Stanisław Mędala
"Glaubensbekenntnis in den
Evangelien. Eine Einführung in die
biblischen Ursprünge des Credo",
Alfons Kemmer, Freiburg im Br. 1985
: [recenzja]
Collectanea Theologica 56/1, 184-186
k o n ie c m a m y c z te ry ro z w a ż a n ia n a ró ż n e te m a ty : G ra i ż y c ie , K o śc ió ł o tw a r
t y i z a m k n ię t y , P o k ó j, T r o s k a o s tw o r z e n ie B o że .
W y m ie n io n e r o z w a ż a n ia o d z n a c z a ją się św ie ż o śc ią m y śli, g łę b ią r e f le k s ji filo z o fic z n e j i te o lo g ic z e j n a d is to tn y m i p ro b le m a m i K o śc io ła o ra z r e lig ijn y m i te o lo g ic z n y m u s ta w ia n ie m s p r a w ż y c ia c o d z ie n n e g o w ie rn y c h .
E s te ty c z n ą s z a tę g ra f ic z n ą w z b o g a c a ją r e p r o d u k c je d z ie ł s z tu k i: G e n tile d a F a b r ia n o , M a r y ja z D z ie c ią tk ie m (X V w.), J e z u s i n ie w i e r n y T o m a s z (niello n a k ie lic h u z o p a c tw a W ilte n z k o ń c a X I I w .; W ie d e ń , K u n s th is to r is c h e s M u seu m ), Z e s ła n ie D u c h a Ś w ię te g o (z e w a n g e lia rz a z ok. 1230 r. z K o lo n ii; B ru k s e la , B ib lio th è q u e r o y a le A lb e r t I er, M s 466/9222) i O s ta tn ia W ie c ze rz a (z e w a n g e lia rz a , jw .). O k ła d k ę z d o b i r e p r o d u k c ja ilu m in a c ji p rz e d s ta w ia ją c e j a n io ła i d w ie n ie w ia s ty p r z y p u s ty m g ro b ie C h r y s tu s a ( K a te d r a w K o lo n ii, C od. 218 z X I w .).
k s . S ta n is ła w M ę d a la C M , W a r sza w a
A lfo n s K E M M E R , D as G la u b e n s b e k e n n tn is in d e n E v a n g e lie n . E in e E in
f ü h r u n g in d ie b ib lis c h e n U r s p r ü n g e d es C red o , F r e i b u r g im B r. 1985, V e rla g
H e rd e r, s. 157 (H e r d e r b ü c h e r e i, t. 1166).
P o d s ta w o w e p r a w d y w ia r y c h rz e ś c ija ń s k ie j są u ję t e w S k ła d z ie A p o s to l s k im . O. A . .K e m m e r O S B (u r. w 1911 r . w B azy lei, s tu d ia u w ie ń c z o n e d o k to r a t e m z te o lo g ii w E in s ie d e ln i R z y m ie , w la t a c h 1952— 1966 p ro f e s o r te o lo g ii a s c e ty c z n o -m is ty c z n e j i h is to r ii d u c h o w o śc i w „ A n s e lm ia n u m ” w R zym ie, a k tu a l n ie w y k ła d o w c a N o w eg o T e s ta m e n tu w o p a c tw ie E in sie d e ln ) s t a r a się u k a z a ć is to tn e tr e ś c i S k ła d u A p o sto lsk ie g o , s ię g a ją c d o je g o p o c z ą tk u w N o w y m T e s ta m e n c ie . Z e s ło w a w s tę p n e g o d o w ia d u je m y się, ż e n ie c h o d z i tu o w y c z e rp u ją c e s tu d iu m tr e ś c i p o sz c z e g ó ln y c h a r t y k u łó w w y z n a n ia w ia ry , lecz o w s k a z a n ie n a jw a ż n ie js z y c h te k s tó w w E w a n g e lia c h , k tó r e s ta ły się p u n k te