Królowie polscy z popiersiami

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

w

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

v/ P o ls k ic h

R CI .K .

j a -1941

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

t

-Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

W STĘP.

Słow ianie, jak każdy z narodów rolniczych, przez długie wieki i bardzo pom ału m u­ sieli zajm ow ać ziem ię, na której dziś miesz­ kają. Ich uroczyska, to jest, skiby, oborana gm ina i horodyszcza, okopy obronne gdzie w niebezpieczeństw ie z całym chronili się dobytkiem , rozciągały się z jednej strony z po za Elby aż po za Dniepr, a z drugiej od Fińskiej zatoki po za góry Bałkańskie i po m orze A dryatyckie.

Gościnni, poczciwi, czyści w obyczajach i modrzy naw et w swem gm innem i

ro-Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

4 K R ÓLO W IE PO LSC Y .

dzinnem życiu, istnieli długo bez związków w ew nętrznych łęczęcych w jedno państw o różne pokolenia, i dla tego Bóg dopuścił żc deptani byli a nieraz i zm iatani na chw ilę przez rody Uralskie, Kaukazkie i G erm ań­ skie; ale Słowianin kochał nadewszystko w ybranę m u przez praojców ziemię; po bu­ rzach w racał z lasów i trzęsaw isk w k tó ­ rych się ukryw ał, do dawnej swej skiby, i na nowo obory wał swoje uroczysko i n ap ra­ wiał swoje horodyszcze. W myśli O patrzno­ ści, sam em rozłożeniem już pokrew nych sobie pokoleń, zakreślone były granice przyszłego potężnego państw a Polskiego : bo P olaniu z nad Gopła osadził brzegi dolnego, a Lechicki Radym iczanin brzegi D niepru górnego. Trzeba było, aby się pierwszy gdzieś utw orzył zawięzek, któryby rósł, w zm agał się, potem daw nych odszukał b ra­ ci; wyswobodził ich i obdzielił światłem cy­ wilizacji, a w końcu i w olnością,której sam używał i używać jeszcze z nim i razem bę­ dzie.

T en zawięzek pow stał między czynniej- szemi i bardziej przedsiebierczem i pokole­ niam i, p o 'obustronach W arty między W isłę a Odrę i w lat kilkanaście po Karolu w ielkim , którego m oc i potęga pewny wpływ na Sło­ wianach uczyniła, został wyniesiony po wy­

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

K R Ó LO W IE PO L S C Y .

gaśnięciu Popielów , na tro n polski Piast b a r­ tnik i kołodziej, który praw dziw ie h isto ry ­ czny i narodow y rozpoczyna dynastję (860). Syn jego Z iem ow it zm arły w 891, wnuk Le­ szek w 921 i praw nuk Ziem om ysł w 962 na- slypili po nim . Przyszła wreszcie pora na Polskę przyjyć św iatłow iary chrześcjari- skiej.Przestano ciała naszych królów palić na stosach, proch z ich kości zsypywać w po ­ pielnice i grzebać pod niezm iernem i kop­ cami; ale zaczęto ich zwłoki chować po kościołach w kam iennych grobow cach, na k tórych stały ich w izerunki; ich popiersia jako m onarchów cywilizowanego świata, odbijane były na m onetach, dla tego też i n am , zaczywszy od Mieczysława, łatwiej je st już podać czytelnikom rysy ich twarzy zachow ane potom nej pam ięci.

W tym to praw ie czasie, kiedy Piastow ie pełny prac i tru d ó w tworzyli dynastję, część druga przyszłej przeznaczonej Polski, leży- cej na stoku rzek do Czarnego m orza spły- wajycych, nim praw dziw e państw o uchow a się i w zm ocni, dostała się obcem u rodow i Skandynaw skich W aregów ; ale Bóg im nie- dozw olił tam nigdzie trw ałego założyć ogniska, bo ziem ia ta innej myśli, innem u duchow i przeznaczony była, i to ognisko swoje, m usieli owe W aregi na fińskich

zic-Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

o K R Ó LO W IE POLSCY.

m iach zakładać, a Polska po w iekach, licz żadnego podboju i wojny do dawnej swej słowiańskiej w róciła w łasności; dla tego tych rozdrobnionych i kłócących się w ład­ ców na cudzej ziemi, w szereg naszych m o­ narchów liczyć nie będziemy.

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

MIECZYSŁAW I. od 962 do 992.

Syn Ziemomysła, przez m ałżeństwo z Dą­ brów ką wszedł w bliższe stosunki z Czecha­ mi i Cesarstwem i przyjął religję chrze- ścjariską. Za jego czasów założone zostało biskupstw o poznańskie czyli polskie, arch i­ diecezji M agdeburskiej poddane. W 965 ochrzczony z całym narodem , uznał się len­ nikiem Cesarstwa. Starał on się p o b ra ty m ­ ców Słowian po za Odrą, pod swoje skupić berło, ale w ysilenia jego były darem ne. U m arł dzieląc między synów swoje posia­ dłości.

Ż o n y : 1 . D ą b r ó w k a k s ię ż n ic z k a C z e s k a , m a t k a B o le s ła w a i

W ła d y b ó j a . ,

2. O d a e ó r k a m a r g r a b i M iś n ji; s y n o w ie j e j : M ie s z k o , Ś w ię to p e łk i B o le s ła w ,m n ic h p o d im ie n ie m L a m b e r t a .

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

8 KR ÓLO W IE PO LSCY .

BOLESŁAW I WIELKI, (Chrobrym nazwany.)

od 992 do 1025.

W ypędził braci z dzielnic nadanych im przez ojca. W aleczny, czynny, rządny i przebiegły, zdobył na Czechach Chrobację wraz z K rakow em i M oraw ję,ale w sam ejżc Pradze panow ania utrzym ać nie m ógł; przyłączył Szląsk, Luzację, część Miśnji, w iele zam ków nad Bugiem , Kaszubskie Pom orze i Prusy, aż po rzekę Ossę. A cho­ ciaż u ujścia Suły w bił słup żelazny, jak na innych państw a granicach, skończył wy­ praw ę ruską, tylko zabraniem skarbów z Ki­ jow a.

W ykupił ciało świętego W ojciecha, na apostolstw ie od Prusaków um ęczonego, i

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

K R Ó LO W IE PO LSCY . 9 złożył w Gnieźnie, dokąd przybył dla u- czczenia tych relikwji cesarz Otton III, k tó ­ ry w spaniale przyjęty, zawarł z nim przy­ jaźń i przyznał mu tytuł królew ski. Bo­ lesławowi nie przeszkadzało to do prow a­ dzenia wojny z jego następcam i : H en ry ­ kiem II i K onradem II.

U stanow ił archidjecezję Gnieźnieńską, której poddał now outw orzone b isk u p stw a : K rakowskie, W rocław skie, Kołobrzeskie oraz dawniejsze Poznańskie i Lubuskie. Klasztory benedyktyńskie, praw ie jedyne na ówczas ogniska oświaty, były zakładane przez niego.

Urządził rycerstw o i obronę kraju, dzie­ ląc go na . pow iaty i w każdym budując zamki, w których poosadzał kasztelanów z obowiązkiem strzeżenia porządku, sądze- nia sp o ro w i pobierania podatków .

W ielkość ta, zaledw ie do chrześciaństw a naw róconego narodu, objawiła m u czem być m oże, i rozległa się po dziejach jego echem uderzonego szczerbca królew skiego o złotą bram ę Kijowa.

Ż o n y : 1. H u m ild a , z k t ó r ę s ię r o z w ió d ł, c ó r k a M a r g r a b ii M i-ś n ii ,

2. J u d y l a W ę g ie r k a , s y n B e z b r a im . 3. K u n ild a S ło w ia n k a , s y n M ie c z y s ła w I I . 4 . O d d a , c ó rk a M a r g r a b i M iś n ji.

S y n O tto n , ijie w ia d o jn o z j a k i e g o m a ł ż e ń s t w a ,

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

K R ÓLO W IE POLSCY.

MIECZYSŁAW II. od 1023 do 1034.

Nie m iał ani woli silnej, ani zdolności ojca. U tracił Morawję, dozwolił bezkarnie R usinom plądrow ać po Mazowszu i zabie­ rać zamki n ad B ugiem ; poskrom ił jednak buntujących się P om orzan. Założył biskup­ stwo Kujawskie.

Ż o n a R y k ś a , p o m a tc e w n u c z k a c e s a r z a O tto n a I I , s y n K a ­ z im ie r z .

BEZRZAD. od 1034 do 1040.

Po jego śm ierci w ielki bezrzad i w ielkie nastąpiły bezpraw ia. Czechy pod B rzetysła- wem niszczyli Polskę, spalili i złupili Gniez­ no. W śród tych nieszczęść, obcego najazdu,

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

pogańskiej reakcji i pow szechnego n iep o ­ słuszeństwa, Ryksa z m ałoletnim swym sy­ nem , zabrawszy korony i skarby, uciekła do Niemiec.

Energja duchow ieństw a ocaliła Polskę; wyrobiło ono klątw ę u Papieża na Brzety- sława, którego H enryk III cesarz zm usił do oddania znacznej części łupieży.

KRÓLO W IE PO LSCY . \ {

KAZIMIERZ I. od 1040 do 1058.

