• Nie Znaleziono Wyników

Komunikacja symboliczna poprzez flagę europejską a budowanie międzykulturowej Wspólnoty

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Komunikacja symboliczna poprzez flagę europejską a budowanie międzykulturowej Wspólnoty"

Copied!
11
0
0

Pełen tekst

(1)

Komunikacja

symboliczna

poprzez

flagę

europejską

a budowanie

międzykulturowej

wspólnoty

Ideały sąjak gwiazdy.Jeśli nawetnie możemy ich osiągnąć, to należy się według nich orientować.

G.B.Shaw

Zarys treści: Celem artykułujest odpowiedź na pytanie, czy komunikowanie

symboliczne poprzezoficjalne symbole europejskie jest skutecznymsposobem budowania wielokulturowej wspólnoty opartej na symbolicznym dialogu. Przeanalizowanometodami socjologiiwizualnej oficjalną flagę europejską, poszukując w źródłach europejskiej kultury wspólnych sensówi znaczeń w użytych znakachikonicznych i kompozycji przestrzennej. Wskazano na rolę kultury jako płaszczyzny dialogumiędzy grupami różnorodnymipod względem etnicznym, religijnymi kulturowym oraz znaczenie przedstawień symbolicznych

w tym procesie. Zaprezentowano sposoby marketingowego wykorzystania symboliki

europejskiej jako logo Europy i konsekwencje tego faktu obserwowanewmediach oraz

przestrzenipublicznej.

P

aradygmatwytworeminterakcyjny wnieustających interakcji zachodzącychsocjologiizakłada, że rzeczywistośćpomiędzy jej członkami społeczna jest oraz obiektami, którym nadano społeczne znaczenia. Relacje zachodzące pomiędzy nimi, sztuka interpretacji interakcyjnych zdarzeń to podstawa do budowania ładu

społecznego. W tejperspektywierównież instytucje społeczne stanowiązorgani­

zowane interakcje, które zachodzą według określonych wzorów. Nurtem teore­

tycznymopartymnatym paradygmacie jest interakcjonizm symboliczny. Zakłada on, że komunikowanie się w społeczeństwie zachodzi poprzez używaniesymboli1. E. Cassirer określił człowieka stworzeniem symbolicznym, homo symbolicus,

zwracając uwagę nafakt, iż jedynie ludzie mająumiejętność tworzenia symboli,

posługiwania się nimi, przekształcania (bez granic), symbolicznegoprezentowania

1 E. Hałas,Interakcjonizm symboliczny. Społeczny kontekst znaczeń,Warszawa 2006,ss.29-30;

(2)

siebie, idei, rzeczy, doświadczeń,historii i transmitowania wzorów postępowania oraz funkcjonowania w organizacji społecznej.

U źródeł tej zdolności nie leży jednak wyjątkowewyposażenie umysłu jednostek,

a- jak dowodzą interakcjoniści - proces symboliczny. Jest on niezwykle złożony, ponieważ symbole używane przez ludzi w komunikowaniu tonietylko słowa, ale

i gesty, tonacja głosu, obrazy, kody, znaki ikoniczne itd.,mające wspólne znacze­ nie, dzięki czemumoże dojść do porozumienia na poziomie symbolicznym oraz wspólnego definiowaniasytuacjii szczegółowych jej interpretacji.

„Symbole komunikacyjnezapośredniczają konstruowane w dialogu znaczenie samego siebie,znaczeniepartnera interakcji orazkażdego obiektuwprowadzanego

poprzez stronyw definicję sytuacji.”2

2 G. Woroniecka, Interakcja symboliczna ahermeneutyczna kategoriaprzed-rozumienia,Warszawa

2003, s. 1.

3 Ibidem, ss. 20-21. 4 E. Hałas, op. cit., s. 209.

5 Por. ibidem, s. 298; J.J. Turner, op. cit., ss. 141-165.

Interakcja symboliczna to wzajemne oddziaływanie,którego celemjest proces

interpretacji znaczeń społecznie nadanych obiektom. Działanie nakierowane na

obiekty, konstruowane w czasie oraz społecznej przestrzeni, nosi znamiona in-

tencjonalności. Nadawca symbolicznego komunikatu zmierza do pewnego celu. Może być onpoprawnie zdekodowany przez badaczywyłącznieprzy zastrzeżeniu

wspólnego kontekstu kulturowego i socjalizacyjnego3.W niniejszym opracowaniu

skupię się na europejskim obszarze kulturowym ipochodzącychstąd tropach zasto­

sowanych w analizieformowania sięwspólnoty międzykulturowej.W tym procesie

wykorzystano wspólnesymboleustanowione przez instytucjeeuropejskie.Nadane

społecznie, alei poprzez samą instytucję znaczenia są, jakpostaramsię udowodnić, źródłemkształtowaniaeuropejskiej tożsamości zbiorowej.

