A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S __________________ FOLIA OECONOMICA 2 3 , 1982________________
• I
Barbara Nowakowska*
POSTęPT PROCESU STARZENIA S i ę LUDNOŚCI POLSKI 0 0 ROKU 2000
C h arak terystyczn ą cechą przemian w s tr u k tu r z e d em ograficzn ej w sp ó łczesn eg o sp o łec z e ń stw a p o ls k ie g o j e s t p r o c e s s t a r z e n ia s i f l u d n o ś c i. Z jaw isko t o wyraža a l f system atycznym w zr o ste a l ic z b y o só b w s ta r s z y * w ieku1, n a o g ó ł b a r d z ie j dynamicznym n i* in n ych grup lu d n o ś c i. V r e z u l t a c i e obserw ujeay s t a ł y w z r o st u d z ia łu t e j su b p opulacJi wśród o g ó łu mieszkańców n a szeg o k r a j u .
D em ograficzne a sp ek ty postępów p ro cesu s t a r z e n ia s i ę ludno-ś c i P o ls k i z o s t a ł y szero k o i w sz e c h str o n n ie ro zp a trzo n e w l i c z -nych p u b lik a c ja c h w ybitnego p o la k i eg o demog r a fa Edwarda Bo s e e t a 2 . Ukazanie s i ę nowych prognoz rozw oju lu d n o ś c i s k ł o n i ł o au-torów n i n i e j s z e g o opracowania do p o d ję c ia tem atu i u a k tu a ln ie n ia w i z j i p r z y sz ły c h postępów t e g o p ro cesu w naszym k r a j u . Ponadto opub likow an ie now ej w e r s ji prognozy rozwoju l udn o f e i św ia ta od-pracow anej p r z e z demografów ONZ uno& liw ia k o n fr o n ta c je p ersp efc tyw t e g o zja w isk a w P o ls c e z s y tu a c j ą w in n y ch k r a ja c h .
A n a liz a p r z y s z ły c h zmian w s t a n i e 1 str u k tu r z e lu d n o ś c i w starszym w ieku poprzedzona z o s t a n ie z w ię z łą o cen ą postępów pro-c e su s t a r z e n ia s i ę lu d n o ś pro-c i P o ls k i w mtndLonyai ćw ie rć w ie pro-c zu CtJ. w l a t a c h 1 9 5 0 1 9 7 5 )^ . V tym o k r e s ie , lu d n o ść n a sz e g o k ra ju z w tę
-* Dr, ad iu n k t w I n s t y t u c i e E konom etrii i S t a t y s t y k i UŁ.
1 V n in ie js z y m opracowaniu do lu d n o ś c i w starszymi w ieku z a l i -czon o osoby w wieku 6 5 i w ię c e j l a t .
p
N a jw a żn iejsze z n ic h t o : P ro ces s t a r z e n ia s&ę IrndreifelLSfcm- dium d em o g raficzn e. Warszawa 1959» L u iz ie s t a r z y . Studltim, efiema>~ g r a f i c z n e . Warszawa 1967; Dem ografia P o l s k i. Warszawo 1W5>.
W szystkie dane lic z b o w e d o ty c zą c e ok resu ПОД®-tW 5 тлтж г-p n ię to z roczników dem ograficznych GOS za l a t a : T^TT, 1973 i 1976.
6 Barbara. Nowakowska
k s z y ł a s i ę z 25 035 t y s . do ЗА 185 t y s * , a więc 0*9150 t y s osób, t j . o 3 6 , 5&. S z e r e g i l u d n o ś c i w s ta r s z y m wieku k s z t a ł t o w a ł y s i ę w tym o k r e s i e na p o z io m ie :
Rok T y s. osób Rok T y s . osób
1950 1318,2 1965 2 1 9 8 ,Ö
1955 1620,7 1970 2 7 3 6 ,3
1960 1750,4 1975 3304,6
W rozpatrywanym d w u d z i e s t o p i ę c i o l e c i u l i c z e b n o ś ć w y d z ie lo n e j wyżej s u b p o p u l a c j i z w ię k s z y ła s i ę o 1986,4 t y s . o só b , t j . o 150,7%. Wypada więc zauważyć, t e dynamika r o zw o ju l i c z e b n e g o szeregów l u d n o ś c i w s ta r s z y m wieku b y ł a ponad 4 - k r o t n i e w iększa n i ż o g ó łu mieszkańców P o l s k i .
Wraz z rozwojem lic z eb n y m osób wśród o g ó ły l u d n o ś c i : w z r a s t a ł t a k ż e u d z i a ł t e j grupy Rok % Rok % 1950 5 ,3 1965 7 ,0 1955 5 . 5 1970 8 , 4 I 960 5 , 9 1975 9 , 6 Tak w ięc o b e c n ie co d z i e s i ą t y m ie s z k a n ie c P o l s k i p r z e k r o c z y ł 65 r o k ż y c i a .
W całym o k r e s i e powojennym s t o p i e ń zaawansowania p r o c e s u s t a -r z e n i a s i ę l u d n o ś c i b y ł w iększy wśród k o b i e t . Wskaźniki s t a r o ś c i d e m o g r a f i c z n e j d l a mężczyzn i k o b i e t k s z t a ł t o w a ł y s i ę n a s t ę p u j ą -co (w %):
R ok, Mężczyźni K obiety Rok Mężczyźni K o b ie ty
1950 4 3 6 ,1 1965 5 , 5 8 , 3
1955 4 , 4 6 , 5 1970 6 , 7 10 ,0
I 960 4 , 6 7,1 1975 7 ,8 1 1 ,3
Wspomniana w yżej praw idłow ość z n a l a z ł a o d z w i e r c i e d l e n i e w przew adze l i c z e b n e j k o b i e t wśród s t a r s z e g o odłamu l u d n o ś c i . M ia rą te g o z ja w is k a s ą - Jak. wiadomo - w s p ó łc z y n n ik i f e j i ji n iz a c J i w y r a ż a j ą c e l i c z b ę k o b i e t p r z y p a d a j ą c ą na 100, m ężczyzn. W badanym o k r e s i e w s p ó łc z y n n ik i t e przyjmowały n a s t ę p u j ą c e w a r t o ś c i :
P ostępy s t a r z e n i a s i ę l u d n o ś c i P o l s k i do roku 2000 7 Rok Współczynnik Rok W spółczynnik f e m i n i z a c j i f e m i n i z a c j i 1950 154,0 1965 159,7 1955 160,6 1970 1 57,5 1960 163,6 1975 1 54,7 O bserw acje z l a t 19501975 n i e p o z w a la ją na u j a w n ie n i e s t a -ł e j t e n d e n c j i zmian w poziom ie wspó-łczynników f e m i n i z a c j i . Zmia-n y t e b y ły stosuZmia-nkowo Zmia-n i e w i e l k i e , p r z y czym w l a t a c h p i ę ć d z i e -s i ą t y c h w y -s t ą p i ł w z r o -s t w-spółczynników, a począw-szy o d 1960 r . n o tu je m y i c h s y s te m a ty c z n y s p a d e k .