U pam iętana Polska w roku 1040, w e­ zwała napow rót Kazimierza, który królem się koronow ał, i na nowo dawny porzą­ dek w prow adził. W ypędził Masława przy- właszczycielą Mazowsza, a ten przez P ru ­ saków, dawnych swych sprzym ierzeńców , powieszonym został. Używał król stałej

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

przyjaźni cesarza H enryka I I I , którego posiłkow ał w wojnie w ęgierskiej.

Zasłużył na iinię R estauratora Polski, i um arł opłakiw any przez n aró d .

Ż o n a M a r j a D o b r o g n ie w a , c ó r k a J a r o s ł a w a k s ię c ia r u s k ie g o , ( N e s to r p o w ia d a W ło d z im ie rz a ) d w ó c h s y n ó w : B o le s ła w i W ła d y s ł a w H e r m a n .

1 2 KR ÓLO W IE PO LSCY .

BOLESŁAW II, (Śm iały albo Szczodry.) od 1058 do 1080.

Poszedł w ślady pradziada, w w ypraw ach swych w ojennych, biorąc stronę ró ­ żnych p reten d en tó w , których w W ęgrzech i na Rusi osadzał. U skrom ił Czechów i P o­ m orzan. Długim pobytem w Kijowie stał się pow odem wielkiego w Polsce nierządu. Tajem nie opuszczany od rycerstw a, m usiał pow racać do kraju i m ścił się straszliw ie za nieposłuszeństwo. U pom inany od S tan i­

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

K R Ó LO W IE POLSCY, 1 3 sława biskupa K rakow skiego, zam ordo­ wał go okrutnie i popadł pod klątw ę pa- piczky. Dręczony zgryzotam i, i widząc że powszechny budzi ohydę w narodzie, opu­ ścił kraj i jak powiadajy, w ciężkiej poku­ cie um arł w Ossjaku w klasztorze r. 1087, Ż o n a W i e s ł a w a k s ię ż n ic z k a r u s k a ; s y n M ie c z y s ła w , k t ó r y

o t r u t y , m ło d o z e s z e d ł z e ś w ia ta .

WŁADYSŁAW HERMAN, od 1080 do 1102.

Pan słabego serca, objął rzydy po opusz­ czeniu kraju przez brata. Płacił Czechom daninę za posiadanie W rocław ia, od której poprzednik jego Polskę był uw olnił. Z P o­ m orzanam i uporny prow adził w ojnę, ale sam do boju nie staw ał, tylko się w yręczał Sieciechem , który jest w historji polskiej pierwszym przykładem m agnata; musiał

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

KRÓLO W IE PO LSCY .

jednakże się z nim rozstać, czyniąc zadosyć woli zbuntow anych synów, m iędzy których jeszcze przed śm iercią królestw o podzielił.

Mimo nam ów cesarza H enryka IV, woju­ jącego naówczas z papieżam i, ty tu łu k ró ­ lewskiego zaniechał, nie śm iejąc stać się nieposłusznym stolicy apostolskiej, odm a­ wiającej m u tego tytułu.

Ż o n y ; 1. J u d y t a C z e s z k a , m a t k a B o le s ła w a I I I . 2. J u d y t a w d o w a p o S a lo m o n ie k r ó lu w ę g i e r s k i m .

Z b ig n ie w s y n n a tu r a ln y , k tó r e g o u p r a w n ił i d o d z ie d z i­ c tw a p r z y p u ś c ił.

BOLESŁAW III (Krzywousty.) od 1102 do 1139.

Z początku dzielił panow anie ze Z bignie­ wem, ale odkrywszy przeciw sobie know ane spiski b rata, ograniczył posiadłości jeg o do samego M azow sza; w końcu za

nieusta-Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

Kr ó l o w i e p o l s c y.

jęcę zdradę, zebrawszy sęd na niego, śm ier­ cią, ukarać go m usiał. Podbiw szy Pom orzeaż po za Odrę, przyw iódł je do chrześcjaństw a z pom ocy św. O ttona. Uskromiwszy prócz tego W ilków iL utyków , zhołd owa wszy wy­ spę Rugiję, był to ostatni z królów chcęcych związać zresztę słowiańszczyzny niszczo­ nych i niem czonych hraci zaodrzariskich. Posiłkował króla Kolom ana w ęgierskiego przeciw H enrykowi V; tern ścięgnęł na sie­ bie gniew cesarza i w ojnę, sławnę obronę Głogowy i klęskę Niemców na psiem polu pod W rocław iem . Z dradę Rusinów posił­ kujących go, porażony w W ęgrzech, dal­ szych w ojen zaprzestał. W ielki to król, który taka m iłością ojczyzny potrafił nal- chnęć M arcina Galla, historyka swojego.

U m ierajęc podzielił kraj m iedzy synów, przywięzawszy pierw szeństw o i zw ierzch­ ność do Krakowa.

Ż o n y : 1. Z b is ła w a k s ię ż n ic z k a r u s k a , s y n W ła d y s ł a w , k tó ­ r e m u o d d a ł K ra k ó w , S z lę s k , P o m o rz e i z ie m ię Ł ę c z y e k ę . 2. S a lo m e a z B e r g e n , s y n o w ie B o le s ła w , p o s ia d a ją c y M a ­ z o w s z e , K u ja w y z z ie m ia m i .D o b rz y ń s k ą i C h e ł m i ń s k ą ; M ie c z y s ła w , k tó r y o t r z y m a ł c a łę W i e l k o p o l s k ę ; H e n r y k k s ię ż e n a S a n d o m ie r z u i L u b lin ie i K a z im ie rz n a jm ło d s z y , k t ó r y o d o jc a ż a d n e g o n ie o t r z y m a ł u p o s a ż e n ia .

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

KRÓLOW IE PO LSCY .

WŁADYSŁAW II. od 1139 do 1148.

Za namowy, żony swej Niemki, chciał wyzuć braci z dzielnic naznaczonych im przez ojca, lecz duchow ieństw o i panow ie wzięli ksiyżyt obronę. W ładysław z pom o­ cy Rusi obiegł ich w Poznaniu, ale pobity na głowię, musiał uciekać do Niemiec. Kon­ rad III, wuj jego żony, zajęty wyprawy na krucjatę, nie m ógł m u dać pom ocy; w yro­ bił tylko na Polaków klytwę u Papieża, której duchow ieństw o nasze, jako rzuconej w obcych w idokach politycznych, nie przy­ jęło w cale. W ładysław um arł na wygna­ niu 1159 r.

Ż o n a A g n ie s z k a , c ó r k a m a r g r a b i a u s t r y ja c k i e g o ; s y n o ­ w ie k tó r z y p ó ź n ie j S z l3.sk o trz y m a li : B o le s ła w W y s o k i p a n n a W r o c ł a w i a , K o n ra d L a s k o n o g i n a G ło g o w ie i” M ie c z y ­ s ła w n a O p o lu .

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

KRÓLO W IE POLSCY. 1 7

BOLESŁAW IY, (Kędzierzawy.) od 1148 do 1173.

Ciężko upokorzony przez F ryderyka R u­ dobrodego, m usiał poniżający z tym ce­ sarzem zawrzeć tra k ta t w K rysgow ie; lecz Polska nic przyjęła go, jako w y­ muszonego przem ocy. Oddał ón Szlęsk synom W ładysław a II. Uczynił dw ie wy­ prawy do Prus, z których pierw sza skoń­ czyła się złożona przez pogaństw o daninę, a druga klęskę chrześcjan, gdzie zginęł Henryk księże Sandom ierski i Lubelski, a którego dzielnica dostała się najm łodsze­ mu z braci Kazimierzowi.

Ż o n y : 1. A n a s ta z ja k s ię ż n ic z k a r u s k a , s y n L e s z e k k s ię ż e M a z o w ie c k i z m a r ły b e z p o to m n ie .

2. H e l e n a , r ó w n ie ż R u s i n k a .

x x x i x - 2

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

1 8 K RÓLO W IE POLSCY.

MIECZYSŁAW III, (Stary.) O d 1173 d o 1177 — w y p ę d z o n y , w 1190, z a j ę ł K r a k ó w n a c h w ilę . O d 1200 d o 1201 — w y g n a n y p o r a z t r z e c i.

W 1202 p r z y w o ła n y , u m a r ł w ty m r o k u . Mieczysław był rządnym i zdolnym , ale chciał w Polsce obcy w prow adzić porzą­ dek i przyjść do sam ow ładztw a. Nauczony dośw iadczeniem W ładysław a, myślał że do­ pnie tego zręcznością, czego tam ten si­ ły. nie zdołał. Osłaniał lud wiejski i żydów, ale często przetapiał m onetę i postanow ił wielu w kraju urzędników , którzy najw ię­ kszych zdzierstw się dopuszczali. Na czele nieukontentow anych, którzy go pozbawili Krakowa a z nim razem i pierw szeństw a w kraju, stanęł biskup Gedeon. Mieczysław ujęty wspaniałością b rata Kazimierza, po­ w ołanego najego m iejsce,szczerze sięznim

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

pogodził i aż do śm ierci jego poprzestaw ał na swej W ielkopolskiej dzielnicy, lecz dwa razy jeszcze w dzierał się potem na tron, z krzyw dę m ałoletniego synowca.

