Energia ze Ÿróde³ odnawialnych wa¿nym elementem
unijnej polityki energetycznej
Maciej Podemski
1Prowadzenie kompleksowej polityki energetycznej, ³¹cz¹cej w sobie dzia³ania na szczeblach europejskim i pañstw cz³onkowskich, jest dla Unii Europej-skiej wa¿n¹ kwesti¹ ze wzglêdu na rosn¹ce ceny energii, rosn¹c¹ zale¿noœæ od paliw kopalnych oraz na konsekwen-cje zmian klimatycznych. Uzale¿nienie od ograniczonej liczby Ÿróde³ energii (ropa naftowa i gaz ziemny) stanowi tak¿e coraz wiêkszy problem. Ropa naftowa nie jest ju¿ tanim towarem, którego dostêpnoœæ jest oczywista. Na pocz¹tku obecnego dziesiê-ciolecia ceny ropy wynosi³y oko³o 25–30 dolarów za bary³kê, teraz jest to ju¿ ponad 100 dolarów.
W ramach nowej polityki energetycznej Unii Europej-skiej coraz wiêkszego znaczenia nabiera energia ze Ÿróde³ odnawialnych. Wed³ug definicji przyjêtej przez Komisjê Europejsk¹, energia ze Ÿróde³ odnawialnych oznacza odna-wialne, niekopalne Ÿród³a energii: energiê wiatru, promie-niowania s³onecznego, geotermaln¹, energiê fal, pr¹dów i p³ywów morskich, hydroenergiê, energiê pozyskiwan¹ z biomasy oraz z gazu pochodz¹cego z wysypisk œmieci, oczyszczalni œcieków i ze Ÿróde³ biologicznych (biogaz). Z kolei termin biomasa oznacza ulegaj¹c¹ biodegradacji czêœæ produktów, odpadów lub pozosta³oœci z leœnictwa oraz rolnictwa (³¹cznie z substancjami roœlinnymi i zwie-rzêcymi) i zwi¹zanych z nimi dzia³ów przemys³u, a tak¿e ulegaj¹c¹ biodegradacji czêœæ odpadów przemys³owych i miejskich.
Energia odnawialna ma du¿e znaczenie, poniewa¿ daje mo¿liwoœæ ograniczenia emisji gazów cieplarnianych i innych zanieczyszczeñ, powodowanych przez spalanie paliw kopalnych, pozwala na wykorzystywanie lokalnych i zdecentralizowanych Ÿróde³ energii oraz pobudza rozwój zaawansowanych technologicznie ga³êzi przemys³u. Odna-wialne Ÿród³a energii maj¹ wiêc charakter lokalny i nie s¹ zale¿ne od dostêpnoœci konwencjonalnych Ÿróde³ energii w przysz³oœci, co ogranicza wra¿liwoœæ gospodarki na zmiennoœæ dostaw energii. Z punktu widzenia bezpie-czeñstwa dostaw, energia odnawialna wykorzystywana w Unii Europejskiej jest wytwarzana g³ównie na jej teryto-rium. Oznacza to, ¿e zak³ócenia dostaw i wzrost cen bêd¹ w UE mniej prawdopodobne.
Energia odnawialna ma zastosowanie w trzech sekto-rach: energii elektrycznej, ogrzewania i ch³odzenia oraz transportu. Obecnie obowi¹zuj¹ dwie dyrektywy unijne w tej dziedzinie. Pierwsza z nich to dyrektywa 2001/77/EC Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej w sprawie
wspierania na rynku wewnêtrznym produkcji energii elek-trycznej wytwarzanej ze Ÿróde³ odnawialnych. Okreœla ona udzia³ energii elektrycznej produkowanej ze Ÿróde³ odna-wialnych w ³¹cznym zu¿yciu energii we wspólnocie do 2010 r. na poziomie 21%. Drug¹ z nich jest dyrektywa 2003/30/EC Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej w sprawie wspierania u¿ycia biopaliw lub innych paliw odnawialnych w transporcie, wyznaczaj¹c docelowy udzia³ biopaliw we wszystkich benzynach i olejach napê-dowych do grudnia 2010 r. na poziomie 5,75%. Do tej pory nie istnia³y natomiast na szczeblu europejskim uregulo-wania w odniesieniu do trzeciego sektora, czyli ogrzewa-nia i ch³odzeogrzewa-nia.
