Streszczenie
Celem tego artykułu jest syntetyczne przedstawienie programów wspomagają-cych, zarządzanie przedsiĊbiorstwem i eksploatacje maszyn. Programy te stają siĊ nieodzowną czĊĞcią przedsiĊbiorstw zarządzanych w nowoczesny sposób. Pozwalają one na uzyskane przewagi konkurencyjnej przez: obniĪenie kosztów produkcji, zmniejszenie zapasów, planowanie remontów i poszukiwanie przyczyn powstawania strat, co jest inspirowane teoriami zarządzania.
Słowa kluczowe: zarządzanie, komputerowe wspomaganie eksploatacji 1. WstĊp
Konkurencja firm, na rynku który uległ globalizacji, zmusza korporacje do redukcji kapitałochłonnoĞci i kosztów, po to aby były one konkurencyjne. KapitałochłonnoĞü moĪna redukowaü na przykład przez ograniczenie zapasów, zwiĊkszenie wydajnoĞci maszyn czy ograniczenie liczby maszyn. Koszty moĪna natomiast ograniczyü przez: ograniczenie liczby braków, zmniejszenie liczby awarii, racjonalną gospodarkĊ remontową i racjonalną eksploatacje. WyraĨnie widaü wiĊc wpływ takich czynników jakimi są technika i technologia oraz organizacja pracy na koszty. Programami͕ które wspomagają zarządzanie przedsiĊbiorstwem oraz ułatwiają prowadzenie racjonalnej eksploatacji maszyn są programy CMMS. Zostaną one zaprezentowane iopisane w tym artykule.
2. Programy CMMS
Programy do wspomagania eksploatacji maszyn są okreĞlane skrótowo CMMS - computerised maintenance management systems. Programy te zaleĪnie od wersji i producenta obejmują nastĊpujące obszary działalnoĞci przedsiĊbiorstwa:
• spis inwentaryzacyjny maszyn i budynków, • zakupy i sprzedaĪ materiałów i urządzeĔ,
• obieg wewnĊtrzny dokumentacji w formie elektronicznej, • baza klientów i wykonawców,
• ranking klientów i wykonawców, • słuĪby utrzymania ruchu, • zlecenia pracy,
• dokumentacja maszyn, • dział kadr,
• ksiĊgowanie wydatków,
• moduł wymiany informacji pomiĊdzy osobami i działami, • monitorowanie stanu maszyn,
• syntetyczne raporty, • procedury i inne.
Ze wzglĊdu na szeroki obszar͕ który te programy obejmują wynika ich przydatnoĞü iuniwersalnoĞü. Z uwagi na szeroką tematykĊ tego zagadnienia skupiono siĊ na wybranych programach.
2.1. Maximo
Maksimo jest jednym z bardziej obszernych programów klasy CMMS. Obejmuje on nastĊpujące obszary działalnoĞci przedsiĊbiorstwa: pomiary, inwentaryzacja, dokumentacja, zakupy, słuĪby utrzymania ruchu, diagnostyka, gospodarka magazynowa, planowanie iharmonogramy, nieruchomoĞci, flota transportowa, majątek produkcyjny, technologie i licencje, umowy, komunikacja, analiza kosztów, wdraĪanie procedur.
Procedury w tym programie są przedstawiane w formie grafów (rys. 1). Pozwala to na precyzyjne zaplanowanie obiegu informacji i przepływu dokumentów. Na przykład zlecenia pracy o najwyĪszym priorytecie są przekazywane do wykonywania poza kolejnoĞcią. Osoba odpowiedzialna jest wskazana według obowiązującej procedury, jeĞli ona nie potwierdza przyjĊcia zadania, pojawia siĊ przypomnienie. JeĞli nadal zlecenie nie zostało przyjĊte, przekazywane jest ono do zwierzchnika tej osoby. Takie podejĞcie prowadzi do klarownej odpowiedzialnoĞci za zadania.