Ż o n y : I . E l ż b ie t a w ę g i e r s k a , s y n o w ie : O tto n i S te f a n ,z m a r li p r z e d o jc e m . 2. E u d o k s ja k s ię ż n ic z k a r u s k a : s y n o w ie : B o le s ła w ,M ie c z y ­ s ła w i W ła d y s ł a w L a s k o n o g i. 3 . A d e l a jd a z L o e w e n , m a t k a k ilk u c ó re k . K R Ó L O W IE PO LSCY . i!)

KAZIMIERZ II, (Spraw iedliw y.) od 1177 do 1194.

W spaniałom yślny był to m onarcha i we- długserca na ro d u . Szczęśliwe prowadziłwoj- nyz Prusakam i i Jad źw ingam i,których stoli­ cę Drohiczyn zdobył i zniszczył. Oderw ane od wielkopolskiej dzielnicy Pom orze urzędził, dajęc Bogusławowi część nadodrzańskę, a Gdańskę Sam borow i; osadzał księżęt na Rusi Czerwonej, z której W ęgrów w ypierał

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

2 0 K R Ó LO W IE PO LSCY .

i zrobił na Spiżu z tym i ostatnim i trak tat, mocy którego K arpaty m iały być między dwom a narodam i granicy, niegwałcony ni­ gdy pod kościelny klytwy.

Największym w ypadkiem tego panowa­ nia, był zjazd w Łęczycy duchow ieństw a i m ożnych, na w zór synodów odbyty i przez papieża A leksandra III zatw ierdzony, a k tó ­ ry dał początek Senatow i polskiem u. Ż o n a H e le n a k s ię ż n ic z k a r u s k a , m a t k a L e s z k a B ia łe g o , k t ó ­

r y p o n im n a s tę p i ł i K o n r a d a k s ię c ia M a z o w ie c k ie g o .

LESZEK (Biały.) od W 94 do 1227.

Mimo bulli papiezkiej, zaprzeczał mu pa­ now ania Mieczysław Stary. Bitwa krw aw a nad Mozgawy nic nic rostrzygnęła, ale in ­ trygi Mieczysława, w ytargow ały na m atce

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

m ałoletniego księcia, ustąpienie Krako wa, gdzie nie długo przywłaszczyciel m ógł się utrzym ać; a któ ry chociaż i w 1201 na nowo do niego pow rócił, śm iercię jednakże zaskoczony został.

KR ÓLO W IE PO LSCY . 2 1

WŁADYSŁAW III (Laskonogi), od 1203 do 1206.

Pow ołany został przez Panów na obję­ cie Krakowa, jako syn Mieczysława III, gdy Leszek Biały nie chciał przyjęć podaw anego m u przez zazdrosnych m ożnowładzców w a­ ru n k u , aby oddalił od siebie opiekuna swo­ jego i przyjaciela Gaworka.

Leszek zostajęcy przy księstw ie S ando­ m ierskiem zw rócił wszystkich oczy na sie­ bie odniesionem zwycięztwem pod Zaw i­ chostem nad niewdzięcznym R om anem ,

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

2 2 K R Ó LO W IE POLSCY,

który bronię polską osadzony na Haliczu, targnął się na Polskę.

Leszek wezwany zostaje przez panów na nowo, a szlachetny W ładysław dobrow ol­ nie m u ustępuje panow ania i w raca do oj­ czystej dzielnicy w iclkopolskeji.

Reszta panow ania Leszka Białego, zakło­ po tan a była nieustającemu spraw am i na Rusi, k łótnię księżęt i coraz bardziej rosnę- cem zuchw alstw em m ożnych. Zwołał on zjazd do Gonzawy, chcęc wszelkie niesnaski uspokoić, lecz napadnięty tam w kąpieli znienacka przez Św iętopełka, przywłaszczy-

ciela Gdańskiego Pom orza, został zabity. Ż o n a G r z y m is ła w a r u s k a k s ię ż n ic z k a , s y n B o le s ła w , k t ó r y

BOLESŁAW Y, (W tsydliwy.) od 1227 do 1279.

Stryj jego K onrad Mazowiecki i H enryk

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

księże W rocław ski, spierali się orężem o opiekę nad m ałoletnim królem . U w olnił się od nich w reszcie Bolesław, wszedłszy w przym ierze z Belę IY w ęgierskim , k tó re­ go córkę pojęł za żonę.

Straszna naw ała T atarska przeraziła E u ro ­ pę; nowy te n nieprzyjaciel opanow ał Ruś, zniszczył m ieczem i pożogę Polskę i W ęgry. Mod’ono się goręco w całym św iecie chrzc- ścjańskim , odm aw iajęc po trzy razy na dzień ustanow iony na odw rócenie tej klę­ ski Anioł Pański. Stoczona bitw a pod Li- gnicę, gdzie cały nasz zastęp rycerski zo­ stał na placu, była w ielkiem zwycięztwem w duchu, bo Tatarzy poczuli, że z wielka siłę m oralnę m aję do czynienia i nie poszli już dalej na zachód — 1241.

Bolesław schronił się do W ęgier przed tę nawałę. Zaraz po ustępieniu T atarów , Bolesław Łysy L ignicki, a p o tem K onrad Mazowiecki ubiegli K raków , lecz Polacy przywołali n apow rót Bolesława z W ęgier.

Ża jego czasów Konrad Mazowiecki nie- mogęc się oprzeć pruskim napadom , w e­ zwał zakon niem iecki Krzyżaków, oddajęc m u ziem ię Chełm ińskę, i nieobrachow ane tem na przyszłość dla Polski nieszczęścia zgotował. B olesław ' szczęśliwie wojow ał z Rusią i tę p ił Jadźw ingów , ale drugiej n a­

K R Ó LO W IE PO LSCY . 2 3

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

2 4 K R Ó LO W IE POLSCY.

w ale tatarskiej 1202 r ., jak i pierwszej, oprzeć się nie mógł, i z kraju po raz drugi uchodził. Kopalnie soli odkryte zostały za niego roku 1251, najpierw w Bochni a po­ tem w W ieliczce.

Z o n a ś w i ę ta K u n e g u n d a k r ó le w n a w ę g i e r s k a . P o t o m s t w a B o ­ l e s ła w n ie m ia ł ż a d n e g o .

W nuk K onrada Mazowieckiego a syn K a­ zim ierza, Leszek księże Sieradzki, pow oła­ ny został do tro n u . Z obyczajów i ubioru m iły m iastom zaludnionym przez Niem ­ ców, toczyć m usiał wojnę z K onradem II Mazowieckim, i kłócić się z panam i szcze­ gólniej z biskupem Paw łem z Przem an- kowa, który przez nienaw iść ku niem u, podszczuwał dzicz litew skę na Polskę.

LESZEK (Czarny.) od 1279 do 1289.

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

K RÓLO W IE POLSCY. 2 O Uwięzionego prałata na usilne staranie d u ­ chow ieństw a wypuścić m usiał na w olność. Doniszczył on resztę Jadźw ingów , a choć Leszek był niepospolitym w ojow nikiem , trzeciem u napadow i Tatarów w 1287 r. nie m ógł skutecznego staw ić oporu.

Ż o n a G r y f in a , k s ię ż n ic z k a r u s k a , z k tó r e j n ie m ia ł p o t o m s tw a .

HENRYK (Probus). od 1289 do 1290.

W edług praw u stalonych za Kazim ierza U tron należał się W ładysław ow i Łokietkow i, m łodszem u b ra tu Leszka Czarnego, księciu na Rrześciu Kujawskim . Lecz Paw eł z Prze- mankow a niechętny tej linji, zebrał szlach ­ tę w Sandom ierzu i ofiarował koronę B ole­ sławowi księciu Płockiem u, którego bojąc się m ieszczanie niem ieccy w Krakowie,

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

2 6 KR Ó LO W IE TOLSCY.

wezwali H enryka księcia W rocław skiego i oddali m u stolicę. Lecz Henryk um arł w krótce zapisujęc to dziedzictwo Prze­ mysławowi księciu Poznańskiem u.

Z m a r ł b e z p o to m n ie .

PRZEMYSŁAW od 1295 do 1296.

W ielki w tedy w Polsce panow ał nieład ; aby tem u zaradzić, Przem ysław księże W ielkopolski w Gnieźnie koronow ać się kazał, dnia 26 Czerwca 1295 r., przyjęwszy namaszczenie od arcybiskupa, w przyto­ mności b isk u p ó w : Krakowskiego, W ro ­ cławskiego, Kujawskiego i P oznańskiego; lecz już następnego roku, dnia 6 L utego,

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

zabity został w R ogoźnie przez m argrabiów B randeburskich, Jana i O ttona, lękających się w zrostu Polski, a tem sam em u traty przyw łaszczonych sobie ziem podczas po­ działów i podczas kłótni między sobę ksią­ żąt z linji w ielkopolskich Piastów .

Ż o n y : 1. L u d g a r d a , s ła w n a w p i e ś n i a c h lu d u , k s ię ż n ic z k a s ło w ia ń s k a z z a O d r y , u d u s z o n a w P o z n a n iu w 1283 r . 2 . R y k s a c ó r k a k r ó la s z w e d z k ie g o ,a m a t k a R y k s y E l ż b ie t y , z a ś lu b io n e j W a c ł a w o w i c z e s k ie m u .

