Współpraca gospodarcza i polityczna Unii Europejskiej z Republiką Mołdowy w latach 1991-2010

Pełen tekst

(1)Zeszyty Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Naukowe Problemy społeczne, polityczne i prawne. 870 Kraków 2011. Karolina Kotulewicz. Katedra Nauk Politycznych. Współpraca gospodarcza i polityczna Unii Europejskiej z Republiką Mołdowy w latach 1991–2010 1. Wprowadzenie Republika Mołdowy (RM)1 jest niewielkim państwem położonym w południowo-wschodniej Europie o powierzchni 33,842 tys. km2. Kraj ten od zachodu graniczy z Rumunią (wzdłuż rzeki Prut – 450 km), a od północy, wschodu i południa z Ukrainą (939 km). Położony jest blisko Morza Czarnego, ale nie ma do niego dostępu [Rymbu i Mytku 1998, s. 4–5]. W dnu 27 sierpnia 1991 r. Mołdawia uzyskała niepodległość, ale Unia Europejska nie wydała w związku z tym faktem żadnej oficjalnej deklaracji. Po rozpadzie ZSRR w grudniu 1991 r. i powstaniu Wspólnoty Niepodległych Państw poszczególne państwa członkowskie UE po kolei uznawały niepodległość Mołdawii, także Wspólnota Europejska stwierdziła powstanie nowego państwa [Wróbel 2004, s. 17]. Mołdawia od początku swej niepodległości podkreśla ważność współpracy ze strukturami europejskimi. W Unii Europejskiej kraj ten zaczął nabierać znaczenia w trakcie procesu jej rozszerzenia, a także w związku z uregulowaniem konfliktu w Naddniestrzu – separatystycznej republice położonej na wschodzie Jest to oficjalna nazwa Mołdawii; w pracy obie nazwy – oficjalna i nieoficjalna będą stosowane zamiennie. 1.

(2) 18. Karolina Kotulewicz. kraju. Ponadto rozszerzenie UE w 2007 r. o Rumunię i Bułgarię skłoniło Brukselę do większego zastanowienia się nad sytuacją w tym najbiedniejszym państwie Europy2. W skład Republiki Mołdowy wchodzą dwie odrębne jednostki terytorialne – jedną z nich jest autonomiczne terytorium Gagauzji. Formalnie status obszaru autonomicznego ma również Naddniestrze, które posiada wszelkie atrybuty państwa prócz uznania międzynarodowego i nie uznaje zwierzchnictwa władz w Kiszyniowie. Opracowanie ma stanowić skromną próbę przedstawienia i podsumowania przebiegu stosunków politycznych i współpracy gospodarczej pomiędzy Unią Europejską i Republiką Mołdowy w latach 1991–2009.. 2. Stosunki polityczne między Unią Europejską i Republiką Mołdowy Republika Mołdowy nawiązała stosunki z Unią Europejską w 1992 r. [National Human… 2000, s. 104–107]. W pierwszej połowie lat 90. Mołdawia w Unii była postrzegana przez pryzmat zagrożeń dla stabilności w Europie Południowo‑Wschodniej – jako miejsce konfliktu rumuńsko-rosyjskiego, mołdawsko-ukraińskiego (nieuregulowana granica) oraz separatyzmów naddniestrzańskiego i gagauskiego. Przystąpienie kraju do Wspólnoty Niepodległych Państw zostało z zadowoleniem przyjęte w Brukseli, ponieważ zapowiadało pewną stabilizację w regionie. Referendum w marcu 1994 r., w którym Mołdawia zdecydowanie wypowiedziała się przeciwko zjednoczeniu z Rumunią, a obywatele tego kraju opowiedzieli się za niepodległością, zmienił sposób podejścia Brukseli do tego kraju. Na poprawę wizerunku kraju istotnie wpłynęło podpisanie w 1994 r. porozumienia mołdawsko-rosyjskiego o wycofaniu rosyjskich oddziałów wojskowych z terytorium Naddniestrza (do chwili obecnej nie zostało ono w pełni zrealizowane) oraz uregulowanie problemu separatyzmu gagauskiego przez ustanowienie autonomicznej republiki Gagauz-Yeri w grudniu 1994 r. [Wróbel 2004, s. 17]. Od 1995 r. w Mołdawii powoli wzrasta znaczenie problematyki integracyjnej. Koncepcja polityki zagranicznej Republiki Mołdowy była pierwszym przyjętym przez Parlament kraju 8 lutego 1995 r. rządowym dokumentem, w którym „stopniową integrację z Unią Europejską” określono jako strategiczny cel kraju [Gudym 2002, s. 20]. Z kolei Unia Europejska uznała, że początkowo relacje między Mołdawią a Wspólnotą Europejską będzie określał układ o handlu i współpracy (TCA) Według danych MFW w 2007 r. w Mołdawii PKB per capita wynosił 2200 dolarów, http:// www.bartleby.com/151/md.html, luty 2010. 2.

(3) Współpraca gospodarcza i polityczna…. 19. między Wspólnotą Europejską a ZSRR z 1989 r. Prace nad zmianą tej tymczasowej sytuacji i zbudowaniem trwałych instytucjonalnych podstaw współpracy między UE a Mołdawią rozpoczęły się na dobre w wyniku listu prezydenta Mołdawii Mirczy Snegura do przewodniczącego Komisji Europejskiej Jacques’a Delorsa w listopadzie 1993 r., a następnie deklaracji Komisji Europejskiej z 1994 r., oceniającej sytuację w Mołdawii. Komisja stwierdziła wówczas pewne zmiany na lepsze: przeprowadzenie pierwszych wielopartyjnych wyborów parlamentarnych w lutym 1994 r., zapoczątkowanie reformy prawodawstwa, przygotowania do wprowadzenia nowej konstytucji3, przeprowadzenie podstawowych reform liberalizujących gospodarkę, zapewnienie stabilizacji makroekonomicznej i demokratyzację stosunków społecznych. Poważnym argumentem na rzecz normalizacji sytuacji w Mołdawii stało się przyjęcie tego kraju do Rady Europy w dniu 13 lipca 1995 r. [Gudym 2002, s. 18–20]. Należy jednak zaznaczyć, że polityka wobec Mołdawii stanowiła poboczny wątek polityki zagranicznej Unii Europejskiej i jej państw członkowskich. Przez długi czas Mołdawia także nie traktowała stosunków z Unią priorytetowo. Integracja europejska znalazła się co prawda w polu zainteresowania władz w Kiszyniowie bezpośrednio po rozpadzie ZSRR, jednak przez długi czas nie wypracowano żadnej całościowej polityki zbliżenia z UE. Również programy rządowe Mołdawii z lat 1993–1995 zawierały tylko ogólnikowe deklaracje o współpracy z Unią Europejską. Od 1996 r. Mołdawia w różnych dokumentach oficjalnie zaczęła mówić o swoich zamiarach przystąpienia do UE 4. Zasadniczo przedstawiciele państw Unii przechylnie wyrażali się o zamiarach Kiszyniowa, ale nie popierali podpisania układów stowarzyszeniowych z Mołdawią. W marcu 1998 r. Bruksela wyraziła pogląd, aby Mołdowa dokonała wyboru: drogi europejskiej lub drogi prorosyjskiej [Ligocka 2008, s. 145]. Pełniący obowiązki prezydenta Mołdawii Petru Lucinschi w okresie grudzień 1996–kwiecień 2001 podjął liczne kroki mające na celu rozpoczęcie negocjacji w sprawie podpisania przez Mołdawię układu o stowarzyszeniu z UE. Mołdawianie rozumieli to jako oficjalny początek starań o członkostwo w UE. Komisarz Unii ds. stosunków zagranicznych odparł, że negocjacje stowarzyszeniowe powinny zostać poprzedzone przez implementację układu o partnerstwie i współpracy (PCA) i podpisanie tymczasowego porozumienia UE–Mołdawia. Również przewodniczący Komisji Europejskiej potwierdził argumentację komisarza UE ds. stosunków zagranicznych i stwierdził, że priorytetem KE na obecnym etapie 3. W dniu 29 lipca 1994 r. Parlament Republiki Mołdowy uchwalił konstytucję kraju.. W grudniu 1996 r. nowy prezydent Mołdawii Petru Licinschi przesłał list do przewodniczącego Komisji Europejskiej Jacques’a Santera. 4.

