The most important directions of the development of Qua ternary studies are focused on actual tren ds of the world science as well as on problems related to national economy. In the development of the Quaternary stratigraphy and palaeogeography a parallel application of several methods developed in particular disciplines is necessary. Among others should be menti6ned paleoclimatology, geochronology ( development of isotope chronometry, ther-moluminescence method, dendrochronology), palaeobo-tany with palaeoecology, palaeozoology, palaeopedology and archaeology. Detail study of the palaeogeography of the Holocene and the last cold stage (Vistulian) should serve on the one hand as an actualistic model for the re-construction of older pleistocene stages, and on the other, as a base for the forecasting of the environmental changes due to human impact. Moreover, it has a great input in solving the problems of the natural resources protec-tion and environmental conservaprotec-tion.
In a close connection with the basie research program, there are practical problems, as studies on the genesis and distribution of mineral resources (gravels, ceramic clays, lacustrine chalk:, . peat, diatomite), examination of Quaternary sediments as groundwater reservoirs and diffe-rentiation of ground properties for constniction purposes. Of a great importance in also the intensyfication of detail and general geological and geomorphological mapping as
a
background for planning in local and regional scale.PE3K)ME
KoM1>1TeT AnR 1>1ccneA0BaH1>1R YeTsepT"14HO~ c1>1cTeMbl no.nbCKO~ AKaAeM"1"1 HayK nepeA Ili KoHrpeccoM no.nb-CKO~ HayK1>1 pa3pa6oTan oueHKY cospeMeHHoro cocToRH"1R
"1CC.neAOBaH"1~ YeTBepT"14HO~ C"1CTeMbl B no.nbwe "1 Ha-npas.neH"1R "1X Aa.nbHe~wero pa3B"1T"1R B CBR3"1 c r.naBHblM"1 TpeHAaM"1 M"1pOBO~ HayK"1, a TaK>t<e c noTpe6HoCTRM"1 Ha
-pOAHOro X03R~CTBa.
.LJ.nR npas1>1.nbHOro pa3B"1T"1R "1CC.neAoBaH"1~ B o6.naCT"1 CTpaT1>1rpacp1>11>1 ocaAKOB "1 na.neoreorpacp1>11>1 YeTsepT"14-HO~ C"1CTeMbl Heo6XOA"1MO np1>1MeHeH1>1e KOMnneKCHblX "1CCneAoBaH"1~ c "1CnO.nb30BaH"1eM TaK"1X A"1CU"1n.n"1H, KaK na.neoK.n1>1MaTo.nornR, reoxpoHonornR (pa3B"1T"1e "130Ton-Ho~ xpoHoMeTp"1"1, TepMomoM1>1HecueHTHoro MeToAa, AaH-Apo.norn1>1), na.neo6oTaH"1K"1 BMecTe c na.neo3Ko.norne~. na.ne0300.nor1>1"1, naoeoneAo.nor"1"1, apxeo.nor"1"1 "1Tn. noA-po6Hoe 1>13yYeH1>1e nocneAHero xonoAHoro Rpyca (B1>1cTy.nb-RH) "1 ronoueHa RB.nRl-OTCR MOAe.nbl-0 AnR peKOHCTpyKU"1"1 60.nee ApeBH"1X "1HTepsa.noB n.ne~CTOUeHa, a TaK>Ke 6YAYT OCHOBO~ AnR nporHornpoBaH"1R 3BO.nl-OU"1"1 cpeAbl B yc.no-B"1RX BCe 60.nbwero B.n"1RH"1R X03R~CTBeHHO~ AeRTe.nb-HOCT"1 Ye.noseKa. 111ccneAOBaH"1R YeTsepT"14HO~ C"1CTeMbl "1Mel-OT TaK>Ke 60.nbwoe 3Ha4eHHe AnR peweHHR MHOr"1X sonpocos B 06.nacTH oxpaHbl cpeAbl "1 np1>1pOAHblX 3a-nacos.
