Działalność Olsztyńskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Historii Medycyny w latach 1973-1978

Skrobacki, Andrzej

Działalność Olsztyńskiego Oddziału

Polskiego Towarzystwa Historii

Medycyny w latach 1973-1978

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 129-133

A n d rz e j Skrobacki

D ZIA ŁA LN O ŚĆ O L SZ T Y Ń SK IEG O O D D ZIA ŁU P O LS K IE G O

TO W ARZYSTW A H IS T O R II M ED Y C Y N Y

W LA T A C H 1973— 1978

O lsztyński O ddział Polskiego T ow arzystw a H istorii M edycyny istnieje już 5 lat. Bodźcem do założenia Oddziału było K opernikow skie Sym pozjum L ekarzy, zorganizow ane pod auspicjam i Z arząd u Głównego Polskiego Tow a­ rzy stw a H istorii M edycyny oraz Olsztyńskiego O ddziału Polskiego T o w arzy ­ stw a Lekarskiego. Odbyło się ono w O lsztynie i F ro m b o rk u w dniach od 7 do 9 w rześnia 1973 ro k u i wchodziło do ogólnopolskiego p ro g ram u uroczy­ stości pięćsetnej rocznicy u rodzin W ielkiego A stronom a i L ekarza.

W zeb ran iu organizacyjnym O ddziału w dniu 23 listopada 1973 roku w zięli udział n a stęp u jąc y lekarze i farm aceuci: S ta n isław Flis, członek h o n o ­ ro w y Polskiego T ow arzystw a H istorii M edycyny, Zenobiusz B ednarski, W ła­ dysław M ichałowski, A ndrzej Skrobacki, Zofia i M arian Stopowie, W ładysław Szczepański oraz historyk, se k reta rz K om isji N a u k H istorycznych O środka B adań N aukow ych im. W ojciecha K ętrzyńskiego w Olsztynie i przew odniczący k o m itetu redakcyjnego „K om unikatów M azursko-W arm ińskich” — doc. d r J a ­ nusz Jasiński.

W szystkie w ym ienione osoby zgłosiły akces do now o pow stającego to w a ­ rzystwa,' zaakceptow ały jego s ta tu t i w y p ełn iły dek laracje członkowskie.

Z arząd O ddziału u k o n sty tu o w ał się następująco: przew odniczącym został A. Skrobacki, honorow ym przew odniczącym obrano S. Flisa, a fu n k c je se­ k re ta rza i sk a rb n ik a objęli: Z. S topa i W. Szczepański. O ficjalną zgodę w ładz n a podjęcie działalności Oddział otrzy m ał 17 m arca 1975 roku. W ten sposób w m ieście nie będącym siedzibą akadem ii m edycznej po raz pierw szy w h i­ storii T ow arzystw a pow stał jego oddział.

Zgodnie z obow iązkam i statu to w y m i członkowie postanow ili reg u larn ie (początkowo raz n a kw artał) odbyw ać posiedzenia naukow e, zbierać i p u b li­ kow ać m ate ria ły do historii m edycyny ziem północnej Polski, ze szczególnym uw zględnieniem czasów najnow szych, b ra ć udział w sym pozjach i zjazdach naukow ych, opracow ać słow nik biograficzny lek arzy i farm aceutów , zw iąza­ ny ch z polską h isto rią W arm ii i M azur, oraz album zasłużonych lekarzy-pio- nierów w ojew ództw a olsztyńskiego.

P ro g ra m p racy p rzew id y w ał rów nież grom adzenie bibliografii h istorii m edycyny, podjęcie s ta ra ń w okół m uzeum farm aceutycznego, którego s k ro m ­ n y zalążek, dzięki zabiegom W. Szczepańskiego, pow stał w aptece n r 76 przy ul. P a n a Tadeusza, i naw iązanie ścisłej w spółpracy z Polskim T ow arzystw em Historycznym , jak rów nież ze specjalistycznym i to w arzy stw am i lekarskim i, działającym i n a tere n ie Olsztyna. W szystkie owe p o stu laty w ciągu pięciolet­ n iej działalności O ddziału b y ły ko n sek w en tn ie realizow ane.

