Л C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FOLIA OECONOMICA 217,2008 __________
Karolina Lewandowska’ Artur Gajdos
WYKORZYSTANIE TECHNOLOGII
INFORMATYCZNYCH W NAUCZANIU PRZEDMIOTÓW
ILOŚCIOWYCH
I. WPROWADZENIE
Społeczeństw o inform acyjne je st to nowy system społeczeństw a kształtujący się w krajach o wysokim stopniu rozwoju technologicznego, gdzie zarządzanie inform acją, je j jak o ść, szybkość przepływ u są zasadniczym i czynnikam i konku rencyjności zarów no w przem yśle, ja k i w usługach, a stopień rozw oju w ym aga stosow ania now ych technik grom adzenia, przetw arzania, przekazyw ania i użyt kow ania inform acji (K om itet Badań N aukow ych, 2000). Społeczeństw em in form acyjnym będzie zatem nazyw ana zbiorow ość, w której co najm niej 50% zaw odow o czynnych osób zatrudnionych je s t przy przetw arzaniu inform acji. C echą charakterystyczną takiego społeczeństw a je st przede w szystkim w ysoko rozw inięty sektor now oczesnych usług, takich jak: bankow ość, finanse, teleko m unikacja, inform atyka, badania i rozwój, zarządzanie gospodarką op artą na w iedzy oraz w ysoki poziom skolaryzacji. Społeczeństw o inform acyjne pełni funkcję e d u k a c y jn ą kom un ik acy jn ą socjalizacyjną i aktyw izującą. Jego w ła ściw ościam i są:
1) w ytw arzanie bardzo dużych ilości inform acji,
2) przechow yw anie inform acji - techniczne m ożliw ości grom adzenia i nie ograniczonego m agazynow ania inform acji,
3) przetw arzanie informacji — opracow yw anie technologii i standardów um ożliw iających ujednolicony opis i w ym ianę inform acji,
4) przekazyw anie inform acji,
5) nieograniczone m ożliw ości pobierania informacji, 6) pow szechne w ykorzystyw anie informacji.
Należy również podkreślić, iż rozwój społeczeństwa informacyjnego obejmuje: - p ełn ą liberalizację rynku,
’ mgr. Katedra Ekonometrii Przestrzennej, U niw ersytet Łódzki. * dr, Katedra Ekonometrii Przestrzennej, U niw ersytet Łódzki.
- rozległą infrastrukturę telekom unikacyjną, - spójne i przejrzyste praw odaw stw o,
- zw iększenie nakładów finansow ych na badania i rozwój, - szeroki i tani dostęp do Internetu,
- publiczny dostęp do inform acji,
- um iejętność wym iany danych bez względu na odległość, - wysoki odsetek zatrudnienia w usługach.
2. ISTOTA SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO
Term in społeczeństw o inform acyjne w prow adzony został w 1963 roku przez Tadlo Um esao, w artykule pośw ięconym now atorskiej teorii społeczeń stw a opartego na przetw arzaniu informacji. W Europie pojęcie to w prow adzili francuscy socjologow ie Alain M inc i Sim on N ora, natom iast rozpow szechnił je Martin Bangem ann. Podstawy polityki Unii Europejskiej w dziedzinie społe czeństw a inform acyjnego zostały sform ułow ane przez Kom isję Europejską w 1993 roku oraz opublikow ane w Białej K siędze „Growth, Competitiveness, Employment. The Challenges and Way fo rw a rd into the 21st century". Jednak za faktyczny początek budowy społeczeństw a inform atycznego uznaje się rok 1994, w którym Martin Bangem ann, K om isarz Unii Europejskiej do spraw roz woju telekom unikacji i technologii inform acyjnych, opublikow ał tzw. „Raport B angem anna” (,, Europe and the Global Information Society. Recommendations to the European C ouncil”). Raport ten zainicjow ał publiczną debatę na tem at społeczeństw a inform acyjnego. Z aproponow ano w nim dziesięć inicjatyw m ają cych na celu rozwój now oczesnych technik teleinform acyjnych: telepraca, szko lenia na odległość, sieci łączące uczelnie i jednostki badaw cze, usługi teleinfor m atyczne dla m ałych i średnich przedsiębiorstw , zarządzanie ruchem drogo wym , kontrolę ruchu pow ietrznego, sieci na użytek sektora zdrow ia, kom putery zację sektora zam ów ień publicznych, transeuropejską sieć adm inistracji publicz nej, infostradę dla obszarów m iejskich.
