszka.iców) tabela 4. Tabela 4. Liczba centrów województwa podkarpackiego poci j'lcych i liczby mie,zkańców w 1998 r. Liczba ludno ści Liczba w centrach (tys.) centrów 2-5 5-tO tO-t5 t 5-20 20-30 30-50 50-tOO 100-170 Liczba centrów Źród ło:. 6 t5 t6 7 t 5 4 t 55. względem. liczby pracu-. Liczba pracujących w centrach (w tys.) t-2. 2-3. 3-5. 6 7 9 3 O O O O 25. O 4 2 t. O 4 4 t t O O O tO. O O O O 7. 5-10. tO- 20. 20-30. 50-tOO. O O t 2 O O O O. O O O. O O. 3. 4. O O O O O 2 3 O 5. O O 3 t. O. O O O O O t 1. obliczenia własne.. 4. Struktura funkclonalna centrów wzrostu Charakter i znaczenie centrów wzrostu związane jest z pelnionymi przez nie funkcjami, wykształconymi w procesie rozwoju społeczno-gospodarczego . Poszczególne centra wzrostu występujące na terenie województwa podkarpackiego pelnią różnorodne funkcje, które związane są przede wszystkim z okt'eślonym rodzajem działalności gospodarczej prowadzonej na ich terenie. Wyznacznikiem pełnionych przez poszczególne centra funkcji jest struktura zatrudnienia występująca na ich terenie. Jako podstawowe kryterium do ich określenia służy ud ział zatrudnionych W poszczególnych działach gospodarki narodowej'. W celu dokonania klasyfikacji wyróżniono sześć kategorii funkcjonalnych centrów: przemysłowo wyspecjalizowane, przemysłowe, przemysłowo - usługow e, u sługowo-przemysłowe, usługowe, uslugowo wyspecjalizowane (tabela 5).. J K. DzieWOIlski, Baza ekoJJomiczna i sll'llklllrafuJ/kcjolJlIlllo mit/SI, Prucc Geograficzne fa PAN 1971, 111' 87; J. Rajman, FUl/keje miast kn'1Jackich. Folia Gcogrnphica, Series Geogmphicn-. -Occonomica, vol. XV, 1983: Strukll/rafimkcjollllblO ....

(10) I. Joanna Kudelko. Tabela 5. Typy funkcjonalne centrów wzrostu spoleczno-gospodarczego województwa podkarpackiego Procentowy udział Typy centrów Przemysłowo. wyspecjalizowane. Przemysłowe. Przemysłowo-usługowe Usługowo-przemysłowe Usługowe. Usługowo. wyspecjalizowane. Źródło: opracowano na podstawie:. pracujących. w przemyśle i budownictwie ponad 70%. 60-70% 50-60% 40-50% poniżej 40% poniżej. 20%. w stosunku do. ogółu. w usługowych sekcjach gospodarki narodowej poniżej. 30%. 30-40% 40-50% 50-60% powyżej 60% ponad 40% w jednej sekcji gospodarczej. StrukturaJulIkcjmwbUl .... W zaproponowanej klasyfikacji przy wyznaczaniu typów funkcjonalnych centrów przyjęto z jednej strony procentowy udział pracujących w przemyśłe i budownictwie, z drugiej zaś udział pracujących w usługowych działach gospodarki narodowej. Przyjęte umowne proporcje między tymi dwoma grupami wydają się właściwe, dlatego mogą posłużyć do wyznaczenia funkcji społecz no-gospodarczych pełnionych przez poszczególne centra. Ponadto kłasyfikacja ta umożliwia porównanie wpływu procesów industrializacji i urbanizacji na poziom rozwoju poszczególnych jednostek. Do centrów przemysłowo wyspecjalizowanych zaliczamy takie jednostki, w których dominują pracujący w przemyśle i budownictwie i łącznie obejmują ponad 70% pracujących w zajęciach pozarolniczych. Centra przemysłowe reprezentują jednostki skupiające od 60-70% ogółu pracujących w zajęciach pozarolniczych. W centrach przemysłowo-usługowych zatrudnienie w przemyśle i budownictwie mieści się w przedziale 50-60% zaś zatrudnienie w działach usługowych w przedziale 40-50%. W centrach usługowo-przemysłowych występują proporcje odwrotne: zatrudnienie w przemyśle i budownictwie plasuje się w przedziale 40-50%, natomiast w usługach 50-60%. Centra usługowe skupiają powyżej 60% pracujących w usługowych działach gospodarki narodowej, o centrach usługowych wyspecjalizowanych mówimy zaś wtedy, gdy wyraźnie zaznacza się dominacja jednego tylko, wybranego działu usług, skupiając ponad 40% pracujących. W obrębie wymienionych kategorii możemy wyróżnić bardziej szczegółowe typy funkcjonalne, np. przemysłowo-transpor towe (tj. przemysłowo-usługowe, gdzie wśród usług dominuje transport). W województwie podkarpackim dominujące znaczenie pod względem potencjału społeczno-gospodarzczego oraz demograficznego mają centra przemysłowo-usługowe (tabela 6). Reprezentuje je 14 jednostek, które poza rolnictwem skupiają łącznie 32,4% zatrudnionych w centrach i 15,5% mieszkających w centrach. Na tak wysoki udział tej grupy największy wpływ mają dominujące miasta: Stalowa Wola, Krosno, Dębica oraz Sanok, obejmujące łącznie 25,4%.