(4) 20. Karolina Kotulewicz. jest maksymalne wykorzystanie możliwości współpracy zawartych w obecnych ramach prawnych5. W latach 1996–1998 Mołdawia była postrzegana na Zachodzie, na tle innych krajów WNP, jako państwo z powodzeniem rozwijające system demokratyczny i wdrażające reformy rynkowe. W pierwszej połowie lat 90. kraj ten przeprowadził wszystkie podstawowe reformy gospodarcze6 i polityczne7. Jednakże wprowadzone reformy nie wpłynęły na wydobycie się kraju ze stanu głębokiego kryzysu. Sytuacja ta w drugiej połowie lat 90. uległa pogorszeniu na skutek: wyhamowania reform, wpływu kryzysu finansowego w Rosji w 1998 r. na sytuację ekonomiczną kraju oraz obniżenia się poziomu przestrzegania demokratycznych reguł gry po przejęciu przez Partię Komunistyczną Mołdawii władzy w lutym 2001 r. [Wróbel 2004, s. 18–19]. Najważniejszą zmianą w stosunkach unijno-mołdawskich w tym okresie było wejście w życie w 1998 r. Układu o partnerstwie i współpracy (PCA). Z kolei istotnym elementem kształtowania europejskich aspiracji Kiszyniowa stał się kryzys finansowy w Rosji z sierpnia 1998 r., który pokazał władzom w Kiszyniowie słabości prorosyjskiej orientacji. W 1999 r. powstał program rządu Republiki Mołdowy pod nazwą „Rządy prawa, odrodzenie gospodarcze, integracja europejska”. W tym dokumencie został jasno sformułowany postulat proeuropejskiego wektora polityki zagranicznej Mołdawii. Projekt zawierał liczne działania mołdawskiej dyplomacji w Brukseli i stolicach państw członkowskich Unii [Ligocka 2008, s. 145]. Rząd w Kiszyniowie za pierwszy krok do integracji uznał wejście do Paktu stabilności w Europie Południowo-Wschodniej (PSEPW). Początkowo Mołdawia uzyskała status obserwatora (2000 r.), aby 28 czerwca 2001 r. uzyskać jej członkostwo. Mołdawia stała się w ten sposób pierwszym państwem postradzieckim, które przystąpiło do PSEPW [Kałak 2001, nr 43]. Dzięki przyjęciu do Paktu stabilności w Europie Południowo‑Wschodniej kraj ten został objęty programami pomocowymi UE, przeznaczonymi zasadniczo dla finansowego i ekonomicznego wsparcia Półwyspu Bałkańskiego [Wróbel 2004, s. 18–19]. W odpowiedzi na takie stanowisko KE Petru Lucinschi przesłał do przywódców wszystkich państw członkowskich UE listy z prośbą o poparcie jak najszybszego zawarcia układu stowarzyszeniowego UE–Mołdawia. Jednak w większości odpowiedzi wyrażano solidarność ze stanowiskiem Komisji Europejskiej. 5. 6 Polegające na: liberalizacji handlu i cen, stworzeniu podstawowej bazy prawnej dla systemu rynkowego, przeprowadzeniu prywatyzacji części własności państwowej oraz wprowadzeniu narodowej wymienialnej waluty i zdławieniu hiperinflacji.. 7 Tj.: wprowadzenie demokratycznych wyborów parlamentarnych i prezydenckich, wolności działania partii politycznych, podstawowych wolności obywatelskich i uchwalenie w 1994 r. demokratycznej konstytucji..

(5) Współpraca gospodarcza i polityczna…. 21. Mołdawia przystąpiła również do ugrupowania GUAM8, które zrzesza kraje o odmiennych niż rosyjskie wizjach rozwoju obszaru postradzieckiego [Kotulewicz 2007, s. 44–46]. W 2000 r. ambasador Mołdawii Ceslav Ciobanu podkreślił, że GUAM nie jest celem ostatecznym, ale sposobem wspólnego adresowania problemów w kierunku strategicznego celu – integracji z Unią Europejską [Ligocka 2008, s. 145]. W lutym 2001 r. w wyniku wyborów parlamentarnych w Mołdawii do władzy doszli komuniści, którzy prowadzili kampanię wyborczą pod hasłami wstąpienia Republiki Mołdowy do Państwa Związkowego Białorusi i Rosji oraz podważali europejskie aspiracje kraju, ale nie na długo. Rosja nie odpowiedziała pozytywnie na propozycję Kiszyniowa i rządzący komuniści z czasem złagodzili swoje prorosyjskie hasła i poczynili na arenie międzynarodowej pewne kroki w kierunku pogłębienia współpracy z UE [Wróbel 2004, s. 20]. W styczniu 2002 r. rząd zatwierdził program rozwoju społeczno-ekonomicznego Mołdawii do 2005 r., w którym uczestniczenie kraju w procesach integracji europejskiej zaliczono do kwestii pierwszorzędnych. W grudniu 2002 r. utworzono Narodową Komisję na rzecz Integracji Europejskiej, której celami są: opracowanie strategii integracji europejskiej i koordynowanie współpracy między różnymi instytucjami rządowymi w tym zakresie. Komisja spotyka się raz na 2–3 miesiące oraz w wypadkach nadzwyczajnych. Należy również zwrócić uwagę na istnienie innej instytucji rządowej, zajmującej się zbliżaniem prawa mołdawskiego do norm unijnych [Gudym 2002, s. 20–21]. W pierwszej połowie pierwszej dekady XXI w. nastąpił nieznaczny wzrost zainteresowania UE Mołdawią wynikający głównie z przybliżania się tego kraju do granic Unii Europejskiej w związku z jej rozszerzeniem na wschód. Komisarz UE ds. stosunków zewnętrznych i europejskiej polityki sąsiedztwa Benita Ferraro‑Waldner przekonywała, że rozszerzenie Unii w 2004 r. było korzystne nie tylko dla samej Wspólnoty, ale także dla jej nowych bezpośrednich sąsiadów. Podjęty w związku z tym projekt europejskiej polityki sąsiedztwa (European Neighbourhood Policy – ENP) służyć miał stabilizowaniu środowiska starych i nowych członków przez włączanie partnerów w sferę stabilności, dobrobytu i wspólnych wartości, pod warunkiem że jasno opowiedzą się za Europą. Ponownie pojawiła się szansa na zacieśnienie współpracy z UE i Mołdawia entuzjastycznie z niej skorzystała. Władze republiki, pozostając w przekonaniu, że bez udziału Mołdawii budowa Europy nie będzie zakończona, zadeklarowały, iż ich strategicznym celem pozostaje pełne członkostwo w Unii Europejskiej. Przede wszystkim resort spraw zagranicznych został przemianowany w Ministerstwo Spraw Zagranicznych i Integracji Europejskiej. Z kolei wzrost zainteresowania W skład GUAM – Organizacji na rzecz Demokracji i Rozwoju Gospodarczego – wchodzą Mołdawia, Ukraina, Gruzja i Azerbejdżan. 8.