KR ÓLO W IE PO LSCY . 2 7

Po śm ierci Przem ysław a, objęł w praw ­ dzie panow anie W ładysław Łokietek, ale płochy, niedbały i nicrzędny, stracił m i­ łość i szacunek poddanych i po trzech la­ tach opuszczony od wszystkich, m usiał i sam kraj opuścić; dla tego w olem y o nim m ów ić, jako o królu, kiedy w róci z duszę podniesionępokutę itu łactw em , jako o m o ­ narsze odnowiciel u Polski i założyciel u przy­ szłej jej potęgi. Z w rócił on swe kroki do Rzy­ m u, na pierwszy jubileusz stuletni ogłoszony przez papieża Bonifacego VIII, w r. 1300.

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

2 8 K R Ó LO W IE POLSCY.

WACŁAW (Król Czeski), ort 1300 do 1305.

Gryfina w dow a po Leszku czarnym zmy­ śliła testam ent, jakoby męż jej z którym w gorszącej żyła niezgodzie, zapisał jej księstwo Krakowskie i wszystko co w Pol­ sce posiadał, i ustąpiła praw tych m niem a­ nych W acław ow i Królowi Czeskiemu. Choć wszyscy współcześni z tego testam en tu szydzili, nic przeszkadzało to W acławowi zajęć wiele miejsc obronnych w Polsce, a po ustąpieniu z kraju W ładysława ko ro n o ­ w ać się w Gnieźnie.

Odtęd przez czas jakiś K rólow ie Czescy nosili tytuł K rólów Polskich, co im służyło do sprzedaw ania różnych ziem Krzyżakom, którym lada szpargał w ystarczał do zasła­

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

K RÓLO W IE PO LSC Y . 2 9

niania się w Rzymie i prow adzenia długie­ go procesu, a tym czasem trzym ania co za­ brali gw ałtem .

W acław przez swych gubernatorów obcych krajow i ujył silnę rękę Polskę ; od­ zyskał Lublin z rak Rusinów i w prow adził Czeskie do kraju pieniędze i sposób licze­ nia na kopy groszy Pragskich.

Był to pan, choć Słowianin z rodu, m ocno zn iem czo n y , lubięcy okazałość, przytem próżny i przesędny, a dziw nie jednak szczęśliwy, bo prócz Czech i Polski, W ęgrzy oddali m u swoję koronę.

Ż o n y : 1. J u d y t a c ó r k a c e s a r z a R u d o lf a , s y n z a ś W a c ł a w I I I n a s tę p c a j e g o . 2. R y k s a , c ó r k a K r ó la P r z e m y s ła w a , k t ó r ę p o ją ł d l a u s t a ­ l e n ia m n ie m a n y c h p r a w s w y c h do P o ls k i. WŁADYSŁAW (Łokietek), od 4305 do 1333.

Po kilkoletniem tułactw ie w rócił do k ra ­

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

3 0 KBÓLOW 1E PO LSCY .

ju i zaczął partyzancką wojn^i walczyć z Czechami. W iadom ość o śm ierci W acła­ wa II a potem o m orderstw ie W acław a III ostatniego z Przem ysław ow iczów , który idęc do Polski z wojskiem w drodze przez Niemców zdradliw ie został zabity, um o­ cniły cokolw iek W ładysław a, ale W ielko­ polanie wezwali jeszcze H enryka Głogow­ skiego, książęta zaś Szlęscy i Mazowieccy uznali K rólem Polskim Jan a Czeskiego; Szwencowie wydali B randeburczykom P o­ m orze Kaszubskie i sam K raków buntow ał się wraz z swym biskupem Muskatę ; prócz tego Litwa często przebyw ała W isłę i stra­ szliwie rabow ała Polskę.

Chcy.c obronić Pom orze, załoga Gdań­ ska w puściła obiecujących pom oc Krzyża­ ków, którzy w krótce Polaków z miasta i ca­ łej prow incji w yparli i ję. półtora wieku w swojćm ręku m im o klętw papiezkich trzy­ m ali.

Obudził się naród z letargu, skupił swe siły i stanęł przy w ypróbow anym nie­ szczęściami Królu, namaszczonym w 1319 w K rakowie rękę A rcybiskupa Gnieźnień­ skiego. Krzyżacy 4 |paszhłe|sze od dziczy puściwszy zagony0 aż po za-J^eradź, zni­ szczyli W i elkopołskg, ‘ni& jprźp^czaj$c ko ­ ściołom i klasztb^m ,yxiź 'w ggszcie

pode-% .

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

KR ÓLO W IE POLSCY. 3 1

szły w w ieku Ł okietek uskrom ił ich w bitw ie pod Płow cam i. Żenięc syna z księżni­ czką Litewską, zabiezpieczył się od napa­ dów z tej strony i um arł zostawiając kraj choć jeszcze zagrożony, ale już now ym za­ silony duchem .

Ż o n a : J a d w i g a k s ię ż n ic z k a K a lis k a ; s y n K a z im ie rz i c ó rk i : E lż b ie ta z a k r ó le m w ę g i e r s k i m K a r o le m R o b e r te m z d o m u A n d e g a w e ń s k ie g o i M a łg o r z a ta z a B e r n a r d e m k s ię ­ c ie m S z lę s k im n a Ś w id n ic y .

KAZIMIERZ III (wielki), od 1333 do 1370.

Jedyny Król, którem u naród przyznał . ty tu ł w ielkiego, m im o tego że nic był ani bitnym , ani przebiegłości politycznej nic posiadał, jak się to okazuje ze stosunków jego z Czechami i W ęgram i, którzy przyja­ źni jego dla siebie bezustannie nadużywali.

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

3 2 k r ó l o w i e p o l s c y.

W brew zostaw ionym poleceniom Ojca, woli szlachty, m iast, narodu a naw et i pa­ pieża, szukał z Krzyżakami pokoju i zawarł go w Kaliszu 1343r. odzyskawszy tylko Ku­ jaw y i ziemię Dobrzyńską, a od Czechów ziem ię W schow ską i małą część Szląska, oraz zrzeczenie się ich zw ierzchności nad Mazowszem.

Poczuł 011 pierwszy, że na ścieraniu się z G erm anizm em nic Polska nic zyska ta ra­ żę, że d o m ie rz e n ia się z nim nie m a je ­ szcze sił dostatecznych, ale że znajdzie je na w schodzie i że tam , szczególniej ku Rusi całą jej politykę obrócić należy.

Zniósł odnoszenie się m iast będących na praw ie niem ieckiem z apelację do Magde- burgai H ali,stanow iąc dla nich trybunały w kraju. W 1347r. w W iślicy pogodził praw a prow incjonalne i uczynił je obowiązujące- mi dla całej Polski. Zyskał sobie nieśm ier- telnę pam ięć czynna i gorliw a opiekę ludu w iejskiego,a szyderczy tytuł: Król chłopów , którym go poniżyć m yślano, został najpię­ kniejszym w ieńcem jego chwały.

W iele m iast, kościołów i zam ków zbu­ dow ał i m ów iono o nim , że otrzym ał w dziedzictw ie Polskę drew nianę, a m u­ row aną zostawił. Był tak czynnym, go­ sp o d arn y m , opiekow ał się handlem i

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

KR ÓLO W IE PO LSCY . 3 3 przem ysłem , żc cudzoziem cy w krótce wy- dziwić się nie m ogli ów czesnem u bogact­ w u tej Polski, tak za Łokietka jeszcze n i­ szczonej, czego dow odem było to przyjęcie w Krakowie Cesarza i kilku Królów nie ty l­ ko przez niego, ale i przez Podskarbiego jego W ierzynka; i Pan i sługa daram i

obsypywali obcych M onarchów.

Kazimierz zdobył i urzędził Ruś czerw o- nę i część W ołynia. — Położył on pierw sze posady A kadem ji Krakowskiej w 1364 r. Żydzi w ielkie uzyskali przywileje. Na Kazi­ m ierzu zgasł dom panujących w Polsce Piastów . Ż o n y : 1 .A n n a (A ld o n a) c ó r k a G e d y m in a ; m a t k a d w ó c h c ó re k 2. A d e la id a H e s k a . 3. J a d w i g a k s ię ż n ic z k a G ło g o w s k a . LUDWIK (W ęgierski), od 1370 do 1382.

Już w 1339 roku przez K azim ierza za

x x x t x

.

. 3

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

następcę uznany, uzyskał ty tu ł wielkiego w W ęgrzech, ale o Polskę nie dbał w cale, zostawiając rządy Elżbiecie swej m atce, al­ bo też W ładysław ow i księciu Opolskiem u, lub try u m w iro m na których czele był g o r­ szących obyczajów Zawisza, biskup K ra­ kowski. Nie m ając dzieci płci m ęzkiej, chciał jednej z swych trzech córek koronę polską zapew nić, i dla tego zebranej szlach­ cie w Koszycach w ielkie nadał przyw ileje, i podatek z sześciu groszy, zmniejszył do dw óch groszy od łanu. Chcąc posiadanie Ru­ si Czerwonej W ęgrom przyw rócić, poosa- dzał m iasta i zamki garnizonam i z za K ar­ pat. Utw orzył biskupstw o K am ienieckie na zaludniającem się Podolu. W ielkie bez­ praw ia i nieład, działy się szczególniej w W ielkopolsce za jego c za só w , gdzie gm inow ładztw o szlachty zaczęło się m o­ cno rozwijać, opozycją staw ianą D am ara- towi Grzymalicie m ianow anem u tam przez Ludw ika generalnym starostą.

