Inicjatywy wspólnotowe jako narzędzie europejskiej polityki spójności gospodarczej

Pełen tekst

(1)2003. AkademII Ekonomlane! w. Anna Odrobina Katedra MI.dxynarodowych Gospodarczych. Słosu_k.w. wspólnotowe europejskiej. polityki spójności 1. Wprowadzenie. Teoria integracji akcentuje pozytywne oddziaływanie procesów integracyj· nych na kształtowanie równomiernego rozwoju państw i regionów, podkreśla jąc ich wpływ na racjonałną alokację czynników produkcji'. Niestety zróżnico wania w rozwoju między regionami od początku są rzeczywistością wszystkich krajów członkowskich Wspólnoty Europejskiej. Z perspektywy unijnej dysproporcje te są jeszcze bardziej znaczące' i wymagają szybkich procesów dostosowawczych i adaptacyjnych. Na przykład w przekonaniu twórców unii ekonomicznej i monetarnej jednym z najważniejszych czynników hamujących procesy integracyjne mogą być właśnie zróżnicowania regionałne. Proces pogłębiania i poszerzania W spółnoty Europejskiej spowodował konieczność podjęcia wzmożonych wysiłków na rzecz łagodzenia dysproporcji rozwojowych poszczególnych regionów. Z tego powodu europejska polityka regionałna poprzez dążenie do wyrównywania szans rozwojowych, urzeczywistnienie zasady solidarności międzyregionałnej oraz podnoszenie konkurencyjności regionów stała się z czasem podstawowym cłementem budowania spójności gospodarczej i społecznej UE'. S. Miklaszcwski. Historycme i ekm/OmiC':.IU' podstawy illll'grtkji kraj()w Unii EllrtJpejskil'j, Wyższa Szkoła Biznesu, Nowy Sącz 1999, s. 77. 2 Na przykład pod koniec lat 70. PKB per capita w regionach najbogatszYl:h w rcla<.:ji do nujbiedniejszych w Unii Europejskiej kształtowa! się na poziomie HU. J. Pietrzyk. Politykll ,.e~io· na/na Unii Europl'jskiej i regiony IV fUlIistwach c:lonkoH'skich. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000. s, 93. J F. Fries.Spór () Europę, Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 1998. s. 2&4~2&5. I.

(2) AIlIIlI. Odrobina. Jednym z inSlrumcntów europejskiej polityki regionalnej "I Programy Inicjatyw Wspólnotowych (PIC. iW. inicjatywy Wspólnotowe). których istotę i wkład w spójność terytorium Unii Europejskiej próbuje przybliżyć niniejsze opraco•. wame .. 2. Ewolucia koncepcll polityki Wspólnoty Europeisklei. spólnoścl. gospodarczel. Kwestia spójności gospodarczej pojawiła się JUl. w Traktacie Rzymskim (1957 r.). który powołał do życia Europejsk'l Wspólnotę Gospodarcz'l. W pre-. ambule tego dokumenlujako cel tworzonego ugrupowania zdefiniowano Ill.in.: •.zapewnienie harmonijnego rozwoju gospodarek krajów cz lonkows kich. poprzez zmniejszanie. zrói.ni cow ań między. regionami oraz. łagodzenie z;H:ofa-. nia regionów najmniej uprzywilejowanych"'. Deklaracja tajedm,k odnosi la się wyłącznie do polityki regionalnej wewnątrz pa,istw członkowskid1. a "ie działaJi na szczeblu całego ugrupowania. Sqd te ż przez wiele lat Wspólnoty Europejskie nie podejmowały znaczącego wysilku w kierunku lagodzenia dysproporcji między poszczególnymi regionami'. Co więcej. polityka kilku państw Wspólnoty była sprzeczna z kon ce pcją zrównoważ.onego przestrzennie rozwoju". Należy zaznaczyć. że pierwszych piętna ście lat funkcjonowania Wspólnoty Europejskiej. charakteryzujących się znacznym wzrostem gospodarczym. przyniosło względną zbieżność między gospodarkami sześc iu paJi stw zało7.ycicl skich (pod względem PKB per capita). Cho~ należało zdawać sobie sprawę z regionalnych dysproporcji w rozwoju każdego z ówczesnych członków. taka ogólna tendencja była wystarczającym usprawiedliwieniem niklego zainteresowania EWG kwestiami wewnątrzkrajowych zróżnicowań. Dopiero kryzys na początku lat 70. doprowadził do odwrócenia się trendu konwergencj i między. " Po!itiqlll'S puhliqIH'.\' ('" Europl', Y. Mćny , P. MulIer. J. .L. Qucrmonn t.:: (eLb). r Harmattan.. Paris 1995. s, 289, ~ J. Sz lachta, ProKl'aI1W\I'(/IIIt' rO';woju rt!gi(!II(lItI t'~(J l\' Ul/ii EI/topt'jski"j, WydawllICtwo Naukowe PWN, Warszawa 1997 , s. 24, to Przeoe wszystkim "')' l11iCll1(.: nalóy wspólnłj pol ityk.; roln,) (PAC -I'0litiqw' agrico/t, /'(JIII_ mUlw) , klóra ogromne ś roJki w)'tlalkowala n,l stmtc gicznc kierunki pro(hlkt:ji rolnej. IJ. produkcjI,' mleka . ma ~ la . lIl i l,' s a <:z)' Zbtli.. zlokalil.OW311C w Cl' nlralny(.'h regionach EWG . Rct;iony payreryjnc ugrupnwania, sJlccjalizu j'lce s i~ w produkt:j i cyl ru:.ów . w'lrzyw. ol iwy czy willlll.'j lOlit )m ~ ll . kOrl.yslaly natomiast l. PAC w nicw idkilll1.akrcsie. Rllwni ez pulityka transportowa po!!.ł~' hiala l.róJ.nicowania regionalne, gllyż kon cc ntrowała się na rozbudowic infrastruktu ry gh'lWllk \v regionach centralnych. Negatywny wplyw na spój ność regionalllilll1 iala także polityka prowadzona przcz Europejską Wspólnotę W~ g la i Stali (EWWS), poni ewai. znacznc fundusze prz eznacz ała olla na re strukturyzację tych dwóch guł~zi przemysłu przestrzćnnie skoncentrowanych . I. Pietrzyk. Polityka H·giOJwll/o .... S. 70- 71 ..