m o p a rc ia do s f o rm u ło w a n ia S k ła d u A p o sto lsk ie g o . T e k s ty b ib lijn e w y ja ś n ia a u to r m e to d ą e g z e g e ty c z n ą , r o z w a ż a ją c je w e w ła s n y m k o n te k ś c ie lite r a c k im , h is to ry c z n y m i te o lo g ic z n y m . S k ła d a lb o S y m b o l A p o s to ls k i z o sta ł s f o rm u ło w a n y p o d k o n ie c IV w . w K o śc ie le rz y m s k im . J e g o p o w s ta n ie śc iśle s ię w ią ż e z litu r g ią c h rz c ie ln ą i z p rz y g o to w a n ie m k a n d y d a tó w d o c h rz tu . P o c z ą tk o w o is tn ia ły d w ie f o r m y s y m b o lu w ia r y : je d n a z a w ie r a ła ta je m n ic e C h ry s tu s a , a d r u g a ta je m n ic ę T r ó jc y P r z e n a jś w ię ts z e j. F o r m a c h ry s to lo g ic z n a je s t s t a r sza. /W edług D z 8,37 (w ie rsz p ó ź n ie js z e j d a ty , b ę d ą c y ś w ia d e c tw e m p r a k t y k i c h r z e ś c ija ń s k ie j z ok. 95 r . po C h r.) u r z ę d n ik k r ó lo w e j e tio p s k ie j p rz e d sw y m c h r z te m w y z n a je : „W ie rz ę , że J e z u s C h r y s tu s je s t S y n e m B o ż y m ”. T o w y z n a n ie w ia r v s ta n o w i d a ls z y e ta p w s t o s u n k u do w y z n a n ia , k tó r e św . P a w e ł o tr z y m a ł o d a p o s to łó w (1 K o r 15,3— 5). T r y n i t a r n a f o r m a w y z n a n ia z n a jd u je s ię u M t 28,19 w tzw . m a n d a c ie m is y jn y m , k tó r ą e w a n g e lis ta p r z e ją ł p o d k o n ie c I w . z li tu r g ii c h rz c ie ln e j s w e j w s p ó ln o ty k o ś c ie ln e j. Z p o łą c z e n ia fo r m u ły t r y n i t a r n e j z f o r m u łą c h r y sto lo g ic z n ą p o w s ta ła a k t u a l n a f o r m a S k ła d u A p o sto lsk ie g o . T e n sy m b o l w ia r y ro z p o w s z e c h n io n y w K o śc ie le z a c h o d n im , c h o c ia ż n ie z o s ta ł u ło ż o n y p rz e z a p o sto łó w , j a k g ło si ś r e d n io w ie c z n a le g e n d a , p r z e k a z u je je d n a k w ia r ę a p o s to ls k ą , o c z y m m o ż n a się p rz e k o n a ć p o r ó w n u ją c go z in n y m i s y m b o la m i w ia r y , a z w ła sz c z a s ię g a ją c do te k s tó w N o w eg o T e s ta m e n tu .
N a tę n ie w ie lk ą o b ję to śc io w o p u b lik a c ję s k ła d a s ię w s tę p (s. 7— 11) i d w a n a ś c ie k r ó tk ic h ro z d z ia łó w p o św ię c o n y c h p o sz c z e g ó ln y m a r ty k u ło m S k ła d u A p o sto lsk ie g o (s. 13— 154). N a k o n ie c a u to r p o d a je w s k a z ó w k i b ib lio g ra fic z n e (s. 155— 158) i w y k a z te k s tó w b ib lijn y c h , k tó r e z o s ta ły s z e rz e j o m ó w io n e ., P r z y o m a w ia n iu p ie rw s z e g o a r t y k u ł u S k ła d u A p o sto lsk ie g o (W ie r z ę w B o g a O jc a w s z e c h m o g ą c e g o , S tw o r z y c ie la n ie b a i z i e m i) w s k a z u je a u to r n a w ia r ę w je d y n e g o B o g a, n a w ią z u ją c d o S ta r e g o T e s ta m e n tu , w n a u c z a n iu J e z u s a (M k 12,28—30; 10,17 n.), n a k o rz e n ie w y z n a n ia w ia r y w B oga ja k o O jc a 1 3 4 R E C E N Z J E