Wybrane naoficjalnesymbole UE znaki ikoniczne,utwór muzycznyoraz motto mają swehistoryczneźródła w kulturze europejskiej, a ich integrująca siła ujawnia twórczy charakterkultury, która według Floriana Znanieckiego winna być wartością

jakoideał,anie dogmat i stała się współcześnie płaszczyznąwspółdziałania wokół

wspólnych celów wskali kontynentu4. Towspółdziałaniewspólnoty kulturowej jest

koordynowane w Unii Europejskiej,jak sądzę, właśniezapomocą symboficznej

interakcji. Kształtuje ona samoświadomość, odrębność, poczucie przynależności

oraz „wspólnotoweuczucie”5. Dokonuje się tutaj reinterpretowaniehistorii, jako „zjednoczonej w różnorodności” wspólnej drogi do postawionego przezinstytucję

społeczną integrującego kulturowo i ekonomiczniecelu. Ogólnie rzecz ujmując, chodzio dekompozycję europejskiego, historycznieukształtowanegotrybalizmu.

Współdziałanie, jako droga do zjednoczenia wybranaprzezinstytucje europej­ skie,jestwedług Znanieckiegosposobem zapobiegania konfliktom. George Herbert

(3)

Mead natomiastpodkreślawartośćinterakcyjnegomodelu dialogowego, którego

podstawą ma być poszukiwanie wspólnych wartości. Ich źródłależą poza sferą

współzawodnictwai zróżnicowania6. Wydaje się, żeoficjalne symbole europejskie są nośnikiem tychże wartości.

6 E.Hałas, op. cit., s. 301.

7 Znormalizowano również opis geometryczny:„Emblemat jest w formie niebieskiej prostokątnej

flagi, której szerokośćstanowipółtorej długości wysokości.Dwanaściezłotychgwiazd rozmieszczonych

w równych odstępach tworzyniewidzialny okrąg, którego środek jest punktemprzecięcia się przekąt­ nych prostokąta. Promień okręgu wynosi j edną trzecią wysokości flagi. Każda z gwiazd posiada pięć

ramion położonych naobwodzieniewidzialnego okręgu,którego promieńrówny jest jednej osiemnastej wysokości flagi. Wszystkiegwiazdy ustawionesą wpozycji pionowej - cooznaczy,że jedno ramię

skierowane jest pionowo dogóry, a dwa leżąna poziomej linii, prostopadłej do drzewcaflagi. Gwiaz­ dy rozmieszczone są naokręgutak, jak godziny na tarczy zegara.Ich liczba pozostajeniezmienna”.

Ustalonorównieżprzepisowe kolory: Pantone ReflexBluei Pantone Yellow oraz zalecanesposoby

reprodukowania.Szerzej na ten temat: Graficzna specyfikacja flagi europejskiej, [Online], dostępne:

http://europa.eu/abc/symbols/emblem/graphicsl_pl.htm, 02.12.2007.

8 P.Sztompka,Socjologiawizualna. Fotografia jako metoda badawcza,Warszawa 2005, s. 13.

Celem niniejszegoartykułu będzie zatemprzeprowadzenie analiz flagi Unii Eu­

ropejskiej z zastosowaniem metod socjologicznych isprawdzenie,czy stosowane na

poziomie instytucjonalnym komunikowaniesymbolicznemoże służyć budowaniu

międzynarodowejwspólnoty i kształtowaniu europejskiej.

Flaga europejska,jako klasyczne społeczne przedstawieniewizualne, którego

zadaniem jest konstruowanie wspólnego sensu,zostanie poddana analizie wizualnej. Polega ona na dekodowaniu każdejdanej obserwowalnej, widocznej. Rozpocznę jednak odgenezyustanowienia takiegowspólnego symbolu poprzez Unię Euro­ pejską i roliflagi.Ten płat tkaniny, różnych kształtów i barw, który zwyklemocuje siędo drzewca,jest jednym znajważniejszych znaków rozpoznawczychpaństw, organizacji politycznych, społecznych, kościelnych, wojskowych, sportowych