(3) Jnhjlll)'wy H'sI'6/lIolOU'c jako lIar::. rd:;e .... krajami i ugrupowanie stanęlo przed konieczności,! (również z przyczyn politycznych) przeciwdzialania takim niekorzystnym tendencjom'. Wzrost zainteresowania polityków problemami rozwoju regionalnego spowo-. dowany zostal dodatkowo rozszerzeniem Wspólnoty o Wit:łk'l Brytanię i Irłan dię '. Doprowadziło to do prlehl11lOwej dla europejskiej polityki regionalnej decyzji o utworzeniu w 1975 r. Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR). który stal się glównym narzędziem europejskiej polityki regionalnej". Początkowo jednak. zgodnie z przyj,t'l zasad'l slusznego zwrotu. pUlist IVa członkowskie. w ramach wsparcia regionalnego. miały. zagwarantowany procen-. towy udzial IV funduszu. Co więcej. Komis ja Europejska nie dysponowala skutecznymi narzędziami kontroli wydatkow'"1ia tych środków. co przyczyniało się do ich marnotrawienia i nicwlasciwego wykorzystania II'. Pewnym. poslępem. bylo wydzielenie w 1980 r. 5% środków EFRR na finansowanie spójności regionalnej na poziomie unijnym i wlasnie ta pięcioprocentowa cz,ść (tzw. pozakwotowa) stanowiła pierwszy. prawdziwie wspólnotowy instrulllent polityki regionalnej. Zasadnicze zmiany w dziedzinie europejskiej polityki regionalnej następo waly jednak od 1985 r. Przede wszystkim cz~ść pozakwotowa EFRR zwięk szona zostala z 5 do I I .37%. Wprowadzono także zasad, zastępowania pojedynczych projektów programami rozwoju regionalnego b'ldź z inicjatywy wspólnotowej (PIC - pwgrall/me.l· d'illiliali"" cOll1mwl(1l1laire). b'ldż. narodowymi o znaczeniu wspólnotowym (PNIC - jJm!iwlI/l/",.I' lIatiolla"x d'illlerel commlllllllllllire). Co najważniejsze. w 1986 r.. po prawie trzydziestu h,tach od utworzenia EWG. spójność gospodarcza. a co za tym idzie polityka regionalna zostaly usankcjonowane traktatowo w Jednolitym Akcie Europejskim (JAE) w postaci odrębnego Ty tulu XIV (obecnie XVII - zgodnie z now,! numeracją wprowadzoną przez Traktat Amsterdamski z 1999 r.) o nazwie "Spójność Y. Doutriaux. La poliliqUl' n ;K;ollo/" dl' Ja CEE. Prcssc Univcrsi lairc de France. Paris 1<)')1, s. 29- 32; F. Frics. op. cit., s. 285- 287 . H W wypadku Wielkiej Brytanii poszukiwano instrumentów, które zrówllowa7.ylyby wp/aty tego kraju do bud1.CIII ugrupowaniu. gdyż kraj Icn w nicznacznym stopniu lTlógl wykorl,ysrywat· ś ro dki I.C wspól ne j pol il yk i roI nl'j , która li )' spollował<t, j do tej pury dys ponuje, mljwl~ ksz'j alok'leją wc wspb)nym bud żec ie . Akc.:esja Irlandii spowouowala natomia st p()glębi~nic zrM:nif.:nwil n regionalnych W:..pbllloty. 'I Należy zaznaczyć, 7.C przez wide lal nd utworzenia Wspblnoly Europejskiej jedyn:1 inslylllcją z orientacj'l regionalnq był Europej ski Bank Inwestycyjny (EBI). W 1972 r. wymiar regionalny uzyskały dwa iSlnicj1)CC już wczcśni ej fundusze: Europejski Fundu sz Spolcczny (EFS) uraz Europejski Fundusz Ukierunkowania i Gwar~LllCjj R()lnyc:h w se kcji UkierunKowanie (EFUGR /U ). III Fnmcja np . traktowala subwencje EFRR j<lkn dodatkowe wpływy do hWJ7.CI11 p:lIlslw;.1. Widk.a Brylania z kolei t) pomoc rcgi {) naln~1 Z EWG pnnlllicjszała własne wydalki budżetowe na (ck rąi o nalnc. W ogóle paris lwa nłonkowskic. \\' obawie prl\.'d narusl.cnicm swojej sllwen:nn n~ci. sceptycznie odnosiły siC do ingercm.: ji Wspolnot w kwestie rol.woju regionalnego. WSklllck tego Komisja nic miala prawa ani wybolll finansowanych projckll'l\v regionaln yc h, ani tei. Illuniturowimia faKt ycznego wykt'Jr/.)'stanii\ subwencji . I. Pietrzyk . Po l iryka I'I'Kiolla/!w ... , s . H4- X:'i . 7.

(4) An/Ja Odrobina. gospodarcza i społeczna"". co skądinąd dalo pocz'ltek pierwszej reformie funduszów strukturalnych w 1988 r. Impulsem do wprowadzenia tych zmian (tzw. pierwszego pakietu DdOI'sa) było tworzenie jednolitego rynku oraz kolejne rozszerzenie ugrupowania o trzy kraje. tj. Grecję (198 I r.). Hiszpanię i Portugalię (1985 r.). których poziom rozwoju zdecydowanie odbiegal od poziomu dotychczasowych państw czlonkowskich. Te trzy paJistwa. w obawie przcd nasileniem się nierówności wskutek wprowadzenia jednolitego rynku, wyrazily zgodę na poglębienie integracji pod warunkiem przeznaczania większych środków na politykę regionalm). W związku z tym na okres 1989-1993 wielkość środków na fundusze strukturalne zostala podwojona (z 7.2 mld ecu wc wcześniejszym okresie do 14.5 mld ecu). Do niezwykle ważnych zmian wprowadzonych na podstawie tej reformy trzeba zaliczyć również" oparcie selekcji regionalnie wspomaganych programów na kryteriach wspólnotowych. a nie krajowych. skoncentrowanie środ ków na kilku celach", a także podzial paJistw czlonkowskich na tzw. jednostki statystyczne (NUTS). Następna reforma związana byla z konieczności,) dokonania kolejnej projekcji finansowej na lata 1994-- I 999 (tzw. drugiego pakietu Delorsa) oraz z wejściem w życie Traktatu z Maastricht (Traktatu o Unii Europejskiej). Traktat ten nadal spójności gospodarczej (wraz z unią gospodarczo-walutową i jednolitym rynkiem) rangę jednego z trzech filarów konstrukcji europejskiej". Reforma 1993 r. powoi ala do życia czwarty instrument polityki regionalnej, a mianowicie Finansowy Instrument Ukierunkowania Rybolówstwa (FlUR) oraz Fundusz Spójności (Kohezji)", który nic należ.al do funduszów strukturalnych. II Tytuł. XVII wskazywał jednoznacznie na trzy fundusze jako naw;dzia polityki regionalnej, której cele sprecyzowano wart. 158 (dawniej 130A) następuj~ICO: "wspierunle harmonijnego rozwoju Wspólnoty jako calości. tak aby rozwijała się i umacniała swoją spójnośc gospodan.:zą i społeczną. Szczególnie zaś Wspólnota zmierzac powinna do redukcji dysproporcji między poziomem rozwoju poszczególnych regionów i zmniejszenia zacofania regionów mniej uprzywilejowanych, w tym także regionów wiejskich". Union Europćenne. Vasion cOl1,W!ilks tiu Traiu; sur /'Ul1irm Europecnne tlu Traittl illstit/Jant la COf1Jl1luf/aUll' EuropliClll/C. Luxembourg 1997, s. 112-113. 12 Regionalne cele priorytetowe sprecyzowano następuJ<)co: cel I - pomoc regionom opóinionym w rozwoju, cel 2 - rekonwersja regionów dotkniętych upadkiem przemysłów tradycyjnych. cel 3 - walka z długookresowym bezrobociem. cel 4 - whlczenie w życic zawodowe ludzi mło dych, cel Sa - adaptacja struktur rolnych i cel Sb - rozwój oh.\zarów wi(~jskich. I. Pietrzyk. Polityka rl'giollllll111.", s. 98. IJ F de Teyssicr, G. Bamtier, La nmstrucrioll de I'EUroPl'. Presses Universitaire!'i de France. Paris 2000, s. 98. 14 Fundusz Kohezji przeznaczony był dla czterech najbiedniejslych Pallstw c/Jonkowskich, tj. Irlandii, Grecji, Hiszpanii i Portugalii. Zoslał on pomyślany jako tymczasowy instrument sluż<jcy finansowaniu, w odróżnieniu od funduszów strukturalnych, konkretnych inwc~tycji w dwóch dziedzinach: rozbudowy infrastruktury transportowej oraz inwe~tycji zwiqzanych z ochrom) środowi ska. Przyjęto zasadę. że przedsięwzięcia realizowane za P0I110GI funduszów strukturalnych nic mogły jednoczdnie korzystać z Funduszu Spójności..