R E C E N Z J E (M t 11,25; 2 6,39; (Mk 14,30; Ł k 11,2; M t 6, 26; 7 ,9 — 11) i n a ź ró d ła w ia r y w B oga S tw o rz y c ie la (p o r. Ł k 22,69; M t 5 ,3 4 n .; 19,25 n.). J a k o e w a n g e lijn ą p o d b u d o w ę d ru g ie g o a r t y k u ł u w ia r y (i w J e z u s a C h r y s tu s a , S y n a Jeg o j e d y n e g o , P a n a n asz e g o ) a u to r o m a w ia d w a te m a ty : J e z u s p ra w d z iw y c z ło w ie k (k u sz e n ie , a g o n ia , ś m ie rć n a k rz y ż u ) i p ra w d z iw y S y n B oży (P ro lo g c z w a rte j E w a n g e lii, c h rz e s t J e z u s a ). W y ja ś n ia ją c tr z e c i a r t y k u ł (k t ó r y się p o c zą ł z D u
ch a Ś w ię te g o , n a r o d z ił się z M a r y i P a n n y ), K e m m e r a n a liz u je te k s ty m ó w ią
ce o p o c z ę c iu J e z u s a , J e g o p o c h o d z e n iu i n a ro d z e n iu . P r z y c z w a r ty m a r t y k u le (u m ę c z o n p o d P o n c k im P iła te m , u k r z y ż o w a n , u m a r ł i p o g r z e b io n ) k a ż d y t e r m in ro z w a ż a o so b n o , d o d a ją c sz e rsz e w y ja ś n ie n ie , d lacz eg o J e z u s u m a r ł ś m ie rc ią k rz y ż o w ą . P r z y p ią ty m a r ty k u le (z s tą p ił do p ie k ie ł, trze c ie g o d n ia
z m a r tw y c h w s ta ł) ro z w a ż a d w a te m a ty : o d k ry c ie p u s te g o g ro b u , u k a z y w a n ie
się Z m a rtw y c h w s ta łe g o (1 K o r 15,5—7; J 20,11— 18; M t 28,16— 20). J a k o p o d łoże szó steg o a r t y k u łu (w s tą p ił n a n ie b io sa , s ie d z i p o p r a w ic y B o g a O jca
w sze c h m o g ą c e g o ) a n a liz u je a u to r o p isy w n ie b o w s tą p ie n ia J e z u s a (Ł k 24,50—
53; D z 1 ,9 — 11) o ra z t e m a t w y w y ż s z e n ia J e z u s a (1 T es 1 ,1 0 ; F lp 2 ,7 — 9; J 3, 13—21.31— 36; 20,17). T re ś ć sió d m eg o a r t y k u łu (s ta m tą d p r z y jd z i e są d zić ż y
w y c h i u m a r ły c h ) w s k a z u je a u to r w D z 1,11; M k 8, 38; 14, 61 n .; Ł k 17, 22—37; J 13— 16. N a s tę p n ie p o d k r e ś la ż y w o tn o ść w ia r y w p a r u z j ę C h r y s tu s a w K o śc ie le p ie r w o tn y m (por. 1 T es 4,13— 5,11), o m a w ia m o w ę e sc h a to lo g ic z n ą C h r y s tu s a (M k 13), o c z e k iw a n ie b lis k ie j p a r u z ji (np. M k 9 ,1 ; Ł k 12,16— 21; 16, 9) o ra z s ą d o s ta te c z n y (M t 13,24— 30.36— 43; 2 5 ,1 —46). P rz e d m io t w ia r y ó sm eg o a r t y k u ł u (W ie rz ę w D u c h a Ś w ię te g o ) je s t, z d a n ie m a u to r a , p o ś w ia d czony w M t 28,19; 1 K o r 6 ,1 1 ; Ł k 1,35, ta k ż e w o p is a c h c h r z tu J e z u s a , a z w ła sz c z a w w y p o w ie d z ia c h c z w a rte j E w a n g e lii o P a r a k le c ie (14,16 n. 26; 15,26; 1 6 ,8 .1 3 — 15). T re ś ć d z ie w ią te g o a r t y k u ł u (ś w ię ty K o śc ió ł p o w s z e c h n y ,