Do chw ili obecnej odbyło się 18 posiedzeń naukow ych. W program ie

9. K o m u n i k a t y . . .

130 Kronika naukowa

zebrań zw róciły uw agę następ u jące re fe ra ty i doniesienia: S. Flisa Józef O staszewski (1875— 1942) — lekarz i działacz ku ltu ra ln y M azowsza Północnego; Z. B ednarskiego A x e l M artin M u n th e — lekarz i pisarz (1857— 1949), Choroby płuc w traktacie o tętnie „Sphygmicae artis łibri V ” Józefa Strusia (1510— 1568), T o w a rzystw o b. W y ch o w a n k ó w Cesarskiego U n iw ersytetu Juriew skiego (daumiej Dorpackiego) w W arszawie, Poglądy Józefa Strusia na kiłę w jego dziele „Sphygmicae artis libri V"; W. K ozłowskiej M rongowiusz w O lsztynku; A. Skrobackiego P rz y c z yn e k do biografii okulisty poznańskiego, profesora W ładysław a W icherkiew icza, K rólew ieckie listy Jana M ikulicza do F ry d er yk a A lth o ffa (praca napisana w spólnie z W. K aise rem z Halle), N ajstarszy na W a rm ii polski regulam in szpitalny, Okoliczności śm ierci feldm arszałka rosyj­ skiego I. I. Dybicpa Zabałkańskiego w 1831 r., A lb u m zasłużonych lekarzy- -pionierów w o jew ó d z tw a olsztyńskiego 1945— 1946, Teodor Fontane (1819— 1898) farm aceuta i w y b itn y niem iecki powieściopisarz. W 80 rocznicę zgonu; Z. Stopy Farmacja w K ró lew cu do końca X V I I I w ieku ; W. Szczepańskiego 0 poglądach lekarza X V I I I w ie k u (Ferdynanda Szweycera) na wartość stoso­ w a n ych leków, Trzydziestolecie farm acji na W a rm ii i Mazurach, W ydział F a rm aceutyczny Tajnego U n iw e rsy tetu Z ie m Zachodnich w Częstochowie w latach II w o jn y św iatow ej, Wiersz F erdynanda Karo (1845—1927), N aucza­ nie farm acji na kursach a kadem ickich w Częstochowie (1944— 1945) i in.

P ra w ie w szystkie w ym ienione prace u k aza ły się n a łam ach periodyków n aukow ych („A rchiw um H istorii M edycyny” , „F arm acji P o lsk iej”, „K liniki Ocznej", „K om unikatów M azursko-W arm ińskich”, „Rocznika M azowieckiego”, „Polskiego T ygodnika L ek arsk ieg o ” oraz „Wiadomości L ek a rsk ich ”). D ają one pew ne w yobrażenie o podejm ow anej tem a ty c e i m edyczno-historycznych za­ in teresow aniach członków Oddziału. P onadto do p ro g ram u zeb rań wchodziły tłum aczenia z obcej lite ra tu ry fachow ej, spraw ozdania ze zjazdów naukow ych 1 w spom nienia pośm iertne. W sumie, z zakresu h istorii m edycyny, członkowie Oddziału w latach 1974— 1978 ogłosili d ru k iem 36 prac, a rty k u łó w i s p ra ­ wozdań.

W arto też wspomnieć, że 5 z kolei posiedzenie O ddziału poświęcono trz y ­ dziestoleciu p o w ro tu Olsztyna do M acierzy. Z te j okazji re fe ra t o początkach służby zdrow ia w O lsztyńskiem wygłosił d r med. Czesław Zaw orski, jeden z pierw szych kierow ników W ydziału Zdrow ia U rzędu W ojewódzkiego oraz o rganizatorów lecznictw a pow ojennego okresu.