Odpowiadaj¹c na wezwanie Rady Europejskiej z mar-ca 2006 r. Komisja Europejska oceni³a w styczniu 2007 r. strategiczn¹ sytuacjê energetyczn¹ na terenie UE. W ra-mach tej oceny przedstawiono tak¿e d³ugofalow¹ wizjê wykorzystania Ÿróde³ energii odnawialnej. Zaproponowa-no w niej, aby UE przewidzia³a 20% udzia³u energii odna-wialnej w zu¿yciu energii do 2020 r. oraz 10% udzia³u energii odnawialnej w zu¿yciu benzyny i oleju napêdowe-go w transporcie. Stanowisko to popar³ Parlament Europej-ski, wed³ug którego — zgodnie z rezolucj¹ w sprawie zmian klimatycznych z lutego 2007 r. — polityka energe-tyczna stanowi podstawowy element globalnej strategii UE w sprawie zmian klimatycznych, a wa¿n¹ w niej rolê odgrywaj¹ odnawialne Ÿród³a energii i energooszczêdne technologie. Rada Europejska obraduj¹ca w marcu 2007 r. w Brukseli potwierdzi³a d¹¿enie wspólnoty do rozwoju energii odnawialnej w ca³ej UE po 2010 r. Wezwa³a te¿ Komisjê Europejsk¹ do przed³o¿enia wniosku dotycz¹cego nowej, kompleksowej dyrektywy w sprawie wykorzysta-nia zasobów odnawialnych. Projekt takiej dyrektywy Komi-sja Europejska przedstawi³a w styczniu 2008 r. Dyrektywa mia³aby wejœæ w ¿ycie w 2010 r.
Analiza dokonana przez Komisjê Europejsk¹ wyka-za³a, ¿e osi¹gniêcie celów dotycz¹cych energii odna-wialnej, zawartych w projekcie dyrektywy, bêdzie oznacza³o:
ograniczenie emitowanej iloœci CO2 o 600–900
milionów ton rocznie, dziêki czemu zmaleje tempo zmian klimatycznych;
zmniejszenie zu¿ycia paliw kopalnych, z których wiêkszoœæ jest importowana, o 200–300 milionów ton rocznie, co zwiêkszy pewnoœæ dostaw energii dla obywateli Unii Europejskiej;
rozwój sektora nowych technologii, nowe mo¿liwo-œci gospodarcze oraz wzrost zatrudnienia.
Unia Europejska ju¿ teraz jest œwiatowym liderem w sektorze energii odnawialnej. Jednak jak dot¹d rozwój tej energii w ramach UE by³ nierównomierny, a jej udzia³ w 341
Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 5, 2008
W UNII EUROPEJSKIEJ
1EuroGeoConsulting, ul. Jesionowa 36A, 05-816
ca³kowitym koszyku energetycznym UE jest nadal nie-wielki w porównaniu z gazem, rop¹ i wêglem. W chwili obecnej ze Ÿróde³ odnawialnych pochodzi bowiem tylko 8,5% energii zu¿ywanej w ca³ej Unii Europejskiej (ryc. 1 i 2). Osi¹gniêcie do 2020 r. 20%-wego udzia³u wymagaæ wiêc bêdzie znacznych nak³adów ze strony wszystkich sektorów gospodarki i wszystkich pañstw cz³onkowskich.