ś w ię ty c h o b c o w a n ie ) w s k a z u je a u to r w M t 16,18; 18,17, w n o w o te s ta m e n ta l-
n y c h o b ra z a c h K o śc io ła , >zwłaszcza w o b ra z ie tr z o d y i z a g ro d y u J . 10. Ś w ię to ść K o śc io ła z w ią z a n a je s t z d z ia ła n ie m D u c h a Ś w ię te g o (por. 1 K o r 1, 2; E f 5,25—27; J 17,17.19). N a to m ia s t w y r a z „ p o w s z e c h n y ” n ie w y s tę p u je w N o w y m T e s ta m e n c ie , le c z p o r a z p ie rw s z y p o ja w ia s ię u Ig n a c e g o A n tio c h e ń sk ie g o (ok. 110 r.) w L iśc ie do S m y r n e ń c z y k ó w (8,2): „G d zie p o ja w ia się b i s k u p , ta m p o w in n a b y ć g m in a , ja k to, g d z ie z n a jd u j e się J e z u s C h ry s tu s , ta m je s t K o śc ió ł p o w s z e c h n y ” . A u to r z w ra c a u w a g ę n a p ły n n o ś ć p o ję c ia „ o b c o w a n ia ś w ię ty c h ” . B io rą c to w y ra ż e n ie w z n a c z e n iu o so b o w y m , s ta n o w i o no w y ja ś n ie n ie w y r a ż e n ia „ ś w ię ty K o śc ió ł” . W szy scy lu d z ie n a le ż ą c y do K o śc io ła s ta n o w ią n a p ła s z c z y ź n ie re lig ijn e j je d n o ś ć ; n a le ż ą d o n ie j ta k ż e z m a r li z je d n o c z e n i z C h r y s tu s e m lu b w y c z e k u ją c y n a p e łn e z N im z je d n o c z e n ie . P o d s ta w ą je d n o ś c i w ie rz ą c y c h je s t m iło ść C h ry s tu s a . I l u s t r a c j ą je d n o ś c i K o śc io ła je s t o b ra z c ia ła C h r y s tu s a (1 K o r '12,12—27) i k r z e w w in n y (J 15,1—8). Ś w ię to ś ć K o śc io ła o b ja w ia się w r o z d a w n ic tw ie s a k r a m e n tó w : c h rz tu (M t 28, 19; J 3 .1 — 12) i e u c h a r y s tii (opisy ro z m n o ż e n ia c h le b a , z w ła sz c z a J 6 ,1 — 15; m o w a e u c h a r y s ty c z n a w J 6, 22— 59).
P o n ie w a ż a r t y k u ł d z ie s ią ty (g r ze c h ó w o d p u s z c z e n ie ) w K o ściele w s c h o d n im b rz m i: „W ie rzę w c h rz e s t n a o d p u sz c z e n ie g rz e c h ó w ”, z a c h o d z i p y ta n ie , czy w K o śc ie le z a c h o d n im o d n o si się o n do o d p u s z c z e n ia g rz e c h ó w z w ią z a n eg o z c h rz te m , czy te ż do o d p u s z c z e n ia g rz e c h ó w p o p e łn io n y c h je d y n ie po p rz y ję c iu c h rz tu . W c ią g u w ie k ó w p r a k t y k a k o ś c ie ln a o d p u s z c z a n ia g rz e c h ó w p rz e c h o d z iła z n a c z n e p r z e o b r a ż e n ia i p r z y b ie r a ła ró ż n e fo r m y , a le je j p u n k te m w y jś c io w y m je s t w ła d z a o d p u s z c z a n ia g rz e c h ó w d a n a p rz e z C h r y s tu s a a p o sto ło m (M t 16,19; 18,18: J 20,19— 13).