Rów nie uroczyste było 10 posiedzenie Oddziału, zorganizow ane w spólnie z tu tejszy m O ddziałem Polskiego T ow arzystw a Lekarskiego. U czestniczył w n im gość z NRD prof, d r m ed. i fil. W olfram K aiser z U n iw ersy tetu im. M. L u tra w H alle-W ittenberdze, k tó ry w ygłosił odczyt: Über polnisch- -hallesche W issenschaftskontakte in der Geschichte der M edizin u n d P h a r­ mazie. Z ebranie zgromadziło 35 osób, co n a stosunki olsztyńskie i słabe, jak dotąd, zainteresow anie h isto rią m edycyny było liczbą dużą. N aw iązane z prof. W. K aiserem k o n ta k ty nau k o w e i jego ży w y udział w życiu polskiej h isto rii m edycyny spraw iły, że Olsztyński O ddział PTH M w y su n ął pod a d re ­ sem Z arządu Głównego w niosek o n ad an ie uczonem u godności członka h o n o ­ row ego T ow arzystw a.

Dla zaakcentow ania obecności n a szerszym forum olsztyńscy h isto ry cy m edycyny b ra li udział w w ielu m iędzynarodow ych i k ra jo w y ch zjazdach n aukow ych. I ta k np. W. Szczepański uczestniczył w zjeździe w ęgierskich h isto ry k ó w farm a cji w Sopron (1976), n a k tó ry m w ygłosił doniesienie: Ü ber

131

V eränderungen der A r z n e ifo r m e n in vie r polnischen Pharm akopeen, w II Ko- gresie F arm aceu ty czn y m w K a rl-M arx -S ta d t (1976) oraz w sym pozjum h isto ­ ry k ó w fa rm a cji w E rfu rcie (1978).

A. Skrobacki b ra l udział w dw óch M iędzynarodow ych K ongresach H i­ sto rii M edycyny w Budapeszcie (1974) i w P lo w d iw (1978), w ygłaszając do­ niesienia: A u f gefundene bisher u n b e ka n n te B riefe des A rzte s Karol M arcin­ k o w s k i aus Poznań i Jan M iku licz aus W roclaw im L ich te der Korrespondenz des Friedrich von A lth o ff. P onadto uczestniczył on w dorocznych obradach Niemieckiego T ow arzystw a H istorii M edycyny w W ern ig ero d e (1976), pod­ czas k tó ry ch w ygłosił re fe ra t Die A n fä n g e der G esundheitserziehung in der A u fk lä r u n g speit in Polen oraz w sym pozjum n a u k o w y m pośw ięconym w ę g ier­ skiem u lekarzow i i uczonem u — Janosow i A ndrasow i S egnerow i w H alle/ /S aale (1977). W p ro g ram ie nau k o w y m zjazdu znalazły się d w a jego donie­ sienia: Die angew andte N a tu rw issen sch a ften im 18. J a h rh u n d e rt i n Polen i Jędrzej Ś niadecki (1768— 1838) als A r z t u n d C hem iker.

Także udział w I W spólnym Zjeździe H isto ry k ó w M edycyny NRD i PR L w e F ra n k fu rcie n ad O drą (1978) dał m u sposobność do zreferow ania op raco ­ w an y ch z W. K aiserem i A. V ölker doniesień: R esonanz des polnischen N o vem b era u fsta n d es (1831) an der K önigsberger U niversität oraz L u d w ik B ie r k o w s k i (1806— 1860) i jego starania o u zy sk a n ie k a te d r y w b erliń s kim szpitalu Charité.

Olsztyńscy h isto ry cy m edycyny uczestniczyli rów nież w w ielu k rajo w y ch zjazdach i sym pozjach, a m ianow icie: w uroczystościach zw iązanych z 50 le- ciem istnienia k w a rtaln ik a „A rchiw um H istorii M edycyny”, w Poznaniu (1974), w sym pozjach pośw ięconych w y b itn em u lekarzow i polskiem u X V II w iek u — Ja n o w i Jonstonow i, w Lesznie i L u b in ie (1975), profesorow i W ładysław ow i Szum ow skiem u, w K rak o w ie (1975), znakom item u fran c u sk ie ­ m u fizjologowi C laude B ernardow i, w W arszaw ie (1978), jak rów nież w X I Zjeździe Polskiego T ow arzystw a H istorii M edycyny w Szczecinie (1976).