S z c z e g ó ln e m i e j s c e wáród s t a r s z e g o odłamu l u d n o ś c i zajm u je g r u p a tz w . " sę d z iw y c h s ta rc ó w " c z y l i osób w wieku powyżej 80 l a t . L i c z b a i c h i u d z i a ł wśród o g ó łu l u d n o ś c i w wieku 65 l a t i w i ę c e j k s z t a ł t o w a ł y s i ę n a s t ę p u j ą c o :
Rok T ys. osób • % Rok T y s. osób %
1950 1 78,3 13.5 <,1970 3 49,4 12 ,8
1960 2 1 1 ,5 1 2 .1 1975 4 1 7 ,4 1 2 ,6
1965 259,1 1 1 ,8
Rozpatryw ana g r u p a l u d n o ś c i z w ię k s z y ła swój s t a n l i c z e b n y o 239*4 t y s . o s ó b , t j . o 134,3%. Dynamika j e j p r z y r o s t u b y ł a w ięc n i e c o n i ż s z a n i ż o g ó łu osób w s ta r s z y m w ieku. U d z ia ł j e j wśród s t a r s z e g o odłamu l u d n o ś c i wykazywał w badanym o k r e s i e wahania z g e n e r a l n ą t e n d e n c j ą m a l e j ą c ą .
Na p o d k r e ś l e n i e z a s ł u g u j e f a k t , ż e o i l e w 1950 r . n i e s p e ł -n a Je d -n a t r z e c i a (31,0%) oeób w wieku powyżej 80 l a t z a m i e s z k i -w a ła -w m i a s t a c h , t o w 1975 r . u d z i a ł t e n p r z e k r o c z y ł połowę ( 5 2 ,2 % ) .
Wśród sędziw ych s ta r c ó w obserwujemy z n a cz n ą 1 w z r a s t a j ą c ą przew agę k o b i e t : w sp ó łc z y n n ik i f e m i n i z a c j i w g r a n i c z n y c h l a t a c h d w u d z i e s t o p i ę c i o l e c i a 1950-1975 w y n o s iły 189 1 2 3 1 . Były one p r z y tym zróżnicow ane w p r z e k r o j u m i a s t o - w i e ś , m ianow icie w całym rozpatrywanym o k r e s i e z n a c z n i e wyższe w a r t o ś c i o s i ą g a ł y w mia-s t a c h (223 w 1950 r . i 276 w 1975 r . ) n i ż n a w si (175 w 1950 r . i 193 w 1975 r . ) . Sprawdźmy w r e s z c i e J a k p r z e b i e g a ł р го с е з s t a r z e n i a s i ę l u d -n o ś c i w p r z e k r o j u m i a s t o - w i e ś . L i c z e b n o ś c i osób w wieku 65 i w i ę c e j l a t z a m ie s z k a ły c h w m ia s ta c h i n a wsi p r z e d s t a w i a ł y s i ę J a k n a s t ę p u j e :
8 Barbara Nowakowska
Rok M iasto Wieś
1950 4 6 3 ,6 t y s . 8 5 4 ,6 t y s . 1955 6 5 6 .6 « 8 6 4 ,1 . • 1960 7 8 6 ,5 " 9 6 3 ,9 ■ 1965 v 10 1 2 ,0 ■ ‘ 1 1 8 6 ,8 ■ 1970 1 3 1 2 ,7 * 1 4 2 3 ,6 " 1975 1661,8 ■ 1 6 4 2 ,8 ■
P r z y r o s t lu d n o ś c i a d e j s k le j w tym wieku w y n ió sł 1 1 9 8 ,2
(w z r o st о 258,5% ), a lu d n o ś c i w i e j s k i e j о 7 8 8 ,2 t y s . (w z r o st o 92,2% ). Warto zauważyć, te w 1950 r . l ic z b a o sób w wieku 65 i w ię c e j l a t na wal b y ła dw ukrotnie wyższa n i t w m ia sta ch , n a to
-ad aa t w 1975 r . lic z e b n o ś c i t e zrównały s i ę . Zjaw isko to odzw ie-r c ie d l a dynamiczne p o stęp y procesu u r b a n iz a c ji n a szeg o k raju w p ła s z c z y ź n ie d e m o g ra ficz n e j. P otw ierd zają to w skaźniki str u k tu r y o b ra zu ją ce u d z ia ł mieszkańców m ia st 1 w si wśród o g ó łu osób w r o z -patryw anej g r u p ie w ieku. K sz ta łto w a ły s i ę one n a stę p u ją c o (w %)t
Rok M iasto Wieś Rok M iasto Wieś
1950 3 5 ,2 6 4 ,8 1965 4 6 ,0 5 4 ,0
1955 4 3 ,2 5 6 ,8 1970 4 8 ,0 5 2 ,0
1960 4 4 ,9 5 5 ,1 1975 5 0 ,3 4 9 ,7
J e ś l i w 1950 r . u d z ia ł mieszkańców m ia st n i e w i e l e p r z e k r a cz a ł Jedną t r z e c i ą , to w 1975 r . w y n o sił Już połowę o g ó łu lu d n o śc i w wieku 65 1 w ię c e j l a t .
S to p ie ń zaawansowania p rocesu s t a r z e n ia s i ę lu d n o ś c i w p rze-k r o ju m ia s to -w ie ś o d z w ie r c ie d la ją n a stę p u ją c e w srze-kaźnirze-ki s t a r o
-ś c i d em o g ra ficzn ej (w %):
Rok M iasto Wieś Rok M iasto Wieś
1950 5 ,0 5 ,4 1965 6 , 6 7 ,5 •
1955 5 .4 5 ,6 1970 7 ,7 9 ,1
1960 * 5» 5 6 ,3 1975 8 ,7 1 0 ,8
P rzed staw ione w skaźniki św iadczą o szyb szych p o stęp a ch s ta r z e n ia s i ę lu d n o śc i w i e j s k i e j . Wiązać t o można z procesam i m igracyjny-m i, k tó r e w płynęły na względną s t a b i l i z a c j ę sta n u lic z e b n e g o mieszkańców w si w rozpatrywanym o k r e s ie , a przy tym w n a jm n
iej-szym s to p n iu u s z c z u p la ły one s z e r e g i lu d n o ś c i w starszym w ieku. Zarówno w m ia sta ch Jak 1 n a w si w ię k sz o ść lu d n o ś c i w s t a r
Po stęp y s t a r z e n i a s i ę l u i n o ś c i P o l e s i do roku 2000 9 szym wieku s ta n o w ił y k o b i e t y . Współczynniki f e m i n i z a c j i , c h a r a k t e r y z u j ą c e l i c z e b n ą przewagę k o b i e t k s z t a ł t o w a ł y s i ę n a s t ę p u j ą -co:
Rok M iasto Wieś Rok M iasto Wieś
1950 1 7 4 2 144,2 1965 184,3 . 141,9
1955 180,6 147,2 1970 182,4 138,1
1960 188,2 146, U 1975 177,8 135,1
Zwraca uwagę f a k t , że w całym o k r e s i e powojennym b a r d z i e j sfem inizowany j e s t s t a r s z y odłam l u d n o ś c i w m ia s ta c h , przy czym zarówno t u Jak i n a wsi w skaźniki f e m i n i z e c j i wykazują o s t a t n i o t e n d e n c j ę spadkową.
Kończąc a n a i i 2ę re tr o sp e k ty w n ą postępów p r o c e s u s t a r z e n i a s i ę lu d n o ś c i P o l s k i przejdźmy z k o l e i do p r z e d s t a w i e n i a p e r s p e k -tyw teg o p r o c e s u .