i lokalnych. Pełni różnorodnefunkcje, jednak przede wszystkim stanowi symbol pewnej określonejgrupy lub organizacji, większej całości społecznej. Odróżniają od innych, jest wyrazem odrębności, umożliwia jej członkom zaspokojeniepotrzeby przynależności na poziomie symbolicznym, a poprzez ustalone społecznieznaczenia staje się symbolicznym komunikatem. Flagę Unii Europejskiej w obecnym kształ­

cie, stanowi, jak normalizuje to opis heraldyczny „na błękitnym tle,krągdwunastu złotych pięcioramiennych gwiazd, nie dotykającychsię ramionami”7. Jej historia

sięga roku 1955. Za oficjalnyemblemat europejski(wtedy WspólnotEuropejskich)

została uznana w roku 1985.

Analiza wizualna tego symbolu wydaje się uzasadniona, jako że to „obraz

konstruuje, artykułuje nasze postrzeganie świata”8, a współcześnie „żyjemy

w społeczeństwie zmasowanej obrazowości” (ibidem). Badanie wizualne flagi będzie zatempróbą pogłębionej eksploracji ikonicznego przedstawienia kultury

(4)

normatywnej, która to ujawnia lub- mocniej

rzecz nazywając —manifestuje wswymprze­ kazie wartości i reguły instytucji, którą repr­ ezentuje9 10 11. Zastosowana analiza semiologiczna

polegana:

’ Ibidem, s. 42. 10 Ibidem, s. 81.

11 A.Rega, Człowiekwświeciesymboli. Antropologia filozoficznaMirceiEliadego,Nomos, Kraków 2001, s.45.

12 Ibidem.

13 W.Kopaliński, Słownikmitów i tradycji kultury,Warszawa1988, s. 747.

„rozłożeniuobrazu na części iprześledze­

niu,jak każda znich funkcjonuje wrelacji

do szerszego systemuznaczeń.”'0

Ryc. 1. Flaga Unii Europejskiej Przedstawiona zostanie, stosowanaprzez Ro­ landa Barthesa denotacja i konotacja obrazu flagi

(napoziomie zarówno informacyjnym, jak i symbolicznym), ponieważ „symbole

jako twory autonomicznemająwłasnąhistorię”".

Pewnym ułatwieniem winterpretacji semiologicznej znaczeń europejskiej flagi,

jest jej oficjalny opis symboliczny:

„Na tle niebieskiego niebadwanaście złotychgwiazdek tworzy krąg, reprezentu­ jący unięnarodów Europy. Liczba gwiazdek jest stała, ponieważ liczba dwanaście

symbolizuje doskonałość i jedność.”12

★ * ★

★ ★

* ★

*

Rozpocznę od analizy tła flagi. Jak je określa przytoczonadefinicja, tło stanowi

niebieskie niebo. Niebotow tradycji europejskiej „niebieskie sklepienie, firmament,

miejsce przebywania bóstwa”13, a także miejsce przebywania zbawionych zmarłych, Sądu Ostatecznego. Tojemupoświęcono ludowe i naukowe obserwacje

astro-z projektów flagi Stanów Zjed­

noczonych, w użyciu w czasie:

14.06.1777-1.05.1795.

nomiczne, było też motywem mitów, legend,

wierzeń religijnych. W Biblii jestsiedzibąBoga i aniołów, dlatego rozgwieżdżone niebo często występuje jako motyw zdobniczykościelnych

sklepień. Dwie rzeczy napełniające duszę „czcią i podziwem” to dla I. Kanta „rozgwieżdżone niebo nade mną i prawo moralne we mnie”. Natomiast w mitologii greckiej, drugim źródle europejskiej kultury, niebiańskie siedzibybóstw znajdowały się w górskim masywie Olimp.

Istnieje wiele możliwości interpretacyjnych,

jako że motyw niebajest jednym z najczęściej

(5)

wykorzystywanych przez literaturę i sztuki plastyczne. Wprezentowanej analizie

skupię się zatemnabarwieflagi.

Tło „firmamentu” jest wyrażone tradycyjnie kolorem niebieskim. Barwa ta

w kulturze europejskiej symbolizuje pogodne niebo, a także wyjątkową pozycję społeczną arystokracji, stąd wyrażenie „błękitnakrew”, pochodzące m.in. odBlue Ribbon,czylinajwyższego odznaczenia angielskiego - Orderu Podwiązki. Podobne tło (jasnoniebieskie) wybrano dla flagi Organizacji Narodów Zjednoczonych za­ twierdzonej przezZgromadzenie Ogólne20 października 1947 r.