Ż o n y : 1. M a łg o r z a ta , c ó rk a K a r o la IV c e s a r z a , z e s z ła z ś w i a t a b e z p o to m n ie .

2. E lż b ie ta , c ó r k a S te f a n a k r ó la B o s n ji, je j p o to m s tw o ; K a ta rz y n a z m a r ła p r z e d o j c e m ,M a r ja z a Z y g m u n te m z d o m u L u k s e m b u r s k ie g o i J a d w i g a z a W ła d y s ł a w e m J a g ie ł ły . 3 4

Biblioteka Cyfrowa UJK

K RÓLO W IE PO LSCY .

K H Ó I.0W 1E PO LSCY . 3 o

JADWIGA.

Po dw uletniem zaburzonem bezkrólew iu przybyła z W ęgier Jadw iga i w.Krakowie koronow any została. A chociaż przywiązany była do austrjackiego księcia W ilhelm a, którem u od dzieciństw a zaręczona byłą, przystała na poślubienie W ładysław a J a ­ giełły wielkiego księcia litew skiego, po­ święcając skłonności serca w ielkiem u in te ­ resowi św iata chrześcjariskiego i korzyściom swojego królestw a, bo L itw a d o tąd pogań­ ska, m iała chrzest przyjąć, a siły państw a w dw ójnasób powiększyć. Iluś opanow ana przez Litwę przez złączenie się jej z Polską w racała do swej jedności słowiańskiej.

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

POGLĄD NA EPOKĘ PIASTOWSKĄ. Mimo wysileń w ielkich naszych Bolesła­ wów, Polska nie mogła ocalić od zniem ­ czenia pobratym czych ludów m iędzy Elba i O drę,bo u porne w pogaństw ie, nie chciały przyjęć zwierzchności już naw róconej pokre­ wnej im P olski.G erm anizm przeszedł i zaO - dre, azK rzyżakam iścisnęw szyPolskęodpół- nocy,zajęłujścia Wisły; w d arło n sięd o m iast naszych, zajęł cały Szlęsk dolny, utw orzył w W ielkopolscc Marchję now ęuujścia W ar­ ty, i osiadał niekiedy i na tro n ie polskim z m o n archam i, którzy chcieli obcy u nas w prow adzić porzędek, lub którzy więcej sprzyjali Krzyżakom, niż nam , jak W acław Czeski lub Ludw ik W ęgierski. Gdyby Pol­

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

KR ÓLO W IE PO LSCY . 3 7

ska nie była rozwinęła własnego życia i własnych instytucji, m usiałaby ulecłz tem u sam em u losow i, co zachodni jej sąsiedzi. W śród ciężkiej tej pracy w ew nętrznej,P ol­ ska była łupiona i palona przez Prusaków , L itw inów , Jadźw ingów , zakon Krzyżowy i T atarów .

Szczęściem już Bolesławowie nauczyli nas walczyć i zwyciężać nieprzyjaciela,urządzili obronę kraj u i dali narodow i zaufanie w swe siły. Patriotyczne duchow ieństw o nasze z ob­ cego o trzęsło się żywiołu i narodow e w prow a­ dzało ukształcenie; stawało naw et w obronie praw krajow ych przeciw zniemczałym ksią­ żętom ; tworzyło synody na któ ry ch i poli­ tyczne dobro rozbierane było, dla tego i św ieckich do obrad przypuszczało panów , a stanow ione tak praw a, religijną, otrzym y­ wały sankcję. I tak pom ału utw orzył się poważny nasz senat.

W podziałach kraju na drobne dzielnice pod opieką jednego Kościoła, narodow a całość rozerw aną nie została; a w spółubie- gające się książęta tworząc stronnictw a, w prow adzili w ru ch , w życie, w interes dla sprawy narodow ej wyższe w arstw y sp o ­ łeczeństw a; utw orzyli obyivatelslwo, stan ry­ cerski, któ ry okazuje się na sejm ie w Chę­ cinach i pod Ludw ikiem zyskuje wielkie

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

3 8 K R Ó LO W IE PO LSCY .

przywileje. Epoka Ł okietka byłaepoke prze­ silenia i najwyższego oddziaływ ania prze­ ciw germ anizm ow i. Kazimierz chc§c zape­ w nić synowcowi po sobie koronę, żada na to przyzw olenia n arodu, a lem samem przy­ znaje m u praw o rozrzedzania korony, co większej jeszcze n abiera m ocy, kiedy w sku­ tek udzielonych sobie przyw ilei, szlachta p rzyzw alana osadzenie na tronie jed n ej z córek Ludw ika.K azim ierz Polskę uspokaja, w zbogaca, m uruje, urządza, godzi praw o­ daw stw o różnych prow incij, a zapewniw- szy jej pokój od zachodu, zwraca jej ducha na w schód, co najlepiej pojęło m ożnow ła­ dztwo m ałopolskie, skłaniające m łode kró- low ę do oddania ręki Jagielle, i w nuczka Kazim ierza pośw ięceniem swojem chrześ- cjańskiego i polskiego serca, przyłożyła pie­ częć do najwyższego dzieła chrześcjańskie- go dotychczasow ych dziejów duchem b ra­ te rstw a ożywionej Polski, poleczenia a pó­ źniej i zlania z sobe dw óch nieprzyjaznych sobie niegdyś narodów .

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

K R Ó LO W IE PO LSCY . 3 9

LITW A I KUŚ.

Na pojezierzu cięgnącem się wzdłuż B ał­ tyckiego m orza, po obu stronach dolnego Niem na i Dźwiny, osiadły ludy tak nazwa­ nego letyckiego szczepu, różne pochodze­ niem od Słowian; ludy ubogie, w p ogań­ stw ie żyjące, najeżdżane przez N orm andów lub w znacznej części płaczce Rusinom po- łockim i now ogrodzkim słabg. daninę. Z tych narodów ,Łotysze w Inflantach i w Sem igalji żyjący, dostali się szybko pod niem ieckie panow anie kaw alerów m ieczow ych, ja k i Prusacy litewscy na lew ym brzegu Niem na, pod panow anie rów nież niem ieckie krzy­ żackiego zakonu; a ta k w niezależności jesz­ cze żyjęcy L itw ini i Żm udzini, zostali ści­

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

śnięci strasznąz dw óch stro n potęga zasilana krucjatam i całej Europy. To ciągłe niebez­ pieczeństwo połączyło z sobą te ludy w je ­ dną całość państwowy przy zachow aniu dzielnic feudalnych, wydobyło energję i rozbudziło ducha przedsiębierczego, tak że i dziejom nie je st dostatecznie znanem , kie­ dy stali się panam i Rusi grodzieńskiej, no- wogrodzkiej i m ińskiej. Odgłos rogu Litwy wysuwającej się z lasów, przerażał spokojna ludność aż po za Wisłą, zkąd często w ie ltr y jeńców uprow adzanych było do puszcz nie­ dostępnych; zrabow ane wsie, m iasta, dw o­ ry i kościoły leżały w popiele. W ypraw y dalekie, a szczególniej wojny i niebezpie­ czeństwa utworzyły rząd silny i absolu­ tny. Pod M endogiem pierw si oparli się w E uropie T atarom , i cała ludność p ołu­ dniowej i północnej R u s i, której ksią­ żęta uchylili się pod jarzm em m ongol- skićm , zw róciła na nich swe oczy, ztąd też tak łatwo było Gedyminowi i następcy jego Olgierdowi, rozszerzyć panow anie swo­ je daleko po za dolnym i górnym D nieprem , zwłaszcza że władzcy litewscy choć sami poganie, szanowali wszędzie religję chrze- ścjańską. W czasach do którycheśm y doszli, wyliczając naszych m onarchów , Litw a i Ruś były pod panow aniem Jagiełły i uległych 4 0

Biblioteka Cyfrowa UJK

KRÓLOW IE PO LSCY .

k r ó l o w i e p o l s c y

.

4 1 m u feudalnie braci i krew nych, w łaśnie k ie ­ dy oręż i polityka połączonych zakonów , groźniej zawisły nad jego posiadłościam i i dla tego m ałżeństw o jego z Jadw igą, połą­ czywszy z sobą trzy n a ro d y , polski, litew ­ ski i ruski, ocaliło je od zagłady, jak ą im groził germ anizm , a później i M oskwa, której sideł ze szkodą ludzkości Ruś i L i­ tw a nic uniknęłyby już m oże w końcu XV w ieku.

EPOKA DYNASTJI JAGIELLOŃSKIEJ.

W ŁADYSŁAW JAGIEŁŁO, od 1386 do 1434.