B TeCHo~ CBR3H c oCHOBHblMH "1CcneAoBaH"1RM"1 AOn>KHO np0"1CXOA"1Tb pa3BHTHe npaKT"14eCKHX "1CCneAOBaHH~. TaK"1X KaK "13yYeH1>1e reHe31-1ca 1-1 pacnpocTpaHeHHR cKanbHoro CblpbR (rpaBH~. KepaMH4eCKHe rnHHbl, 03epHbl~ Men, Topcp, AHaTOMHT), pa3BeAKa 6acce~HOB H Ko.n.neKTOpOB nOA3eMHblX BOA B 4eTsepTH4HblX oCaAKax, HCnb1TaH1-1e 3aB"1CHMOCTH TeXHH4eCKHX CBO~CTB rpyHTOB OT reHe31-1ca ocaAKOB. Heo6xoAHMO~ RB.nReTCR TaK>t<e 1>1HTeHc1-1cp1-1KaU1>1R AeTa.nbHblX KapTorpacp1-14ecK1-1x pa6oT, KaK reo.norn4ec-K1>1x TaK "1 reoMopcpo.nornYeCKHX AnR noTpe6HoCTe~ npo-CTpaHCTBeHHoro nnaH"1poBaH"1R.
LESZEK BOJARSKI
Instytut Geologiczny
NOWE
ZLOŻEROPY NAFTOWEJ W WIERCENIU
DOKUMENTUJĄCYMRUDY MIEDZ
I
W skrajnie NW części Legnicko-Głogowskiego Okręgu
Miedziowego w wyniku opróbowania cechsztyńskiego po-ziomu dolomitu głównego nawiercono nowe wartościowe złoże ropy naftowej Borowiec. Jest to kolejne złoże węglo
wodorów odkryte przez Instytut Geologiczny w otworach
poszukujących i dokumentujących surowce stałe w zachod-niej części monokliny przedsudeckiej. Dzięki konsekwentne-mu i kompleksowekonsekwentne-mu badaniu wszystkich surowców po-tencjalnych występujących w profilu dane.go wiercenia uzyskano: 1 złoże ropy naftowej, 2 złoża ropy z czapą gazową, 3 złoża gazu ziemnego oraz w kilku otworach
przypływy o wartości nieprzemysłowej.
Po raz pierwszy w Polsce w otworach poszukujących
sole potasowe odkryto w 1964 r., złoże gazu ziemnego
Otyń, z którego wydobyto 41 mln m3 gazu i 105 OOO t ropy naftowej, aktualnie eksploatujące 9-12 t/d, następ
nie w 1974 r. złoże ropy z czapą gazową Lelechów, gdzie dotychczas wydobyto 5500 t z 40 OOO t zatwierdzonych zasobów oraz w otworze Przyborów IG'-3 uzyskano
nie-przemysłowy przypływ, wydobywając ok. 7 t ropy nafto-wej (1, 4).
W omawianej zachodniej części monokliny przedsudec-kiej, w rejonie Góra - Głogów, w otworach Instytutu
12
UKD 553.98.04: 550.822. 7: 553.43: 551.7.36.3: 552.543(438-35Borowiec)
Geologicznego poszukujących cechsztyńskich rud miedzi odkryto w latach 1978 - 1980 w czerwonym spągowcu złoża gazu ziemnego: Lipowiec, Dryżyna - Szlichtyngowa i Grochowice (2, 3). W ślad za tymi wynikami Instytutu Geologicznego przedsiębiorstwa górnictwa naftowego i ga-zownictwa doprowadziły do odkrycia dużych złóż gazu ziemnego Żuchlów i Wilków.
Odkryte złoża występowały bardzo blisko (od kilku do kilkunastu _kilometrów) od obszarów dokumentujących złoża rud miedzi, co stworzyło problem zagrożenia
przy-szłych kopalni miedzi. Rozwiązanie tego zagadnienia po-wierzono Pracowni Metodyki Opróbowania Zakładu Geo-logii Złóż Ropy i Gazu Instytutu Geologicznego, która od 1980 r., prowadziła prawie we wszystkich pozostałych
do odwiercenia otworach regularne badania próbnikiem
złoża poziomów dolomitu głównego i czerwonego spągowca.