J a k wiadomo, n a j b a r d z i e j pewnym elementem prognozy demogra-f i c z n e j są dane o p r z y s z ły c h l i c z e b n o ś c i a c h ty c h osób, k t ó r e ż y-ł y Już w momencie k o n s t r u k c j i prognozy, a więc l i c z e b n o ś ć i c h b y ł a z n a n a. Zmiany w i c h l i c z b i e s z a c u j e s i ę bowiem w drodze tzw., u p o s t a r z a n i a H, t j . w o p a r c i u o z a ł o ż e n i a w o d n i e s i e n i u do p rz y -s z łe g o porządku i c h w ym ierania. Z a ło ż e n ia t e są z k o l e i ł a t w i e j -s z e do sprecyzow ania od h i p o t e z d o ty cz ą c y ch np . p ło d n o śc i lu b m i g r a c j i . P onadto, stosunkowo n ie d u ż e zmiany w n a t ę ż e n i u umie-r a l n o ś c i wśumie-ród l u d n o ś c i w sta umie-rs zy m wieku powodują, i ż przew idy-wania w tym z a k r e s i e są na ogół p e w n ie js z e n i ż w etosu n k u do m łodszych k a t e g o r i i w ieku. Wszystko t o s p ra w ia , że wyniki ko-l e j n y c h prognoz w o d n i e s i e n i u do p r z y s z ł e j l i c z b y osób w s t a r -szym wieku są do s i e b i e z b l i ż o n o .
N ie w ie lk ie r ó ż n i c e , J a k i e mogą t u w y s tą p ić , związane są z p r z y j ę ty m i z a ło ż e n ia m i w z a k r e s i e u m i e r a l n o ś c i , a ta k ż e p r z y -s z ł y c h p r z e m ie -s z c z e ń lu d n o ś c i w p r z e k r o j u m i a s t o - w i e ś .
I n a c z e j n a t o m i a s t p r z e d s t a w ia s i ę sprawa przewidywanych współczynników s t a r o ś c i . Wyrażające j e o d s e t k i z a le ż n e s ą bowiem n i e t y l k o od l i c z b y l u d n o ś c i w s ta r s z y m wieku - a l e t a k ż e od .przewidywanych l i c z e b n o ś c i in n y ch grup w ieku. Tak więc n a
war-t o ś ć war-t y c h współczynników mają wpływ z a ł o ż e n i a d o ty c z ą c e p r z y s z -ł y c h u r o d z e ń , a t e n a j b a r d z i e j z m i e n ia j ą s i ę w k o l e j n y c h progno-z a c h .
10 B arb ara Nowakowska
wyników s p i e u l u d n o ś c i г 1970 r . p r z e d s t a w i a s i ę l i c z b a i u d z i a ł l u d n o ś c i w s ta r s z y m w ieku. W tym c e l u z o s t a ł y w y k o rz y s ta n e n a -s t ę p u j ą c e oprac ow ania p r o g n o -s ty c z n e :
I . Prognoza d e m o g ra fic z n a sp o rz ą d z o n a p r z e z GUS w 1977 r . do 1990 r . w w e r s j i p o m ig ra c y J n e J , a d l a n a s t ę p n e j dekady - w wer-s j i b i o l o g i c z n e j . Ta w ł a ś n i e prognoza b ę d z i e podstaw ą d a ls z y c h a n a l i z i rozważań d o ty c z ą c y c h p r z y s z ł y c h postępów p r o c e s u s t a -r z e n i a s i ę l u d n o ś c i w P o l s c e .
I I . Prognoza d e m o g ra fic z n a b i o l o g i c z n a P o l s k i i województw n a l a t a 1971-2000, Komisja Planow ania p r z y R a d z ie M inistrów« Warszawa 1971 ( w a r i a n t podstawowy);
I I I . Prognoza s t a n u i s t r u k t u r y l u d n o ś c i 1971-2000 ' P o l s k a , GUS, Warszawa 1971 ( w a r i a n t n a j b a r d z i e j prawdopodobny);
IV . Prognoza sp o rz ą d z o n a w GUS w 1973 r . , doprowadzona do 1980 r . w w e r s j i p o m ig ra cy Jn e J, a n a l a t a 1980-2000 w w e r s j i b i o l o g i c z n e j , ’opublikow ana w R oczniku demograficznym 1973 Г • GUS, Warszawa
1973-V. Prognoza sp o rz ą d z o n a p r z e z demografów ONZ, n i e uwzględ-n i a j ą c a p r z e k r o j u m i a s t o - w i e ś , World P o p u l a ti o n P r o s p e c t s a s A s s e s s e d i n 1973, " P o p u la t io n S t u d i e s " № 60, U n ite d N a t i o n s , New York 1977 ( w a r i a n t środkow y);
V I . Prognoza sp o rz ą d z o n a w 1975 r . w GUS w w e r s j i p o m lg ra - c y j n e j - A. T r u s z c z y ń s k i , Prognoza l u d n o ś c i do 1990 r .
"Wiadomo-ś c i S t a t y s t y c z n e " 1976, n r 6 .
V I I . P ro g n o z a sporządzona w GUS na p r z e ł o m i e 1976/1977 r . w w e r s j i pomi g r a c y J n e J - M. Klimczýk, Przewidywane zmiany w s t r u -k t u r z e l u d n o ś c i w ś w i e t l e nowej prognozy do ro k u 1990, M a t e r i a -ł y k o n f e r e n c j i : “P r z e o b r a ż e n i a lu d n o śc io w e a p o l i t y k a sp o łe c z n a " I n s t y t u t G ospodarstw a S połe cz n e g o , Warszawa 26-2 8 X 1977 r .
Przewidywane l i c z e b n o ś c i i u d z i a ł y l u d n o ś c i w s ta r s z y m wieku w P o l s c e w roku 2000 według p i ę c i u k o l e j n y c h p rognoz z a w ie r a
t a b . 1 . ■ '
N i e tr u d n o d o s t r z e c » że n a jw ię k s z e r ó ż n i c e w przewidywanych l i c z e b n o ś c i a c h l u d n o ś c i w s ta r s z y m wieku w y s t ę p u j ą pomiędzy da-nymi w ykorzystyw anej w n i n i e j s z y m opracow aniu prognozy GUS a s z a -cunkami prognostycznym i sporządzonymi w 1971 r . w Kom isji P la n o -wania p rz y R adzie M in is tr ó w . N a to m ia s t w k o l e j n y c h prognozach GUS r ó ż n i c e t e są z n a c z n i e m n i e j s z e .
P o stę p y e t a r ż e n i a s i ę l u d n o ś c i P o l s k i do roku 2000 11 T a b e 1 a 1 Ludność w s ta r s z y m wieku w P o ls c e do 2000 r . Rok 2000 - l u d n o ś ć w wieku l a t P ro g -noza 50 ♦ 60 ♦ 65 ¥ w t y s . % o g ó łu lu d n o -ś c i w t y a . % o g ó łu lu d n o -ś c i w t y a . % o g ó łu lu d n o -ś c i I 11 3 39,0 2 7 ,3 6 8 9 7 ,9 16,6 5 0 6 9 ,9 1 2 ,2 I I 11 5 1 3 ,3 29*9 7 0 3 8 ,6 1 8 ,3 5 1 6 9 ,5 13 ,4 I I I 11 3 4 7 ,8 2 9 ,4 6 8 9 3 ,0 1 7 ,9 5 0 4 5 ,3 13.1 IV 11 2 4 1 ,7 2 8 ,9 6 8 3 0 ,0 17 ,6 5 0 0 9 ,7 12,9 V • ' • • • ‘ 4 9 8 1 ,0 1 2 ,5 Ź r ó d ł o : prognozy powołane w t e k ś c i e .