(6) 22. Karolina Kotulewicz. UE Mołdawią przejawiał się w podwyższeniu statusu misji UE w Kiszyniowie z biura TACIS (Technical Assistance for the Commonwealth of Independent States) do przedstawicielstwa Komisji Europejskiej (7 października 2005 r.). W reformach wewnętrznych i zbliżania się do standardów unijnych miał pomóc przygotowany „Indywidualny plan działania UE–RM na lata 2004–2006”, zaś po jego wygaśnięciu (czyli po dwóch latach) naturalną koleją rzeczy miał być układ stowarzyszeniowy. Zrodzony z potrzeby chwili Ruch Akcji Europejskiej9 (Miscarea Actiunea Europeana) zapowiadał podjęcie działań na rzecz modernizowania: gospodarki, sfery socjalnej, infrastruktury i szkolnictwa, dostosowania mołdawskiego ustawodawstwa do prawa unijnego, zacieśniania więzi politycznych, ekonomicznych i kulturalnych z państwami Unii, nawiązania partnerskich stosunków z krajami popierającymi europejską integrację Mołdawii oraz anulowania członkostwa Mołdawii w WNP [Solak 2009, s. 38–40]. Polityka władz i aktywność elit miała szerokie poparcie społeczne. W kraju w kolejnym sondażu opinii społecznej większość, bo 68% obywateli opowiedziało się za jak najszybszym przystąpieniem Mołdawii do Unii Europejskiej, pesymiści (26%) uważali, że nastąpi to w ciągu najbliższych 10 lat, nieliczni (10%) – że nigdy10. Obywatele kraju zdecydowanie opowiadali się za przystąpieniem do Unii Europejskiej głównie ze względu na możliwość bezproblemowego wyjazdu do krajów objętych strefą Schengen. Nie byli oni zainteresowania koniecznością przyjęcia unijnego ustawodawstwa (dopiero w listopadzie 2006 r. rząd polecił Ministerstwu Sprawiedliwości przedstawić w ciągu 30 dni propozycję powołania centrum dostosowania mołdawskiej legislacji i opracować zasady redagowania aktów normatywnych z zastosowaniem unijnej terminologii). W. Woronin przedstawił i zaproponował Komisji Europejskiej szczegółowy plan działania. Zabrakło w nim tylko ustaleń, kto i kiedy będzie go realizował. Deklarując swój europejski wybór, w rzeczywistości oscylował między Moskwą i Brukselą, nawet chciał przystąpić do UE przy pomocy Moskwy i wraz z nią. Taka polityka musiała zakończyć się niepowodzeniem. Mołdawia znalazła się na historycznym rozdrożu pomiędzy WNP a UE. Szef mołdawskiej dyplomacji, Andrei Stratan, za przedwczesne uznał rozważania o wyjściu Mołdawii z WNP. Kiedy należało podjąć konkretne działania, Mołdawia nie była w stanie udowodnić, że jest do nich zdolna. „Indywidualny plan działania UE–RM” pozostał zbiorem pustych haseł. Nie był realizowany nawet w takim stopniu, w jakim został zaproponowany. Władze w Kiszyniowie stopniowo uświadamiały sobie, że Organizacja społeczno-polityczna stawiająca sobie za cel zintegrowanie Mołdawii z Unią Europejską. 9. Za: Basa-Press z 29.11.2006 według opublikowanych przez Instytut Polityki Publicznej wyników sondażu opinii publicznej. 10.