Interpretacja psychologicznabarwnej piramidy Pfistera-Heissa przyporządkowuje

temu kolorowi funkcję powściągania emocji ipopędu płciowego14. Wmowie po­

tocznej zbłękitem utożsamia się cnotę wierności, stałości, uduchowienia. Zarówno płaszcz Maryi (oraz ornatykapłanów w święta maryjne), jaki Odyna z mitologii

skandynawskiej jest niebieski.G.Heinz-Moor uważa błękitza:

14 Leksykon symboli, Warszawa2001, s. 31. 15 Ibidem, s. 38.

16 W. Kopaliński,op. cit.

17 E.Szczęsna, Poetyka reklamy,Warszawa 2001, ss. 39-47.

„najgłębszy,najmniej materialnykolor, medium Prawdy, przejrzystość nadchodzą­

cej pustki: w powietrzu,wodzie,krysztale i diamencie. Dlatego błękit jestbarwą firmamentu.Zeus i Jahwe opierająswoje stopy nalazurze”15,

a Leopold Staffw wierszu „Hymndo barw” pisze:„ty, błękicie, namiocie spokoju, wyrazie marzeń i snu”16.

Interpretując flagę europejską z perspektywy pełnienia przez nią powielokroć

funkcjilogo, należyprzyjrzeć sięjej również jakokomunikatowireklamowemu.

Wykorzystane sąw tej sytuacji nie tylko kulturowe, ale i psychologiczne właściwości kolorów.Dowiedziono, że kolor niebieski - zgodniez przypisanymimu kulturowo

właściwościami - uspokaja, wzbudza tęsknotę,rozwagę, wspomaga koncentrację.

Kojarzy się z czystością, świeżością, orzeźwieniem(dlatego wykorzystywanyjest

w reklamach środków czystościoraz wody mineralnej — butelki bezbarwnej przecież

wodyzwykle projektujesię w kolorze niebieskim). „Reklama reifikuje barwę, nadaje

jejwartość totemu, definiujei dookreślajej ontycznąniedookreśloność”. Kolor nie­

bieski,który zastosowano w europejskiej fladze, jest nasycony,co zgodnie zzasadą

reklamowego komunikatudodaje mu witalności. Niebez znaczeniapozostajefakt, iż umieszczonena fladze gwiazdy są koloru żółtego (według definicji - złotego),

a jestto jedno z możliwie najbardziejkontrastowych zestawień(kolory dopełnia­ jące). Takie komponowanie barwą zdecydowanie ma wpływ na emocjonalność

odbioru - zabiegten był powszechnie stosowany przez fowistów17.

Relacja międzyznakami jest konsekwencją funkcjonowania (istnienia)wspól­ nych sensów wzbiorowości, równieżwodniesieniu do znakówikonicznych, wtym

(6)

symbolu gwiazdy. Tociałoniebieskie jako motyw takczęstowystępuje w europej­

skiej kulturze, że jesttematem oddzielnych analiz religioznawczych,historycznych

i kulturoznawczych. Interpretowana bywajako idea przyświecająca człowiekowi:

„Jeśli pójdzieszzaswągwiazdą, niechybnie dopłynieszdo wspaniałego portu” {Boska Komedia Dantego). Gwiazdy Polarnej od wieków używano do wyzna­ czania kierunków świata. W mitologii greckiej matką gwiazd byłaEos, bogiem gwiezdnegoświatła Astrajos, a na temat każdego gwiazdozbioru narodził się spe­

cjalnymit.W symbolice biblijnej gwiazdy występująrównie często.Najważniejsze

nawiązaniestarotestamentalnestanowi gwiazdajako symbol światła: „Onuczynił

wielkie światła, /bo Jego łaska na wieki. /Słońce, by dniem władało /bo Jegołaska

na wieki. /Księżyc i gwiazdy, by władały nocą” (Psalm 136).Natomiast w Nowym

Testamencie gwiazda występuje m.in. jakodrogowskaz wskazującydrogę Mędrcom

zeWschoduszukającym narodzonego w Betlejemkrólażydowskiego: „Ujrzeliśmy

bowiem jego gwiazdęna Wschodzie i przybyliśmy oddać mu pokłon” (Mt 2, 2). Dzień Sądu przedstawiany jest wBibliim.in. poprzez zjawisko spadania gwiazd

na ziemię: „słońce sięzaćmi iksiężycnieda swego blasku; gwiazdy zacznąpadać

znieba i moce niebioszostaną wstrząśnięte” (Mt 24,29); „I gwiazdy spadły z nieba na ziemię” (Ap 6, 13), zatem ich istnienie wzadanymporządku możebyć ogólnym

symbolem trwania świata.