(11) Strukturajunkcjonalna centrów wzrostu'. zatrudnionych. Drugą pozycję zajmują centra usługowe. Obejmuje ona zaledwie 6 jednostek, ale skupiają one aż 27,4% zatrudnionych w centrach i 26,1 % mieszkm1ców. Wśród nich najważniejszą rolę odgrywa miasto Rzeszów (19,8%) i nieco mniejszą Przemyśl (6,2%). Pod względem liczebności dominują centra o funkcjach usługowo-przemysłowych. Na terenie województwa występuje 16 takich jednostek, jednak ich udział w strukturze zatrudnionych jest nieco mniejszy i wynosi 24,8%, a udział w liczbie mieszkańców 24,5%. Do ważniej szych miast tej grupy należą: Jasło, Jarosław i Tarnobrzeg. Stosunkowo niewielką rolę odgrywają centra pełniące funkcje przemysłowe i przemysłowo wyspecjalizowane, skupiające 13,3% pracujących i 15,5% mieszkm1ców. Najmniejszym udziałem odznaczają się centra usługowe wyspecjalizowane (2,1 % pracujących i 3,5% mieszkańców). Reprezentują je miejscowości uzdrowiskowe (Iwonicz Zdrój, Rymanów), pełniące funkcje zdrowotne, oraz gminy o funkcjach transportowych (Żurawica, Medyka). Tabela 6. Typy centrów według liczby pracujących i liczby województwa podkarpackiego w 1998 r. Typy centrów Przemysłowo. wyspecjalizowane. Przemysłowe. Przemysłowo-usługowe Usługowo-przemysłowe Usługowe. Uslugowo wyspecjalizowane Razem Żródło:. Liczba centrów 7 7 14 16 6 5 55. Liczba praClljqcych. Liczba mieszkań-. ców. 16129 53473 33802 119414 12t 336 339689 93042 274355 102432 292035 7705 38730 374446 I 117696. mieszkańców. Struktura pracujących. mieszkaJlców. 4,3 9,0 32,4 24,8 27,4 2,t 100,0. 4,8 10,7 30,4 24,5 26,t 3,5 100,0. obliczenia wlasne na podstawie jednostkowych danych US w Rzeszowie,. Z przedstawionej analizy wynika, iż obecnie procesy industrializacji stosunkowo słabszy wpływ na strukturę funkcjonalną centrów wzrostu województwa podkarpackiego. Funkcje przemysłowe pełni bowiem tylko 14 stosunkowo niewielkich centrów wzrostu. Dużo większy wpływ wywierają natomiast procesy urbanizacyjne. F\ll1kcje usługowe pełni 11 centrów, a skupiają one aż 29,5% pracujących. Jednak dominująca liczba centrów (aż 31 jednostek) pełni funkcje przemysłowo-usługowe i usługowo-przemysłowe. Oznacza to, iż na ukształtowanie ich współczesnych funkcji w zbliżonym stopniu wywarły wpływ procesy industrializacji i urbanizacji. Na terenie województwa podkarpackiego wyraźnie rysują się pewne zależ ności między wielkością centrów społeczno-gospodarczych a pełnionymi przez nie funkcjami (tabela 7). Analiza relacji między potencjałem społeczno-gospodarczym poszczególnych centrów z ich strukturą funkcjonalną wskazuje na pewną prawidłowość. Wraz ze. wywierają.

(12) Tabela 7. Typy centrów a liczba pracujących w w województwie podkarpackim w 1998 r. Liczba pracujących. w centrach. Liczba centrów. 1-2 2-3 3-5 5-10 10-20 20-30 50-100. 25 7 10 3 4 5. Liczba centrów. 55. l. zajęciach. pozarolniczych Typy centrów. pnemysłowe. wyspecjalizowane 3 2 2 O O O O 7. przemysłowe. przemysłowo-. usługowo-. -usługowe. przemysłowe. u sługowe. usługo wo-. wyspecjalizowane. 4 2 5 2 3. 4 O O O O. 3. O. O. O. l l. O. 16. 6. 5. 4 l l O O l O. 7. 14. 6 l. 2 l l. 4 l. O O O O. I. I. i. Źródło: obliczenia własne na podstawie jednostkowych danych US w Rzeszowie.. ~. "5. '"~ ~ ~.

(13) StrttklUrafunkcjona/lla centrów wzrostu spo/eczno-gospodarczego .... I. wzrostem potencjalu centrów zmniejsza się udzial procesów industrializacji, a zwiększa się wplyw procesów urbanizacyjnych na ich strukturę funkcjonalną, Przejawia się to w tym, że wraz ze wzrostem liczby pracujących w centrach, generalnie rośn ie w nich znaczenie sektora uslug,. The Funcllonal Struclure ot Centres ot Socio-eeonomle Growth In the Podkarpackie Volvodship in 1998 In this article , the authar analyscs the functional structure af cenlres af socio-economic growth in lhe Podkarpackie voivodship in 1998. She defines centres or growth as towns and gm ill as with over 1,000 inhabitants working otttside agri cu lture. The research goal was uchieved by presenting the differences in the socio-econol1lic pOlential ar centres in the light ar the n"mber oC people eonployed in jobs Olllside agriculture and the nllmber or inhabitants, Adopting as the basis for hel' analy,s is the shnre af employed persons in variolls sectors of Ihe national ecol1omy, che authar distinguishes centres with Ihe follow ing fUl1ctions: industri a!, service-industria! and service. In the Podkarpackie voivodship, there is a elear relationship between the size of socioeconomie centres and the funetions they perfonn, As the growth potential of centres rises, sothe share af industrial processes declines, and the influence of urbanisation processes on their functional structure increases..

(14)