Jeœli chodzi o wykorzystywanie energii ze Ÿróde³ odna-wialnych w Polsce, to sytuacja jest tu równie¿ trudna (ryc. 3 i 4). W 2005 r. wykorzystanie tej energii osi¹gnê³o 7,2% ca³oœci zu¿ywanej energii. Do 2020 r. w projekcie dyrekty-wy przewidziano osi¹gniêcie przez Polskê 15% udzia³u energii odnawialnej. Obecny postêp Polski w tym zakresie jest jednak powolny. Potencja³ zasilania biomasami oraz gazem uzyskiwanym z odpadów jest co prawda wysoki, jednak¿e wystêpuj¹ce obficie zasoby biomasy, w postaci
odpadów leœnych, rolniczych, upraw energetycznych, oraz gaz produkowany z wysypisk œmieci nie s¹ wykorzystywa-ne.
Komisja Europejska zaproponowa³a nastêpuj¹c¹ meto-dê okreœlenia oczekiwanych efektów dyrektywy w poszcze-gólnych pañstwach cz³onkowskich:
udzia³ energii odnawialnej w 2005 r. przyj¹æ za poziom bazowy dla wszystkich obliczeñ, w celu uwzglêdnienia krajowych punktów pocz¹tkowych i nak³adów poczynionych ju¿ przez pañstwa cz³onkow-skie, które w latach 2001–2005 osi¹gnê³y wzrost udzia³u energii ze Ÿróde³ odnawialnych przekra-czaj¹cy 2%;
do udzia³u ka¿dego pañstwa cz³onkowskiego, uzy-skanego w roku 2005, dodaæ 5,5%;
342
Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 5, 2008
energia atomowa 32% wêgiel 29% ropa naftowa 4% ziemnygaz 20% odnawialne Ÿród³a energii 15% fotowoltaika (ogniwa s³oneczne) biomasa 2% energia geotermalna wiatr na morzu wiatr na l¹dzie 2% energia z hydroelektrowni 11%
Ryc. 1. Produkcja elektrycznoœci w krajach Unii Europejskiej (EU27) w 2005 r., Eurostat (European
Statistical Office) i OPTRES (project OPTRES: Assessment and optimisation of renewable support schemes in the European electricity market), 2007
8,8% 0,3% 14,1% 0,4% 2,8% 8,6% 2,4% 1,1% 61,5% wiatr na morzu wiatr na l¹dzie p³ywy i falowanie energia s³oneczna ogniwa s³oneczne ma³e hydroelektrownie du¿e hydroelektrownie energia geotermalna odpady biologiczne biomasa sta³a biogaz
Ryc. 2. Produkcja elektrycznoœci ze Ÿróde³ odnawialnych w krajach Unii Europejskiej (EU27) w 2005 r.,
pozosta³e nak³ady zwi¹zaæ ze wskaŸnikiem PKB na mieszkañca, w celu uwzglêdnienia ró¿nych pozio-mów zasobnoœci pañstw cz³onkowskich, pomno-¿onym przez liczbê mieszkañców ka¿dego pañstwa; w ten sposób ustalony zostanie docelowy udzia³
energii odnawialnej w 2020 r. dla poszczególnych pañstw cz³onkowskich.
Ka¿de pañstwo cz³onkowskie ma opracowaæ krajowy plan dzia³ania, okreœlaj¹cy docelowe udzia³y energii ze
Ÿróde³ w 2020 r. oraz œrodki, które nale¿y podj¹æ dla osi¹gniêcia tych celów. Pañstwa Wspólnoty Europejskiej stworz¹ infrastrukturê sieci energetycznej do rozwoju wytwarzania energii elektrycznej ze Ÿróde³ odnawialnych, ³¹cznie z po³¹czeniami miêdzysieciowymi miêdzy pañstwami cz³onkowskimi. Operatorzy systemów prze-sy³owych i systemów dystrybucji na terytorium tych pañstw zagwarantuj¹ przesy³anie i dystrybucjê energii elek-trycznej, wytwarzanej z odnawialnych Ÿróde³ energii.