W październiku 1985 r., w konsekwen·cj(;Sy~t~mątycz
nego opróbowania, odkryto nowe złoże
·
r'Ópy
'n~ftbwej Borowiec. Przy zastosowaniu wielu metod opróbowania uzyskano przemysłowy ·przypływ ropy w otworze S-486 Borowiec położonym w NW części obszaru Głogów III,dokumentującym rudy miedzi w kat. C2• Otwór zlokali-zowany został 12 km na E od Nowej Soli.
Dokumentowaniem złóż rud miedzi zajmuje się zespół
pod kierunkiem mgr inż. S. Drozdowskiego, a obecnie
inż. E. Janika z Przedsiębiorstwa Geologicznego we Wrocła
wiu. Wykonawcą wierceń jest Przedsiębiorstwo Robót
Wiertniczych Wrocław. Otwór zlokalizowany był w siatce
wiertniczej rozpoznającej rudy miedzi w kat.
c2
i w tejsytuacji odkrywcze znaczenie ma tu prawidłowo
zaprojekto-wane opróbowanie, które doprowadziło do odkrycia złoża
ropy naftowej. W przypadku zaniechania badań złożow
wych otwór byłby zlikwidowany. Opróbowanie otworu
prowadziła Pracownia Metodyki Opróbowania pod kie-runkiem dr L. Bojarskiego.
Tymczasowy profil stratygraficzny otworu Borowiec
wg J. Millera i E. Janika przedstawia się następująco:
0,0 30,0 m czwartorzęd,
282,0 m trzeciorzęd,
454,0 m wapień muszlowy,
577,0 m ret,
910,0 m pstry piaskowiec środkowy,
1150,0 m pstry piaskowiec dolny, 1646,5 m cechsztyn, w tym - 1197 m Z4, 1279,7 m Z3, 1349,o
z2'
1646,5 Z1, 1648 m biały spągowiec,1656 m czerwony spągowiec (koniec wiercenia).
Poziom roponośny dolomitu głównego cechsztynu
wy-stępuje w głębokości 1332 - 1346,8 m i wykształcony jest
w sposób następujący: ·
1332 - 1335 m dolomit jasnoszary o odcieniu beżowym,
krystaliczny z oczkami anhydrytu, spękany
pod kątem 85-90°,
1335 -1341 m dolomit szary, skrytokrystaliczny, silnie
za-ilony, z oczkami anhydrytu, spękania pod
kątem 85-90° zabliźnione kalcytem,
poce-nie się rdzenia ropą· naftową,
1343 - 1346,6 m dolomit ciemnoszary i jasnoszary z
oczka-mi anhydrytu, z laoczka-minaoczka-mi ilastyoczka-mi, 1 spęka
nie pod kątem 90°.
Własności zbiornikowe dolomitu wg oceny
makrosko-powej były raczej słabe i związane ze szczelinowatością
skały. Opróbowanie otworu rozpoczęto na nawierceniu
stropu dolomitu głównego, w trakcie wiercenia zbadany
został on dwuetapowo przy następującym stanie technicz-nym otworu:
rury </J 244,5 mm - 300 m,
rury </> 168,3 mm - 1319 m.
Po nawierceniu stropu dolomitu głównego zbadano
próbnikiem Halliburtona poziom 1319 - 1336 m
stwierdza-jąc objawy gazu palnego. Przy zamkniętej głowicy próbnika
po 60 min. ciśnienie wzrosło do 1 MPa. Po odwierceniu
następnych kilku metrów zbadano łącznie poziom 1319
-1344 m uzyskując słaby przypływ gazu, zaznaczony
wzros-tem ciśnienia na głowicy do 2,9 MPa.
Według interpretacji krzywej ciśnienia dennego
prze-prowadzonej przez mgr inż.
z.
Majewskiego i mgr W.Dąbka poziom dolomitu głównego charakteryzował się słabymi właściwościami zbiornikowymi. W okresie
przy-pływu stwierdzono 400 1 płuczki ze śladami ropy naftowej
(0,5 litra), co było podstawą do zaprojektowania zabiegu
kwasowania, w celu intensyfikacji przypływu. Dozór
opróbowania w terenie Śprawował st. techn. geolog Z.