Priorytetowo traktowane są takĪe maszyny o szczególnym znaczeniu dla procesu produkcyjnego. Parametry charakteryzujące ich stan oraz produkcjĊ moĪna znaleĨü w teorii zarządzania OEE – overall equipment effectiveness. JeĞli dostĊpnoĞü jest planowana na poziomie 96%, poziom dostĊpnoĞci na poziomie 99% powoduje powiadomienie przełoĪonego, natomiast dostĊpnoĞü na poziomie 98% powoduje odnotowanie incydentu, ostatecznie dostĊpnoĞü na poziomie 97% powiadamia kierownictwo i wdraĪane są działania zaradcze. Taki przepływ informacji pozwala na wczesne podjĊcie działaĔ naprawczych i stosowną reakcje.
Syntetyczne raporty w programie Maximo pozwalają na wskazanie: wąskich gardeł, najbardziej awaryjnych maszyn, Ĩródeł kosztów, najbardziej wydajnych pracowników. Autorzy tego programu wsjazują na: TPM – total productive maintenance, WCM – world class manufacturing, RCM – reliability centered maintenance, outsourcing i 6 Sigma jako teorie zarządzania które uwzglĊdniono w tym programie. Ponadto warto podkreĞliü Īe obieg dokumentów w tym programie moĪe odbywaü siĊ w formie elektronicznej, a dokumenty papierowe mogą byü skanowane. Program tan wykorzystuje takĪe kody paskowe podczas prowadzenia inwentaryzacji. Maksimo jest dostĊpny takĪe w wersji przystosowanej do komputerów przenoĞnych. W efekcie komunikacja z pracownikami jest moĪliwa w trakcie wykonywania zadaĔ poza zakładem pracy [4].
Rysunek 1. Procedura zakupu przedstawiona w formie grafu ħródło: [4].
2.2. Infor EAM (D7i)
Przykładem rozbudowanego systemu wspomagającego zarządzanie i eksploatacje jest program Infor EAM (D7i). Jest to program klasy CMMS/EAM (computerised maintenance management systems/enterprise asset management system), który obejmuje nastĊpujące obszary działalnoĞci firmy:
ewidencja techniczna majątku: maszyny, urządzenia...,
• historia eksploatacji urządzeĔ (wszelkie wykonane prace, przeglądy, awarie...), • gospodarka magazynowa,
• gospodarka zaopatrzeniowa – w powiązaniu z planowanymi pracami, • harmonogram pracy personelu technicznego,
• ewidencja narzĊdzi i gospodarka narzĊdziowa, • kontroling i budĪetowanie,
• analizy i raportowanie techniczne i finansowe.
W sferze technicznej warty odnotowania jest fakt, Īe program ten posiada moduł, w którym wpi-sywane są parametry fizyczne obiektu, uzyskane na podstawie pomiarów. NastĊpnie parametry te mogą byü porównywane z wartoĞciami granicznymi, co stanowi podstawĊ do przeprowadzenia napraw zapobiegawczych. Program ten posiada takĪe moduł, który estymuje czasy kolejnych prze-glądów (Moduł Risk Based Inspections). Program analizuje takĪe przyczyny i miejsca awarii na podstawie wprowadzonych kodów. Pod tym kątem analizuje siĊ takĪe koszty i czasy napraw, co stanowi ułatwienie w podejmowaniu decyzji eksploatacyjnych. Zlecenia pracy w tym programie są połączone z kalkulacją kosztów i czasu trwania napraw. Do zleceĔ pracy moĪe zostaü dołączoną dokumentacja, co ułatwia znacząco prowadzenie napraw.
Program ten wykorzystuje takĪe kody kreskowe do identyfikacji: maszyn, czĊĞci, materiałów, pracowników i dokumentów, co ułatwia wprowadzanie danych do systemu komputerowego iredukuje ryzyko błĊdów.
Autorzy podają nastĊpujące teorie i wskaĨniki jako zastosowane w tym programie: analiza ABC i EOQ – economic order quantity, MTBF – mean time between failures, MTTR – mean time to rep air [3].
2.3. SZEOR
SZEOR jest programem wspomagającym eksploatacje instalacji. Poza modułami które ułatwiają ksiĊgowanie, planowanie remontów, obieg dokumentacji i są bazą danych, program ten posiada takĪe moduł prognozowania trwałoĞci urządzeĔ. W przypadku instalacji czynnikiem decydującym o trwałoĞci moĪe byü korozja. Tak wiĊc obserwacja postĊpu procesu korozji odbywa siĊ poprzez pomiar gruboĞci Ğcianek. Na tej podstawie prognozuje siĊ trwałoĞü (rys. 2). Do prognozowania wykorzystuje siĊ analizĊ regresji. Program ten jest jednym z nielicznych programów które tego typu moduł posiadają, dlatego teĪ program ten został wymieniony [3].