(5) nor::'fd::.ie .... ani też do instrumentów polityki regionalnej. Reforma ta spowodowała także nieznaczne modyfikacje celów polityki spójności " . Wymiarem finan sowy m tej reformy było kolejne podwojenie środków funduszów strukturalnych do ok . 30 mld ecu oraz przeznaczenie 11<, Fundusz Kohezji dodatkowo ponad 15 mld ecu na okres 7 lat (1993 - 1999) . Kolejna refilrma, dokonana w 1999 r., przy okazji projekcji hudż.etowej na lata 2000-·2006, zredukowała, zgodnie z zasadą koncentracji. cele polityki spójności do trzech'''. Dodatkowo Traktat Amsterdamski (1999 r.) potwierdził ogromne znaczenie spójności gospodarczej i społecznej dl" Wspólnoty poprzez wprowadzenie nowego rozdziału pl. .. Zatrudnienie" " oraz zapis o dążeniu UE do redukcji wszelkich dysproporcji". Istotnym novum było także stworzenie 4.5% rezerwy funduszów strukturalnych na przyznawane przez Komisję Europejską w połowic okresu planistycznego premie dla regionów najlepiej realizujących programy współfinansowane ze środków wspólnotowych.. 3. Zasady I procedury Inlclatyw wspólnotowych Wyrazem uelastycznienia instrumentów polityki regionalnej hyło pojawienie się specyficznych instrumentów unijnej polityki strukturalnej, tzw . inicjatyw wspólnotowych, słui'lcych rozwiązywaniu problemów strukturalnych najczęściej o regionalnym charakterze, ale nie zawsze pokrywaj~cych się z geografią ohszarów problemowych UE. Od początku inicjatywy miały mieć charakter wieloletnich i spójnych programów, realizujących cele o wymiarze wspólnotowym. Zgodnie z intencjami Komisji Europejskiej inicjatywy wspólnotowe miały towarzyszyć programom poszczególnych celów funduszów strukturalnych poprzez rozwiązywanie istniejących problemów lub punktowych trudności rozwojowych . Komisja uznała za zasadne stosowanie PIC w wypadku, gdy programy celowe nie mogly skutecznie rozwiązywać zaistniałych problemów.. 1.'1 Cl'Ic J i 4 poł;lczonc l.oslaly w jeden ccl 3. n.uomi'ł sl nowy cel 4 Iwnccnlrowal siC; na cJoSlosu waniu kwalifikacji pracowników do zmian w prlcmy ś lc . Poza tym nl! 1995 r. funkcjo nował nowy cel 6 - pomoc dla regionów subarktycznych . I. PiCII7.yk. Polityku I"t,git"'tlbw ... • !'o . 115- 11 H. H. Cel I - pomoc regiollom opói.nionym w fOl.woju, ccll - wsparcie stref reko nwe rsji przemysłu, stref zalcżnych ot! ryboltlwst wa, stref wiejsk ich i prohlcmnwyc h stref 111 iejsk ich oraz t.:eI 3 - rozwój zasobów ludzki ch.. Po raz pierwszy l.reszt ..) Unia Europejska oficjalnie uznała konieczność podjl;l.:ia wspólnotowych dzia l;ul z mier zającyc h do likwidowania bt:zrobocia . 1. Pietrzyk . R('):/orwlne im"likmjl' polityki .\·/}(ijn() .~c i UII;i Ellropt'J.\·kil'j. "Gospodarka Narodowit" [99X. Numer Specjalny, s. 55. 1~ I. Pietrzyk. R(~ !:ioll(lltll' implikacji' ... , s. 55; Commission Europćcnnc. Agi'w/a 2000. POilI" illit' Union pfll .~ . .Ii,,·ft, l'l pllls targi'. "Bulletin de ['Union Europćcllnc:: ", Supp\em(~nt 5, Luxcmbourg 1997.s . 21. !?.

(6) A//IW Odrobina. Reforma 1988 r. sprecyzowala zasady inicjatyw wspólnotowych. Ustalono nI' .. że Komisja może planować działania z własnej inicjatywy do wysokości 10% funduszów strukturalnych. Nakreślony został takżc potencjalny obszar stosowania PIC. a mianowicie inicjatywy dotyczyć miały działali o dużym znaczeniu dla Wspólnoty jako całości. a w szczególności miały promować operacje transgraniczne. ponadnarodowe. międzyregionalne oraz zgodnie z zasadą subsydiarności '" wspierać regiony uhraperyferyjnc . łnicjatywy wspólnotowe. podobnie do pozostalych narzędzi polityki spójności społecznej i gospodarczej. chociaż musialy wpisywać się we Wspólnotowe Ramy Wsparcia (CCA)"".to jednak odróż'niały się od programów celowych stosowaniem zasady elastyczności geograficznej. W praktyce oznaczało to możli wość objęcia nimi w pewnym stopniu regionów. które nie kwalifikowały się do korzystania z funduszów celowych". Podobnie też do innych narzędzi polityki regionalnej . PIC respektować powinny zasady funduszów strukturalnych. choć zaznaczyć trzeba. że nie podlegają zasadzie dodawalności ". Procedura wdrażania inicjatyw jest wi~loctapowa. W pierwszym ctapie Komisja przedstawia państwom członkowskim, Parlamentowi i różnym komitetom konsultacyjnym projekt kierunków indykatywnych inicjatyw wspólnotowych. Projekt ten określa przede wszystkim cele. które Komisja chciałaby osiągnąć poprzez realizację inicjatyw. a tak żc precyzuje rodzaje dzialali i programów wraz ze wstępnym rozdziałem środków finansowych. Po konsultacjach Komisja przyjmuje kierunki indykatywne dla IW i na ich podstawie paliSlwa czlonkowskie przygotowują programy. w zależności od sytuacji gospodarczo-spolecznej bądż na poziomie krajowym, b:,dż dla poszczególnych regionów. Po zatwierdzeniu programów przez Komisję. ich realizacja. począwszy od selekcji projektów. spoczywa na władzach narodowych lub regionalnych. Również do obowiązków każdego pal\Slwa należy wyznaczenie organu odpowiedzialnego za realizację danej inicjatywy. Nałeży podkreślić, że pomimo funkcji inicjatywnej organów wspólnotowych (dokładnie Komisji) w wypadku PIC, rola pal\stw członkowskich nie zosIa la wyeliminowana. Odpowiedl.ialne są one nie tylko za wybór samych projektów IQ Zgodnie z zasad,) subsydiarności, W~pólnola mOl,!,! podejmować dzialania wtedy, gdy ich cele nic mogą być skulceznic osiągnięte przez paJ1Slwa c złonkowskie. czyli z uwagi Ila skalę ny skutki tych działan. ZOSIami lepiej zrealizowane na sł'.C7.cb lu unijnym. I. Pietrzyk, Politykll regio"all/a .... s. 154--15R . 211 CCA (Cadn' s ('om/mI/Ull/w;rcs d'AppuO. które ~ Iilnowiq swoistego rodzaju kOlllTllkl wiążący Komisję. i pansIwa cz lonkowskic . wyzn'Kł. aj:1 priorytcty i plany. fin~n sowc. funduszlIw strukturalnych opracowanc przcz Komisję na podstawie planbw rozwojowych poszczcgólnyt.'h państw . Następnie P,lIlslwa cz łonkowskie przcdkladaj~ Komisji programy opcrat.:yjnc w postaci spójnych zbiorów projektów, o dwołujljCych sit; do WRW. F Frics, Ol'. cit., s. 295-296: I. Pietrzyk, Polityka re~io!la!lla .. . , s. 96 . 21 DATAR, Vademecum wdra:lIl1ia w.\·{)(jlnololl'ych !lIIltiu.\·zów struktura IlIy ,"II lł'e Frwuji /994- /999, Warszawa t997. s. 76- 78. 22 PoJitiques pubJiques .... s. 294 ..