Gwiazdy,któreumieszczonona fladze europejskiej, mają ko lor złoty.Kombinacja niebieskiego tła izłotychgwiazdoznaczaradość18, co stajesię oczywistym nawią­

zaniem do treści kantatyOda do radości, finałowej części IX Symfonii Ludwiga van Beethovena, którą w 1972r.wybrano przez Radę Europy na hymn. Na fladze

umieszczono gwiazdypięcioramienne (łac. pentangnlum) będące pitagorejskim

symbolem harmonii duchai ciała.Występuje zarówno jako figura magiczna, amulet

w wielu rytuałach (stosowany głównieprzez sekty oraz wolnomularstwo),jaki w

chrześcijaństwie: jest symbolem pięciu ran ukrzyżowanegoJezusa, a jakosymbol zamknięty - połączenia w Chrystusie Początku i Końca (AlfaiOmega). Jako znak heraldyczny stosujesięgo powszechnie na wielu flagach państwowych. Czerwona

pięcioramienna gwiazda byłam.in. symbolem radzieckim, jako pierwsizaczęlijej

używaćbolszewicy19.

18 Leksykon symboli,s. 32.

19 Ł.Dziatkiewicz, Sierpem i młotem pisane, „Polityka” nr 47,2007, ss. 86-88.

Nafladze umieszczono tuzin gwiazd. Niejest to liczba przypadkowa. Wkulturze europejskiej ma ona wiele znaczeń. Ustalono dwanaście znakówzodiaku, tyleżsamo miesięcyw roku. W Biblii mówi się o dwunastu pokoleniachIzraela, Jezus miał tylu apostołów(Szymon Piotr,Andrzej, Jakub synZebedeusza, Jan,Filip, Bartło­

miej,Tomasz, Mateusz,Jakub syn Alfeusza, Szymon Kananejczyk, Juda Tadeusz, Judasz Iskariota). Mitologiagrecka opisujelosydwunastu najważniejszych bogów

(7)

olimpijskich: (Zeus, Hera, Posejdon, Demeter,Apollo,Artemida,Ares, Afrodyta, Hermes, Atena, Hefajstos,Hestia). Współcześnie stosujemy m.in. wmierzeczasu (12godzin) system dwunastkowy (podsystem systemu sześćdziesiątkowego),wpro­

wadzony w V w. przez chaldejskich astronomów. Kodeks Prawa Rzymskiego,który

miał istotny wpływ na kształt europejskiego prawa (recepcja prawa rzymskiego),

wyryty został nadwunastu tablicach w Forum Romanum w V w.20

20 W. Kopaliński, op. cit., s. 230.

21 W. Serwatowski, Flaga Europy -historia i symbole,2005, [Online],dostępne: http://www.culture.

pl/pl/culture/artykuly/es_flaga_europy_2005#top, 08.12.2007.

W interpretacji semiologicznej flagi ważnąrolę odgrywa kompozycja złotych

gwiazd.Układ kręgu ma wiele odniesień w kulturze. Gwiazdynafladzeustawione sąna harmonijnym planie zegarowym, co ewidentnie odsyła nas do stosowanej

w europejskiejkulturze linearnejkoncepcjiczasu, pojmowanej w sposób formalny,

jak filozoficzny i społeczny. Jednocześnie okrągjest symbolem słońca i księżyca, porządku kosmicznegoi ludzkiego losu(atrybutbogini losuTyche). Platończycy

uważali go za kształt doskonały, symbolizujący jedność: nie ma końca, początku ani kierunku.W Grecji i Rzymie jego wyobrażeniem wizualnym był wąż gryzący

własny ogon, natomiastwchrześcijaństwieznajdujemywyobrażenie Boga stwarza­ jącego świat,kreślącegokrągziemski cyrklem (Bibie Moralisee). Badaniaweksy-

kologicznedowodzą, że gwiazdy umieszczone na fladze powtarzają wzórkorony

z fresku malowanego przez Pietra de Cortona Berrettiniego, który obserwować

można w sali pałacu książęcejrodziny Barberinich w Rzymie, tej samej,w której

w1950r. podpisano „Konwencję oOchronie Praw Człowieka” w ramachWspólnoty Europejskiej21. Źródeł społecznej akceptacjidla symboli unijnychw Polscemożna intuicyjnie poszukiwać właśnie wkodzie kręgu. Wszak symbolem transformacji ustrojowej w Polsce jest Okrągły Stół - historyczny znak bezkrwawej, wielowy­

miarowej przemiany społecznej opartej na dialogu przeciwników, którym właśnie w tej przestrzeni,naplanie okręgu, udało sięwypracować kompromis.