Rysunek 2. Prognoza zmiany gruboĞci Ğcianki uzyskana na podstawie danych eksperymentalnych ħródło: [3].
2.4. Aretics
Aretics podobnie jak Maximo i Infor EAM, przeznaczony jest dla wiĊkszych firm. Składa siĊ on z dwóch czĊĞci, z jednej korzysta kierownictwo, drugą uproszczoną natomiast wykorzystują pracownicy. Aretics w wersji dla kierownictwa posiada nastĊpujące czĊĞci: maszyny i budynki, dział kadr, zadania, magazyn, dokumenty i raportu. Interfejs tego programu jest bardzo czytelny iw zasadzie nie potrzeba długiego szkolenia po to aby ten program poznaü. SłuĪy on takĪe do wymiany informacji pomiĊdzy osobami i działami. Przekazywanym informacjom nadaje siĊ priorytety od najniĪszego – propozycja, do najwyĪszego – awaria. W sposób klarowny funkcjonuje takĪe czĊĞü wspomagająca prowadzenie zakupów, jest w niej zawarta informacja o stanie magazynu (rys. 3), dostawcach i etapie na którym jest w danej chwili zakup. Strona początkowa jest konfigurowana indywidualnie, moĪe zawieraü informacje o zaległych zadaniach, awaryjnoĞci maszyn czy przypomnienie o zakupach.
CzĊĞü przeznaczona dla pracowników jest natomiast bardzo prosta w obsłudze. Zawiera ona funkcje: zgłoĞ zadanie do wykonania, odbierz zadanie do wykonania, napisz raport, ĞledĨ zgłoszone zadanie. Co sprawia ze obsługa tej czĊĞci programu jest bardzo łatwa.
Rysunek 3. Widok programu Aretics ħródło: Opracowanie własne.
2.5. Golem OEE
Golem OEE jest programem który został zainspirowany pojĊciami z obszaru zarządzania produkcją – całkowitą efektywnoĞcią sprzĊtu OEE i szybką zmianą narzĊdzi – SMED. Program ten rejestruje czasy: efektywnej pracy, produkcji braków, przezbrajania, regulacji, mikro-przestojów, planowanych zatrzymaĔ, nieplanowanych zatrzymaĔ, awarii. Po to aby rejestrowaü te czasy maszyny muszą zostaü wyposaĪone w czujniki, ponadto komputer musi zawieraü kartĊ pomiarową która rejestruje sygnały czujników. Natomiast liczba produkowanych braków moĪe zostaü podana przez kontrolĊ jakoĞci, lub automatyczny system pomiarowy. Uzyskane wyniki są prezentowane wpostaci wykresów (rys. 4). Program ten poza czasami moĪe rejestrowaü takĪe zuĪycie energii imateriałów. Ma moĪliwoĞü takĪe prezentowania postĊpów produkcji, stopnia zrealizowania zlecenia i raportów, posiada takĪe opcjĊ zgłoszenia awarii. Program ten jest wiĊc przydatnym narzĊdziem wspomagającym produkcje [5].
a)
b)
Rysunek 4. Przedstawienie czasów pracy i zatrzymaĔ a) oraz raportu z wynikiem OEE=88,04% b) ħródło: [5]
2.6. Auto Sat
Auto Sat jest programem wspomagającym prowadzenie firmy transportowej. W siedzibie firmy instaluje siĊ serwer który zbiera dane przesyłane przez kierowców i komputery pokładowe samochodów. Dane te są przesyłane internatem bezprzewodowym lub siecią telefoniczną. Zawierają one informacje o: prĊdkoĞci pojazdu, prĊdkoĞci obrotowej silnika, połoĪeniu pojazdu, iloĞci paliwa w zbiorniku, tankowaniach, temperaturze towaru (w przypadku chłodni), masie ładunku, stanie pojazdu (postój, jazda, załadowany...), jak i o wielu innych parametrach, wzaleĪnoĞci od potrzeb. PołoĪenie pojazdu moĪe byü mierzone przez GPS, natomiast prĊdkoĞü iprzejechana trasa zarówno przez tachograf jak i GPS. Natomiast pojemnoĞü paliwa w zbiornikach jest mierzona przez specjalne czujniki. Obecnie pracodawcy wiele uwagi poĞwiĊcają opomiarowaniu zbiornika paliwa, co wynika z obawy przed kradzieĪami paliwa przez kierowców. Poza funkcją rejestrowania parametrów pojazdu program ten posiada takĪe funkcje: archiwum tras pojazdów, Ğledzenia pojazdów w trybie online, rozliczania czasów jazdy, rejestracji postojów izatrzymaĔ, czasu pracy kierowców, rozliczenia czasów pracy, rozliczania zuĪycia paliwa, raporty za wybrany okres, import map, import i eksport danych.