W 1996 roku Kom isja Europejska opublikow ała Z ielon ą Księgę ,X iving and working In the Information Society - People first” , w ktorej dyskutow ano na tem at w pływ u now oczesnych technologii na życie człow ieka. W 1999 roku w projekcie eEurope ,A n Information Society fo r А1Г określono cel budowy now ego typu społeczeństw a, w ykorzystującego m ożliw ości nowej gospodarki. W skazano rów nież priorytetow e obszary jeg o rozw oju, takie jak: edukacja, transport, sektor zdrow ia i aktyw izacja zaw odow a osób niepełnospraw nych. W tym samym roku opublikow ano dokum ent p u b l ic Sector Information: a Key Resource fo r Europe” , w którym w skazano na korzyści płynące z w ykorzystania technologii telekom unikacyjnych i inform atycznych. C ałościow y plan budowy
społeczeństw a inform acyjnego został uchw alony w roku 2000. Z ainicjow ano now ą strategię polityczną i gospodarczą Unii Europejskiej, zw aną „S trategią Lizbońską” . Z akładała ona osiągnięcie przez U nię E uropejską do 2010 roku dom inującej w św iecie pozycji gospodarczej, przy jednoczesnym zapew nieniu obyw atelom W spólnoty zatrudnienia i standardów socjalnych. Zaw arto w niej europejską koncepcję tw orzenia społeczeństw a inform acyjnego odpow iadające go celom budow ania now oczesnej gospodarki opartej na wiedzy i spójności ekonom icznej.
W ażnym krokiem w budow aniu społeczeństw a inform acyjnego było przyję cie w 2005 roku tzw. „O dnow ionej Strategii Lizbońskiej”. D ośw iadczenia poka zały, iż nie je s t m ożliw e osiągnięcie staw ianych celów do 2010 roku, zatem postanow iono położyć nacisk na innow acyjność, budow ę gospodarki opartej na wiedzy oraz popraw ę w arunków prow adzenia działalności gospodarczej. W śród priorytetów w ym ieniono:
- uczynienie z wiedzy i innowacji technologicznych napędu trw ałego w zro stu w Europie (jest to w arunek budowy społeczeństw a inform acyjnego),
- podniesienie atrakcyjności Europy w dziedzinie inwestycji i zatrudnienia, - podporządkow anie w zrostu gospodarczego i zatrudnienia spójności spo łecznej, zachow ując całkow itą synergię pom iędzy wym iarem ekonom icznym , społecznym i ekologicznym .
Priorytety te zostały przeniesione do Strategicznych Wytycznych Wspólnoty na lata 2007-2013 (por. Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, w w w .ukie.gov.pl).
W lipcu 2000 roku Sejm Rzeczpospolitej Polskiej przyjął uchw ałę w spra wie budow ania podstaw społeczeństw a inform acyjnego w Polsce. N astępnie w ytyczono cele i kierunki społeczeństw a inform atycznego, którym i są m iędzy innymi:
1. Zapew nienie pow szechnego dostępu obyw ateli do usług telekom unika cyjnych.
2. Przygotow anie społeczeństw a polskiego do przem ian technicznych, spo łecznych i gospodarczych zw iązanych z tw orzeniem się społeczeństw a inform a cyjnego.
3. Przygotow anie społeczeństw a polskiego do nowych uw arunkow ań rynku pracy i nowych m etod pracy. W ykorzystanie szans zw iązanych z zachodzącym i zm ianam i do zw alczania bezrobocia pow stałego w skutek restrukturyzacji prze m ysłu i rolnictwa.
4. D ostosow anie regulacji prawnych do w ym agań szybkiego postępu tech nicznego i ery społeczeństw a inform acyjnego. Zastosow anie technik teleinfor m atycznych do opracow yw ania nowych aktów prawnych.
5. D ostosow anie gospodarki narodowej do w ym agań globalnej gospodarki elektronicznej poprzez w prow adzenie regulacji dotyczących gospodarki elektro nicznej.