Nimb, czyli aureola, przybiera w ikonografii chrześcijańskiej kształt okręgu. Symbol aureoli,jak wskazywaływcześniejsze intuicje,jest równieżistotnym tropem

interpretacjikulturowych konotacji flagi europejskiej. W 1989 r. jeden z autorów

projektusztandaru, grafik Arsene Heitz, współpracownik dyplomaty Salvadorade

Madariaga y Rojo, wyznał nałożu śmierci dziennikarzowi zredakcji „Nouvelle d’Alsace”, żeźródłeminspiracji dlaprojektubyły symbole biblijne i mariologiczne. Zarówno kolor tła (błękit - kolor Mojżesza, a w heraldyce symbol wierności, rzetelności, lojalności),jak i układ gwiazd, który zainspirowanyjest precyzyjnym

zapisem wApokalipsie św.Jana: „potem wielki znak ukazał sięna niebie:Niewia­

sta obleczona w słońce iksiężyc pod jej stopami,a na jejgłowie wieniec z gwiazd

dwunastu” (Ap 12, 1). Nawiązania maryjne,pomimo ustanowienia flagi w święto

(8)

8 grudnia, początkowo ogłaszano z obawą o reakcje muzułmanów, zapominając

o uniwersalnym, czytelnym równieżdla mahometan znaczeniu weksylium. Maria

jest jedną z najważniejszych kobiet islamu, kolor niebieski ma znaczenie w obron­

ności, a:

„«Gwiazda» to tytuł 53. sury Koranu, zaczynającej się od słów przysięgi: «Na gwiazdę kiedy ona zapada». Jest to przysięga wielka i symboliczna. Są nawet

autorzy, którzyuważają, żeprzysięganie w Koranie nagwiazdy oznacza, żeto Koran zostałobjawiony z gwieździstego nieba.”22

22 Ibidem.

23 The Betsy RossFlag, [Online],dostępne: http://www.usflag.org/history/betsyrossflag.html,

08.12.2007.

24 Interculturaldialoque in Europe, Summary, December 2007, [Online],dostępne: http://ec.europa. eu/public_opinion/flash/fl_217_sum_en.pdf, 09.12.2007.

25 T. Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe. Teorie ianalizy prasy, radia, telewizji i Internetu, Warszawa - Kraków 2000, ss. 130-131.

Symbol europejski - krąg gwiazd (tutaj białych) na niebieskim polu, jako

kształtujący wymiareuropejskiego porządku społecznego, był obecnywcześniej - w jednejz wersji flagi StanówZjednoczonych, zaprojektowanej prawdopodobnie przez BetsyRoss, na podstawie szkicu George’aWashingtona23. Kolejnawersja

flagi z 15gwiazdami była źródłem inspiracji dla Francisa Scotta Keya donapisania utworu The Star-Spangled Banner,dzisiejszego hymnu narodowego USA: „Tis the star-spangledbanner! O long mayit wave/O’erthe landof the free and the

homeof the brave”.

Chociaż narodyEuropy należą do jednegokręgu kulturowego, to wytworzyły odrębne systemy społeczne, cechują sięróżnorodnością etniczną, religijną, języ­ kową. Różnice międzynimi,jakdowiodłahistoria,stałysię źródłem wzajemnego

niezrozumienia, stereotypów, a nawet wieloletnich wojen. Tę swoistość wyraża

motto Unii Europejskiej: „zjednoczona w różnorodności” oraz symbolika zawarta

w logo obchodów 50-lecia podpisania Traktatu Rzymskiego. Idea wielokulturo-wości poprzez dialogjest ważnym, jeślinie najważniejszym modelem współżycia

wielu kultur.Europejczycy wzdecydowanej większości go popierają, twierdząc,że

współdziałanie ludzipochodzących z różnychkultur, odmiennych pod względem

etnicznym czyreligijnym, ma pozytywny wpływ, ubogacaich kraj ojczysty24. Wszelkie symboliczne przedstawienia w obrębie wspólnej płaszczyzny zna­

czeniowej mają wpływ na kształtowanie się tożsamości, zarównojednostkowej, jak zbiorowej. Podstawą kultury jest komunikowanie oraz transmisja treści arty­

stycznych, ale jej główny cel to:„rytuał scalającyjegouczestników we wspólnym przeżyciu”. JohnFiske traktuje kulturęjako „ciągły proces wytwarzania znaczeń

zdoświadczenia społecznego”25.Od początkuswego istnieniainstytucje europejskie —m.in. poprzezwspólnyprzekazsymboliczny (orazinne, polityczno-ekonomiczno- prawne wpływy, niebędące przedmiotemtego tekstu), kształtują europejską tożsa­