Dane które docierają do serwera są analizowane i prezentowane. Jedną z metod prezentowania danych jest przedstawienie połoĪenia pojazdu na mapie, oraz danych które obrazują przebieg realizowanego zlecenia. Na mapie mogą byü prezentowane takĪe połoĪenia punktów załadunku, rozładunku, baz transportowych jak i innych obiektów (rys. 5).
Program ten posiada takĪe moduł optymalizacji tras (rys. 6). Moduł ten pozwala na znalezienie trasy najkrótszej, najtaĔszej i najszybszej. Tego typu optymalizacja moĪe zostaü przeprowadzona takĪe w programach map&guide czy Delta Transport. Programy tego typu uwzglĊdniają takĪe opłaty drogowe, promowe i inne. Optymalizacja tras pozwala na redukcje kosztów ponoszonych przez firmy transportowe i maksymalizacjĊ zysku, dlatego firmy przeprowadzają taką optymalizacje. Zagadnienie to jest znane w badaniach operacyjnych oraz teorii grafów.
Program ten usprawnia takĪe przyjmowanie zleceĔ transportowych (rys. 7a) i organizacjĊ transportu (rys. 7b). Pojazd moĪe zostaü zarezerwowany do wykonania zlecenia transportowego (rys. 7c). Natomiast zleceniodawca moĪe obserwowaü postĊp realizacji zlecenia transportowego (rys. 7c). Tego typu programy (na przykład Speed, MDB Transport) posiadają takĪe obsługĊ magazynu, palet i bram załadowczych, co jest niezbĊdne w przypadku duĪych firm transportowych i kurierskich.
Program ten porównuje takĪe wyniki pomiarów zuĪycia paliwa z fakturami za tankowanie. WaĪnym elementem jest takĪe obliczenie zysków dla danych zleceĔ transportowych co pozwala zarządzającym na znalezienie najbardziej rentownych tras i zleceĔ. Generowane są takĪe raporty zbiorcze dla danych kierowców, pojazdów lub całej floty, wybranej trasy, klientów. Program ten umoĪliwia takĪe generowanie raportu dla Inspekcji Transportu Drogowego co jest znacznym ułatwieniem. Szczegółowe zestawienie moĪliwych raportów jest przedstawione poniĪej.
• Analizy finansowe
Koszty przewoĨników
Porównanie wartoĞci planowanych z zafakturowanymi przez przewoĨników Raport planowanych frachtów dla przewoĨników
MiesiĊczne zestawienie kosztów i przychodów z transportu Koszty i przychody z transportu z podziałem na trasy Koszty i przychody z transportu z podziałem na odbiorców Koszty i przychody z transportu z podziałem na obszary odbiorców Koszty i przychody z transportu z podziałem na zleceniodawców
Koszty i przychody z transportu z podziałem na zleceniodawców i ich odbiorców Koszty i przychody z transportu z podziałem na sieci (płatników) i adresy dostaw Koszty i przychody z transportu z podziałem na kody pocztowe
Rejestr sprzedaĪy Wiekowanie naleĪnoĞci • Zarządzanie jakoĞcią i wydajnoĞcią
Analiza jakoĞci obsługi klientów (zleceniodawców)
Analiza błĊdów obsługi zleceĔ transportowych wg miejsc powstawania Analiza jakoĞci obsługi przez przewoĨnika
Analiza błĊdów obsługi przejazdów wg miejsc powstawania EfektywnoĞü wypełnienia Ğrodka transportu dla tras