R o z b i e ż n o ś c i , o k t ó r y c h nowa, mają ewe ź r ó d ł o n i e t y l k o w r ó ż n y c h h i p o t e z a c h w z a k r e s i e p r z y s z ł e g o poziomu u m i e r a l n o ś c i , a l e t a k ż e w p r z y j ę c i u n i e c o i n n y c h s t r u k t u r wyjściowych (w p r o -g n o z i e I I i I I I wyniki w stęp n e, a w p o z o s t a ł y c h grognozach w y - ' n i k i o s t a t e c z n e s p i s u l u d n o ś c i z 1970 r . ) . Są one Jednak s t o s u n -kowe» n i e d u ż e , bowiem r e l a ty w n e r ó ż n i c e pomiędzy danymi wykorzy-s ty w a n e j prognozy GUS z 1977 r . a prognozą KP p r z y RM, p o d a ją c ą n a jw y ż sz e l i c z e b n o ś c i wynoszą: d l a grupy wieku 50 i w i ę c e j l a t
1,5%, a w dwu p o z o s t a ł y c h g ru p a c h wieku 2,0%. N a to m ia s t p r z e w i-dywana w p r o g n o z ie ONZ l i c z b a l u d n o ś c i w wieku 65 i w i ę c e j l a t w r o k u 2000 j e s t m n ie js z a od oszacow anej w w ym ienionej p r o g n o z ie GUS ó n i e s p e ł n a 89 t y s . t j . o 1,8%.
R óżnice w u d z i a ł a c h l u d n o ś c i s ta r s z y m wieku w y n ik a ją n i e t y -l k o z odnotowanych wyżej r o z b i e ż n o ś c i w l i c z e b n o ś c i a c h ty c h o -
s ó b , l e c z t a k ż e z p r z y j ę t y c h h i p o t e z w z a k r e s i e u ro d z e ń i co s i ę z tyra w iąże - z przewidywanych, ogólnych l i c z b l u d n o ś c i n a -s z eg o k r a j u . W p o s z c z e g ó ln y c h prognozach l i c z b ę l u d n o ś c i P o ls k i w roku 2000 o k r e ś l a a ię na poziom ie:
12 B a rb a ra Nowakowska I I I I I I IV V
Łatwo zauważyć, ż e n a j n i ż s z e o d s e t k i l u d n o ś c i w s ta r s z y m wieku w y s t ę p u ją zawsze w t e j p r o g n o z i e , k t ó r a p o d a je najw yższy s t a n z a l u d n i e n i a P o l s k i w roku 2000 ( p ro g n o z a I ) , n a jw y ż sz e z a ś d o t y c z ą t e j prognozy, k t ó r a p r e z e n t u j e w t e j m ierze n a j n i ż s z e l i c z e b -n o ś c i (p ro g -n o z a I I ) . Gdyby z a c z e r p -n i ę t e z p i ę c i u r o zp a try w a n y ch p ro g n o z l i c z e b n o ś c i osób w s ta r s z y m wieku o d n i e ś ć do prze w id y -w anej -w p r o g n o z ie I o g ó l n e j l i c z b y l u d n o ś c i P o l s k i n a ro k 2000,
t o z ró ż n ic o w a n ie wskaźników s t r u k t u r y byłoby z n a c z n i e m n i e j s z e . W p o s z c z e g ó lń y ę h g rupach wieku w s k a ź n ik i t e wahałyby s i ę w g r a -n i c a c h :
50 i w i ę c e j l a t - 2 7 ,1 - 2 7 , 7 »
60 " 1 6 ,4 - 1 6 ,9 #
65 * 12,0-12,4%
Reasumując powyższe ro zw a ża n ia można s t w i e r d z i ć , że s p o r z ą -dzone po 1970 r . prognozy d e m o g ra fic z n e s z a c u j ą p r z y s z ł e l i c z e b -n o ś c i osób w s ta r s z y m wieku -na zbliżo-nym p o z io m ie , przy czym
J e s t on n a j b a r d z i e j z b li ż o n y w k o le jn y c h prognozach GUS. To o - s t a t n i e s p o s t r z e ż e n i e p o t w i e r d z a j ą porównania danych t r z e c h p r o -gnoz, GUS sporz ą d z o n y c h w o s t a t n i c h l a t a c h . Oszacowane w n i c h l i -c z e b n o ś -c i osób w wieku poproduk-cyjnym (60 i w i ę c e j l a t k o b i e t y o r a z 65 i w i ę c e j l a t mężczyźni) na rok 1990 s ą n ie m a l i d e n t y -c z n e :
I prognoza - 5 0 3 1 ,7 t y s . t j . 1 2,9» o g ó łu l u d n o ś c i VI 4 « - 5 0 0 0 ,0 ■ t j . 1 2 ,9 » " " V II « - 5 0 3 2 ,0 • t j . 1 2,9# " "
Wolno więc s ą d z l ć j że rów nież prognozy sp o rz ą d z o n e w n a j b l i ż s z y c h l a t a c h n i e zdezawuują l i c z b o k r e ś l a j ą c y c h p r z y s z ł e l i -c z e b n o ś -c i o^sób w s ta rs z y m w ieku. T rz eb a s i ę n a t o m i a s t l i c z y ć z fa k te m , ż e prognozy t e n i e c o i n a c z e j o k r e ś l a ć będą u d z i a ł osób w s ta r s z y m wieku wśród ogółu l u d n o ś c i n a sze g o k r a j u w o k r e s i e persp e k ty w icz n y m .
O p i e r a j ą c s i ę na danych prognozy I przedstaw im y o b e c n ie p e r -41 5 4 4 ,8 t y s ,
38 ^60,7 " 38 5 9 0 ,5 " 38 9 0 8 ,2 » 39 8 4 6 ,0 "
P ostępy s t a r z e n i a s i ę lu d n o ś c i P o l s k i do roku 2000 13 spektywy p r o c e s u s t a r z e n i a s i ę l u d n o ś c i P o l s k i w l a t a c h 1975- - 2 0 0 0 . W o k r e s i e tym lu d n o ść P o l s k i zwiększy s i ę prawdopodobnie do 41 545 t y s . t j . o 21,5%. S z e r e g i l u d n o ś c i w wieku 65 i wię-c e j l a t w zrosną do 5070 t y s . ( w z r o s t o 53,4%) w 2000 r . i s t a -nowić będą 12 , 2% o g ó łu mieszkańców n a szego k r a j u .
Zwróćmy uwagę, ż e p o s tę p y p r o c e s u s t a r z e n i a s i ę l u d n o ś c i bę -dą r e l a t y w n i e s ł a b s z e n i ż w minionym 2 5 - l e c i u . S ł a b s z a b ę d z ie ta k ż e dynamika p r z y r o s t u l i c z b y osób w s ta r s z y m w ie k u . J e a t t o zw iązane z f a k te m , i ż , w s k ł a d t e j grupy wchodzić będą w o k r e s i e perspektyw icznym stosunkowo mało l i c z n e r o c z n i k i osób urodzonych w o k r e s i e I wojny ś w ia to w e j, k t ó r e p o nadto a k ty w n ie u c z e s t n i c z ą c w I I w o jn ie św ia to w ej z o s t a ł y dodatkowo u s z c z u p lo n e , a t a k ż e n i e l i c z n e r o c z n i k i osób urodzonych w o k r e s i e I I wojny ś w ia to w e j. Z n a j d z i e t o ta k ż e swoje o d b i c i e w przejściow ym zahamowaniu po-stępów p ro c e s u s t a r z e n i a s i ę l u d n o ś c i w l a t a c h o s i e m d z i e s i ą t y c h ( t a b . 2 ).