Ochrzczony, ożeniony i ukoronow any w K rakow ie, ud ał się na pracę apostolską do Litwy; zgasił od w ieków gorejący ogień Znicza, w yciął gaje św ięte i św ięte pozabi­

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

4 1 ', K R Ó LO W IE KOLSCY.

jał węże w tym sam ym czasie, kiedy uw iel­ biana przez n aró d Jadw iga, wyprawiwszy się sam a na Kuś czerw oną, w ypędziła z niej W ęgrów . Państw o Jagiełły było ogrom ne, bo od w schodu nie m iało praw ie granic gu­ biących się w dalekich stepach; od p ołu­ dnia M ultany i W ołoszczyzna, od północy Pom orze Szczecińskie hołd m u złożyły. Pogodzony z W itoldem b ra tem swoim stry ­ jecznym , oddał m u rząd Litwy w pierw n ie ­ godnego złożywszy Skirgiełłę. Przez całe jego panow anie usiłow aniem Krzyżaków, Z ygm unta króla w ęgierskiego i W acława czeskiego, była próżna chęć rozerw ania związku Litwy z Polską. Krzyżacka p o ­ tęga złam ana była w w iekopom nej bitw ie między T anebergiem i Grunw aldem , gdzie poległ sam m istrz w ielki i 40,000 N iem ­ ców , ale Polacy nie korzystali ze zwy­ cięż twa, i traktat Toruński nie zapew nił pokoju (1411); trw ała w ojna z ciężkiem dla P rus w ysileniem aż do pokoju zaw ar­ tego nad jeziorem M ielnem (1422). Na sej­ m ie w H orodle 1413 r., nastąpiła unja dw óch narodów , utw orzeniem na Litw ie se­ n atu , tych sam ych urzędów co w Polsce, p orów naniem szlachty,braterskiem podzie­ leniem się herbam i rodzin, a w końcu u sta ­ now ieniem w spólnych sejm ów w L u b lin ic

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

K RÓLO W IE PO LSCY . 4 3

lub w Parc.zowie. Zygm unt król w ęgierski, który został cesarzem , chcąc poróżnić W itol­ da z bratem , ofiarow ałm ukoronękróla litew ­ skiego i dla tego pod pozorem wojny z T u r­ kam i przybyłnazjazd m onarchów doŁ ucka, który na niczem zeszedł i W itold dał sobie w krótce wybić tę koronę z głowy. Litwa pod panow aniem tego w ielkiego księcia, przyszła do najwyższej potęgi; stanow iła lianów nad h o rd am i, i m im o przegranej bitw y nad W orsklą z Edygą w odzem Ta- m erlana, nie u traciła tego wpływu na T ata­ rów. W ładysław odm ów ił korony czeskiej ofiarowanej m u przez Ilusytów , i zastawem odzyskał ziem ię Spiską, daną W ęgrom n ie ­ gdyś za Bolesława Krzywoustego w posa­ gu Judyty. R oku 1400 stanął uniw ersy­ te t krakow ski, założone zostały biskup­ stwa : w ileńskie, chełm skie i kijows­ kie. Roku 1430 um arł W itold, a w czte­ ry lata po nim i ośm dziesięcioletni Jagiełło. Sobór JBązyltyski uroczyste za niego o d p ra­ wił" nim ożenstw o, był on bow iem m ianow a­ ny wikarym apostolskiej stolicy w Polsce i Litw ie.

Z o n y : 1. J a d w i g a z m a r ła w 1399. 2. A n n a h r a b i a n k a G y lijs k a z m a r ła 1416.

3. E l ż b ie t a G r a n o w s k a z d o m u P ile c k a , z m a r ła 1420. 4 . Z o fja k s ię ż n ic z k a K ijo w s k a m a t k a k r ó le w ic z ó w : W ł a ­ d y s ła w a i K a z im ie rz a .

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

4 4 K liÓ L O W IE P O L S C Y .

WŁADYSŁAW Iii (W arneńczyk), od 1434 do 1444.

Dziesięcioletni W ładysław III, za stara­ niem opiekuna swego biskupa krakow skie­ go Zbigniew a Oleśnickiego, za króla został uznany; zawiera on w Brześciu tra k ta t z Krzyżakami 1433, kiedy ci stracili nadzie­ ję rozdzielenia Litwy od Polski upadkiem przyjaciela swego Sw idrygiełły, na którego m iejsce w yniesiony został jako w. ks. li­ tewski Kazimierz b ra t królew ski. Z przy­ czyny niebezpieczeństw jakie pow stały dla E uropy z szerzęcej się potęgi T ureckiej, został w ybrany po A lbercie na tro n w ęgier­ ski nasz król W ładysław, który w ielkie nad A m uratem II odniósł zw ycięztw a, prze­ szedł Bałkany, i zawarł tra k ta t bardzo ko­ rzystny w Szegedynie, ale zerwał go za na­

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

KR ÓLO W IE POLSCY.

mowę. kardynała Gezaryniego, włoskich rzeczypospolitych i Greków, i poniósł klę­ skę pod W arnę, przypłacajęc własnem swcm

życiem to zerw anie zaw artego pokoju.

od 1447 do 1492.

Z przyczyny niepew ności o los brata, o którym m ów iono, że w tureckiej żyje nie­ woli, a raczej z wielkiego przywiązania do Litw y, Kazimierz blisko lat trzy o cięgałsię z przyjęciem polskiej korony. Nie chcęe obrażać Litw y, dopiero w 1453 r. złożył przysięgę złęczenia z Polskę W ołynia, Po­ dola i Ukrainy. Litw a pod przew odnictw em Gasztolda, kusiła się o odłęczenie od Polski, przeciw na rozwojowi stanu szlacheckiego, um iiiejszajęcego powagę jej m ożnowładz­

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

tw a.M iasta Pruskie niechętne rozpustnem u i dum nem u panow aniu Krzyżaków, chciały połączyć się z Polskę, k tó ra dla tego roz­ poczęła z zakonem dw unastoletnia wojnę z rożnem prow adzonę szczęściem i ukoń- czonę pokojem T oruńskim w 1466 r. m ocę którego gdańskie Pom orze, Elbląg, Mal- borg, ziemia Chełmińska i biskupstw o W ar­ m ińskie do Polski przyłęczone zostały, a m istrzow ie zakonu stali się jej bołdow nika- m i. T urcy zdobyli Kilję i B iałygród, i od­ dzielili rzeczpospolitę od m orza Czarnego. Za czasów tego m onarchy, zaczęły się o d ­ byw ać sejmy przez posłów ziem i pow ia­ tów , upadły dawne sędy a wzniosły się ziemskie i starostów grodzkich, i król w m ianow aniu biskupów stanowczę nad kapitułam i otrzym ał przew agę. Największa szkodę dla Polski było od północy zajęcie przez Moskwę N ow ogrodu wielkiego (1471) k tó ry Iw a n lll opanował, i u tra ta opieki nad Pskowem , oraz poddanie się carowi księ- żęt Siew ierskich (1490). Kazimierz u m arł w C rodnic po czterdziesto pięcio letniem panow aniu. Ż o n a E lż b ie ta c ó rk a A l b e r t a A u s t r y j a c k ie g o p ó ź n ie j c e s a r z a , z a ś lu b io n a 1454, z m a r ła 1505. S y n o w ie : W ła d y s ł a w , o b r a n y k r ó le m c z e s k im z a ż y c ia o jc a a p ó ź n ie j i w ę g i e r s k i m . K a z im ie rz ś w i ę ty z m a r ły 1483. J a n A l b r e c h t , A le k s a n d e r i Z y g m u n t.— C ó rk i : J a d w i g a z a 4 6

Biblioteka Cyfrowa UJK

K R Ó LO W IE POLSCY.

k s ię c ie m B a w a r s k im , Z o fja z a m a r g r a b i ę B r a n d e b u r s k i m , E l ż b ie t a z a k s ię c ie m L ig n ic k i m ,A n n a z a P o m o r s k im i B a r ­ b a r a z a S a s k im . KR ÓLO W IE PO LSCY . 4 7 JAN ALBRECHT, od 1492 do 4501.

Panow anie to pam iętne jest klęskę, odnie­ siona na Bukowinie w 1498, w skutek k tó ­ rej W ołosi wpadli na Ruś czerwonę, i tylko ciężka zim a od napadu tego Polskę uwol­ niła. Moskwa zajęła B ra ń s k , S taródub, Czernichów , Nowogród siew ierski, lecz o wzięcie Sm oleńska kusiła się darem nie. Sejm piotrkow ski obostrzył położenie w ie­ śniaka, odsunęł nieszlachtę od wszelkich wyższych duchow nych urzędów i od wszel­ kiej posiadłości ziemskiej. Król kierujęcy się radam i znienawidzonego W łocha Kali- m aeha, odstręczył Polaków od siebie, za­ m yślał o wojnie z w ielkim m isttzem F ry ­

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

derykiem księciem saskim w zdragającym się złożenia hołdu, kiedy tknięty apople-

ksjąum arł w T oruniu. 4 8 K R Ó LO W IE POLSCY.

ALEKSANDER, od 1501 do 1506.

A leksander już wielki księże litewski na tro n wezwany, i ustanow iono, aby godność wielkiego księcia nierozdzielną była od godności królew skiej. Najważniejszym wy­ padkiem tego panow ania było w prow adze­ nie w porządek wszystkich praw królestw a,

statutem Łaskiego kanclerza nazw ane. Napad Tatarów przeważnie zgrom iony zo­ stał przez Glińskiego pod Kłeckiem w chw i­ li kiedy król konał w W ilnie, gdzie też i pochow any został.

Ż o n a , H e le n a c ó r k a I w a n a I I I , c a ra m o s k ie w s k ie g o .

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

K R Ó LO W IE PO LSCY .

ZYGMUNT I. od 1506 do 1548.