EfektywnoĞü wypełnienia Ğrodka transportu dla przewoĨników
• CRM
Ranking zleceniodawców wg metody RMF
IloĞciowo-waroĞciowa analiza wykonanych usług wg płatników WartoĞü sprzedaĪy netto wg kontrahentów
IloĞü dostarczonych ładunków • Flota
Szczegółowa analiza kosztów utrzymania floty
Koszty eksploatacji pojazdów z podziałem na kategorie kosztów
Koszty eksploatacji pojazdów z podziałem na przewoĨników i kierowców Koszty eksploatacji pojazdów z podziałem na kierowców i kategorie Koszty eksploatacji pojazdów z podziałem na właĞcicieli
Koszty eksploatacji pojazdów z podziałem na uĪytkowników Rozliczenie kosztów transportu przewoĨników i kierowców • Rozliczenie noĞników
Salda noĞników z kontrahentami na wskazany dzieĔ Salda noĞników z przewoĨnikami
Karta rozliczenia noĞników Nie rozliczone noĞniki • Raporty operacyjne
Dzienny raport załadunków Raport zleconych dostaw
Niezaplanowane zlecenia wg obszarów Niezaplanowane zlecenia wg tras
Tak duĪa liczba funkcji tego programu przyczynia siĊ do jego przydatnoĞci. Główną zaletą tego programu jest moĪliwoĞü ograniczenia kosztów, zwiĊkszenia zysków i usprawnienia organizacji pracy [1, 2].
Rysunek 5. Wizualizacja przebiegu realizacji zlecenia transportowego w programie Auto Sat ħródło: [6].
Rysunek 6. Przykłady optymalizacji tras pojazdów ħródło: [2].
a) b)
c) d)
Rysunek 7. Przykłady modułów Sky Logic, zlecenia transportowe a), planowanie przejazdu b), harmonogram przewozów c), monitorowanie zleceĔ przez internet d)
ħródło: [2].
2.7. Mapy drogowe
Obecnie mapy drogowe są czĊĞcią planowania, realizacji i rozliczania kursów pojazdów. Mapy mogą byü czĊĞcią programów takich jak Speed czy Sky Logic bądĨ osobnymi programami jak map&guide. Programy te słuĪą do planowania drogi dla samochodów ciĊĪarowych. UwzglĊdnia siĊ wtedy masĊ, naciski na osie i wymiary samochodów. W przypadku samochodów ciĊĪarowych jest to szczególnie waĪne z uwagi na ograniczenia, które wynikają z noĞnoĞci iwymiarów, dróg, mostów oraz wiaduktów. W trakcie realizacji mapa połączona z GPS prowadzi pojazd wskazując jak jechaü. Są wersje programów które podają na bieĪąco utrudnienia na drodze i moĪliwe objazdy. Na etapie rozliczania siĊ i ustalania kwoty za przejazd, zleceniodawcy z firmą transportową mapa moĪe byü pomocna w wyznaczeniu odległoĞci za którą pobierana jest opłata. Korzysta siĊ wtedy z map dostĊpnych w internecie, na przykład google.maps. Jedną z lepszych
darmowych map jest mapa.tarego.pl. Posiada ona obszerną informacjĊ na temat korków w mieĞcie, sygnalizacji drogowej, rozkładu jazdy, czy miejsc gdzie moĪna zjeĞü posiłek lub udaü siĊ na wypoczynek. MoĪe ona słuĪyü takĪe do znajdowania miejsc na podstawie adresów z dokładnoĞcią do budynków lub wyznaczania trasy. Kod pocztowy w tym przypadku pozwala jednoznacznie wskazaü miejsce, poniewaĪ moĪe powtarzaü siĊ nazwa miejscowoĞci i ulicy, natomiast kod pocztowy taką sytuacjĊ wyjaĞnia. Dlatego spedytorzy zwracają na ten element uwagĊ.