(7) Współpraca gospodarcza i polityczna…. 23. ten dokument nie jest żadnym planem integracji, a już na pewno nie jest planem przyłączenia Mołdawii do UE. Kiedy Rada UE podjęła decyzję o udzieleniu Mołdawii pomocy finansowej w wysokości 45 mln euro na podtrzymanie bilansu płatniczego i realizację rządowego programu reform, komunistyczna większość w parlamencie Mołdawii odmówiła włączenia do porządku obrad projektu uchwały o rozpoczęciu rozmów akcesyjnych z UE. Komitet współpracy międzyparlamentarnej RM–UE przyjął wprawdzie rekomendacje mające na celu walkę z korupcją, uregulowanie sytuacji w środkach masowego przekazu, poprawienie warunków socjalnych ludności i rozwiązanie problemu Naddniestrza, ale propozycji konkretnych rozwiązań nie opracował. Z kolei ambitne zamierzenia Ruchu Akcji Europejskiej sprowadziły się do nielicznych debat na temat przystąpienia Mołdawii do Wspólnot Europejskich. Ruch ten nie miał politycznej siły przebicia i pozostawał tylko ponadpartyjnym stowarzyszeniem intelektualistów skupiających przedstawicieli tradycyjnych ugrupowań politycznych [Solak 2009, s. 39–41]. Na początku 2007 r., kiedy miało miejsce przyjęcie w skład członków Unii Europejskiej Bułgarii i Rumunii, obywatele Mołdawii uświadomili sobie, że w małym stopniu wykorzystali swoją szansę na bycie w strukturze Wspólnoty. Dumitru Bragisz, lider Mołdawskiej Partii Demokracji Społecznej, w liście otwartym zarzucił Woroninowi niedotrzymanie obietnic złożonych w chwili obejmowania urzędu. Niemal dwa lata po rozpoczęciu praktycznej realizacji europejskiej polityki sąsiedztwa Komisja Europejska dokonała przeglądu dotychczasowych rezultatów programu. Efektem były raporty o postępie (Progress Raports) dotyczące siedmiu pierwszych państw, z którymi Bruksela podpisała plany działań, w tym wobec Mołdawii, i konkluzje, że z jednej strony należy skuteczniej odpowiadać na wyzwania płynące dla Unii z sąsiedztwa, a z drugiej – pomóc państwom, do których ENP jest adresowana, efektywniej przeprowadzać potrzebne reformy, oraz ostrożna propozycja wzmocnienia tej polityki. Unia Europejska w latach 2004–2006 przekazała pomoc Mołdawii przede wszystkim na wsparcie trzech obszarów (tabela 1). Raport Komisji Europejskiej o postępach Mołdawii nie pozostawił żadnych złudzeń. Komisja dostrzegła wprawdzie, że Mołdawia rozpoczęła realizację planu działania w wyjątkowo trudnej sytuacji wewnętrznej i zewnętrznej, ale z tego powodu żadna taryfa ulgowa Kiszyniowowi nie przysługiwała. Pozytywnie KE oceniła funkcjonowanie EUBAM11 wspierającej mołdowskie i ukraińskie służby graniczne i celne, przebieg negocjacji w sprawie Naddniestrza oraz współpracę Mołdawii z międzynarodowymi instytucjami finansowymi, zniesienie kary EUBAM (EU Border Assistance Mission to Moldova and Ukraine) została powołana przez UE na prośbę Mołdawii i Ukrainy i weszła w życie 1 grudnia 2005 r. 11.

(8) Karolina Kotulewicz. 24. śmierci, ale skrytykowała rząd za brak konsekwencji w realizacji całościowej strategii reform. Zwróciła uwagę na nieskuteczność funkcjonowania instytucji demokratycznych, brak gwarancji wolności mediów oraz wszechstronną korupcję [Solak 2009, s. 43–44]. Tabela 1. Narodowe programy kierunkowe Republiki Mołdowy w latach 2004–2006 Priorytety 1. Wsparcie reform instytucjonalnych, prawnych, administracyjnych: –– wsparcie realizacji planu działania oraz układu o partnerstwie i współpracy, zbliżenie legislacji –– reforma zdrowia –– działania w obszarze wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych –– wsparcie społeczeństwa obywatelskiego (organizacji pozarządowych) lokalnych inicjatyw –– wsparcie szkolnictwa wyższego 2. Wsparcie rozwoju sektora prywatnego i pomocy ekonomicznej: –– promowanie eksportu i inwestycji –– rozwój regionalny/lokalny, małych średnich przedsiębiorstw, obszarów wiejskich, VET (Vocational Education and Training). 3. Wsparcie społecznych skutków transformacji: –– wsparcie działań rządu na rzecz społeczeństwa obywatelskiego, likwidacji biedy, szczególnie w wypadku dzieci Ogólnie. Budżet (mln euro). 23,0. 13,0. 6,0 42,0. Źródło: [Piskorska 2008, s. 293].. Pomimo to Unia Europejska 27 maja 2008 r. zgodziła się na konsultacje z Mołdawią w sprawie nowego układu o wzmocnionym partnerstwie, który miał zastąpić wygasający w 2008 r. Układ o partnerstwie i współpracy [Ligocka 2008, s. 148]. Rozpoczęcie tych konsultacji było możliwe, ponieważ UE odnotowała, że w 2008 r. Mołdawia w ramach ENP poczyniła postęp w wielu dziedzinach. Za najważniejsze osiągnięcia kraju uznano: ––wejście w życie w styczniu 2008 r. umowy o readmisji między Mołdawią i UE wprowadzającej pewne ułatwienia wizowe12, ––podpisanie w czerwcu 2008 r. z Mołdawią pilotażowego partnerstwa na rzecz wzmocnienie zdolności zarządzania migracją i zwalczania nielegalnej migracji, ––poczynienie przez Mołdawię postępów przez przyjęcie dwóch nowych ustaw w obszarze zarządzania publicznego: o służbie cywilnej (lipiec 2008 r.), która przewiduje wytyczenie politycznych i apolitycznych funkcji w administracji UE otwarła na terytorium Mołdawii centrum ds. wydawania wiz Schengen.. 12.

(9) Współpraca gospodarcza i polityczna…. 25. publicznej, oraz o przejrzystości procesu podejmowania decyzji publicznych (listopad 2008 r.)13. W listopadzie 2008 r. Komisja Europejska i Mołdawia rozpoczęły negocjacje w sprawie przystąpienia tego kraju do Traktatu o wspólnocie energetycznej, którego celem jest ujednolicenie zasad wewnętrznego rynku energii14. W maju 2008 r. Polska i Szwecja zaproponowały pogłębienie relacji ze wschodnimi sąsiadami objętymi europejską polityką sąsiedztwa przez uruchomienie programu Partnerstwo Wschodnie (PW). W lipcu 2008 r. minister spraw zagranicznych Mołdawii oraz premier tego kraju pozytywnie ocenili Partnerstwo Wschodnie i zapewnili, że Mołdawia chętnie weźmie w nim udział. We wrześniu tegoż roku prezydent W. Woronin powiedział, że Mołdawię w PW najbardziej interesuje budowa pogłębionej strefy wolnego handlu z UE, mobilność siły roboczej oraz plan liberalizacji reżimu wizowego. W styczniu 2009 r. prezydent zapewnił z kolei, że „europejski wybór Mołdawii jest nieodwracalny”. Duży rezonans wywołała negatywna wypowiedź W. Woronina o Partnerstwie Wschodnim z lutego 2009 r. Prezydent stwierdził, że „przypomina ono WNP-2”, tyle że „pod kontrolą”, i stanowi „pierścień wokół Rosji”. Skrytykował pomoc finansową przewidywaną przez program, nazywając ją „cukierkami rozdawanymi przy takich okazjach”. Wyraził niezadowolenie, że Mołdawia została umieszczona w tym samym koszyku co Armenia, Azerbejdżan oraz Gruzja – kraje, jego zdaniem, znacznie mniej zaawansowane w integracji europejskiej. Mimo krytyki PW w 2009 r. Mołdawia przystąpiła do tej inicjatywy [Wojna i Gwiazdowski 2009, s. 63–65]. Sytuacja, w jakiej znalazła się Mołdawia w pierwszej połowie 2009 r., przykuła uwagę Unii Europejskiej szczególnie ze względu na zachowanie stabilności i bezpieczeństwa w południowo-wschodniej Europie, z uwagi na nierozwiązany konflikt naddniestrzański15, któremu w ostatnim czasie UE poświęcała dużo uwagi, oraz uruchomienie Partnerstwa Wschodniego. W dniach 26–27 listopada 2009 r. z oficjalną wizytą do Kiszyniowa przybyła komisarz UE ds. stosunków zewnętrznych i europejskiej polityki sąsiedztwa Benita Ferrero-Waldner. Podczas przemówienia w Parlamencie Mołdawii stwierdzono, że w 2009 r. zaobserwowano zahamowanie współpracy ze strony Mołdawii 13. http://www.delmda.ec.europa.eu/whatsnew/press_releases_en.shtml, 11.02.2010.. Decyzja w sprawie pełnego członkostwa Mołdawii we wspólnocie energetycznej miała być podjęta na spotkaniu ministrów ECT (Energy Community Treaty) w dniu 18 grudnia 2009 r. 14. UE została oficjalnie zaproszona do udziału w negocjacjach w kwestii rozwiązania konfliktu w Naddniestrzu 11 września 2003 r. Choć Bruksela przyznała prym dotychczasowej formule negocjacji (Rosja–OBWE–Ukraina–Naddniestrze–Mołdawia), to udziela ważnych konsultacji i służy wsparciem dla prac Wspólnej Komisji Konsultacyjnej, zajmującej się projektem federacyjnej konstytucji. 15.