6. Zapew nienie w sparcia sektora nauki dla gospodarki elektronicznej i spo łeczeństw a inform acyjnego w celu lepszego w ykorzystania szans i m inim alizacji zagrożeń. Rozwój infrastruktury dla nauki.
3. DOSTOSOWANIE STRUKTURY SPOŁECZNEJ 1)0 ZMIENIAJĄCYCH SIĘ WARUNKÓW
Procesy przekształcania się społeczeństw w globalne społeczeństw o infor m acyjne obejm ują w szelkie aspekty życia. W śród kluczow ych um iejętności pojaw ia się zdolność posługiw ania się kom puterem . Nie oznacza to jed yn ie wzrostu zapotrzebow ania na inform atyków , ale także w zrost elem entów zw iąza nych z inform atyką w coraz większej grupie zawodów. W tym kontekście m oż na sform ułow ać nowe cele edukacji. Raport o Rozwoju Społecznym Programu N arodów Zjednoczonych ds. Rozwoju w skazuje, że obecnie najistotniejsze w y daje się w ykształcenie obyw ateli inform ujących się, kom unikujących się, uczą cych się i tw orzących (por. Raport ..., 2002).
S O byw atel inform ujący się zna techniki teleinform atyczne w sposób po zw alający mu uzyskiw ać inform acje potrzebne w danym m iejscu i czasie, ak tu alne, wiarygodne i przysw ajalne.
S O byw atel kom unikujący się potrafi ponadto kom unikow ać się z innymi ludźmi drogą elektroniczną.
S O byw atel uczący się w ykorzystuje dodatkow o w iedzę stanow iącą o ja k o ści jeg o życia zaw odow ego i pryw atnego przy użyciu narzędzi teleinform atycz nych.
'S O byw atel tw orzący potrafi tw orzyć produkty i usługi cyfrow e służące za spokajaniu potrzeb w łasnych i pozostałych grup.
Powyższa typologia obywateli tworzy hierarchię rosnących kompetencji infor matycznych (patrz rysunek 1). Rosnące znaczenie kwalifikacji informatycznych w nowoczesnej gospodarce można zilustrować rosnącym udziałem zatrudnienia w zawodach, w których kompetencje informatyczne m ają kluczowe znaczenie.
Szacuje się, że do 2010 roku zatrudnienie w zaw odach inform atycznych1 zw iększy się o około 30% , przy szacow anym w zroście liczby pracujących ogó łem rzędu kilkunastu procent. Przy czym prognozy w skazują, że szczególnie duży przyrost nastąpi w grupach zaw odow ych specjalistów (inform atycy, inży nierow ie, analitycy) natom iast m niejszy w zaw odach w ym agających kw alifika cji na poziom ie podstaw ow ym lub średnim (por. Suchecki, G ajdos 2007, s. 111).
1 Zawody bezpośrednio zw iązane z tworzeniem oprogramowania, budow aniem sprzętu, ob
sługą komputerów oraz zaw ody, w których k luczow ą rolę odgrywają um iejętności obsługi kom pu terów.
O b y w a te l tw o rz ą c y
O b y w a te l u c z ą c y się
Obywatel komunikujący się
Obywatel informujący się
Z a k r e s k o m p e te n c ji in fo rm a ty c z n y c h
Rysunek 1. Struktura sp ołeczeństw a inform acyjnego Źródło: O pracowanie własne.