Po koronacji wysłał Firleja do Litw y, aby oblegających Mińsk Moskali pod do­ wództw em zdrajcy kniazia Glińskiego ode­ przeć, i sam za nim wyruszył, a pustosząc kraje cara aż po stolice sam ą, do proszenia go o pokój zm usił. Zagony w ołoskie Bog­ dana, m ałem i siłami pow strzym ane były przez pierwszego hetm ana w ielkiego ko­ ronnego K am ienieckiego, który później w lat kilka rozgrom ił z Lanckorońskim i Ostrogskim T atarów pod W iśniow cem (1511). W iarołom na Moskwa z Glińskim ubiegła Sm oleńsk, i nie mogło go jej ode­ brać i św ietne zwycięztwo pod Orszą odnie­ sione (1514). Długa prow adzona wojna z A lbertem B randeburskim m istrzem

Krzy-X Krzy-X Krzy-X IKrzy-X . 4

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

5 0 K R Ó LO W IE PO LSCY .

żaków, skończyła się sekularyzację zakonu i zam ianę Prus w księstwo hołdow nicze Polsce 1525. Król dozwalający m nichom - rycerzom /.enic się i przyjęć luteranizm , su­ row ością swę w zględem Gdańszczan dawał dow ody gorliw ości o wiarę. Ze strony W ołoch i Tatarszczyzny cięgłe były napa­ dy; Petryło hospodar pod O bertynem stra­ szną poniósł klęskę w 1531, a uchw alone pospolite ruszenie z pod Lwowa zam ienio­ ne w burzliw e narady, dopom inające się. o najdziwniejsze przyw ileje, rozeszło się d o ( dom u, i z tej przyczyny ta w ypraw a w ojnę kokoszą nazwaną została (1537). Zygm unt pierwszy z m onarchów chrześcjariskich za­ w arł stały tra k ta t z Turkam i zam iast rozej- mów . Ostatnie chwile dobrego m onarchy zakłócone zostały gorszącem i obyczajami chciwej i przedajnej królowej Bony. Za tego panow ania po wygasłej linji Piastów , Mazowsze do korony przyłączone zostało, i w 1529 r. senatorow ie i posłowie tej p ro ­ wincji w sejm ie zasiedli.

Ż o n y : 1. B a r b a r a Z a p o ls k a c ó rk a w o je w o d y S i e d m io g r o d z ­ k ie g o z m a r ła 1518, p o n ie j z o s ta ł a J a d w i g a w y d a n a z a m a r g r a b i e g o B r a n d e b u r s k i e g o .

2 . B o n a S fo rz a k s ię ż n ic z k a M e d jo la ń s k a m a t k a Z y g m u n ta A u g u s t a , I z a b e lli k r ó lo w e j W ę g i e r s k i e j , Z o fji k s ię ż n e j B r u n s z w ic k ie j, K a ta r z y n y k r ó lo w e j s z w e d z k ie j i A n n y ż o ­ n y S te fa n a B a to r e g o .

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

K R Ó LO W IE POLSCY.

ZYGMUNT AUGUST, od 1548 do 1572.

Jeszcze w 1530 r. za życia ojca na króla koronow any został za zezwoleniem stanów . Pierw sze jego rządy zakłócone były chę­ cią panów rozerw ania m ałżeństw a jego z Barbarę. Radziwiłłównę, które dopiero za w stąpieniem na tro n jaw nem uczynił. Mo­ żna szlachta sprzyjała rozszerzeniu się he­ rezji, a gdy inkwizycja św ięta już za po­ przedniego panow ania zakonom odjętą ► została, postarał się sejm z 1552 r., że i W ręku biskupów sądy tego rodzaju zawie­ szone zostały, a w 1563, i zniesione zupeł­ nie. Król przyjął decyzję koncyljum T ry­ denckiego, ale w ytępiać różnow icrców się nie podjął i nie mógł. W m ięszany w sp ra­ wy Inflanckie, m usiał rozpocząć wojnę

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

KR ÓLO W IE PO LSCY .

z Moskwą, k tó ra m im o św ietnych zwy- cięztw odniesionych nad nią, utrzym ała się przy Połocku. Inflanty stały się prow in­ cją rzeczypospolitej, a ostatni m istrz ka­ w alerów m ieczow ych Gotard K etlcr, został lennym księciem K urlandji. Roku 1569 szczęślwie doszła ostateczna unja Korony z Litw ą w L ublinie, najgłówniejsze zadanie dynastji Jagiellońskiej.

Królowa m atka wyniósłszy się z kraju z ogrom nem i skarbam i, z których wielką część pożyczyła Filipow i II, królow i hisz­ pańskiem u, co dało początek tak nazwanym sum om neapolitańskim , o k tó re rzeczpo­ spolita, jako dziedziczka Jagiellonów na- próżno potem się upom inała.

Ostatni z Jagiełłów um ierając oddał od­ pow iedzialności sam ow ładstw a szlachec­ kiego, Polskę w ielką i szczęśliwą, a naród m im o zaufania w sobie, przejęty żalem i

akąś obawą poczuł się osieroconym . Ż o n y : E l ż b ie t a c ó r k a F e r d y n a n d a c z e s k ie g o i w ę g i e r s k i e g o

k r ó l a , z m a r ła 1545.

B a r b a r a R a d z iw iłłó w n a , w d o w a p o G a s z to ld z ie T r o c k im W o je w o d z i e , z m a r ła 1550.

K a ta rz y n a A u s t r j a c k a , s io s t r a p ie r w s z e j ż o n y , z m a r ł a 1572.

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

POGLĄD NA EPOKĘ JAGIELLOŃSKĄ.

Sto ośm dziesiąt pięć lat szczęśliwego panowania dynastji Jagiellońskiej, zostaw i­ ły Polskę w stanie kw itnącym , bogatę, oświcconę, wolna i pełnę w ew nętrznego życia i patriotyzm u, nie pojętego naw et naówczas reszcie E uropy. Jeżeli od strony w schodu um niejszyły się granice podbojem przez Moskwę rzeczypospolitej Pskowskiej i Nowogrodzkiej, wzięciem Czernikowa i Śicwierszczyzny, zdobyciem Sm oleńska i Połocka, czasowe to były u traty , które Polska w krótce pow etow ać m iała, a n ie ­ bezpieczeństwo wiszęce od północy, b u ­ dziło czujność i czynność, i stawało się nieraz hasłem do zgody. Od zachodu g ra ­

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

5 4 K R Ó LO W IE PO LSCY .

nice na kilka wieków ustalone zostały, a powiększone nabyciem P rus w schodnich, lennych księstw Bitow a i Law enburga, księstw szlyskich, Oświęcimia, Zatoru, Sie­ w ierza, oraz zastaw em odzyskanego Spiża, przestały niepokoić naszych m onarchów . W ew nątrz kraju siła w ew nętrzna zwiększo­ ny została połyczeniem się Mazowsza. P o tę ­ ga krzyżacka złam ana, Prusy zam ienione w lenne księstw o rów nież jak K urlandja. Inflanty stały się prow incjy należycy za­ rów no do obu narodów połyczonych. Od południa zajęcie stepów A kierm ańskich i Ghersoriskich, przez T urcję, odsunęło nas od m orza, a wpływ naM ultany i W ołoszczy­ znę,zostaw iony osobistym m ożnowładzców p rz ed sięh ierstw o m , stał się poczytkiem ciężkich wojen z T urkam i.

Cechy linji Jagiellońskiej jest praw ość, poczciwość i przekładanie dobra publicz­ nego zawsze nad dynastyczny interes, dla tego też ta rodzina ani w Czechach, ani w W ęgrzech, dokąd wezwany była, utrzy­ m ać się nie m ogła, i nie starała się o to dom aganiem się pośw ięceń od Polski.

Głownem jej zadaniem było zlanie z soby dw óch narodów , dzieło olbrzym iy cierpli- wościy i wytrw ałościy dokonane, bo trzeba było porów nać ze szlachty polsky ksiyżęce

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

KR ÓLO W IE PO LSCY .

dom y, marzg.ce przynajm niej o dziedzi­ cznych krzesłach w senacie, jeżeli nie o oso­ bnych dzielnicach, porów nać praw odaw ­ stwo litew skie z polskiem , nie spuszczając z oka wyłgcznych potrzeb m iejscowych, u- tw orzyć niższg szlachtę,natchngć jg niezale- żnościg od rodzin m ożnow ładczych, u tw o ­ rzyć sejmy, sejm iki, i sgdy ziem skie w ybie­ ralne, i w ytargow ać połgczenie Podlasia i ziem południow ej Rusi z krajam i koron- nem i.

Jak Polska w średnich w iekach nie była w stanie m ieczem naw racać pogańskie narody, tak i dziś mieczem nie chciała utrzym yw ać jedności Kościoła. U m iarko­ w anie ostatniego z Jagiellonów , utrzym ało i panow anie religji katolickiej i krw aw ych uniknęło prześladowań, zostawiwszy roz­ strzygniecie ostateczne kw estji religijnych, czasowi, zdrow em u rozsgdkowi, poczuciu narodow em u i historycznem u dośw iadcze­ niu. Również bez nacisku, unja z w scho­ dnim kościołem , której posady na koncy- ljum Florenckiem rzucone zostały, stała się dziejow em Polski zadaniem .