(10) Karolina Kotulewicz. 26. w niektórych ważnych obszarach z powodu zaistnienia kryzysu systemowego, w jakim kraj ten znalazł się w wyniku kwietniowych wyborów parlamentarnych. Powiedziała wówczas: „Ponowne wybory z 29 lipca 2009 r. wysłały silny pozytywny sygnał o stanie demokracji w Republice Mołdowy. Zobowiązania kraju w dziedzinie poszanowania praw człowieka, zasad demokracji i państwa prawa zostały faktycznie potwierdzone. Widzimy powstawanie obiecującego konsensusu w społeczeństwie mołdawskim, jak również w Unii Europejskiej w sprawie wzmocnienia naszych relacji. Wszystko to daje mi nadzieję, że teraz możemy ponownie powrócić do kwestii rozwiązania problemów Mołdawii. Musimy nadrobić stracony czas!”16. B. Ferrero-Waldner podkreśliła także, że priorytetowym kierunkiem wzajemnej współpracy UE z Mołdawią pozostaje wynegocjowanie nowej umowy, która zastąpi obecnie obowiązujący Układ o partnerstwie i współpracy, podpisany 28 listopada 1994 r.17 Umowa ta weszła w życie 1 lipca 1998 r. PCA zastąpił układ o handlu i współpracy (TCA) między Wspólnotą Europejską a Związkiem Radzieckim z 1989 r., który określał stosunki między Wspólnotami Europejskimi i Mołdawią w latach 1992–1998 [Wróbel 2004, s. 16]. PCA18 określił wiele aspektów wzajemnych stosunków. Zgodnie z art. 1 najważniejszymi celami układu są: ––rozwijanie bliskich stosunków politycznych oraz rozpoczęcie i prowadzenie regularnego dialogu politycznego, ––promowanie stosunków handlowych i inwestycyjnych oraz harmonijnych stosunków ekonomicznych, ––rozpoczęcie przygotowań do czerpania wzajemnych korzyści ze współpracy ekonomicznej, społecznej, finansowej, naukowej i technologicznej, ––współdziałanie na rzecz reform rynkowych i demokratyzacji życia społecznego. W umowie znajduje się także klauzula polityczna dotycząca przestrzegania zasad demokracji i respektowania praw człowieka. Umowa nie zawiera terminarza harmonizacji prawa Mołdawii z prawem wspólnotowym [Gudym 2002, s. 30–31].. http://www.delmda.ec.europa.eu/whatsnew/press_releases_en.shtml, 11.02.2010.. 16. Podpisanie PCA nie świadczyło o specjalnym traktowaniu Mołdawii przez Unię Europejską. Unia Europejska podpisała takie traktaty z większością państw WNP, z wyjątkiem Białorusi, Turkmenistanu oraz Tadżykistanu (dokument jest podpisany, ale nie wszedł jeszcze w życie), a także z Mongolią. 17. 18 PCA jest układem stawiającym sobie zasadniczo inny cel niż Układ europejski (European Agreement – EA). Celem PCA jest horyzontalna współpraca i rozwój stosunków między UE a krajem kontrahentem, podczas gdy celem EA jest integracja kraju kontrahenta z Unią, która umożliwiłaby w przyszłości jego przystąpienie do UE..

(11) Współpraca gospodarcza i polityczna…. 27. PCA utrzymał klauzulę największego uprzywilejowania w handlu, wprowadzoną przez TCA, i dopuścił perspektywę dalszego pogłębienia wzajemnych stosunków gospodarczych. PCA ma na celu zbliżanie Mołdawii do wspólnego europejskiego rynku, a jego dalekosiężnym celem jest włączenie tego kraju do europejskiego obszaru wolnego handlu. PCA ustanowił trzy instytucje bilateralne, które miały zbierać się mniej więcej raz do roku, a mianowicie: Radę Współpracy, która miała działać na poziomie ministerialnym, Komitet Współpracy, który miał obradować na poziomie wyższych urzędników, oraz Komitet Współpracy Parlamentarnej, w którego skład mieli wchodzić członkowie Parlamentu Europejskiego i Parlamentu Mołdawii19. W celu skutecznej implementacji PCA stworzono program TACIS–PCA, dzięki któremu m.in. Unia Europejska mogła zaangażować się w stabilizację sytuacji w Mołdawii, wspierając ją w reformach administracyjnych, sądowych i gospodarczych. W przypadku Mołdawii można mówić o pozytywnym wpływie UE na reformę państwa. Od wejścia w życie PCA nastąpił pewien postęp w kwestiach liberalizacji handlu, inwestowania i bieżących przepływów kapitałowych. Natomiast harmonizacja prawa mołdawskiego z prawem Unii Europejskiej znajduje się w wielu sferach dopiero w fazie wstępnej (często projekty w ramach TACIS–PCA kończyły się na fazie informacyjnej, a więc na sporządzeniu analiz porównawczych dotyczacych legislacji unijnej i mołdawskiej). Realizacja unijnego programu TACIS (Technical Assistance for the Commonwealth of Independent States) rozpoczęła się jeszcze przed wejściem w życie PCA. Pod koniec lat 90. Mołdawia zaczęła korzystać z pomocy technicznej UE, przeznaczonej na reformę systemu prawnego i administracyjnego, pomoc w rozwoju przedsiębiorczości oraz na badania społecznych skutków transformacji, aby sprostać wymaganiom postawionym w ramach programu TACIS. W kolejnych latach wykorzystywane były również środki finansowe uzyskiwane z innych organizacji UE, takich jak: Food Security Programme, Humanitarian Assistance, PVD-NGO Cofinancing, Human Rights (EIDHR), Small Project Programme, Macro Financial Assistance. Miały miejsce i porażki. W 1998 r. przeprowadzono reformę ustroju administracyjno-terytorialnego w duchu zachodnim. Komuniści, po dojściu do władzy, przeprowadzili w 2002 r. kontrreformę odwracającą osiągnięcia poprzedniej reformy (m.in. powrócili do radzieckiego systemu podziału na rejony). Stałym mołdawskim postulatem, którego możliwość zrealizowania wynika z PCA, jest gotowość podpisania układu o wolnym handlu (Free Trade Agrement – FTA) między UE a Mołdawią i wejścia kraju do europejskiej strefy wolnego handlu. 19. http://www.moldova.md/en/europa, luty 2010..