T a b e l a 2 Ludność w wieku 65 l a t 1 w i ę c e j w Ро1зсе
w l a t a c h 1975-2000 '
Rok- Ludność w wieku 65 i w i ę c e j l a t w t y s . Wskaźnik dynamiki 1975-2000 U d z ia ł wśród o g ó łu l u d n o ś c i , w % 1975 3 304,6 100,0 9 , 6 1980 3 591,0 108,7 10,0 1905 3 5 42,8 107,2 9 , 4 1990 3 9 9 3 ,6 120,8 10,2 1995 4 5 93,5 139,0 11,4 2000 5 0 6 9 ,9 153,4 12,2 Ź r ó d ł o : o b l i c z e n i a w łasne na p o d s ta w ie prognózy I . Dodajmy, ż e przejścio w e m u o s ł a b i e n i u dynamiki p r z y r o s t u l i c z b y osób w s ta r s z y m wieku tow arzyszyć b ę d z i e wyraźny w z ro s t l i c z b y d z i e c i i m ło d z ie ż y . L ic zb a osób w wieku produkcyjnym b ę d z i e w l a -t a c h o s i e m d z i e s i ą -t y c h i d z i e w i ę ć d z i e s i ą -t y c h rów nież r o s ł a , choć n i e w takim tempie • j a k i « notowano w l a t a c h s i e d e m d z i e s i ą t y c h .
S y n te ty c z n y o b ra z tych zmian i l u s t r u j ą w sp ó łc z y n n ik i ob-c i ą ż e n i a d e m ografiob-cznego l u d n o ś ob-c i w wieku produkob-cyjnym osobami w
14 Barbarą. Nowakowska w ie k u p o p r o d u k c y jn y ^ '. W l a t a c h 1 9 5 0 -1 9 7 5 w s p ó łc z y n n ik t e n w z r ó s ł z 12 do 2 0 , n a t o m i a s t w o k r e s i e p e r sp e k ty w ic z n y m u k s z t a ł t u j e s i ę na p o z io m ie : Rok W sp ó łc z y n n ik 1980 20 19 8 5 20 1990 22
Tak w ię c w o k r e s i e p e r sp e k ty w ic z n y m o c z e k iw a ć można d a l s z e g o
w z r o s t u w s p ó łc z y n n ik ó w o b c i ą ż e n i a l u d n o ś c i ą w w ie k u p o p r o d u k c y
j-nym , W arto p r z y tym p o d k r e ś l i ć , ż e p o zio m t e g o w s p ó łc z y n n ik a w
2 0 0 0 r . b ę d z i e ponad d w u k r o tn ie w y ż sz y n i ż w 19 5 0 r . Zmiany w l l c z e b n o ś c i a c h m ężczy zn i k o b i e t w s ta r s z y m w ie k u i l u s t r u j ą d a n e z a m ie s z c z o n e w t a b . 3 . / T a b e l a 3 L udność w w ie k u 6 5 1 w i ę c e j l a t w P o l s c e w l a t a c h 1 9 7 5 -2 0 0 0 wg p ł c i Ż r & d ł o : jak w t a b . 1.
W o k r e s i e perspektyw icznym l i c z b a mężczyzn w wieku 65 i w ię -c e j l a t zw iększy s i ę o 82 9 ,5 . t y s . o sób, t j . o 63,9%, a k o b i e t o 9 3 5 .8 t y s . o a ćb , t j . o 46,6%. W p o s z cz e g ó ln y c h p i ę c i o l e c i a c h ** Xuí3nd®á w wieku produkcyjnyfflt mężczyźni 1864 l a t a , k o b i e
-ty 1S-59 'lat. Rok W sp ó łc z y n n ik 1995 24 2 0 0 0 2 5 Rok Ludność w wieku 65 i w ię c e j l a t w t y s Wskaźnik dyna-m iki 1975 - 100 U d z ia ł wśród o g ó łu lu d n o ś c i d a n e j p ł c i y w % Współ-c z y n n ik f em i- n i z a c j l mężczy-źni kobi e ty
mężczy-ź n i b i e t yko- mężczy-źni b i e t y
ko-1975 1 2 9 7 ,4 2 0 0 7 ,2 100,0 1 0 0,0 7 ,8 1 4 ,3 1 54,7 1980 1 4 0 7 ,6 2 1 8 3,4 1 0 8 ,5 1 08,8 8 ,0 1 1 ,9 155,1 1985 1 382,8 2 160,0 106,'6 1 0 7 ,6 7 ,5 11,3 156,2 1990 1 5 7 4 ,5 2 419,1 121,4 1 20,5 8 ,2 12,2 153,6 1995 1 8 7 4 ,7 2 7 1 0 ,8 144,5 135,5 9 ,4 1 3 ,3 1 45,0 2000 2 126,9 2 9 4 3 ,0 163,-9 1 46,6 10 ,3 14,1 138,4
Postępy e t a r z e r . i a s i ę lu d n o ści P o l s k i do fo k u 2000 15
dynam ika zm ian l i c z b y m ężczy zn i k o b i e t b ę d z i e n ie r ó w n o m ie r n a .N a
uw agę z a s ł u g u j e n i e w i e l k i e p r z e j ś c i o w e z m n i e j s z e n i e l i c z e b n o ś c i
m ężczy zn i k o b i e t w p i ę c i o l e c i u 1 9 8 0 - 1 9 8 5 .
Z p r z y t o c z o n y c h l i c z b i w sk aźn ik ów w y n ik a , Ze dynam ika w zro
-s t u l i c z b y m ę ż c z y zn i k o b i e t b ę d z i e z n a c z n ie n i ż s z a n i ż w l a
-t a c h 1 9 5 0 - 1 9 7 5 . Tempo w z r o s t u l i c z b y m ężczyzn b ę d z i e n a t o m ia s t
z n a c z n i e w y ż s z e n i ż k o b i e t , p r z y czym r ó ż n i c e t e b ęd ą b a r d z i e j
w y ra źn e n i ż w p op rzed n im 2 5 - l e c l u , Mimo t o s t o p i e ń zaaw a n so w a n ia
p r o c e s u s t a r z e n i a s i ę lu d n o ś c i b ę d z i e n a d a l b a r d z i e j w yraźny
w śr ó d k o b i e t (1 4 ,1 % wobec 1 0 ,3 % ). Warto p o d k r e ś l i ć , ż e w koń*
c u o k r e s u p e r s p e k t y w ic z n e g o c o d z i e s i ą t y m ie s z k a n ie c n a s z e g o k r a -j u i c o siódm a m ie sz k a n k a o s i ą g n i e p r ó g s t a r o ś c i d e m o g r a f ic z n e j . O k res p e r s p e k t y w ic z n y c h a r a k te r y z o w a ć b ęd ą t a k ż e zm iany w w e w n ę tr z n e j s t r u k t u r z e s t a r s z e g o odłam u l u d n o ś c i w e d łu g w ie k u . Na s z c z e g ó l n e p o d k r e ś l e n i e z a s ł u g u j e w z r o s t l i c z b y i . u d z i a ł u n a j s t a r s z e j g ru p y - s ę d z iw y c h s t a r c ó w - C t j . o s ó b w w ie k u 8 0 i w i ę c e j l a t ) . S z e r e g i i c h k s z t a ł t o w a ć s i ę b ęd ą n a s t ę p u j ą c o !