Nauki założeniem akadem ji krakowskiej ożywione zostały; spory religijne podniosły i rozw inęły narodow y język. K opernik uśw ietnił swój naród nowym system atem

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

5 0 K R Ó L O W IE PO LSCY .

astronom icznym . Dziejopisarstwo, praw o­ daw stw o, polityka a naw et i poezja, w iel­ kich swych znalazły rep rezentantów w spie­ ranych przez m onarchów i znakom ite polskie i litew skie rodziny.

EPOKA W Y B IE R A LN Y C H KRÓLÓW Z RO­ ZM AITYCH RODZIN.

IIENRYK WALEZY. od 1573 do 1574.

Podczas bezkrólew ia, szlachta rozw inęła w ielką czynność i patriotyzm , zapewniając w łasnym kosztem bezpieczeństw o granic i stanow iąc k apturow e sądy. Dysydenci pod­ czas elekcji, do której postanow iono aby każdy szlachcic należał, zawiązali konfede­ rację warszawską, k tó ra im w olność wy­

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

K R Ó LO W IE POLSCY, 5 7

znań zapew niła. W m aju w ybrany został H enryk W alezjusz b ra t Karola IX króla francuskiego, i ułożono tak nazwane pakta konw enta, które król poprzysiędz m usiał, a których układanie weszło odtęd we zwy­ czaj. Sprow adzony now ow ybrany król do Polski, niew iele tru d n ił się spraw am i kra- jow em i, i tajem nie uciekł z Krakowa po kilkom iesięcznem panow aniu, aby po zm ar­ łym bracie objęć królestw o francuskie.

STEFAN BATORY, od 1575 do 1586.

Gdy się H enryk na czas naznaczony mu nie staw ił, ogłoszone zostało bezkrólew ie i w brew p artji anstrjackiąj ogłaszającej Ma- ksym iljana, w ybrany został księże siedm io­ grodzki B atory, jeden z m onarchów naj­ szerszych pojęć, najbardziej p rzed sięb

ier-Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

5 8 K R Ó LO W IE PO LSC Y .

czy, ducha bohaterskiego, i rozum iejący najlepiej charakter i przeznaczenie narodu k tó rem u panował. Uspokoił Gdańszczan niechętnych jego w yborow i. U stanow ił trzy najwyższe trybunały, i w trzech po sobie idących kam panjach, rozgrom ił Mo­ skwę aż pod Psków, i zm usił do pokornego trak tatu Iw ana Groźnego w Kiwerowej K orce, odzyskał Połock z okolicznem i zam ­ kam i, zabezpieczył Inllanty które na cztery podzielił w ojewództwa. Urządził Kozaków, dozwalając im w ybierać hetm ana swojego. Założył akadem ję wileńską oddajęcjg je z u ­ itom , przyjął wreszcie popraw ę kalendarza.

Ż o n a , A n n a J a g ie l lo n k a s io s t r a Z y g m u n ta A u g u s t a .

ZYGMUNT 111 WAZA. od 1587 do 1632.

Syn Jan a króla szwedzkiego i Katarzyny

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

K RÓLO W IE POLSCY.

Jagiellonki, sprowadzony do Polski kiedy stronnictw o austryjackie które Maksymilja- na obrało, K raków obiegło. Zamoyski pod Byczyny na Szląsku pobiwszy M aksymilja- na, wziął go do niewoli. Tenże Jan Zam oy­ ski w łasnym kosztem odpierał napady tu ­ reckie, i hołdow ników Polski na Mul tanach i W ołoszczyznie osadził. Śm ierć Jana króla szwedzkiego, zm usiła króla do udania się do Sztokholm u, objął z łatw ością dziedzi­ czne królestw o, ale za pow rotem do Polski prędko je u tracił, gdy p artja p rotestancka wzięła tam górę i K arola księcia Suderm anji do rządów powołała. Rozpoczęła się w ojna ze Szwecją o Estonję i Inflanty, uśw ietniona zwycięztwami Jana Zam oyskiego, Kryszto- fa Radziwiłła i K arola Chodkiewicza. W c- wnątbz kraju tym czasem ugruntow ana zo­ stała unja kościoła greckiego z łacińskim . Rokosz Zebrzydowskiego przeciw królow i pod Guzowem podniesiony rozbity 1607 roku. Rodzina Mniszków prow adząc na swoją rękę w o jn ę , osadza D ym itra na tro n ie moskiewskim, a po jego śm ierci broni Sam ozwańca, i tym sposobem Polska w spraw y carstw a wm ięszaną została. Żół­ kiewski po bitw ie pod Kluszynem, jednej z najcudow niejszych w dziejach, wchodzi do Moskwy, k tó ra w ybiera królew icza W ła­

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

dysława na tro n . Ale król Zygm unt traci czas przy oblężeniu Sm oleńska i choć w 1611 zdobywa go w końcu, Moskale tym czasem wynoszę na godność carskę F iedora liom anow a (1612). W ypraw a k ró ­ lewicza uśw ietniona wzięciem W iazmy i Możajska, skończyła się czternastoletnim rozejm em w Dywelinie (1618). Od strony południa zajścia z Turcję o napady kozac­ kie i o MulŁany i Wołoszczyznę, toczyły się odpornie aż do klęski pod Cecorę 1620 r. gdzie zginęł hetm an Żółkiewski. W tedy Osman sułtan tu reck i w ypraw ił się na Polskę w 300,000; zaszedł m u drogę sędzi­ wy h etm an wielki litewski Karol Chodkie­ wicz, i zwycięztwcm pod Chocim em ocalił chrześcjaństwo 1621 r. Ściągnięcie wojsk do granicy tureckiej odsłoniło Inflanty, k tó re napadł jeden z najw iększych bohate­ rów XVII wieku, Gustaw Adolf, drażniony niepolitycznie przez stronników k rólew ­ skich, ufnych w obietnice A ustryi i Hiszpa- nji, i wzięł Rygę i w iele m iast; a po upły­ wie krótkiego zawieszenia broni, przeniósł do P rus wojnę, k tó ra się skończyła nieza- szczytnym dla nas rozejm em na sześć lat w A ltm arku. Elblęg, T olkm it i B raunsbcrg pozostały w ręku Szwedów. Kozacy do 6,000 rejestrow ych zredukow ani, zaczę­

CO

Biblioteka Cyfrowa UJK

K h ó r .o w i E r o r .s c Y .

http://dlibra.ujk.edu.pl

li pokazywać groźne nieukontentow anie. U m aił ki ół w W arszaw ie, dokąd przeniósł stolicę państw a, po długiem m arnow aniu, chwiejącym się swoim charakterem i pół­ środkam i, niezwykłego naówczas szczęścia rzeczypospolitej, nie dając swój jgo zaufa­ nia tak wielkiej liczbie znakom itych m ę­ żów, których Polska w tedy wydała. Ż o n y : 1. A n n a a r c y k s ię ż n ic z k a A u s t r y j a c k a ,z m a r ła 1398, s y n j e j W ła d y s ł a w . 2. K o n s ta n c ja s io s t r a p o p r z e d n ie j, z e s z ła z e ś w i a ta 1631, D z ie ci j e j : K a z im ie rz , J a n A l b e r t , k a r d y n a ł b i s k u p K r a ­ k o w s k i, z m a r ł 1033. K a ro l F e r d y n a n d b is k u p W r o c ła w s k i z m a r ł 1633. A le k s a n d e r K a ro l, z m a r ł 1633. A n n a K a ta rz y n a z a P f a lc g r a f e m R e n u , z m a r ła 1631. B.BÓLOW IE PO LSCY . 6 1 WŁADYSŁAW IY. od 1632 do 1648.

Przejęty do żywego narodow ym duchem , m ądry, rozległy w planach,przedsiębierczy, w aleczny, kochający Polskę, rozpoczął pa­

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl

0 2 KRÓLO W IE PO LSCY .

now anie nad ociężałym narodem , pragną­ cym nadew szystko pokoju, i zrzekającym się wszelkiego udziału w polityce europej­ skiej. Książe pruski, wojsko kw arciane i Kozacy, dom agali się nap różno udziału w elekcji.' W yprawa moskiewska nadzwy­ czaj się pow iodła; całe praw ie wojsko nie­ przyjacielskie otoczone, broń złożyło, i sa­ m a Moskwa oblężeniem zagrożonę była, co zmusiło cara dobłagania o pokój, który sta- nęł w Polanow ie 1634 w najkorzystniejszych dla Polski w arunkach. Kazanowski pod Sasowym -Rogiem zniósł zupełnie T atarów , o debrał wszelkę zdobycz, zmusił T urków oblegających Kam ieniec, cofnęć się za D niestr i dawny pokój odnow ić. Ze Szwe­ cję w Sztum sdorfie na lat dwadzieścia sześć zaw arta została um owa, m iasta pruskie i flo­ ta w gdańskiej zatoce zabrane, Polsce w ró ­ cone zostały. Kozacy porw ali się do broni, zburzyli Kudak, ale przez Koniecpolskiego zwyciężeni, hersztów wydali; ale to U kra­ iny nie uspokoiło i Potocki i W iśniowiecki Jerem i, wiele w niej jeszcze m ieli do ro b o ­ ty. Pokój w ew nętrzny zakłócany bywał przez zatargi z dysydentam i. Król um arł ze zm artw ienia praw ie, że rozległych swych zam iarów co do Krymu z przyczyny p o ­ wszechnego oporu i lenistw a do ofiar, nie

Biblioteka Cyfrowa UJK

http://dlibra.ujk.edu.pl