(9)

mość zbiorową, rozumianą tutajjakowspólne, konstytutywne wartości kulturowe

grupy26,odróżniające ją od obcych. Znaczenieflagi europejskiej, wywodzącesię ze wspólnych korzeni, w tym sztukieuropejskiej, przedstawiłam wcześniej, wszak

„dzieło sztuki może rodzić stosunki społeczne i to pełne, obustronne stosunki społeczne [...] dzieło sztuki może łączyć ludzi [...]. Tołstoj sądzi,żefunkcja ko­

munikacyjnajest najważniejszą funkcjąsztuki,że zadaniem sztuki jest łączyć

ludzi,łączyć niezależnie od oddalenia w czasie iwprzestrzeni.”27

26 Europejskie wartości,[Online],dostępne:http://www.tns-global.pl/uploads/5574/TNS OBOP_

Europejskie_wartosci.doc, 09.12.2007.

27 S. Ossowski, Dziełasztuki jako ośrodek pewnych stosunkówspołecznych, w: Wybór pism este­ tycznych,Universitas, Kraków 2004, ss.115-116.

28 J.J. Turner, Strukturateorii socjologicznej,Warszawa 2005, s. 450.

29 E. Hałas, op. cit„ s.318.

Zabieg społecznego wytworzenia wspólnychznaczeń,sensownegodla wszystkich

podmiotów „tekstu”, jest konieczny z punktu widzenia tworzenia sięnowejformy

życia zbiorowego, nowejdefinicji sytuacji i wzorówinterakcji (również symbolicz­ nej), atakże zbudowaniana fundamencieinstytucjiobywatelstwa europejskiego roli społecznej Europejczyka. Od roli tej zależyustalenie i trwałośćowych interakcji

oraz uprawomocnienie oczekiwań wobec danego wzorca28, a także dokonanie się

symbolicznej transformacji,rozumianej jako:

„wprowadzenie do wyobraźni zbiorowej nowego lub odzyskiwanego na nowo

porządku znaczeń, który określa, czym jestrzeczywistość ico jest wniej ważne. Jest to proces polityczny, ponieważ symboliczna organizacja wyobrażeń wpływa na zachowania zbiorowe.”29

Wydaje się, że intencjonalnedziałanie w zaprezentowanym kierunku odniosło pożądany skutek.

„Interakcja umożliwiającaporuszaniesię w przestrzeniinterakcyjnej włącza niearty­ kułowanie doświadczenia w dialektykęrozumienia i wyjaśnianiaza pośrednictwem przed-rozumień. ”

Uczestnicy procesu komunikacji z użyciemwspólnych sensówpodobniedefiniują Europę - jako wspólną przestrzeń, czego dowodem są przeprowadzanez sukce­

sem reprezentatywnebadania socjologiczne wśród obywateli Unii Europejskiej

(Eurobarometr). W badaniach tych używasię różnegorodzaju kategorii, których

właściwa interpretacjajest możliwawyłącznie w przypadkurozumienia ichprzez

respondentów. Wydaje się, że można powiedzieć więcej: symbole (barwa oraz

symbol gwiazdy) osiągnęły wysokistopień władzy symbolicznejo dużym stopniu

społecznej skuteczności. Stosowane zgodnie zzasadami promowania znaków fir­ mowych symbole europejskie stałysię skutecznym narzędziem marketingowym, swoistym logokontynentu (podobnie jakflaga amerykańska dla Stanów Zjedno­ czonych). Flagai jej symbolika traktowana bywa jak marka, niosąca ze sobą idee

ujęte w formie obrazów, wykorzystywanych przez instytucje unijne, oparte na

(10)

tradycyjnychznakach ikonicznych30. Występuje częstojako tło wydarzeńo wy­

miarze europejskim, podczas przemówień polityków-euroentuzjastów, co można obserwować w telewizji i Internecie:

30 Europa (Symbolic 1999)-Audiovisual Service, [Online], dostępne: http://ec.europa.eu/avservices/

photo/photo_thematic_en.cfm?id=&mark=PRO,SYMB, 09.12.2007.