(12) 1,0. –. –. –. –. Źródło: [Piskorska 2008, s. 296].. Ogółem. Humanitarian Assistance. Ford Security Programme. Macro Financal Programme. Cross Border Cooperation Programme. –. 1,0. TACIS Action Programme. Small Project Programme. 1991. Programy. 36,0. –. –. 27,0. –. –. 1,0. 1992. 0. –. –. –. –. –. –. 1993. 35,0. –. –. 25,0. –. –. 10. 1994. 29,0. –. –. 20,0. –. –. 9. 1995. 35,0. –. –. 15,0. 2,0. 4,9. 13,1. 1996. 2,7. –. –. –. 2,7. –. –. 1997. 20,8. –. –. –. 1,3. 4,8. 14,7. 1998. Tabela 2. Wsparcie Unii Europejskiej dla Mołdawii w latach 1991–2003 w mln euro. 4,6. 3,9. –. –. 0,7. 4,7. –. 1999. 31,3. 0,8. 5,5. –. 4,0. 3,8. 0,8. –. –. 3. –. –. 17,8 +0,5 –. 2001. 2000. 54,1. –. 10,4. 15,0. 3,7. –. 25,0. 2002/ 2003. 252,3. 5,5. 15,9. 102. 17,4. 14,4. 98,1. Ogółem. 28 Karolina Kotulewicz.

(13) Współpraca gospodarcza i polityczna…. 29. W ramach TACIS przekazywano pomoc finansową i techniczną zgodnie z wdrażanymi programami TACIS (tabela 2). Pojęcie pomocy technicznej rozumiano coraz szerzej w miarę rozwoju programu. Ostatecznie zaczęto w jej ramach wspierać procesy budowy państwa prawa, demokratyzację, rozwój instytucji społeczeństwa obywatelskiego, małej i średniej przedsiębiorczości itp. Środki z tego programu były przekazywane w formie grantów, przy czym uzyskanie pomocy było uzależnione od przestrzegania zasad demokracji oraz praw człowieka i mniejszości narodowych, a także postępów w tworzeniu rynkowych systemów gospodarczych. Jak widać z danych zawartych w tabeli 2, Mołdawia w latach 1991–2003 otrzymała pomoc finansową ze strony UE na kwotę powyżej 252 mln euro. Rozwój współpracy politycznej pomiędzy RM i UE w ostatnim 20-leciu w dużym stopniu zależał od prowadzonej polityki zagranicznej kraju, która była zgodna z polityką partii rządzącej. Mołdawia dalej balansowała pomiędzy rozwojem współpracy z Federacją Rosyjską a Unią Europejską.. 3. Współpraca gospodarcza między Unią Europejską i Republiką Mołdowy Na początku współpracę gospodarczą i handlową między Mołdawią i UE regulowały zawarte w grudniu 1989 r. Porozumienie o współpracy i kooperacji handlowo-gospodarczej oraz Porozumienie o handlu wyrobami tekstylnymi [Kałak 1996]. Po odzyskaniu przez Mołdawię niepodległości w 1993 r. Unia Europejska podpisała osobną umowę z tym krajem – dotyczącą handlu tekstyliami [Kałak 1997]. Podstawowym dokumentem określającym bieżące relacje między Unią Europejską i Republiką Mołdowy jest Układ o partnerstwie i współpracy (PCA) podpisany w 1994 r., który wszedł w życie 1 lipca 1998 r. Zawiera on klauzulę największego uprzywilejowania w handlu i otworzył perspektywę dalszego pogłębiania wzajemnych stosunków gospodarczych [Ładyka 1995]. Na podstawie decyzji Rady ds. współpracy Mołdawia podjęła priorytetowe działania zmierzające do przystąpienia do WTO, do której została przyjęta w lipcu 2001 r. W odpowiedzi na regulacje wprowadzone przez zawarty z UE Układ o partnerstwie i współpracy rząd Mołdawii opracował wiele dokumentów oraz przyjął program rozwoju i pogłębienia współpracy na lata 1998–1999, w którym nakreślił nowe kierunki współpracy handlowej ze Wspólnotami [Stan… 1995]. Zawarty z UE układ nałożył na Mołdawię liczne zobowiązania, które wiązały się z reformowaniem wewnętrznego ustawodawstwa gospodarczego kraju, ze szczególnym uwzględnieniem rozwoju systemu bankowego i celnego, wprowadzeniem zasad.