Rysunek 8. Mapa Ronda FordoĔskiego z zaznaczonymi budynkami, sygnalizacją Ğwietlną, sytuacją drogową, restauracją i hotelem
2.8. Gieldy transportowe
Na rynku polskim dominującą pozycjĊ mają dwie podobne do siebie giełdy transportowe – Timo Com i Trans [8, 10]. CzĊĞü firm transportowych, produkcyjnych i spedycyjnych bazuje na tej formie zawierania umów i znajdowania partnerów. CzeĞü jednak nadal bazuje na kontaktach osobistych i załatwianiu zleceĔ. Faktem jest, Īe stawki uzyskiwane za fracht na tej giełdzie nie są wysokie, a czĊĞü firm traktuje giełdĊ jako forum wymiany doĞwiadczeĔ i nawiązywania kontaktów. Timo Com oferuje: pomoc w unikaniu kosztownych pustych przebiegów, prezentuje do 300.000 miĊdzynarodowych ofert frachtów i wolnych przestrzeni ładunkowych, zapewnia moĪliwie najwiĊksze bezpieczeĔstwo dziĊki sieci bezpieczeĔstwa TimoCom TC Secure. UĪytkownicy mają moĪliwoĞü stworzenia zamkniĊtej grupy (ZGU) co ma słuĪyü sprawniejszemu zawieraniu kontraktów. Tomo Com ponad to zwraca uwagĊ na bezpieczeĔstwo. Firmy przed wejĞciem na giełdĊ są weryfikowane i powinny byü obecne na rynku przez co najmniej pół roku.
W przypadku braku zapłaty, Tomo Com wspiera proces windykacji. UĪytkownicy tej giełdy mają moĪliwoĞü dopisywania komentarzy do kontrahentów, blokowania ich ofert, w efekcie obniĪeniu ulega ich ranking. Widoczne są takĪe zaległoĞci które pozostają do zapłaty.
W przypadku poszukiwania ładunku lub ciĊĪarówki, poszukuje siĊ ich w pewnym obszarze który uĪytkownik wskazuje. NastĊpnie wybiera siĊ właĞciwy pojazd lub ładunek, dokonuje negocjacji i zawiera umowĊ. Uprawnienia uĪytkowników zaleĪą od wnoszonej opłaty [8, 10].
Poza tymi dwoma giełdami funkcjonuje takĪe wiele innych giełd na przykład eSpedytor.
Rysunek 9. Program komunikacyjny giełdy Trans z ofertami i zaznaczonym ryzykiem kontrahenta ħródło: [4].
3. Podsumowanie
W artykule tym przedstawiono programy do komputerowego wspomagania eksploatacji izarządzania. Jak wynika z przeprowadzonego przeglądu jest tych programów wiele. RoĪne są takĪe ich zadania, nie znaleziono takĪe programu który by obejmował wszystkie obszary działania firmy. Dlatego stosujĊ siĊ kilka programów w zaleĪnoĞci od prowadzonej działalnoĞci. Firmy produkujące te programy powinny w najbliĪszym czasie uwzglĊdniü diagnostykĊ techniczną jako czĊĞü procesu zarządzania. Analiza stanu maszyn i przejĞü pomiĊdzy stanami i prognozowanie mogły by byü bardziej rozbudowane. Podsumowując naleĪy zaznaczyü Īe wiodące firmy uĪywają po kilka programów klasy CMMS.
Bibliografia 1. http://www.atrom.com.pl. 2. http://www.benson.pl. 3. http://www.e2000.com.pl. 4. http://www.maximo.pl. 5. http://www.neuron.com.pl. 6. http://www.sedrex.republika.pl. 7. http://mapa.targeo.pl. 8.http://www.timocom.pl. 9.http://www.transteka.pl. 10.http://www.trans.eu/pl.
COMPUTERISED MAINTENANCE MANAGEMENT SYSTEMS AND ENTERPRISE ASSET MANAGEMENT SYSTEM
Summary
The main goal of this article is to present selected programs CMMS/EAM. These programs are part of modern management and modern companies. This approach to management create competitive, gives an opportunity to reduce costs and make more profits. This is the reason why these programs are applied in practice. These pro-grams have been inspired by modern theories of management.
Key words: management, computerised maintenance management system
PracĊ zrealizowano w ramach projektu „Techniki wirtualne w badaniach sta-nu, zagroĪeĔ bezpieczeĔstwa i Ğrodowiska eksploatowanych maszyn”.
Numer projektu: WND-POIG.01.03.01-00-212/09. Robert Kostek
Zakład Pojazdów i Diagnostyki Wydział InĪynierii Mechanicznej
Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. Jana i JĊdrzeja ĝniadeckich w Bydgoszczy e-mail: robertkostek@op.pl