(7) InicjaT)'H'Y. ',' ~!'..'.'.~~~::..!.~3:'~::'~':...'_______________. i programów do realizacji, ale mają także istotny wpływ na runków indykatywnych i priorytetów tego instrumentu.. formułowanie. kie-. 4. Programy Inlclatyw wspólnotowych 4.1. Pierwsza edycja programów Pierwsze inicjatywy wspólnotowe powstały jeszcze przed zasadniczą reformij funduszów strukturalnych w 1988 r. Obowi'lzuj'lce wcześniej przepisy" zezwalały jednak Komisji Europejskiej na wprowadzenie tego typu programów z jej inicjatywy. Pierwsza grupa PIC objęła cztery następuj'lce programy: Star, Vałoren, Renevał oraz Resider, z których dwa pierwsze Rada zatwierdziła w 1986 r., a dwa następne w 1988 r.. Program Star. miał. na celu. ułatwianie. regionom. opóźnionym w. rozwoju. dostępu. do nowoczesnych usług tełekomunikacyjnych. Następny program, tj. Valoren, koncentrował się na poprawie wykorzystywania potencjału energetycznego w tych regionach. Z kołei Reneval wspierał obszary, w których zaznaczył się upadek przemysłu stoczniowego, a Resider - obszary dotknięte kryzysem przemysłu hutniczego. Te dwa programy miały na cełu rekonwersję kryzysowych obszarów przemysłowych poprzez rozbudowę infrastruktury, a także wspieranie rozwoju nowych rodzajów działalności gospodarczej ze szczególnym uwzgłędnieniem wsparcia dla małych i średnich przedsiębiorstw. Jeśli chodzi o wymiar finansowy pierwszej edycji inicjatyw wspólnotowych, to na program Star przeznaczona została kwota 0,78 młd ecu, a na program Valoren 0,4 młd ccu, Programy te z racji wcześniejszego ich rozpoczęcia reałi zowane były w łatach ł987-1991. Dwa następne programy funkcjonowały nicco później (lata 1988-1992), a środki, którymi dysponowały, zamknęły się w kwocie 0,3 młd ecu w wypadku programu Resider oraz 0,2 młd ecu na potrzeby Reneval", Łącznie Komisja przeznaczyła na realizację pierwszej grupy IW kwotę ł ,68 młd ecu,. 4.2 Inicjatywy. współnotowe. po reformie w 1988 r.. W okresie płanistycznym 1989-1993 nastąpił bardzo dynamiczny rozwój inicjatyw współnotowych, Składało się na nie aż ł4 programów (tabeła I), na które przeznaczono 4,8 mld ecu. co stanowiło ok, 8% funduszów strukturalnych, Jednakże wskutek znacznego opóźnienia we wprowadzeniu inicjatyw, realizacja wiełu z nich przeciągnęła się jeszcze na następny okres planistyczny. Wszystkie inicjatywy z tego okresu można by połączyć w pięć grup tematycznych, Pierwsza z nich dotyczyła wspierania zacofanych regionów WspólB. 24. Chodzi tutaj o art. 7 rozporządzenia EFRR 1787/84 DATAR, I. Pietrzyk, Po/it.vka regionalna ... , s. 87.. Vr.uJCI/I('CII11l ... ,. s. 76..

(8) AllIlO. Odrohina. Tabe la I . Progn• my ini cja tyw ws• pó lnotowyc: h w okres• ie 19MtJ- l tJ91• (ccny Z• 199'J• r. ) N<lzwa Srodki Adresat Cele ( w mln celi) programu I 1).7 Pri sma reg iuny (e lu l infrastruktura us ł ug. o:rtyfi kacja. I.umówi eni a publkzlle Rcgi s 234.0 gospodarcze wdra7.<lnic rcgiol1ó\v regiony celu I ul tralx: ry feryjnych rynek wC",Il\'tr/.ny energ ii. sicL i e nc r~C" Regi..'n .147 reg iony cd u I I}'allc Tek m'lI ique 213.0 rc~i(lll y cdu I IlUWOCZeSIh: us ług i !i..'lck()Olu1Iikacyjnc Slrilie 460.0 region)' cdu I I-," bad ania naukowe i ro zwój Envircg 5HO.O re!,! iony celu l . 2 i Sh srodow isko stref po. ybrzcż n yd l 10) 1.6 Interrcg regiony ec hl l. 2. Sb w~pó l p raca tran~gralJil,.'z lla I. Lcatlcr Rcchar. :\67.5. Rc tcxl Korwer. R5.4 125.1. Euroform ł-Iorizon. Now Riaze m. 449 .6. )(XI.4 .104 .8. 155.4. rozwój W ~ I rdonwcrsj<l stref węg l owych rckonwersja slref tekstylnych n::konwersj41 strL'f przem ys ilI zhroje . nlowego • mi<;dzyn41rodowe prlIgramy kszwlccnia infcg racja zawodowa i spo łeczna osób nicpclnosprawllych ponad krajowe dzialan ia na rzccz rów n ośc i s/..ans kobiel i mężczyz n. rcg iony cclu I i Sb regiony (elu 2 l Z..tgll;hi .. wt;glowc rc!! iony cC'l u 2 i Sb region y ~Clll 2. Sb I lIlllC. ri..~g i o n •\! •. celu -' i 4 regiony ce lu l i 4. -. 4787.5. .. Zród to : OATA R. .. I1111l~. Vadf' f/lt'( ·IIIIL . ... s.77 : I. Pietrzyk. Polityka rl!!?iOllo!lIl1 ... , s. 100.. noty i objęła te programy. które miał y na celu budowę infrastruktury (Regen . Te lematique i Prisma), poprawę stanu środ ow i ska (Env ireg) czy rozwój gospodarczy (Reg is) . Dru g ą g ru pę st a n ow ił y prog ramy skierowa ne do kryzysowyc h regio nów prze m ysłowyc h. ws pie raj "c k wotą ok. 578 mln ecu rekon wersję stref węg ł owyc h (Rechar). teksty lnyc h (Retex) i przem ys łu zbrojeni owego (Konver) . Zn aczn ą po moq. w wyso k ośc i o k. 760 mln ec u . objęte zostaly inicjatywy kolejnej grupy te matycznej. a mi a now icie rozwoju zasobów ludzkich rea li zowanych w rM,nyc h p łaszczyzna c h przez trzy program y. tj. E uroform , Horizon i Now. Pierwszy z nich dotyczył ponadkrajowych akcji szkoleniowych i progra mów ksztalcenia. Horizon nato miast k on ce nlro wa ł s i ę na zawodowej i spo łecznej integracj i osób niepc lnosprawnych. a inicjatywa Now wsp ie ra ł a róż· norodne dział ania podejmowa ne na rzecz rów n ośc i szan s kobi et na rynku pracy. Osobną grup\! stanowi ł y dw ie inicjatywy ws pie rani a hadali na uk owych i roz woj u . W ich s kł ad wc h od z ił program Stride, który obejmowa ł po mocą zarówno region y zacofa ne , jak i prze m ys ł ów sc hylkow yc h . oraz program Leader, który z kolei przez pomoc technicznq. w ymianę informacj i i doświad -.