31 K.. Olechnicki, Antropologia obrazu. Fotografia jakometoda, przedmiot i medium nauk społecz­ nych, Warszawa 2003, s. 279.

„przekazy najpotężniejszych mediów wizualnych [...] są przez nas odbierane

iakceptowaneprawie że bezrefleksyjnie, mimowolnie, bezwiednie - gdyż łatwo przesiąkają onedo głębokich warstw podświadomości.”31

Flaga powiewa na drzewcu obok flag narodowych nabudynkach instytucji

publicznych i innych, których powstanie (drogi, mosty, budynki użyteczności

publicznej: baseny, instytucjeedukacyjne itp.)było możliwe dzięki finansowemu

wsparciuz UE. Instytucjete, mówiąc językiem Naomi Klein, zostałyologowane, dzięki czemu „marka Europa” wpisała sięna stałew publiczną przestrzeń miejską

i wiejską- Pierre Bourdieu nazywał takie działania polityką symbolizacji. Wydaje się,żete wielostronne zabiegi, wtymmarketingowe, są skuteczne. Flagaeuropejska

jakosymbolwywodzący się kulturowo z korzeni Europyjest niewątpliwie narzę­ dziembudowania wspólnoty opartej na dialogu kultur, stanowiących jej integralną

część, a wizualniebez wątpienia określa „europejskość”i bycie „europejskim”.

Aleksandra Nowakowska

Symbolic communication through the European Union official flag and formation of multicultural community

Summary

The authorconcentrates on a topicof symbolic communication through the official European symbols and its effectiveness in the process of formation of multicultural communitybased

on symbolicdialogue.In the articlethe official European Union flaghas been analyzed by

means of visual sociology with an attemptto findin the sources of theEuropean culture

common meanings and senses used in iconic signs andspatial composition. The articlealso

presents the role of culture as a ground for a dialogue betweenvarious ethnic,religiousand cultural groups, and the meaning of symbolic representations in this dialogue. Moreover,

the author demonstrates theways ofmarketing use of the European symbols (as the logo of

Europe)and the effects of thisfact observed in media and public space.

(11)

Aleksandra Nowakowska

Communication symbolique par l’intermédiaire du drapeau de l’Union européenne et la construction de la Communauté

interculturelle

Résumés

L’objectif de l’article est de répondre à laquestion de savoir sila communicationsymbolique,

par l’intermédiaire des symboles européensofficiels,est une façon efficace de construireune communauté multiculturelle se fondant sur undialogue symbolique. A l’aide des méthodes

de la sociologie visuelle, on a étudié un drapeauofficielde l’Unioneuropéenne tout en

recherchant dansla culture européenne des sens etsignificationscommuns dans des signes

représentatifsutilisés et dans une compositiond’espace.On a démontré lerôle de la culture dans le dialogue entreles différents groupes du point devueethnique, religieuxet culturel, ainsi que l’importance des représentations symboliques dans ce processus. On a également présentéles méthodes demarketing dansl’utilisationde la symbolique européenne comme un logo de l’Europe et les conséquences decefait observées dans les médiaset dans l’espace public.

Cytaty

Powiązane dokumenty

rator polecił Skłodowskiemu, by poinformował Polakiewicza, że aby móc starać się o emeryturę, musi w ciągu miesiąca przedstawić zaświadczenie o stanie zdro- wia. Po

W kontekście dotychczasowych wypowiedzi krytyków każda kolejna analiza powieści Tam, gdzie rosną jagody musiałaby się stać niezwykle obszerną

W ostatnim roku istnie­ nia nie niiała już stałych rubryk, zmienił się nieco system jej redago­ wania; redakcja, jeśli chodzi o stronę graficzną tej kolumny,

populacji pacjentów ze spektrum autyzmu stwierdza się, że starsze dzieci istotnie rzadziej niż dzieci młodsze doświad- czają problemów z odraczaniem położenia się do

Mark Ulrich sets a sound argument for the virtual as rhetorical claiming that [v]irtual reality is a new, complex form of communication, and as in any other medium of com-

Based on this exploratory fieldwork and co-design project, we devised a more comprehensive approach and online platform, MikroAct (www.mikroact.org), which leverages a

Definicja osoby ludzkiej obejmuje również ciało, które jest niejako miejscem uzewnętrzniania się osoby.. Z ciałem związana jest cała dziedzina

S iln ie podkreślona została dzia­ łalność pedagogiczna arty sty w yprzedzająca „M alarnię“ B acciarellego.. Na ukończeniu był już druk tej pracy, kiedy