So-wiński.
Zgodnie z projektem opracowanym przez dr L.
Bojar-skiego odwiercono otwór do planowanej głębokości,
zbada-no próbnikiem poziom czerwonego spągowca i
zlikwido-wano otwór od głębokości 1656-1360 m udostępniając
poziom dolomitu głównego do zabiegu kwasowania. Po
uzbrojeniu otworu w filtr </> 4 1/2" (1350-1328 m) w rurki
wydobywcze </> 2 3/8" zapuszczone do głębokości 1343 m
i głowicę eksploatacyjną 17 X 1985 przeprowadzono zabieg kwasowania zgodnie z projektem dr L. Bojarskiego przy
użyci u 18 m 3 cieczy kwasującej (14 % H Cl
+
formalina+
kwas octowy). Chłonność złoża uzyskano przy 17 MPa
i przy takim ciśnieniu wtłoczono kwas w skały dolomitu
głównego. Po 1 godz. oczekiwania na przereagowanie
cieczy ciśnienie głowicowe spadło z 17 MPa do 7 ,8 MPa.
Po otworzeniu głowicy z otworu intensywnie wypłynęło
kilka m3 wody i cieczy kwasującej, a nastęł.m~~ pojawiła
się ropa naftowa.
Zabieg kwasowania spełnił zadanie, zwiększając
prze-puszczalność szczelin, co umożliwiło uzyskanie przypływu
o wartości przemysłowej. N as tęp nie pod kierunkiem Pra-cowni Metodyki Opróbowania Instytutu Geologicznego
przeprowadzono syfonowanie oczyszczające złoża
okreso-wo odpuszczając następujące ilości ropy naftowej.
17 X 85 r. - 16,5 m3 ropy w 2 godz. 40 min. - pełny
przelot rurek,
18 X 85 r. - 20,5 m3 ropy w 4 godz. - pełny przelot
rurek,
19 X 85 r. - 12,5 m3 ropy w 3 godz. - niepełny
prze-lot rurek,
20 X 85 r. - 13,8 m3 ropy w 8 godz. 20 min. - zwężka
</> 4 1/2" mm,
21 X 85 r. - 39,4 m3 ropy w .24 godz. - zwężka </>
6 mm,
22 X 85 r. - 24, 1 m3 ropy w 20 godz. - zwężka </>
5 mm,
24 X 85 r. - 7,6 m3 ropy w 30 min. - pełny przelot
rurek,
27 X 85 r. - 24,5 m3 ropy w 3 godz. - pełny przelot
rurek.
Ogółem wydobyto z otworu 155~1 m3 ropy naftowej
w ciągu 63 godz. Analizując ilości ropy uzyskane przy
różnych zwężkach stwierdzono tendepcję do stabilności wydajności przy dość niskich ciśnieniach w rurkach
wy-dobywczych od 0,8 do 0,12 MPa, zdolność produkcyjną
złoża można będzie określić dopiero po kilkumiesięcznej
próbnej eksploatacji. ·Na podstawie wykonywanych
do-tychczas pomiarów z otworu S-486 prawdopodobnie będzie
można wydobywać ropę naftową w ilości od 15 do 22 t/d.
W dniu 23 X 85 r. komisyjnie uznano, że z otworu
uzyskano przypływ ropy naftowej o wartości przemysłowej,
a złoże ropy naftowej Borowiec przekazano do eksploatacji
Zielonogórskiemu Zakładowi Górnictwa Nafty i Gazu.
Skład ropy naftowej jest korzystny i przedstawia się następująco:
gęstość 0,856 g/cm3; lepkość - 2,4; brak H 2S,
punkt stygnięcia 0°C (niska parafinowa),
17,8% frakcji bezynowej, 20,2% frakcji naftowej.
Złoża ropy naftowej w dolomicie główn.ym są niezwykle
trudne do odkrycia, ponieważ związane są na ogół ze
strefami spękań II i III rzędu.