343
Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 5, 2008
odnawialne Ÿród³a energii 2,7% wêgiel 91,4% ropa naftowa 1,5% gaz 3,2% inne elektrownie 0,2% elektrownie szczytowo-pompowe 1,0% elektrownie j¹drowe 0,0% biomasa 1,2% s³oneczne 0,0% geotermalne 0,0% wiatr 0,1% woda 1,4%
Ryc. 3. Generowanie elektrycznoœci brutto w Polsce w 2005 r., Eurostat, 2007
gaz 0,0% paliwa sta³e 0,0% elektrycznoœæ 2,8% wszystkie produkty elektrochemiczne 96,7% inne p³ynne biopaliwa 0,0% odnawialne Ÿród³a energii 0,5% bio-diesel 0,1% bio-benzyna 0,4%
Jednoczeœnie zostanie stworzony system zbywalnych gwarancji pochodzenia, który zezwoli pañstwom cz³onkowskim na osi¹gniêcie na³o¿onych przez dyrektywê limitów w najbardziej op³acalny sposób. Zamiast tworze-nia nowych, miejscowych Ÿróde³ energii odnawialnej bêd¹ one mog³y dokonywaæ zakupu tej energii od innych pañstw cz³onkowskich, w których produkcja energii ze Ÿróde³ odnawialnych jest tañsza. Wymagane bêdzie jednak uzy-skanie certyfikatów potwierdzaj¹cych, ¿e zakupiona ener-gia pochodzi z odnawialnego Ÿród³a.
Do zrealizowania omawianych celów pañstw cz³onkowskich bêdzie mo¿na zaliczaæ tak¿e energiê elek-tryczn¹, importowan¹ spoza terytorium Wspólnoty Euro-pejskiej, wyprodukowan¹ ze Ÿróde³ odnawialnych. Import taki bêdzie podlegaæ równie¿ systemowi gwarancji pocho-dzenia. Uwzglêdnione zostan¹ przy tym istniej¹ce ju¿ umowy z krajami trzecimi, dotycz¹ce organizacji handlu energi¹ elektryczn¹ pochodz¹c¹ ze Ÿróde³ odnawial-nych.
Jedn¹ z najpowa¿niejszych kwestii zwi¹zanych z bez-pieczeñstwem dostaw energii do Unii Europejskiej jest zale¿noœæ sektora transportu od ropy naftowej. Odpowie-dzi¹ na ten problem s¹ p³ynne lub gazowe biopaliwa, pro-dukowane z biomasy. Dyrektywa zobowi¹¿e wszystkie pañstwa cz³onkowskie do uzyskania do 2020 r. minimalne-go poziomu 10% zawartoœci biopaliw w paliwach transpor-towych. Chocia¿ biopaliwa s¹ kluczowym rozwi¹zaniem problemu wzrostu emisji w sektorze transportu, nie nale¿y ich jednak promowaæ w przypadku, gdy nie s¹ one produ-kowane w sposób ekologicznie zrównowa¿ony.
Przede wszystkim nale¿y wzi¹æ pod uwagê fakt, ¿e przy przejmowaniu terenów pod uprawê surowców do pro-dukcji biopaliw czêœæ zmagazynowanego w glebie lub w roœlinnoœci wêgla zostanie uwolniona do atmosfery, co doprowadzi do wytworzenia dwutlenku wêgla. Wyni-kaj¹ca z tego emisja gazów cieplarnianych mo¿e w poszczególnych przypadkach przewy¿szaæ redukcjê emisji tych gazów dziêki stosowaniu biopaliw. Dlatego w obli-czeniach ograniczenia emisji gazów cieplarnianych w przypadku poszczególnych biopaliw powinny byæ uwzglêdniane ³¹czne wielkoœci emisji. Do terenów nie nadaj¹cych siê do produkcji surowców do biopaliw z powodu negatywnego bilansu emisji nale¿¹, na przyk³ad, tereny podmok³e i obszary stale zalesione. Nie powinny równie¿ byæ niszczone tereny o du¿ej ró¿norodnoœci biolo-gicznej.