Tablica 1 Liczba pracujących (1 9 9 5 , 2 000, 2005) oraz prognoza liczby pracujących (2010)
w edług średnich grup zaw odow ych - grupy zawierające zaw ody informatyczne
Rok Informatycy (w tys. osób) Inżynierow ie i pokrewni (w tys. osób) T echnicy (w tys. osób) Techniczny personel obsługi komputerów i pokrewni (w tys. osób)
Sekretarki i operato rzy m aszyn biuro w ych (w tys. osób)
1995 29,0 161.2 380,3 21.3 87.1
20 0 0 60,4 147,1 367,4 46,9 94,8
2005 103,3 203.4 238.4 42,6 79,4
2010 144,7 252,7 236,2 59,4 69,7
4. TECHNOLOGIE INFORMACYJNE W NAUCZANIU PRZEDMIOTÓW ILOŚCIOWYCH
Cele kształcenia obyw atela uczącego się i tw orzącego na potrzeby społe czeństw a inform acyjnego realizow ane są także w ramach nauczania przedm io tów ilościow ych. Ma to w yraz w szerokim w ykorzystyw aniu sprzętu i oprogra m ow ania w nauczaniu przedm iotów takich jak: badania operacyjne, statystyka, ekonom etria i prognozow anie. Poza korzystaniem z pow szechnie znanych pakie tów statystyczno-ekonom etrycznych (Statistica, SPSS, SAS System , Lim dep, Soritec, G retl, Eviews), do rozw iązyw ania problem ów szczegółow ych, na przy kład z zakresu ekonom etrii przestrzennej, stosow ane są specjalistyczne (często tworzone na potrzeby konkretnych metod analitycznych) narzędzia informatyczne.
W kolejnych podrozdziałach zam ieszczono przegląd w ybranych narzędzi in form atycznych przeznaczonych do analiz danych przestrzennych i przestrzenno- czasow ych.
4.1. R CRAN Ф
Jest to zintegrow any zestaw funkcji służących do w ykonyw ania rozm aitych analiz statystyczno-ekonom etrycznych oraz do graficznej prezentacji danych statystycznych. Jest on oparty na licencji R CRAN G NU Project i należy do oprogram ow ania typu open source, zatem m ożna korzystać z niego za darm o, zarów no w celach naukow ych, ja k i kom ercyjnych2. M ożna rów nież sam odziel nie rozbudow yw ać je g o funkcje. Poszczególne m oduły tw orzone s ą przez na ukow ców na całym św iecie i grom adzone w bibliotekach R na stronach interne tow ych. Dotychczas po w itało ponad 100 m odułów z funkcjam i, które dotyczą analizy danych z różnych dziedzin, od geografii po biochem ię i ek onom ię1.
R posiada szerokie m ożliw ości analiz statystyczno-ekonom etrycznych, od m odelow ania liniow ego i nieliniow ego poprzez rozm aite testy statystyczne, analizę szeregów przestrzenno-czasow ych, aż do metod klasyfikacji i grupow a nia. Posiada rów nież duże m oce obliczeniow e, co je st udogodnieniem przy roz budow anych analizach. Z aletą je st także znaczna ilość ogólnodostępnych pod ręczników użytkow nika. W łaściwie każdy m oduł program u je s t szczegółow o opisany i poparty przykładam i.
2 Program R C R A N jest dostępny na stornie internetowej: ww w.r-project.org.
1 M oduły i procedury znajdują się na stronie internetowej: ww w.cran.r-project.org/src/contrib /PA CK AG ES.htm l.
Rysunek 2. M ożliw ości prezentacji danych statystycznych w pakiecie R CR AN Źródło: O pracowanie w łasne na podstaw ie http://addictedtor.free.fr/graphiques/
4.2. G eoD a
Jest to o gólnodostępny1 pakiet statystyczno-ekonom etryczny opracow any przez doktora Luca A nselina5 i Laboratorium A naliz Przestrzennych U niw ersy tetu Illinois. Służy do w ykonyw ania analiz przestrzennych, takich jak badanie autokorelacji przestrzennej czy budow a przestrzennych m odeli ekonom etrycz nych. Jest dobrym narzędziem do w izualizacji przestrzennych danych staty stycznych w postaci map i w ykresów . Program ten je s t łatwy w obsłudze - intu- icyjny, posiada przyjazny interface. G eoD a składa się z interaktyw nego środo wiska integrującego mapy i wykresy statystyczne przy użyciu technologii d yna m icznie połączonych okien. Posiada on w łaściw ości zarów no program ów prze znaczonych do tw orzenia map (np. A rcV iew ), ja k i pakietów statystyczno- ekonom etrycznych. t t l f • DOS ■ r*CDl ■ r *©00ł ■ I -O W I l u t y h t b « p * n « « n t v * r i * c i * ЦЛЛГ, d « p « n d « n t VA Г * , D . < t* p « n 4 * n t v * r luty e o e f f . ( l.mmMu) M»1w MnjMW b k l . W Пил 9 7 J S . 9 7 2 S 0 0 N u » 2210.277202 0.029910 J 0 . Ié 9 9 2 l * - • i - L o g : « 3 * 4 5 6 .32166# Ak 7 9 7 . 15S ScK R-aqu«r«d f q . C o r r « l « t t » n 9*у т л aqu«r|* 8 .К o t i « g t a » a i B i l i . 113 6 .9 3 7 0 0 9 1 4 0 .6 3 1 0 .0 2 9 9 1 0 4 U ] »2 2 3 7 9.9 0 .7 0 9 0 0 41. 7S 0. 10 AA
Rysunek 3. A naliza danych przestrzennych w G eoD a Źródło: O pracow anie własne.