(9) Iniljarywy l\'sJ}(Jllw!oll'c jako. ,/({r~fd:.ic .... czeń. wspomaga I ro zwój obszarów wiejskich. Szczcg('lln~ zn:.H:zc nie dla rozwoju regionalnego miala zaklasyfikowana do pi'ltcj g rupy ini cjat ywa Interrcg , klórej celem by lo wspieranie wspólpracy transgranicznej i ro zwoju obszarów przygranicl.l1ych poloi.onych zarówno przy wewnętrzn yc h. jak i zewnętrznych granicach Wspólnoty" . W ramach Imerreg I. obejmuj:lccgo lala 199 I- 1991. Komi sja Europejska zaangażowala środki w wysokości pon,u] I mld ccu (ok. 22% calości środków IW). wspieraj'lc 11 programów wspólpracy. Niekwestionowanyll1i liderami pod względem liczby rea lizowan)'ch przedsięwzięć w pierwszej edycji Interreg by la Francja (13 programów) oraz Niemcy ( 12 programów).. 4.3. Programy inicjatyw wspólnotowych w latach 1994-1999 Wzrost liczby inicjatyw wspólnotowych, a także ich powodzenie zachęei Iy Komisję do podjęcia szerokiej dyskUSJi zmierzaj~cej do formulowania propozycji dotyczącyc h trz.eciej edycji tego instrumentu europej skiej polityki spójności spolecznej i gospodarczej. W tym celu w ramach Unii Europejskiej rozeslano ..zieloną K s ięgę" dotycZ:"'1 inicjatyw wspólnotowych. a do dyskusji zaproszono nie tylko państwa czlonkowskie i organy Wspólnot . ale także wladze lokalne i regionalne. organizacje i instytucje objęte PIC. agencje rozwoju oraz partnerów gospodarczych. Należy podkreślić. że zarówno "Zielona K s ięga ... jak i sugestie Komi sji akcentowaly konieczność ulatwienia stosowania funduszó,,' strukturalnych poprzez zintegrowane dzialania umacniaj~cc spójność gospodarczo-s poleczną·. W rezultacie na okres planistyczny 1994- I 999 Komisja przyjęla 13 programów inicjatywy wspólnotowej (tabela 2), na których realizację zarezerwowano 9% całości funduszów strukturalnych. W większości byly to kontynuacje programów z poprzedniego okresu planistycznego,jedynie w sześciu przypadkach wystąpily zupelnie nowe przedsięwzięcia dostosowane do zachodz:!cych zmian. Chodzi tutaj o programy: Pesc", skierowany do obszarów zdominowanych przez rybolówstwo. Urban. skoncentrowany na rozwiązywaniu społeczno -ekonomicznych problemów obszarów miejskich, Adapt, który wspierał dostosowanie sily roboczej do przekształceń w przemyśle oraz PME - przeznaczony na pomoc małym i średnim przedsiębiorstwom . Kolejn:1 nową inicjatyw,! byl Youthstart wspierający zatrudnienie mlodzieży. Stanowił on, oprócz Now i Horizon, jeden z komponentów drugiego co do wielkośc i programu Emploi, który ok. 1,9 mld ecu skierowal na przezwyciężenie trudności na rynku pracy okre~~ Duży naci sk położono w programie na tlwzglc;dnicnic interesów spolcczllośd lok.tln('j. i ochrony środowiska oraz wspicranie tworzcnia i rozwoju sicci współpracy mi\,dzy obszarami przygranicznymi w perspektywie wspólnego rynku. A. Odrobina, "11('1'/'(,').: jako I/a r::rd;je WSpil'rania wspólprllcy mird::.yn'1{ioflalllcj (IW pr::.yklad::.ie pro1{rtllllll !1a;l111uIINort!- Pa,\' dc' Calaisl Picardie) [,w :J Gmpodarka lokalna II' teorii i w praktyce. pod red. E. Stlbczaka, Prace Naukowe. AE wc. Wrocławiu. Wrocław. 2001, nr 905, s. 340..

(10) AllIla Odrohina. ś lonych. grup pracowników. Ostamia nowa IW. pou nazw" Peacc. dotyczy la wspierania procesu pokojowego w Irlandii Pln. Tabela 2. Programy inil:jatyw wspólnotowych w okresit' 11.)<)4·-1999 (ceny Z '999 r.) Nazwa programu. Środki (w. Inlc-m:g R\.!gis Leader Pesca. .1(,(1\. PME Adap!. 1 n1S XY7 1 64 7. Em pł(l i. Il)(H. K onwr. Rcchar Rcsider Rctcx Pcace. 695 471 563 585 503. Raze m. 14 58~. Urban. Cck programu. mln ccu) 640 1 76g 3(~). Ir;msgrall lczn;t gmipodarrzc \\!d rażanic I'cg i()l1óW ult ral)"·I)' li:.' ryj n'fl..: h .. . W/WOj WSI dy \\'"er.'yfi Kil('ja ryholówst Wa wspieranie:: maly!.'h i śre::dnit:h pr/ed s i ~hil)r.~ lw pn)h1cmowc d ł'. icl ni ce miejsKie Tluwój pr I. (~ m ys l u rozw6j z;:lsob{)w ludzkich , popr;lwil zatrudn ie nia rekonwe rsja strcl' przemysiu zbrojeniowego rekonwersja suci' w~g lo wyc h rekonwersja stref hUllliczych rekonwersja stref tekstylnych wsparcie procesu pokojowego w Irlandii PhI. współpraca. Źród lo :. Com mission des Commun:.tulCs Europccnncs, ",'m,· rappo rl llllIJIII'I dt'.\·jtnuh .\·Iruullrt'l.\: /998. Bruxcllcs 199Y . s. 45: I. Piclrzy k. Polityka n 'gimwilw .. . s. 121 .. Na realizację ponad 500 programów inicjatyw w tym okresie przewidziano ok. 14,6 mld euro. a ponad 60% tych środków skierowane zostalo do regionów celu I. Całość IW tego okresu moż.na pogrupować w następujące. istotne dla spójności gospodarczej. grupy tematycznc"': - współpraca transgraniczna i mięuzyregionalna (Interreg. Rcgi s). - promowanie innowacji i pomoc w rozwoju małych i średnich przedsiębiors tw (PME). rozwój stref wiejskich (Leader) oraz obsza rów z ależnych od rybolówstwa (Pesca). - działania na rzecz środowiska i problemowych stref miejskich (Urban). - przekształcenia strukturalne w przemyśle (Adapt. Emploi. Konver. Relex. Rechar. Resider). - wsparcie procesu po kojowego w Irlandii Pln. (Peace) . Największą inicjatywą trzeciej edycji powstallnterreg . Dzialania tego programu wstaly jednak poszerzone o kolejne dziedziny przy jednoczesnym. ~h. Com mission Europce nne . Lt,.\ lnitiativ/'s COIIIIIJ/lllllU(ajres 2()()()- 2(){)6 . l'rog rammc de tmvail de la Commission97/020, s. l: Commission Eurupccnne, Pn'mi('/' rappo,., SilI' /a ('ollt'sioll ecollollli(jw' l'f soc;a!t, /996 . Bruxclles- LuxembOllrg 1996, s. 91..