Zdaniem autora powinno się obecnie rozpocząć
pene-trację strefy wyznaczonej przez złoża ropy · Lelechów,
Otyń, otwór Przyborów IG-3 z nieprzemysłowym
przy-pływem ropy, Borowiec i dalej na Edo Głogowa; Ze wzglę
du na ogromne trudności z wykryciem stref dyslokacyjnych
niższego rzędu, z którymi mogą być związane złoża ropy
w dolomicie głównym, należy się spodziewać występowania
w tym poziomie jeszcze bardzo dużo złóż o średnich lub
małych zasobach, które dotychczas nie zostały wykryte.
Odkrycie nowego złoża ropy naftowej Borowiec, dzięki
właściwemu opróbowaniu otworu, który odwiercony został
w siatce wierceń w kat.
c2
przy rozpoznawaniu złóż rud miedzi jest sukcesem Pracowni Metodyki Opróbowania.Zaskakująca jest wysoka efektywność zabiegu
kwaso-wania, zwiększająca ilość ropy od 0,5 litra w próbniku
do wartości przemysłowej (ok: kilkudziesięciu ton/dobę).
Wydobyto 155 m3 ropy naftowej w ciągu 63 godz„ wartości
1,8 mln zł, w całości przewiezionej do rafinerii. Należy podkreślić dużą ekonomiczność wydobywania ropy nafto-wej, ze względu na jej samoczynną eksploatację, niedużą
odległość do hacji kolejowej oraz ze względu na pokrycie . kosztów wiercenia z puli przewidzianej na badanie rud
miedzi.
Badania gazowe projektowane i nadzorowane przez
Pracownię Metodyki Opróbowania, które doprowadziły
do odkrycia złoża ropy naftowej Borowiec, możliwe były dzięki osobistemu zaangażowaniu geologów z tej pracowni, a zwłaszcza Z. Sowińskiego, załogi wiertni z jej kierowni-kiem
z.
Muchą, kierownika rejonu wierceń P.R.W.Wroc-ław
z.
Gawlaka oraz geologów dokumentujących - inż.E. Janika, inż. J. Millera z P.G. Wrocfaw. LITERATURA
1. B oj a r s k i L., P o d em s k i M. - Dokumentacja geologiczna złoża ropy naftowej Lelechów 1974. Arch. CUG.
2. Boj ars ki L., Gospodarczyk E. - Gaz
ziemny w otworach Instytutu Geologicznego. Prz. Geol. 1979 nr 4.
3. B oj a r s k i L., C h a n d i j M„ S t a s i k I. -Gazonośność rejonu Lubin-Głogów. Ibidem 1985 nr 3. 4. P o d em s ki M„ W e r n e r
z. -
Dokumentacjageologiczna złoża gazu ziemnego Otyń. 1964. Arch. CUG.
SUMMARY
A new oił deposit of marked economic value, Borowiec deposit, has been discovered in the north-westernmost part of the Lubin - Głogów Copper Region. The deposit, discovered in the course of testing. the Main Dolomite horizon (Zechstein), is a successive find of hydrocarbon accumulations made by the Geological Institute within the frame of search and docuinentation of solid minerał
raw materials in western part of the Fore-Sudetic Monocline. So far the program of complex, overall tests for all the potentia! raw materiał deposits in a given borehole column resulted in discoveries of one oil deposit, two oil deposits with gas cap, 3 gas deposits, and several uneconomic hydrocarbon accumulations.