(14) 30. Karolina Kotulewicz. międzynarodowego prawa obowiązującego w handlu zagranicznym itd. Pomocny w tych działaniach był powołany Komitet ds. Współpracy między Mołdawią i UE, w skład którego weszli zarówno członkowie rządu RM, jak i członkowie Rady Europy i Komisji Europejskiej [Kałak 1999]. W styczniu 2006 r. wprowadzone zostały nowe zasady eksportu towarów mołdawskich do krajów UE według rozszerzonego systemu preferencji GSP20 Plus, a w grudniu 2007 r. Mołdawia i UE podpisały umowę w sprawie autonomicznych preferencji handlowych, umożliwiających jeszcze szerszy dostęp towarów mołdawskich do rynku unijnego. Nowy system asymetrycznych preferencji obejmuje dodatkowo ponad 700 grup towarów i obowiązuje od marca 2008 r.21 Współpraca gospodarcza z krajami UE rozwijała się pozytywnie, co znajdywało wyraz w rosnącej wielkości obrotów handlowych oraz różnorodności i dynamice przyrostu inwestycji krajów UE w gospodarkę Mołdawii. Dynamika obrotów handlowych między Mołdawią a UE w latach 1992–2008 (tabela 3) wskazuje co prawda na przewagę kontaktów handlowych z WNP, ale jednocześnie na słabnięcie tych związków i wzrost obrotów handlowych z UE. Eksport Mołdawii do UE wyniósł w 2008 r. 51,5%, natomiast import z tego obszaru: 43,0%. Dla porównania eksport Mołdawii do WNP wyniósł w 2008 r. 39,2%, podczas gdy 20 GSP to system preferencji przyznawany krajom rozwijającym się przez kraje uprzemysłowione w ramach osobnych postanowień. Każde państwo może w sposób niezależny od innych krajów stosować rozwiązania dla niego bardziej korzystne. Z tego powodu GSP w wersji stosowanej we Wspólnocie posiada kilka charakterystycznych cech. Do najważniejszych można zaliczyć: brak wymogu wzajemności ze strony krajów słabo rozwiniętych – oznacza to, że państwa korzystające z ustępstw celnych nie są zobowiązane do udzielania analogicznych preferencji wobec towarów pochodzących ze Wspólnoty; jednostronne, autonomiczne podejmowanie decyzji o przyznaniu GSP, które nie podlega negocjacjom z zainteresowanymi krajami; ograniczanie zakresu produktów objętych GSP; preferencje dotyczą głównie towarów przemysłowych, podzielonych na dwie grupy: 1) artykuły wrażliwe – ich eksport może spowodować perturbacje na rynku towarów przemysłowych krajów UE; 2) artykuły niewrażliwe – ich eksport nie stanowi zagrożenia dla wspólnotowej produkcji. W odniesieniu do towarów wrażliwych (niektóre wyroby z drewna, obuwie, tekstylia) ustalone są kontyngenty celne. Wobec produktów niewrażliwych określono tzw. pułapy wartościowe, do wysokości których import jest bezcłowy. Do GSP włączono także niektóre produkty pochodzenia rolnego, które objęto niewielką redukcją stawek celnych. Poważnym ograniczeniem utrudniającym krajom objętym GSP łatwiejszy dostęp do unijnego rynku jest obowiązek przedstawienia świadectwa pochodzenia towaru. Preferencyjne traktowanie jest możliwe tylko wtedy, gdy produkt jest w całości wytworzony z surowców (elementów lub części) pochodzących z kraju objętego GSP lub został tam przetworzony w stopniu wystarczającym (znacznej zmianie ulegają wtedy właściwości i cechy przetworzonego materiału). Poza tym taki towar musi być dostarczony na rynek WE bezpośrednio z kraju beneficjenta, łącznie z kompletem dokumentów potwierdzających, że pochodzi on z preferencyjnie traktowanego regionu. Kraj, który osiągnął określony poziom rozwoju przemysłowego, może być wyłączony z GSP. Istnieje możliwość wycofania preferencji dla kraju, który stosuje nieuczciwe praktyki (niewolnictwo, przymus pracy, przemyt narkotyków itd.).. http://www.mg.gov.pl/Wspolpraca+z+zagranica/Wspolpraca+gospodarcza+Polski+z+krajam i+wschodnimi+i+pozaeuropejskimi/Moldowa.htm, z 12.02.2010. 21.

(15) Współpraca gospodarcza i polityczna…. 31. import z tego obszaru: 35,5%. Eksport Mołdawii do UE wzrósł przy tym wielokrotnie: z 1% w 1992 r. do 51,5% w 2008 r. Import Mołdawii z UE wzrósł z 4% w 1992 r. do 43% w 2008 r. Światowy kryzys finansowo-gospodarczy, który dotarł do Mołdawii w IV kwartale 2008 r., ale też wcześniej już odczuwalny jej wewnętrzny kryzys gospodarczy spowodowały nasilenie powyższych tendencji. Tabela 3. Wymiana handlowa Mołdawii z Unią Europejską i wspólnotą Niepodległych Państw (w %) Wyszczególnienie. Eksport Mołdawii do UE. Import Mołdawii z UE. Eksport Mołdawii do WNP Import Mołdawii z WNP. 1992. 1993. 1995. 1997. 1998 2000 2002 2005 2007 2008 2009. 1,3. 7,2. 11,9. 10,6. 13,1. 35,1. 35,9. 40,6. 50,6. 51,5. 52,3. 3,9. 10,4. 13,1. 19,4. 26,3. 53,2. 45,1. 45,3. 45,6. 43,0. 43,4. 64,5. 62,6. 62,4. 68,3. 61,8. 58,6. 54,4. 50,5. 41,0. 39,2. 37,8. 71,9. 71,5. 67,9. 51,9. 44,5. 33,5. 39,4. 39,5. 36,2. 35,5. 34,8. Źródło: opracowanie własne na podstawie [Direction… 1999, s. 328–329] oraz danych Głównego Urzędu Statystycznego Republiki Mołdowy znajdujących się na stronie http://www.statistica.md/ category.php?l=ru&idc=336&.. Głównymi krajami UE spośród 11 najważniejszych eksporterów towarów do Republiki Mołdowy są: Rumunia, Włochy, Niemcy, Polska, Wielka Brytania, Francja, Bułgaria i Węgry. Wśród 11 najważniejszych importerów towarów mołdawskich UE reprezentują: Rumunia, Włochy, Niemcy, Polska, Wielka Brytania, Austria, Bułgaria. Głównymi inwestorami w gospodarkę Republiki Mołdowy są następujące kraje UE: Francja (sektor bankowy, materiały budowlane, telekomunikacja), Hiszpania (energetyka), Holandia (telekomunikacja), Niemcy (handel), Włochy (sektor bankowy), Wielka Brytania (sektor naftowy) i Rumunia (sektor naftowy). Polska na koniec 2008 r. zainwestowała w Mołdawii jedynie ok. 450 tys. dolarów głównie w budownictwie, przemyśle przetwórczym, handlu oraz usługach. Podmioty gospodarcze inwestujące w Mołdawii oczekują od rządu Republiki Mołdowy dalszych reform oraz podjęcia decyzji w sprawie własności i obrotu ziemią. Podczas gdy Unia Europejska jest istotnym partnerem handlowym dla Mołdawii, kontakty handlowe z tym krajem stanowią zaledwie drobny ułamek jej zewnętrznych kontaktów handlowych. Udział UE zarówno w eksporcie do, jak i w imporcie z Mołdawii był niewielki – poniżej 1%. W ciągu ostatnich pięciu lat przeciętny udział Mołdawii w globalnym imporcie Unii wyniósł 0,3%, a w eksporcie do Mołdawii – tylko 0,06% ogólnego eksportu UE (dane obejmują.