(11) Inicjatywy w"'pd/no/()wl' jako. narzędzie .... znacznym podwyższeniu środków finansowych programu (budżet całkow ity wyniósł 3,6 mld ccu. stanow iąc ok . 25 % calkowitych srod ków IW) . Do celów sformułowanych w łnt erreg ł dodano ponadto dwa kolejne: wspieranie przystosowania obszarów przygranicznych do roli stref przygranicznych wspólnego rynku oraz rozwijanie wspólpracy międzynarodowej w kwestiach zagospodarowania przestrzennego" . Tabela 3. Repartycja inicjatyw wspólnotowych w latach 1994- 1999 (ccny z 1998 Fundusze strukturalne. Kraj. ogółem. (w mln euro) Austria Belgia Dania Fin land ja Francja Grecja Hiszpania Holandia Irlandia Luksemburg Niemcy Pm1ugalia Sz.wecja Wielka Brytania Wiochy Razem Źródlo:. W tym inicjatywy wspólnoto w.:. l 642. 1)2. 2 179. 1<)t). S6.1 t 7.19 15 .1 I K t5.1 52 .14908. 106. 2648 6249 106 22 ~n7 1544.1 I 41.1 1.1 4.17 22489 t56 122. r.). -. .. t61 I 65.1 I 1t)t). 2899 44.1 54.1 20 229\ t (~)6 1.1 .1 \ 759. I 835 t4588. Commission des Communautcs Europćenncs, I ('ł'm,> I'Oppo,., ... , s. J4. 45.. Jeśli. chodzi o repartycję finansową pomiędzy poszczególne kraje (tabela 3), to zasadniczo wielkość ś rodków IW pozostawała w wysokiej kore lacji z wielkością całkowitej alokacji danego kraju w ramach fundus zów strukturalnych . Udział inicjatyw w kwotach krajowych funduszów strukturalnych wahał s ię jednak od 7, I % w wypadku Portugałii do ł 8.9% dla Luksemburg'l. Można n Tak sprecy zo wane pri () ryt~ty pUlwolily na objl;cic programem Illlcrrcg (I n) ż !lo!'odncgo typu przcdsit;Wlicc w lianyl:h dziedzinach. takich jak: badania naukowe , pomoc przed si ębiorstwom w trJnsferzc technolog ii. Ixmllx w inwcstycjach i swiadCi'.cniu lIslug , infraSlmktura , kształcenie wyż szc i spccjalislyCl.nc. i".atrudnicnic ze sZCl.cgólnym uwzględnieniem sektorów dOIKnit;tych koniecznością zmiany działalno sc i wyllikaj~lcej ze zniesienia granic. Do innych uzic.::uzin, które mstały objęte programcm, naleźy zalic zyć rozwój turystyki i kultury, promocjt; \vil.cl'unku n:g jon{lw. zarz,jdzanic środowiskiem . rozwój obszarów wiejskich (normy genetyczne.:, wc,lcrynaryjnc i filosanHarnc. pomoc w dywcrsyfikacji produktów), zdrowie w aspckck prewencji i kczcnia. a tabc zagospodarowanie przestrzennc . cncrgi~\ . telekomunikacja oraz trans\x)rta. A. Odrohina . (II'. C;I .. s. J40-J4l ..

(12) An/lo Odrohina zauważyć. że. cztery kraje kohezji wykazaly najniższy udzial IW w porównaniu z calkowitą kwotą wsparcia strukturalnego (Portugalia. Grecja -- 7.8%. Hiszpania- 8,3% i Irlandia ._. 8.6%). Nicmniej jednak niemal polowa funduszów inicjatyw skierowana zostala do trzech krajów: Hiszpanii (ok. 20%). Niemiec (ok. 15.7%) i WIoch (12.6 c;f,). O takim rozlożeniu zadecydowalo najwyż sze zaangażowanie w tych krajach programów Interreg, Emploi, Leader i Adapt. a w Hiszpanii - dodatkowo inicjatyw Urban i PME. natomiast w wypadku Nicmiec- Konver i Residee. Z wyjątkiem programu Peace. z którego środków korzystala tylko Irlandia i Wielka Brytania oraz programu Regis przeznaczonego dla ultraperyferyjnych regionów Hiszpanii. Francji i Portugalii. pozostale inicjatywy wspólnotowe realizowane byly. oczywiście w rÓŻnym wymiarze finansowym. w każdym kraju członkowskim UE".. 4.4. Czwarta edycja inicjatyw wspólnotowych Podczas prac nad polityką spójności w 1999 r. Komisja Europejska uznała. że środki wydatkowane na inicjatywy wspólnotowe są zbyt wysokie. zwłasz cza że często dublowały programy realizowane w ramach celów funduszów strukturalnych. Stąd też zaproponowała. aby w obecnym okresie planistycznym (lata 2000-20(6) inicjatywy wspólnotowe stanowily 5.35% calości środków funduszów strukturalnych (ok. 10,45 mld curo). Zgodnie z zasadą koncentracji środków i celów przyjętą przez Unię Europejsk'l. liczba programów realizowanych w ramach inicjatyw wspólnotowych uległa znacznej redukcji z 13 w poprzednim okresie planistycznym do 4. Obok największego programu Interreg (4.88 mld euro) do realizowanych w latach 2000-2006 PIC należą programy: Equal (2.85 mld euro). którego celem jest wspólpraca międzynarodowa w dziedzinie zasobów ludzkich. Leader dysponujący kwotą 2.02 mld curo. przeznaczoną na rozwój obszarów wiejskich oraz Urban (0,7 mld euro). który skupia się na wspieraniu problemowych dzielnic miejskich. Domeną działania inicjatywy lntcrreg lI! jest już nie tylko współpraca transgraniczna. ale także międzynarodowa i międzyregionalna. Aby zwiększyć efektywność programu Interreg oraz przyczynić się do prawdziwej koordynacji i współpracy. regiony są zobowiązane do realizowania strategii i programów za pomocą wspólnych struktur administracyjnych (począwszy od momentu opracowywania programów. poprzez ich koordynację, selekcję. zarządzanie. monitorowanie i realizację). Potwierdza to wciąż rosnącą rolę współpracy mię dzyterytorialnej w procesie integracji europejskiej"'.. 21\ Commission des Communaulćs Europćenncs, J()t'm,' rapporr 11lll1Uef desfol/ds srructurels, 1998, Bruxctlcs 1999, s. 45: Commission Europćcnnc. Guidł' dcs lllttiariv('s COlll11llUllllJwin's /994-/999. Luxembourg 1998. s. 14-39. 19 Commission Europćcnnc. Les /lIitiarfl'cs.". 5,3-5..