L udność w w ie k u 8 0 l a t , L udność w w iek u 8 0 l a t
1 w i ę c e j 1 w i ę c e j
Rok % o g ó łu l u d n o ś c i Rok % o g ó łu lu d n o ś c i
L ic z b a l u d n o ś c i w w iek u 8 0 i w i ę c e j l a t z w ię k s z y s i ę w o k r e
-s i e p e r -sp e k ty w ic z n y m o 3 5 2 ,8 t y s . , t j . o 84,5% , dynam ika w
zro-s t u b ę d z i e w ię c z n a c z n ie w y ż sz a n i ż o g ó łu l u d n o ś c i w s ta r s z y m
w ie k u . Po sto su n k o w o w ysokim p r z y r o ś c i e l i c z b y o s ó b om aw ianej
g ru p y w k o l e j n y c h t r z e c h 5 - l e c i a c h , n a s t ę p n e c h a r a k te r y z o w a ć s i ę
b ę d z i e ' wyraźnym sp a d k iem t e g o p r z y r o s t u , a o s t a t n i e - p r z y n i e
-s i e b e z w z g lę d n y u b y te k l i c z b y o s ó b w w iek u 8 0 i w i ę c e j l a t .
Rów-n i e ż 1 w tym p rzyp ad k u d a j ą o s o b i e zn ać k o n se k w e n c je obydwu
wo-j e n ś w ia to w y c h . Wolno Jednak s ą d z i ć , ż e z wo-j a w is k o t o ma c h a r a k t e r
p r z e j ś c i o w y , bow iem pó 2000 r . g r a n i c ę 8 0 l a t p r z e k r a c z a ć 'b ę d ą l i -c z n i e j s z e j u ż r o -c z n i k i o s ó b u r o d z o n y -c h w o k r e s i e m ięd zyw ojen n ym .
Wśród o só b w w ie k u 80 i w i ę c e j l a t z d e c y d o w a n ie p r z e w a ż a ją k o b i e t y , jed n a k w o k r e s i e p e r sp e k ty w ic z n y m w s p ó łc z y n n ik f e m i n i -z a c j i z m n ie js z y s i ę z 231 w 1975 r . do 197 w rok u 2 0 0 0 . Tak t y 3 . w w iek u l a t 65 i w i ę c e j t y s . w w le k u * l a ť č>5~ ~T w ię c e j 1 9 7 5 4 1 7 ,7 1 2 ,6 1980 5 3 2 ,5 1 4 ,8 1 9 8 5 6 4 8 ,3 1 8 ,3 1990 7 7 1 ,1 1995 8 0 2 , 6 2 0 0 0 7 7 0 ,5 19,3 17,5 1 5. 2
16 8:1рЬ;лга üowshovska
więc s y s te m a t y c z n i e w z r a s ta ć b ę d z ie - li c z b a mężczyzn
dożywają-cych sę d z iw e j s t a r o ś c i . .*
W d w u d z i e s t o p i ę c i o l e c i u 1950-1975 dynamika w z ro s tu l i c z b y o- sób w s ta r s z y m wieku b y ła z n a c z n ie wyższa w m ia s ta c h n i ż na w s i. W p e rs p e k ty w ie dalszemu w zrostow i t e j grupy osób w m ia s ta c h t o
-5 *
warzyszyć b ę d z ie spadek l i c z e b n y na wsi . Świadczą o tym l i c z b y Zawarte w t a b . 4 .
T a b e l a 4 Ludność w wieku 65 i w ię c ej l a t w P o ls c e w l a t a c h 1975-1990
w p r z e k r o j u m ia s to - wieś Rok Ludność w wieku 65 i w i ę c e j l a t w t y s . Wskaźnik dynamiki 1975 - 100 U dział wśród o g ó łu .ludno-ś c i w % Współczynnik f emini г а с J i m i a s t o . w ie ś mia3to w ieś m ia sto w ieś m ia sto w ie ś
1975 1 6 6 1,8 1_642,8 100,0 100,0 8 ,.7 10,8 178 135 1980 1 9 08,6 1 6 8 2 ,4 ' 114,9 102,4 9,1 1 1 ,2 174 137 1985 2 0 2 9 ,2 1 513,6 122,1 92, 1 8 ,9 10,2 170 139 1990 2 503,5 1 490,1 150,6 9 0 ,7 10 ,1 10,4 161 143 Ź r ó d ł o : Jak w t a b . 1. W l a t a c h . 1975-1990 w m ia s ta c h l i c z e b n o ś ć r o z p a try w a n e j g r u -py zwiększy s i ę o 8 4 1 ,7 t y s . osób, t j . o 50,6%, n a t o m i a s t na wsi z m niejszy s i ę o 152,7 t y s . o s ó b , t j . o 9,3%.
•W o k r e s i e perspektywicznym obserwować więc będziemy spadek bezw z g lę d n ej l i c z b y l u d n o ś c i w s ta r s z y m wieku na w s i . Ten nowy r y s przem ian w s t r u k t u r z e d e m o g r a fic z n e j wsi b ę d z ie r e z u l t a t e m napływu do t e j gru p y roczników , k t ó r e w o k r e s i e in te n s y w n e j i n -d u s t r i a l i z a c j i u s z c z u p lo n e z o s t a ł y p r z e z masowe m ig r a c j e do m i a s t . Wyrazem o p isa n y c h zmian w l i c z b i e l u d n o ś c i b ę d z ie . ta k ż e zróżnicow ana dynamika postępów p r o c e s u s t a r z e n i a s i ę l u d n o ś c i w m i e ś c i e i na w s i .
W l a t a c h 1975-1990 u d z i a ł osób w s ta rs z y m wieku wśród ogó-к
y Horyzont czasowy prognozy ograniczam y w tym przypadku do 1990 r . , gdyż do tego o k r e s u prognoza GUS opracowana J e s t w w e r s j i p o m lg r a c y j n e j, a więc ma c h a r a k t e r r e a l i s t y c z n y .
Postępy s t a r z a u l a aiy l u d n o ś c i P o l s k i do roku 2000 17 ł u mieszkańców m i a s t i wsi zw iększy s i ę z 8 , 7 » do 10 ,1 » , n a t o -m i a s t n a wsi z -m n ie js z y s i ę z 10 , 8» do 1 0 ,4 » .
Zarówno w minionym 2 5 - l e c i u j a k i w o k r e s i e perspektyw icznym s t o p i e ń s fe m in iz o w a n ia l u d n o ś c i b y ł i b ę d z ie wyższy w m ia s ta c h n i ż na w s i • Dane p ro g n o s ty c z n e w sk a z u ją n a s t a ł y spadek
współ-czynników f e m i n i z a c j i l u d n o ś c i m i e j s k i e j , n a t o m i a s t n a wsi wy-s t ą p i wy-s t a ł y , choć n i e w i e l k i i c h w z r o s t .