J e d e n a s ty a r t y k u ł (cia ła z m a r tw y c h w s ta n ie ) p o d k re ś la , że n ie ch o d zi o z m a r tw y c h w s ta n ie w z n a c z e n iu p r z e n o ś n y m , le c z o r e a ln e z m a r tw y c h w s ta n ie c a łe g o c z ło w ie k a , k tó r e je d n a k n ie p o le g a n a p o w ro c ie do ży cia z ie m s k ie go. P o c z ą tk o w o t e n a r t y k u ł b y ł s k ie ro w a n y p rz e c iw k o filo zo fo m g re c k im , k tó r z y n ie z a lic z a li c ia ła do is to ty c z ło w ie k a , t r a k t u j ą c je r a c z e j ja k o w ię z ie n ie d u sz y , z k tó r e g o m u s i się o n a w y d o s ta ć , żeb y p rz e jś ć do sa m o is tn e g o b y
R E C E N Z J E to w a n ia . W ia r a w z m a r tw y c h w s ta n ie c ia ł z n a jd u j e s ię w p ó ź n ie js z y c h k s ię g a c h S ta r e g o T e s ta m e n tu (np. D n 12,2), a le w c z a s a c h C h r y s tu s a b y ła p o w s z e c h n ie p r z y jm o w a n a (z w y ją tk ie m sa d u c e u s z ó w ). N a jw a ż n ie js z y m i m ie j s c a m i w y r a ż a ją c y m i w E w a n g e lia c h w ia r ę w z m a r tw y c h w s ta n ie c ia ł je s t s y n o p ty c z n y o p is s p o r u J e z u s a z s a d u c e u s z a m i (M k 12,18— 27), Ł u k a s z o w e p r z e k a z y słó w J e z u s a (13,21 n .; 14,14), a z w ła sz c z a w y p o w ie d z i J e z u s a u J a n a (np. 5, 24 n.). O s ta tn i a r t y k u ł S k ła d u A p o sto lsk ie g o ( ż y w o t w ie c z n y ) n ie m ó w i w y r a ź n ie , czy ch o d z i o szczęście w ie c z n e d la ;d o b ry c h , a p o tę p ie n ie d la z ły c h (po d o b n ie j a k z m a r tw y c h w s ta n ie — J 5,29), a le lic z n e te k s ty E w a n g e lii s y n o p ty c z n y c h p o d s u w a ją ta k i e w ła ś n ie r o z u m ie n ie te g o a r t y k u ł u (p o r. M k 19, 29 n .; M t 25,31— 46). N a to m ia s t w c z w a rte j E w a n g e lii je s t u k a z a n e „ży cie w ie c z n e ” ja k o d a r B oży, w k tó r y m w ie rz ą c y w C h r y s tu s a u c z e s tn ic z y ju ż
V / ż y c iu d o c z e sn y m (J 11,21—25; 14,18.21 n.). D z isie jsz e w y z n a n ie w ia ry
w ży cie w ie c z n e m u s i b r a ć |pod u w a g ę te n p o d w ó jn y a s p e k t, k tó r y z n a jd u je s ię w E w a n g e lia c h : p rz y s z łe ży cie p e łn e g o z b a w ie n ia u B oga o ra z a k tu a l n e u c z e s tn ic tw o w ży c iu w ie c z n y m d o s tę p n e p r z e z w ia r ę w J e z u s a i J e g o sło w o .