PE31-0ME
B Kpa~He C3 4acn1 IlerHlllUKo-rnoroscKoro Me,D,Horo
0Kpyra, s pe3YllbTaTe onpo6osaH111J1 uexwTe~Hosoro
ro-p11130HTa OCHOBHOro ,D,OJlOMl!ITa, 6bll10 OTKpblTO HOBoe
ueHHoe MeCTopo>t<,D,eH111e He<ł>T111 6oposeu. 3To
o4epe,D,-Hoe MeCTOpO>K,D,eHl!le yrneBO,D,OpO,D,OB OTKpblTO f
eOJ10-rl!l4eCKlllM 111HCTlllTYTOM B CKBa>K111Hax npo6ypeHHblX AllJI no111cKa 111 ,D,0KyMeHT111posaH111J1 Tsep,D,oro Cb1pbJ1 s
3ana,D,-HO~ 4aCTlll npe,D,Cy,D,eTCKO~ MOHOKJ11!1Han111. 6naro,D,apJ1
no-cne,D,oBaTeJlbHOMY 111 KoMnneKCHOMY 111ccne,D,0BaH111to scero
CblpbJI noTeHUlllaJlbHO HaXOAJl~eroCJI B pa3pe3e ,D,aHHO~
CKBa>Kl!IHbl, 6bll10 nony4eHO OAHO MeCTopo>t<,D,eH111e He<ł>Tlll,
,D,Ba MeCTopo>t<,D,eHl!IJI He<ł>Tlll c ra30BO~ wanKo~. Tplll
MeCTO-po>K,D,eHlllJI np111po,D,Horo ra3a, a TaK>Ke B HeCKOI1bK111x
cKsa->Kl!IHax - np111TJ1Klll He. 111Me1Q~111e npOMblWJleHHOrO
3Ha-4eHl!IJI.
PROF. DR WALERY GOETEL
ROLA SUROWCÓW ZNISZCZALNYCH
NA KONFERENCJI POKOJOWEJ W POCZDAMIE*
UKD 341.222( -15)(438-15): 061.3l(Poczdam)"l945.07. l 7 /08.02": 553.3/.9.04.001.12(438-15): 327 + 338 +(622 +669 + 528 Jako jeden z najważniejszych elementów w
charaktery-styce danego państwa podaje się we wszelkich informacyj-nych zestawieniach statystyczinformacyj-nych dane o rodzaju i
wiel-kości zasobów oraz wielkości produkcji surowcowo-mine-ralnej. Okoliczność ta jest głęboko uzasadniona faktem,
że posiadanie surowców mineralnych jest podstawą dla rozwoju gospodarki narodowej.
* W kwietniu 1969 r. w związku z XXV-leciem powrotu
państwowości polskiej na ziemie zachodnie i północne redakcja
zamówiła u prof. W. Goetla artykuł na temat roli geologów w
ustalaniu granic na konferencji w Poczdamie. Z pewnych względów
artykuł ten nie ukazał się w planowanym przez redakcję terminie.
W ostatnio wydanej przez „Iskry" książce H. Nakielskiego pt.: „Biret i rogatywka" w rozdziale: „Miejsce dla Polski" prof.
S. Leszczycki przedstawia szczegółowo udział polskich ekspertów geonauk w ustalaniu granic. Biorąc pod uwagę, iż w posiadaniu redakcji znajduje się artykuł jednego z uczestników konferencji poczdamskiej postanowiliśmy go opublikować jako jeszcze jeden przyczynek do działalności polskich geologów, zachowując tytuł,
pisownię i styl Autora.
Red.
14
Zwłaszcza w czasach nowożytnych, kiedy w życiu
ludzkości zaczął coraz to większą rolę odgrywać przemysł,
a postęp techniki stał się warunkiem osiągnięć cywilizacji, sprawy posiadania, eksploatowania surowców mineral-nych oraz ich właściwego przerabiania osiągnęły ogromne znaczenie. Niejedna też wojna w ostatnich dwóch stule-ciach toczyła się o zdobycie surowców mineralnych.
Jako typowy przykład można przytoczyć wojnę
fran-cusko-pruską w drugiej połowie dziewiętnastego stulecia. Kiedy po skończeniu wojny, przegranej przez Francję, przystąpiono do ustalenia granicy niemiecko-francuskiej, jednym z doniosłych momentów branych pod uwagę było zagadnienie lotaryńskieich rud żelaznych, leżących
w pobliżu granicy państw. Od zmarłego w czasie między
obu wojnami światowymi znakomitego geologa niemiec-kiego K. Keilhacka, z którym odbyłem w roku 1929 podróż
na Międzynarodowy Kongres Geologiczny w Południowej
Afryce, dowiedziałem się, jaką rolę podczas rokowań
pokojowych po ukończonej wojnie francusko-pruskiej
ode-grały sprawy rud lotaryńskich. Oto dla pokojowej delegacji niemieckiej geologowie niemieccy musieli podać dokładne