Do w ażniejszych w y d arzeń O ddziału należało zdobycie przez Z. B e d n ar­ skiego stopnia doktora n a u k m edycznych w A kadem ii M edycznej w G dańsku 15 m aja 1975 roku. P rom otorem ro zp raw y Polacy na W yd zia le L e k a r s k im U n iw e rsy tetu Dorpackiego w latach 1802— 1889 był prof, d r med. i fil. T. Bili- kiewicz.

Bolesnym ciosem, jaki d o tk n ął Oddział, b yła śm ierć dw óch jego zasłużo­ ny ch członków, a m ianow icie: m gr. farm . M arian a Stopy, znanego działacza społecznego w ojew ództw koszalińskiego i olsztyńskiego (5 stycznia 1975 r.) oraz śm ierć dr. m ed. S tan isław a Flisa, p io n iera służby zdrow ia tutejszego w ojew ództw a, w ybitnego h isto ry k a m edycyny i członka honorow ego PTH M (6 października 1976 r.). Dla olsztyńskiej h isto rii m edycyny by ły to s tra ty niepow etow ane!

A by zwiększyć sta n liczebny O ddziału i wzm óc aktyw ność jego członków postanow iono połączyć siły h isto ry k ó w m edycyny z — in teresu jący m i się przeszłością sw ego zaw odu — farm aceu tam i. W ten sposób liczba członków O ddziału w dn iu 1 stycznia 1977 ro k u w zrosła do 11 osób.

W ym ow nym św iadectw em działalności O ddziału był także szereg w y ­ różnień, jakie otrzym ali olsztyńscy h isto ry cy m edycyny. Do n ich m.in. należy m ed al pam iątk o w y Ignacego Ł ukasiew icza „Za w y b itn e zasługi dla fa rm a cji p o lskiej” w ręczony W. Szczepańskiem u w W arszaw ie w trzydziestolecie dzia­ łalności Polskiego T ow arzystw a Farm aceutycznego (1977) oraz nad an e m u

132 Kronika naukowa

odznaczenie „Za w zorow ą p racę w służbie zdrow ia” . N atom iast „w uznaniu zasług n a polu krzew ienia historii, e ty k i i k u ltu ry m ed y cy n y ” Z arząd G łów ny PTH M przyznał A. S krobackiem u dyplom im. W ojciecha Oczki (1974), a P o l­ skie Tow arzystw o H istoryczne w O lsztynie „za a k ty w n ą działalność w szere­ gach tego T o w arzy stw a” dyplom u znania (1978). W ty m sam ym ro k u W ydział K u ltu ry U rzędu W ojew ódzkiego w yróżnił A. Skrobackiego odznaką „Zasłużony działacz k u ltu ry ” .

P ew ne osiągnięcia odnotow ali h isto ry cy m edycyny w ko n k u rsach na prace naukow e. W k o nkursie Polskiego T ow arzystw a L ekarskiego w Olszty­ nie, za pracę Najstarszy na W a rm ii polski regulam in szpitalny A. S krobacki zdobył w 1977 ro k u II nagrodę, zaś Z. B ednarski w yróżnienie. W n astępnym roku za pracę A lb u m zasłużonych lekarzy-pionierów Olsztyna. Materiały bio­ graficzne A. Skrobacki otrzy m ał I nagrodę. P ra c a — jak uzasadniało ju ry w protokole — b yła pierw szą m onograficzną próbą ujęcia tem atu, k tó ry po­ zwoli przypom nieć zasługi lekarzy, pracu jący ch w niezw ykle tru d n y m , o rg a ­ nizacyjnym okresie służby zdrow ia w latach 1945—1946. L ek arz ów, za a rty k u ł T r zy nieznane listy doktora Karola M arcinkow skiego pisane na emigracji zdobył I w yróżnienie w k onkursie rozpisanym przez K o m itet B adań N au k o ­ w ych P T L w Poznaniu w 1977 roku.