V r e z u l t a c i e p o s tę p u j ą c e g o p r o c e s u u r b a n i z a c j i c o r a z więk-s z a c z ę ś ć l u d n o ś c i w więk-s ta r więk-s z y m wieku koncentrować a i ę b ę d z ie w m i a s t a c h . J e ż e l i w 1975 r . połowa p o p u l a c j i s t a r s z e j wiekiem z a m ie s z k iw a ła w m i a s t a c h , t o w 1990 r . p r o p o r c j a t a wyniesie dwie t r z e c i e .
Naszkicowane wyżej t e n d e n c j e postępów p r o c e s u s t a r z e n i a s i ę l u d n o ś c i P o ls k i s k o n fro n tu je m y z s y t u a c j ą w in n y c h k r a j a c h .
W roku 1970 lu d n o ść ś w i a ta w y n o s iła 3610 min osób, z czego osoby w wieku 65 i w i ę c e j l a t s ta n o w ił y 5 , 5», a więc i c h l i c z -bę oszacować można na około 199 m in.
Najnowsza prognoza rozw oju l u d n o ś c i ś w i a ta sp o rz ą d z o n a p r z e z demografów ONZ p r z e w id u je w 2000 r . z a l u d n i e n i e ś w i a ta na po-zio m ie 6254 min, z czego lu d n o ść w wym ienionej w yżej g r u p i e w ie-ku sta n o w ić ma 6 , 3 » , t j , p k . 400 toin o s ó b .
J e ś l i więc og ó ł l u d n o ś c i ś w i a t a powiększy s i ę w o k r e s i e p e r -spektywicznym o 73» t o l i c z b a l u d n o ś c i w s ta r s z y m wieku u l e g n i e p o d w o je n iu .
W 1970 r . lu d n o ść w r e g i o n a c h r o z w i n i ę t y c h s t a n o w i ł a 30» o- g ó ł u l u d n o ś c i ś w i a t a , a 70» p r z y p a d ło ria r e g i o n y r o z w i j a j ą c e S i ę . Odsetek l u d z i s t a r y c h w y n o sił w pierwszym przypadku 9 , 6» , w drugim - 3 , 7 » . W 2wiązku z tyra l i c z b a l u d z i s t a r y c h w r e g io n a c h r o z w i n i ę t y c h 1 r o z w i j a j ą c y c h s i ę j e s t z b l i ż o n a 1 wynosi odpo-w ie d n io ok . 105 min i 94 min.
W roku 2000 u d z i a ł l u d n o ś c i z a a iie s z k u ją c e j r e g i o n y ro z w i-n i ę t e zm niejsz y s i ę do o k . 2 2 ,0 » . Spośród 394 min l u d z i s t a -ry c h re g io n y r o z w i n i ę t e s k u p ia ć będą o k . 164 min, a r o z w i j a j ą c e
s i ę - 250 m in. '
Kontynentem wyróżniającym s i ę najwyższym stopniem zaawanso-wania s t a r o ś c i d e m o g r a f i c z n e j J e s t E uropa. Ludność te g o
kority-^ World P o p u l a t i o n P r o s p e c t s a s A sse ssed i n 1973, " P o p u la t io n S t u d i e s " , No 60, U n ite d N a t i o n s , New York 1977.
18 Barbara N owak owak;»
n e n t u s t a n o w i ł a w 1970 r . z a le d w ie 12,79í l u d n o ś c i ś w i a t a , a l e z a m ie s z k u ją c a t u p o p u l a c j a l u d z i s t a r y c h s t a n o w i ł a 26,39í o g ó łu osób w wi^łku 65 i w i ę c e j l a t na ś w i e c l e . W roku 2000 lu d n o ść Europy sta n o w ić b ę d z ie 8 , 6# o g ó łu l u d n o ś c i á w i a t a . U d z ia ł l u -d z i s t a r y c h wśró-d mieszkańców t e g o k o n ty n e n tu zw iększy s i ę z 11,4% w 1970 r . do 13,5% w 2000 r .
W 1970 r . w E u r o p ie najw yż sz e o d s e t k i l u d n o ś c i w wieku 65 l a t . i w ię c e j występowały w k r a j a c h z a c h o d n ic h . Maksymalne wskaź-n i k i b y ł y u d z ia łem wskaź-n a s t ę p u j ą c y c h krajów*. NRD - 15,5%, A u s t r i a - 14,1%, F r a n c j a - 13,4%, RFN - 13,2%. Z d r u g i e j s t r o n y , n a jn i ż s z y m i współczynnikami s t a r o ś c i c ha-r a k t e ha-r y z o w a ł y s i ę n a s t ę p u j ą c e państwas A lb a n ia - 4,4%, J u g o s ł a -wia - 7,8%, P O L S K A - 8,4%, Rumunia - 8 , 6%, I s l a n d i a - 8,9% .
Wypada więc z a zn a c z y ć , ż e j e d y n i e dwa państw a e u r o p e j s k i e cechow ały s ię * niższym o d s e tk ie m l u d n o ś c i w s ta r s z y m wieku n i ż P o l s k a . i
J a k p r z e d s t a w ia ć s i ę b ę d z ie s y t u a c j a pod tym względem w , 2000 r . ? Zgodnie z przewidywaniami demografów ONZ maksymalne od-s e t k i l u d n o ś c i w wieku 65 l a t i w i ę c e j s i ę g a j ą c e l u b p r z e k r a -c z a j ą -c e 15%, w y s t ą p ią w n a s t ę p u j ą c y c h k r a j a c h : G r e c ja - 17,0%, Luksemburg - 16,0%, B u ł g a r i a - 15,0%, Węgry - 15,0%. Dodajmy, że w 1970 r . . w a r t o ś c i a n a lo g i c z n y c h współczynników s t a r o ś c i w ty ch k r a j a c h w ynosiły odpow iednio: 11,2%, 12,5%. 9 . 6% i 11,69i, a w ięc n a ogół z b l i ż o n e b y ły do ś r e d n i e g o w skaźnika e u r o p e j s k i e g o wynoszącego wówczas 11,4%.
J e s t r z e c z ą c h a r a k t e r y s t y c z n ą , że żaden z k rajó w , k t ó r e w 1970 r . cechowały s i ę najwyższymi współczynnikami s t a r o ś c i n i e z n a l a z ł s i ę w powyższym z e s t a w i e n i u .
Tak więc w NRD w sp ó łc zy n n ik t e n o b n iży s i ę w 2000 r . praw-dopodobnie do 13,6%, p rzy czym t r z y n a ś c i e I n n y ch państw cecho-wać s i ę b ę d z ie wyższym poziomem t e g o w sp ó łc z y n n ik a . ' Również w A u s t r i i o d s e te k l u d n o ś c i w wieku 65 1 w i ę c e j l a t zm niejsz y s i ę do 13,8%, we F r a n c j i n i e z n a c z n i e w z ro ś n ie o s i ą g a j ą c pofciom 13*74 p o dobnie w RFN, g d z i e w y n i e s ie 14,6%. W szy stk ie wyinienione t u k r a j e c h a ra k te r y z o w a ć s i ę będą n i e c o wyższymi współczynnikami s t a r o ś c i n i ż ś r e d n i d l a Europy, k t ó r y w 2000 r . w y n ie s ie 13,5%.