4 Program G eoD a jest dostępny na stornie internetowej: https://w w w .geoda.uiuc.edu
Spatial A n alysis Laboratory (SA L ), W ydział G eografii, U niw ersytet Illinois, Urbana- Champaig.
4.3. M atlab
Program został opracow any przez założycieli firmy The M athW orks Inc., C. M oliera, S. Bangerta i J. L ittle’a. Jego nazw a pochodzi od słów MATrix LABoratory. Początkow o był on przeznaczony w yłącznie do num erycznych obliczeń m acierzow ych. O becnie dzięki dużej liczbie funkcji grom adzonych w bibliotekach M atlab posiada znacznie więcej m ożliw ości. U żytkow nik może pisać w łasne funkcje, dzięki czem u program je s t cały czas rozbudow yw any. Język program ow ania pakietu je st pełnopraw nym języ kiem w ysokiego poziom u, o składni wzorowanej na języ k u C. Pozwala on na używ anie funkcji i struktur, oraz um ożliw ia pisanie program ów zorientow anych obiektow o. Z aaw ansow ane m ożliw ości program ow ania, duża ilość gotow ych funkcji bibliotecznych oraz m ożliw ości graficzne (takie jak : rysow anie dw u i trójw ym iarow ych wykresów funkcji, wizualizacja wyników obliczeń w postaci rysunków statycznych i anim acji) pow odują, że M atlab ma bardzo szerokie zastosow ania.
Exam ples o f Im ages and Colorm aps
ia a g e e x t Examples o f imagr dem onstrates lo a d in g image and sp in n in g colormaps Run th is demo
Rysunek 4. M ożliw ości graficzne Matlaba
4.4. STARS: S p a ce-T im e A nalysis o f Regional System s
Program został stw orzony w Laboratorium Analizy R egionalnej (R EG A L ) we w spółpracy ze Stanow ym U niw ersytetem w San Diego. G łów ne zadania STA R S-a to analiza i w izualizacja danych przestrzenno-czasow ych. W progra mie m ożna prow adzić analizę opisow ą, m obilności, klastrow ą. Program pozw ala rów nież na prezentację graficzną. Ma duży w ybór w ykresów oraz inform acji dodatkow ych na mapie.
Rysunek 5. A naliza i prezentacja danych przestrzennych w STA RS Źródło: http://regionalanalysislab.org/uploads/M ain/spatialRoam W in.png
4.5. SANI) - Spatial and N onspatial D atabase
Jest to program GIS (System Inform acji G eograficznej) w ykonany przez n a ukow ców z U niw ersytetu M aryland do analizy i w izualizacji danych przestrzen nych.
Podstaw ow ą zaletą program u je s t m ożliw ość łączenia analiz i prezentacji danych przestrzennych i nie przestrzennych, czyli przetw arzania danych istot nych z punktu w idzenia ekonom ii i geografii.
IM SM* im p
/•om n*M<«ie«i>(i
Rysunek 6. A naliza danych przestrzennych w S A N D
Źródło: http://w w w .csiss.org/events/m eetings/spatial-tools/papers/sam et.pdf
5. PO D SU M O W A N IE
W arunkiem realizacji zadań związanych z budow ą społeczeństwa informacyj nego jest szybki rozwój potencjału badawczo-rozwojowego. Strategia Lizbońska w yznacza jak o cel osiągnięcie nakładów na badania i rozwój na poziom ie 3% PKB. W Polsce w latach 2 0 0 4 -2 0 0 6 nakłady te kształtow ały się na poziom ie 1,5% PKB. W czerw cu 2007 roku przyjęto „Strategię rozwoju społeczeństw a inform atycznego w Polsce na lata 2 0 0 7 -2 0 1 3 ”, w której postaw iono bardzo duży nacisk na rozwój inform atyzacji i ułatw ienie dostępu do Internetu. Rząd zobow iązał się:
1. C ałkow icie usunąć zapóźnienia Polski w dostępności Internetu (w zględem krajów EU27) do roku 2013.
2. Z budow ać oraz przeprow adzać m odernizację system ów inform atycznych adm inistracji publicznej w taki sposób aby udostępnić w jak najbardziej efek tyw ny sposób najw iększą ilość usług.
3. U spraw nić działania instytucji rządow ych i sam orządow ych przy w spar ciu technologii inform acyjnych i telekom unikacyjnych.
4. Spow odow ać w zrost w ykorzystania n ow oczesnych technologii w pro
5. Z apew nić stały w zrost poziom u kształcenia specjalistów w zakresie
now oczesnych technologii oraz stym ulow ać rozwój społeczeństw a inform a cyjnego w procesach edukacyjnych szkolnictw a wyższego.
6. W spierać badania naukow e i w drożeniow e ukierunkow ane na w ykorzy stanie system ów inform atycznych państwa.
Szkolnictw o w yższe odgryw a szczególną rolę w realizacji pow yższych zo bow iązań, kształcąc obyw ateli zdolnych do w spom agania procesów budowy społeczeństw a inform acyjnego.
N iezw ykle istotne je s t uśw iadom ienie uczestnikom procesu dydaktycznego roli now oczesnych technologii w procesie nauczania. Trudno oczekiw ać znaczą cych postępów w budow aniu społeczeństw a inform acyjnego bez szerokiego w ykorzystania technologii inform atycznych w procesie dydaktycznym i badaw czym.
LITERATURA
G ajdos A „ (2 0 0 6 ), Prognoza liczby pracujących w Polsce według wielkich i średnich grup zaw o
dowych na lala 2006-2010, w: Przekrojowe prognozy popytu na pracę w Polsce na lata 2 0 0 6 -2 0 1 0 . Tom X V , RCSS, Warszawa.
Komitet Badań N aukow ych (2000), Raport - Cele i kierunki rozwoju społeczeństwa inform acyjne
g o w Polsce, M inisterstwo Ł ączności, Warszawa.
Laboratorium A naliz Przestrzennych Uniwersytetu w Illinois, w w w .geoda.uiuc.edu
Rey J., Janikas M .V ., (2 0 0 6 ), STARS: Space-Time A nalysis o f Regional Systems, Geographical
A n alysis 38 (I), 6 7 -8 6 .
Strategia rozwoju społeczeństwa inform atycznego w Polsce na lala 2007-2013.
Streszczenie Raportu o Rozw oju Społecznym , Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju, red. W .Cellary, (2002).
Suchecki B ., G ajdos A ., (2006), System Analiz i Prognoz - narzędzie wspom agania analiz ilo
ściowych i nowoczesnego nauczania, w: Rola informatyki w naukach ekonom icznych i spo łecznych, Z eszyty naukow e 2, SC ENO, Kielce.
Suchecki B„ Gajdos A., (2007), Prognoza liczby pracujących w zaw odach informatycznych
w Polsce na lata 2006-2010, w: Otoczenie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce - determi nanty wykorzystania kompetencji ICT, red. E. Kryńska, IPiSS, Warszawa.
Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, w w w .ukie.gov.pl
W ebster F. (1997), Theories o f Inform ation Society, Balnaves Journal o fS o cio lo g y London, Rout-
A rtur Gajdos, Karolina Lewandowska
TH E USAGE OF CO M PU TER TECHNOLOGY IN QUANTITATIVE COURSES
The goal o f this study is to describe information society and present changes which were made in social structure according to computer technology popularization.
Information society is a social system in which information m anagem ent, its quality and early flow are the m ost important, decisive factors. Its developm ent requires the usage o f new tech niques for collecting, processing, conferring and m aking use o f information.
N ow ad ays the m ost important thing in education is to instruct educational process partici pants about the important role o f modern technologies. Without this it w ould be hard to get any progress in information society developing.