(13) lIil. Je śli. chodzi. r:.rd:.i e .... O ini cja t ywę. LeadeLto stano wi ona Zarazem instrument nowej polityk i względem rozwoju obszarów w iejski ch. jak i uzupelnienie ws pó ln ej polityki rolnej . Specyfi k'ltcgo programu jest reali zacja niewie lkic h projektów poprzez p"nnerstwo na szczeblu lokalnym . Takie w ł'lC zc ni e lokaln yc h aktorów do siec i wspólpracy między teryto riami spowodowa~ powinno powstanie syne rgii mi ędzy sektorami i ogóln y rozwój regionów wiej s kich ~ ' . Natomiast Eq ua!. który opiera s ię na poprzednio finan sow an yc h Adapt i Emploi, ma na celu rozwój współpracy w dziedzinie promocji nowyc h środ ków walki z rói.nymi rodzajami dyskryminac ji. ni erc'>wnego trak towania czy wykluczenia l rynku pracy. Ogólnie inicjatywa ta ma przyczynić się do realizacji Europejskiej Strategii Zatrudnienia oraz krajow yc h planów działania na q. rzecz zatrudnienia·. .. W przypadku programu Urban. o którego kont ynuacj i zadecydowa ł dopiero szczyt berliri ski na wniosek Parlamentu Europejskiego. priorytetem jest gospodarcze i s po ł eczne ożywie nie s łabo funkcjonuj'lcych dzieln ic m iejskich oraz przedmieść dużych miast. Program ten zmierza do promowania trwałego rozwoju miast ora z poprawy war unków życia w obszarac h miejskic h dotkniętych sy tuacj~ kryzysow",". Istotnym nov um czwartej edycji progra mów inicjat yw wspólnotowych jest finan sowanie każdej z nic h tylko z jednego fundu szu struktura lnego. i tak ze środków EFRR realizowane są Intcrreg i Urban. z EFUGR -u - Leader. nat omiast program Equal korzysta z finansowania EFS ",. 5. ZnaczenIe Inlclatyw w polityce spólnojcl WE Sukces e uropejs kiej polityki spójności jest niezaprzeczalny jeśli chodzi "IW skoncentrowane na niektórych regionach ". Zgod nie z za m ys łem Komisji Europejskiej. inicjatywy wspólnotowe to programy temat yczne. działające na rzec z innowacji. współpracy i wymiany do ś wiadc zeri. przez co stanow ią "wartość dodan ą" dla Wspólnoty. Do ic h priorytetów za li czyć należy rozwi'lzywa nie problemów zw i'lzanyc h z wprowadzeniem w życ ic innyc h rodzajów polityki wspólnotowej o ra z rozwi~zywanie problemów wspólnych dła pewnyc h kategorii reg ionów Unii Europejskiej " .. .\lI/biclem . s. 6- 8 . .1 l /bidl'I1I. S. 9- 11 .. M . Ligo!. Lo politiqUl' rr'!:iO/w!c l'f SOli i/l/(1o("( {'II FrClI/C"f.'. Ropp"r! d'il!J"ormalio/l eflH'Kislr!.; (i la Prbidem:e tle /'Asst'mbh;(' na/iO/wlt" la Sag'-·!". Paris ]1)96. s . 72- 74. \1 Commission Europćcnnc. U'S /I/itiarll'/'s .... s. I. 34 F de Tcyssicr. G . Baudicr. op. clI., s. 97-100. 1~ F. Frics. op . d t ., s . 294 . .1!.

(14) Anna Odrobina. Trzeba zaznaczyć, że inicjatywy wspierają dzialania niezwykle ważne z punktu widzenia spójności gospodarczej i spolecznej, takie jak: wspólpraca transgraniczna i wymiana doświadczerj. konkurencyjność MSP, nowe formy organizacji pracy w obszarach rekonwersji przemysiowej oraz równość i integracja społeczna. PIC popierają ponadto wprowadzanie nowych metod zarzą dzania i nowych koncepcji rozwoju lokalnego, zasadę partnerstwa międzyna. rodowego, strategie zagospodarowania przestrzennego oraz zintegrowany rozwój obszarów miejskich i wiejskich. Co więcej, realizacja koncepcji inicjatyw wspólnotowych przyczynia się do stopniowej integracji w programach krajowych finansowanych przez fundusze strukturalne. Na realizację programów inicjatywy wspólnotowej w czterech okresach pIanistycznych obejmuj'lcych 20 lat przeznaczono ok. 31.5 mld euro. Druga i trzecia edycja inicjatyw cechowala się potrojenicm za każdym razem środków do dyspozycji PIC. Spodziewać by się należalo, że ten instrument prawdziwie wspólnotowej polityki spójności powinien być wzmacniany. Jednak faktem jest ograniczenie środków finansowych przeznaczonych na realizację IW w obecnym okresie planistycznym (2000--2006). Z redukcją mamy do czynienia zarówno w wymiarze bezwzględnym (z 14,6 mld euro do 10.45 mld euro),jak i względnym (z 9% do 5,35% funduszów strukturalnych). Stąd rodzą się pytania co do faktycznej oceny przez Komisję tego instrumentu. Wszak w latach 2000-2006 do dyspozycji Komisji pozostaje nadal 10% funduszów strukturalnych,jednak zmieniona zostala zasada ich repartycji (chodzi tutaj o wspomnianą premię dla najlepszych regionów). Najprawdopodobniej, nie umniejszając w niczym idei inicjatyw wspólnotowych, Komisja chciala stworzyć nowe bodźce do efektywniejszego wykorzystania unijnych środków strukturalnych. Za bezsprzeczny sukces inicjatyw wspólnotowych uznać należy program Interreg, który wbrew ogólnym tendencjom, z edycji na edycję, znacznie powiększal swoje środki finansowe (ok. 9,51 mld euro lącznie w trzech okresach planistycznych), a także zakres przedmiotowy interwencji. Świadczy to o szczególnym znaczeniu tej inicjatywy dla Unii Europejskiej. Należy podkreślić, że wartość dodaną i rezultaty niektórych IW Komisja Europejska podala w wątpliwość w 1999 r. Stanowisko swoje Komisja argumentowala tym, że PIC często traktowane były przez kraje czlonkowskie jako dodatkowe finansowanie programów celowych. Ponadto nieproporcjonalnie wysokie w stosunku do rozmiarów programów koszty administracyjne, nieład, jak również dublowanie programów celowych przez większość inicjatyw uznane zostaly przez Komisję jako oznaki zbyt niskiej efektywności zaangażowanych środków"'. Krytyczna ocena trzech edycji inicjatyw wspólnotowych pozwoli la na wprowadzenie radykalnych zmian w ich funkcjonowaniu i organizacji w obecnym okresie planistycznym. -,(>. Commission Europcenne. Lt's Initiatil'l's .... s. l..