J e ż e l i w 1970 r . w , d z i e s i ę c i u k r a j a c h e u r o p e j s k i c h o d s e te k l u d n o ś c i -w wieku 65 i w i ę c e j l a t k s z t a ł t o w a ł s i ę na poziom ie
Postępy B t a r z a n i a s i ę lu d n o ś c i P o l s k i do roku 2000 19 niższ y m n i ż 10%, t o w 2000 r . b ę d ą t y l k o t r z y t a k i e k r a j e : A l-b a n i a - 5,2%, I r l a n d i a - 9,7%, I s l a n d i a - 9,8%. A lb a n ia i I s -l a n d i a , mimo pewnego w z r o s tu współczynników, n a d a l p o z o e t a j ą w g r o n i e państw e u r o p e j s k i c h c e c h u j ą c y c h s i ę n a jn i ż s z y m stopniem zaawansowania p r o c e s u s t a r z e n i e s i ę l u d n o ś c i . Do grupy t e j do-c h o d z i I r l a n d i a , g d z i e w l a t a c h 19702000 w spółczynnik t e n u l e -g n i e o b n i ż e n i u z 11,2% do 9,7%.
Poza wymienionymi, dwa i n n e k r a j e : J u g o s ła w i a (11,4%) i Ho-l a n d i a ( 1 1 , 9%) c h a r a k t e r y z o w a ć s i ę będą niższ ym i w sp ó łc zy n n ik a -mi s t a r o ś c i n i ż P o l s k a , w k t ó r e j - zgodnie z szacunkami ONZ - o d s e t e k l u d n o ś c i w wieku 65 i w i ę c e j l a t o s i ą g p i e 12,5%. J e ś l i w ięc w 1970 r . t y l k o dwa k r a j e ( A l b a n i a i J u g o s ł a w i a ) wykazywa-ł y n i ż s z y poziom s t a r o ś c i d e m o g r a f i c z n e j n i ż P o l s k a , to w 2000 r. i c h l i c z b a zwiększy s i ę do p i ę c i u : A l b a n ia , I r l a n d i a , I s l a n d i a , J u g o s ł a w i a , H o la n d ia .
Mimo w yrainych postępów p r o c e s u s t a r z e n i a s i ę l u d n o ś c i P o l-s k i w l a t a c h 1970-2000, k r a j n a s z w dalszym c i ą g u pozostawać b ę d z ie w g r u p i e państw e u r o p e j s k i c h c h a r a k t e r y z u j ą c y c h s i ę s t o -sunkowo n i s k i m i , niższ ym i n i ż p r z e c i ę t n i e w E u r o p ie , w spółczyn-nikam i s t a r o ś c i d e m o g r a f i c z n e j .
i
Przeprowadzona a n a l i z a przewidywanych do 2000 r . zmian w s y -t u a c j i d e m o g r a fic z n e j l u d n o ś c i w s ta r s z y m wieku o r a z j e j m ie js c a w s t r u k t u r z e d e m o g r a fic z n e j s p o łe c z e ń s tw a p o l s k i e g o s k ł a n i a do p o d k r e ś l e n i a n a s t ę p u j ą c y c h faktów :
- w momencie wyjściowym prognozy (1975) s z e r e g i l u d n o ś c i w wieku 65 i w i ę c e j l a t l i c z y ł y ponad 3 m il io n y , w l a t a c h 1975- -2000 grupa t a zwiększy s i ę o 53% i p r z e k r o c z y 5 m ilionów osób;
- w o k r e s i e perspektyw icznym s z e r e g i k o b i e t w s ta r s z y m wieku w z r a s t a ć będą w o l n i e j n i ż mężczyzn, a e fe k tem t y c h zmian b ę d z ie s y s te m a ty c z n y spadek współczynników f e m i n i z a c j i ;
- w roku 2000 co d z ie s ią ty * m ę ż c z y z n a i co siódma k o b i e t a za-l i c z a ć s i ę b ę d z ie do l u d n o ś c i w s ta r s z y m wieku;
s z c z e g ó l n i e dyna m ic znie powiększać s i ę b ę d z ie g ru p a s ę d z i -wych s ta r c ó w , k t ó r e j l i c z e b n o ś ć zw iększy s i ę z 400 t y s . w
1975 r . do n iem a l 800 t y s . w 2000 r . J w g r u p i e t e j b ę d z ie dwu-k r o t n i e w i ę c e j dwu-k o b i e t n i ż mężczyzn;
- p r z y r o s t l u d n o ś c i w s ta r s z y m wieku był i b ę d z i e n a d a l s z y -b s z y w m ia s ta c h n i ż na w si; J e d n o c z e ś n ie w l a t a c h o s i e m d z i e s i ą
-20 B arbara Nowakowska
t y c h p rz e w id u je s i ę zahamowanie postępów p r o c e s u s t a r z e n i a s i ę l u d n o ś c i w i e j s k i e j ;
- p r z e w id u j e s i ę ta k ż e p o s t ę p u j ą c ą u r b a n i z a c j ę l u d n o ś c i w s ta r s z y m wieku} o i l e w 1975 r . połowa s p o ś ró d n i e j zam ieszkiw a-ł a na w s i, t o w 1990 r . m ia s ta s k u p ia ć będą dwie t r z e c i e o g ó łu osób w tym w ieku.
Porównanie s t o p n i a zaawansowania p r o c e s u s t a r z e n i a s i ę l u d -n o ś c i i Jego p r z y s z ł y c h postępów w P o ls c e o r a z w innych k r a j a c h e u r o p e j s k i c h w s k a z u je , i ż mimo w y ra in e g o n a s i l e n i a te g o p r o c e s u w p e rs p e k ty w ie do r o k u 2000 k r a j n a s z w dalszym c i ą g u p o z o s t a -wać b ę d z ie w g r u p i e państw c h a r a k t e r y z u j ą c y c h s i ę stosunkowo n i -s k im i , n iższ y m i n i ż p r z e c i ę t n i e w E u r o p ie współczynnikami s t a -r o ś c i d e m o g -r a f i c z n e j .
B a r b a ra Nowakowska
FORECAST OF THE POPULATION’ S AGING PROCESS IN POLAND TILL 2000
. , . 4 ‘ '
The a r t i c l e a n a l y z e s t h e demographic f o r e c a s t i n th e a r e a o f th e p o p u l a t i o n ' s a g in g p r o c e s s I n P o la n d . There a r e d i s c u s -s e d i n i t th e p r e d i c t e d c h a n g e-s i n t h e number o f t h e p o p u l a t i o n aged 65 and more, and i t s s t r u c t u r e a c c o r d in g to s e x , a g e , " and t h e d w e l li n g p l a c e ( to w n - c o u n t r y ) . The a n a l y s i s o f t h e p r o g r e s -s i v e p r o c e -s -s o f ' t h e p o p u l a t i o n ’ s a g in g a s p r e d i c t e d f o r t h e f u -t u r e i s p re c e d e d by -t h e e s -t i m a -t i o n o f t h i s phenomenon i n th e p a s t , i . e . o v e r th e y e a r s 1950-1975.
• The e n t i r e a n a l y s i s i s c l o s e d w i t h a com parison betw een th e d e g re e o f p r o g r e s s i n th é a g in g p r o c e s s o f P o l a n d 's p o p u l a t i o n and th e p r e d i c t e d s i t u a t i o n i n o t h e r c o u n t r i e s .