(16) Karolina Kotulewicz. 32. również Naddniestrze) [Piskorska 2008, s. 383]. Eksport Mołdawii dotyczy kilku artykułów, które stanowią więcej niż połowę ogólnego eksportu do Wspólnot. Według danych z 2009 r. główne produkty eksportowane z Mołdawii do Unii obejmują następujące grupy towarowe: tekstylia (15,9%), produkty pochodzenia roślinnego (9,2%), żywność, napoje i tytoń (5,2%). Natomiast główne produkty importowane przez Mołdawię z Unii to: maszyny i urządzenia elektryczne (7,4%), produkty chemiczne (6,8%), produkty mineralne (5,6%) i tekstylia (4,1%)22. Współpraca gospodarcza RM i UE dobrze się rozwija, w wyniku czego udział UE w handlu zagranicznym Mołdawii z roku na rok wzrasta, natomiast odnotowuje się systematyczny spadek wymiany handlowej z krajami WNP.. 4. Zakończenie Podsumowując relacje polityczne i gospodarcze między UE i Republiką Mołdawii, należy podkreślić, że w latach 1991–1995 najpierw nastąpiło nawiązanie stosunków, ich tymczasowe uregulowanie (oparcie na układzie o współpracy i handlu między UE a ZSRR) i pogłębienie, wyrażające się przede wszystkim w podpisaniu Układu o partnerstwie i współpracy w 1994 r. Następnie w wyniku przeprowadzonego w 1994 r. referendum, w którym Mołdawia zatwierdziła swoją niepodległość, kraj ten przestał być postrzegany przez Wspólnotę Europejską jako państwo sezonowe. Za czasów urzędowania prezydenta Petru Licinschi’ego Mołdawia poczyniła pewne kroki w kierunku przekonania UE do swoich zamierzeń integracyjnych. Wynikiem polityki rządów w tym okresie było jednak doprowadzenie do uzyskania przez Mołdawię członkostwa w Pakcie stabilności w Europie Południowo-Wschodniej, co miało miejsce już za rządów komunistów. Komuniści, przejmując władzę na początku 2001 r., początkowo prowadzili politykę prorosyjską, ale z czasem zaczęli dążyć do ściślejszej współpracy z UE, nie rezygnując z bliskich związków z WNP. W wyniku przeprowadzonych w 2009 r. wyborów parlamentarnych, najpierw w kwietniu, a następnie w lipcu, i objęcia władzy przez partie demokratyczne nastąpiło wyraźne wzajemne zainteresowanie sobą obu podmiotów. Efektem tych wydarzeń stało się zaproszenie Mołdawii przez UE do rozpoczęcia negocjacji dotyczących podpisania nowego układu o wzmocnionym partnerstwie, który zastąpi wygasający Układ o partnerstwie i współpracy. Podczas swej ostatniej wizyty komisarz UE ds. stosunków zewnętrznych i europejskiej polityki sąsiedztwa Benita Ferrero-Waldner stwierdziła, że w 2010 r. UE jest gotowa rozpocząć negocjacje dotyczące zawarcia nowego układu23. Oznacza http://www.statistica.md/newsview.php?l=ro&idc=168&id=2862, 8.02.2010,. 22. W dniu 12 stycznia 2010 r. UE i Mołdawia oficjalnie rozpoczęły negocjacje dotyczące zawarcia nowego układu o stowarzyszeniu. Jego głównym celem będzie zbliżenie Mołdawii do 23.

(17) Współpraca gospodarcza i polityczna…. 33. to pozytywny rozwój stosunków politycznych i gospodarczych między Unią Europejską a Republiką Mołdowy oraz okazję do poszerzenia i pogłębienia współpracy w ramach utworzonego na początku 2009 r. Partnerstwa Wschodniego. Literatura Directions of Trade Statistics Yearbook [1999], IMF. Gudym А. [2002], Republika Moldova i Evropeiskii Soiuz kak partniory, Cent strategičeskich issledovanij i reform, Kišiniov. Kalak D. [1996], Učitsia prave ne grešno, „Ekonomičeskoe Obozrenie”, nr 30. Kalak D. [1997], Moldavia polučila želtuju kartočku s Evrosojuzom, „Ekonomičeskoe Obozrenie”, nr 24. Kalak D. [1999], Pervye šagi k integracii, „Ekonomičeskoe Obozrenie”, nr 13. Kalak D. [2001], Put’ v Evrosoiuz čerez Pakt stabil’nosti, „Ekonomičeskoe Obozrenie”, nr 43. Kotulewicz K. [2007], Procesy integracyjne i relacje społeczno-polityczne na terytorium WNP [w:] Społeczne, gospodarcze i polityczne relacje we współczesnych stosunkach międzynarodowych, red. B. Bednarczyk, M. Lasoń, KSW im. A.F. Modrzewskiego, Kraków. Ligocka A. [2008], Polityka wschodnia Unii Europejskiej, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa. Ładyka S. [1995], Porozumienie Wspólnot Europejskich z krajami Wspólnoty Niepodległych Państw, „Wspólnoty Europejskie”, nr 2. National Human Development Report. Republic of Moldova [2000], United Nations Development Programme, UNDP Moldova Team. Piskorska B. [2008]. Wymiar wschodni polityki Unii Europejskiej, Adam Marszałek, Toruń. Rymbu N., Mytku M. [1998], Geografia Respubliki Moldova, Lumina, Kišiniov. Solak J. [2009], Mołdawia republika na trzy pęknięta, Europejskie Centrum Edukacyjne, Toruń. Stan traktatowy w stosunkach z państwami środkowoeuropejskimi oraz krajami byłego ZSRR [1995], „Wspólnoty Europejskie”, nr 4. Wojna B., Gwiazdowski M. [2009], Partnerstwo Wschodnie – Raport otwarcia, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa. Wróbel J. [2004], Unia Europejska a Mołdawia, „Prace OSW”, nr 13, Ośrodek Studiów Wschodnich, Warszawa. Zalotko M., Kajterjan E. [2000], Preferencja torgovli s Evrosojuzom, „Ekonomičeskoe Obozrenie”, nr 41.. UE dzięki podjętym w różnych dziedzinach przez ten kraj zobowiązań, oparte w dużym stopniu na zbliżeniu własnych przepisów i norm do norm UE. Zespoły negocjacyjne będą kierowane przez Gunnar Wiegand, przedstawiciela KE dyrektora Dyrekcji Generalnej ds. Stosunków Zewnętrznych UE i Natalię Gherman, wiceministra spraw zagranicznych Mołdawii..

(18) 34. Karolina Kotulewicz. Twenty Years of EU-Moldovan Economic and Political Cooperation This article presents the course of economic and political cooperation between the Republic of Moldova (RM) and the European Union over the past 20 years. In the first half of the 90s, relations between Moldova and the EU were both established and strengthened through the implementation of the Partnership and Cooperation Agreement. Another manifestation of Moldova’s pro-European policy was its 2001 membership in the Stability Pact for Southeastern Europe. After the eastward EU enlargement in 2004 and 2007, Moldova began to play a role in EU foreign policy. After Moldova declared its support for Europe, the country was included in the European Neighbourhood Policy, and since 2009 has been covered by the Eastern Partnership. In January of 2010 Moldova started negotiations with the EU aimed at concluding a new agreement to replace the expiring Partnership and Cooperation Agreement. In addition to political co-operation a programme of economic cooperation between the EU and RM was also introduced..

(19)