Ideą, k tó ra w tej chw ili jednoczy członków Oddziału, jest p ro je k t z organi­ zow ania w zabytkow ym zespole szpitala św. Ducha i kaplicy św. A n n y we F ro m b o rk u m uzeum h istorii m edycyny. Je s t to u n ik aln y w skali k ra ju obiekt z X IV w ieku, p rz y k ła d średniow iecznego budow nictw a szpitalnego, k tó ry p raw ie w całości zachow ał sw oją substancję historyczną i u k ła d funkcjonalny. Z abytkow e freski we w n ętrzu b udynku, o d k ry ta w podziem iach średniow iecz­ n a łaźnia i w reszcie bezpośredni zw iązek b u d y n k u z M ikołajem K opernikiem , także przecież lekarzem , to w szystko złożyło się n a w ykorzystanie tego obiektu n a cele m uzeum .

Z arząd O ddziału p rzy stąp ił do opracow ania scenariusza przyszłych ekspo­ zycji i grom adzenia zbiorów. Myśl zorganizow ania w zabytkow ym szpitalu from borskim m uzeum znalazła gorącego orędow nika w d y rek to rze M uzeum M ikołaja K opernika, m gr. Tadeuszu Piaskow skim . W dowód u znania i wdzięczności za podjęte w ty m k ieru n k u prace oraz za k ultyw ow anie idei T ow arzystw a Z arząd Oddziału PTH M w O lsztynie w ręczył m u 13 listopada 1978 ro k u m edal p a m iątk o w y Jęd rzeja Śniadeckiego.

Podobnym aktem , za stale okazyw aną pomoc w rozw oju Oddziału, u hono­ row ani zostali przew odniczący ko m itetu redakcyjnego „K om unikatów M azu r­ sko-W arm ińskich” doc. d r Jan u sz Ja siń sk i oraz prof, d r med. i fil. W olfram K aiser z H alle/Saale.

Oddział n ad al u trzy m u je żyw y k o n tak t z in n y m i to w arzy stw am i n a u k o ­ w ym i i placów kam i k u ltu raln y m i, przede w szystkim zaś z Polskim T ow arzy­ stw em Historycznym , z O środkiem B adań N aukow ych im. W ojciecha K ę trzy ń ­ skiego oraz z M uzeum M azurskim w Olsztynie. S tałym i k o n trah e n ta m i w e w spółpracy naukow o-społecznej O ddziału są Polskie T ow arzystw o L ek arsk ie oraz Polskie Tow arzystw o F arm aceutyczne. Żyw a i w szechstronna w spółpraca z ty m i in sty tu cjam i jest najlepszą rękojm ią dalszego pom yślnego rozw oju Ol­ sztyńskiego O ddziału PTHM.

N a zakończenie trzeb a dodać, że zeb ran ia Oddziału (zwykle p rz y pełnej frekw encji) o dbyw ały się w sali posiedzeń w spom nianego już O środka B adań N aukow ych im. W. K ętrzyńskiego, w historycznej siedzibie te j placów ki

133

w Dom u Polskim przy ul. P a rty za n tó w 87. Z chw ilą jed n ak p rzebudow y Domu zeb ran ia członków przeniesiono do b u d y n k u „C efa rm u ” p rz y pl. Bem a 5.

W dniu 6 m aja 1977 r. zarząd O ddziału PTHM u k o n sty tu o w ał się n a stę ­ pująco: funkcje przew odniczącego pow ierzono ponow nie A ndrzejow i S kro- backiem u, na se k reta rza w y brano W andę Kozłowską a n a sk a rb n ik a W ła­ dysław a Szczepańskiego. A dres O ddziału brzm i: R a ta ja 6 m. 15, 10-202 O l­ sztyn.