A u to r, d o b rz e o b z n a jm io n y ze w sp ó łc z e s n ą eg zeg ezą E w a n g e lii i z te o lo g ic z n ą tr e ś c ią s f o r m u ło w a ń n o w o te s ta m e n ta ln y c h , p o tr a f ił u k a z a ć , że d o g m a ty c z n e p r a w d y S k ła d u A p o sto lsk ie g o m o ż n a d o k ła d n ie w y ja ś n ić o b ra z o w y m ję z y k ie m E w a n g e lii. T re ś ć S k ła d u A p o sto lsk ie g o p o k a z a n a sło w a m i i tr e ś c ia m i b ib lijn y m i n a b ie r a n ie ja k o n o w y c h w y m ia r ó w : je s t p e łn a ży cia , św ie ż o ści i b la s k u p a s c h a ln e g o , k tó r y m b y li o p ro m ie n ie n i a u to r z y E w a n g e lii k a n o n ic z n y c h . k s . S ta n is ła w M ę d a la C M , W a r s z a w a R u d o lf S C H N Ą C K E N B U R G , I h r w e r d e t m ic h se h e n . D ie A b s c h ie d s w o r te J e s u n a c h J o h 13— 17, F r e i b u r g im B r. 1985, V e rla g H e r d e r , s. 96. W o s ta tn ic h d z ie s ią tk a c h la t w ie lu w s p ó łc z e s n y c h e g z e g e tó w zw ró c iło u w a g ę n a g łę b ię m y ś li te o lo g ic z n e j w c z w a r te j E w a n g e lii. N a le ż y do n ic h ró w n ie ż R. S c h n a c k e n b u rg , w y b itn y e g z e g e ta k a to lic k i z W ü rz b u r g a , k tó r y w tr z y to m o w y m k o m e n ta r z u do c z w a rte j E w a n g e lii w n ik liw ie p r z e b a d a ł ró ż n o ro d n e tr a d y c je o r a z ic h r e d a k c ję p rz e z c z w a rte g o e w a n g e lis tę . J e d n a k r e c e n z o w a n a p o z y c ja n ie s ta n o w i p o k a z u w sp ó łc z e s n y c h m e to d e g z e g e ty c z n y c h s to s o w a n y c h do b a d a ń E w a n g e lii św . J a n a , le c z m a c h a r a k t e r ro z w a ż a ń r e l i g ijn y c h n a d te k s te m J 13— 17. R o z w a ż a n ia te p u b lik o w a ł a u to r w ty g o d n ik u „ C h ris t in d e r G e g e n w a r t” (od lis to p a d a 1983 r. do m a j a 1984 )r.), a b y d a ć w ie rz ą c y m „ d u c h o w y p o k a r m ” d la ic h ż y c ia o so b isteg o . J e s t to p r ó b a p r z y b liż e n ia d la w sp ó łc z e s n e g o c z ło w ie k a ś w ia d e c tw a w ia r y p ie r w o tn e j w s p ó ln o ty k o śc ie ln e j. T o ś w ia d e c tw o w s p e c ja ln y sp o só b zo sta ło w y ra ż o n e w c z w a rte j E w a n g e lii, k tó r a ju ż p rz e z K le m e n s a A le k s a n d r y js k ie g o z o sta ła n a z w a n a „ d u c h o w ą ” , g d y ż g łę b ie j n iż p o z o sta łe w n ik a w ta je m n ic ę o so b y J e z u s a i u k a z u je Je g o z n a c z e n ie d la „ży cia ś w ia ta ” (J 6, 33). A u to r w y b r a ł do ro z w a ż a ń m o w y p o ż e g n a ln e J e z u s a (J 13— 17), g d y ż w n ic h J e z u s c h c e p rz e k a z a ć „ s w o im ” coś szczeg ó ln eg o , ja k o sw ó j te s ta m e n t. N a w z ó r s ta r o ż y tn y c h filo z o fó w g re c k ic h i w y b itn y c h p o s ta c i s t a r o te s ta m e n ta ln y c h J e z u s p rz e k a z u je tu t a j p rz e d s w o ją ś m ie rc ią sw ó j d u c h o w y t e s t a m e n t, w k tó r y m w y ja ś n ia , że J e g o śm ie rć b ę d z ie w y d a rz e n ie m z b a w c z y m d la c a łe j lu d z k o ś c i. S ło w a w y p o w ie d z ia n e p rz e z J e z u s a b e z p o ś re d n io p rz e d o d e j śc ie m do O jc a o ra z w m o d litw ie J e z u s a za u c z n ió w i p rz y s z ły c h w ie rz ą c y c h (r. 17) d o ty c z ą b e z p o ś re d n io k a ż d e g o w ie rz ą c e g o i m a j ą b y ć w e z w a n ie m do u s ta w ic z n e g o n a w ią z y w a n ia łą c z n o śc i z J e z u s e m , a p rz e z N iego z B ogiem . S ło w a te są s k ie r o w a n e do u c z n ió w ja k o r e p r e z e n ta n t ó w całe g o K o ścio ła. D la te g o s ta n o w ią o n e u s ta w ic z n e o rę d z ie w ia r y z u s t sa m e g o C h ry s tu s a .