Koszty wdra¿ania omawianej dyrektywy w Unii Euro-pejskiej ocenia siê na 13–18 miliardów euro rocznie. Jed-nak¿e przy obecnych cenach ropy naftowej energia odnawialna jest w coraz wiêkszym stopniu uznawana za alternatywê rozs¹dn¹ tak¿e pod wzglêdem ekonomicznym, poniewa¿ koszt wiêkszoœci Ÿróde³ energii odnawialnej spa-da, w niektórych przypadkach doœæ gwa³townie. Przewidu-je siê na przyk³ad, ¿e koszt technologii wykorzystuj¹cej promieniowanie s³oneczne do wytwarzania energii elek-trycznej spadnie o 50% do roku 2020. Ponadto szacuje siê,
¿e do roku 2016 przychody rynkowe z energii s³onecznej, energii wiatru, biopaliw i z ogniw paliwowych wzrosn¹ do oko³o 150 miliardów euro rocznie.
Wykorzystanie odnawialnych Ÿróde³ energii przyczyni siê równie¿ do wzrostu zatrudnienia na poziomie lokalnym i regionalnym. Obrót zwi¹zany z energi¹ odnawialn¹ w Unii Europejskiej wynosi obecnie 30 miliardów euro, co jest w stanie zapewniæ oko³o 350 000 miejsc pracy. Mo¿li-woœci dalszego zatrudnienia s¹ ogromne, od nowoczesnej produkcji elementów fotowoltaicznych, poprzez prace konserwatorskie w elektrowniach wiatrowych, a¿ po miej-sca pracy w sektorze rolnym, zwi¹zane z produkcj¹ bioma-sy. Nale¿y wzi¹æ to pod uwagê równie¿ w warunkach polskich.
ród³a:
Directive 2001/77/EC of the European Parliament and of
the Council of 27 September 2001 on the promotion of electricity produced from renewable energy sources in the internal electricity market. Official Journal of the Euro-pean Communities, L 283/33, 27.10.2001
Directive 2003/30/EC of the European Parliament and of
the Council of 8 May 2003 on the promotion of the use of biofuels or other renewable fuels for transport. Official Journal of the European Union, L 123/42, 17.5.2003
Komisja Wspólnot Europejskich,2007, Mapa drogowa na
rzecz energii odnawialnej. Energie odnawialne w XXI wieku: budowa bardziej zrównowa¿onej przysz³oœci. Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego, KOM(2006) 848 wersja ostateczna, Bruksela, dnia 10.1.2007
Commission of the European Communities, 2008, 20 20
by 2020. Europe's climate change opportunity. Communi-cation from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Commit-tee and the CommitCommit-tee of the Regions, COM(2008) 30 final, Brussels, 23.1.2008
Komisja Wspólnot Europejskich, 2008, Wniosek.
Dyrekty-wa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie promo-wania stosopromo-wania energii ze Ÿróde³ odnawialnych (przedstawiona przez Komisjê), KOM(2008) 19 wersja ostateczna, {KOM(2008) 30 wersja ostateczna}, Brukse-la, dnia 23.1.2008
Commission of the European Communities, 2008, The
support of electricity from renewable energy sources. Commission Staff Working Document, SEC(2008) 57. Accompanying document to the Proposal for a Directive of the European Parliament and of the Council on the promotion of the use of energy from renewable sources, {COM(2008) 19 final}, Brussels, 23.1.2008
Notatka informacyjna w sprawie pakietu dotycz¹cego
energii ze Ÿróde³ odnawialnych i przeciwdzia³ania zmia-nom klimatu, MEMO/08/33, Bruksela, dnia 23 stycznia 2008 r., MEMO-08-33_PL[1].pdf
Polska, Arkusz informacyjny o energii ze Ÿróde³
odna-wialnych, 23.01.2008, 2008_res_sheet_poland_pl.pdf
344