(15) 6. Podsumowanie Sukcesywne poszerzanie Wspólnoty Europejskiej o nowych czlonków, niejednokrotnie o niższym poziomic rozwoju niż Wspólnota, powiększalo liczbę krajów coraz silniej odwołujących się do solidarności wspólnotowej. Dlugo nieobecna, a następnie marginalna, polityka spójności stala się nieodzowna po kolejnych trzech rozszerzeniach WE (w latach 1972, 1981 i 1985), jednak rozmachu nahrała dopiero po reformie przeprowadzonej w 1988 r.". Polityka ta stanowić powinna swoistą przeciwwagę dla polityki innych krajów, mającej negatywny wpływ na spójność gospodarczą i społecZl1'l UE"- Powinna ona zarazem nie dopuścić do pogłębiania się różnic międzyregionalnych wywoła nych tworzeniem jednolitego rynku"'. Wieloletnie wysiłki zmierzające do niwelowania dysproporcji rozwojowych regionów europejskich przyniosły jednak - niewspółmiernic do nakładów niewielkie efekty. Pocz'ltkowo wynikaly one z braku koordynacji między instytucjami Wspólnot, a także między programami narodowymi i wspólnotowymi. Do nikłych efektów przyczynilo się ponadto znaczne rozproszenie środ ków i celów polityki regionalnej"'. Te ograniczone efekty polityki spójności tłu maczy się po części faktem, że zmiany strukturalne wymagają dluższego czasu i wielkich nakładów finansowych, a o prawdziwie wspólnotowych działaniach na rzecz wyrównywania szans rozwojowych regionów Unii Europejskiej można mówić dopiero od kilkunastu lat". Zresztą instytucje wspólnotowe wciąż poprawiają zwartość polityki regionalnej, koncentrując pomoc na regIOnach najmniej uprzywilejowanych". Sukcesywnie zwiększają się także środki przeznaczone na politykę regionalną", a o ich efektywnym wykorzystaniu świadczy choćby uzyskanie w latach 1989-1999 efektu mnożnikowego. Otóż n F Fries, op. cit., s. 284-285. l)! J•. L. Mathieu, L'Unioll Eurofu;e""e, Prcs$c Univcrsitaire de France, Paris 1994.5,52 . .N Obawy, że jednolity rynek będzie korzystny jedynie dla najwyżej rozwiniętych państw i regionów pojawiły się już w momencie opracowywania jego koncepcji. 40 S. Miklaszcwski, op. cit., s. 79, 41 Z szacunków Komisji wynika jednak. że pierwszych piętnaście lat istnienia EFRR spowodowało stworzenie lub utrzymanie ok. I mln miejsc pracy (I. Pietrzyk. Polityka regionalna .. " s. 106). Co więcej, raporty Komisji nt. spójności gospodarczej i społecznej WSkaZUj" jednoznacznie na stopniowe redukowanie dysproporcji rozwojowych i spadek bezrobocia. Cnmmission des Communautes, Premia rapport d'etap!' sur Ja co}/{!siol1 ('(,(J//omique l'I socialt', Bruxcllcs 2002, s, 9-11: Commission Europćenne, Premier rapporl SilI' /a colles;ol/ eeo11omiql/(' ('1 sociale }<)96, Bruxelles-Luxembourg 1996, s, 5-10. 42 R. Toulemon, [..l/ COIJstruct;oll europee/Ule, Edition de Fallois, Paris 1994, s, 140-143. 43 Na przykład w Agendzie 2(XX) Rada UE zdecydowala, i,e w latach 2000-2006 wydatkowane będzie na ten cel 213 mld curo, w porównaniu z kwotij 63 mld ecu w lalach 1987-1993 (F. Frics, op. cit,. s. 289), czy kwotij 156,1 mld ecu z lat 1994-1999 (Commission des Communaures Europeennes, Ujm,' rapport .. . , s. 34, 35)..

(16) AlIflO. O(/rr)hi,u/. zaangaż.owanie środków. unijnych w wysokości OJ% PKB Wspólnot w latach 1989--1993 oraz O,4S% w latach 1993--1999 spowodowało zmniejszenie mię. dzyregionalnego dysparytctu PKB per capita odpowiednio (). J(J(:,. oraz. 5(k~-!.. Priorytety polityki spójności gospodarczej i społecznej WE. co zostało podkreślone w Agendzie 2000" i w raporcie ze stycznia 2002 r.''', powinny być utrzymane, a nawet wzmocnione w perspektywie poszerzenia Wspólnoty o no-. wych członków z Europy Srodkowowschodniej. bardzo zróżnicowanych pod względem poziomu roZWOJU gospodarczego. Solidarność europejska. jak nigdy dotild. wymagać będzie ogromnych nakładów zmierzaj'lcych do redukcji różnic rozwojowych. które wysqpi'l na niespotykan'l dot'ld skalę". Ta spójność stanowić będzie zasadniczy wkład w stabilność Unii Europejskiej i promowanie wysokiego poziomu zatrudnienia. Literatura. Comm iss ion des C ommunaules ElIropeenne s, 10'-111<'. rapl'0rt (Ul/WC' d CS./ónds sI rlIcIurcfs. 1998. Bruxelles 1999. Commission des Comlllunautes ElIropeenncs, Premier ral'pOrf d'{;tapc SilI' fa cO!Il;SiOIl l;COJl()11Iique et sociale, Bruxelles 2002. Com m iss lon Europćenne, Agenda 20()(). Pour illit' U IIiolI p/ lIs/órt e l' t IJIIIS IlII),:c, "B 1I1let i II de rUnion ElIropeenne", Suppkment 5, Luxemhourg 1997. Commission Europeenne, Gllidt' des /nititllives ("Ol1ll1llllUlWaires 1994-/999, Luxcmhourg. 199R. Commission Europeenne, Les /nitiativcs COlllmwuwraires 2{){){}-2{)(}6, Program me de lravail de la Commission no 97/020. Commissio!l Europeenne, Premier rapporl Sllr la coht'sioll (;("o1lomiquc l'l sociah' 1996,. Bruxelles-Luxembourg 1996. Commissio!l uf the Europei.1Il Communities, 1/ th AfllllWj Report 011 the Structural.fitllds. (1999). Brussels 2000. DATAR, Vademecum wdrażallia wspólfl(){owych jltlldllSZ-ÓII' sIrukturalnych wc Framji 1994-1999. "Co lor CB" Sp. z 0.0 .. Warszawa 1997. Doutriaux Y., La politiqul' n;gionale dl' la CEE, Presse Universitaire de France, Paris 1991. Fries F., Spór () Europę, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998. Ligol M., La pohtiqlll' rdg iOllale et sIm iml'tlct ('1/ FrmlCl'. Rapport d' iI!f"ormat/oll ('l1ri' g istni li la PrtisidcllCC de j'Asscmhl(/l' narimw/e, la SAGER, Paris 1996. Mathieu J.-L., L' Ullioll Europel'IIIlt', Presse Universitaire de Fn.mce, Paris 1994. Miklaszewski S .. Historycz-ne i ck{)llomic:'lIl' podstawy integracji krajó\\' Unii Europejskiej, Wyższa Szkoła Biznesu, Nowy S;:ICZ 1999.. 44. I. Pietrzyk. Polityka regio/lalna ... , s. 122-123,. Commiss ion Europćellllc, Agenda 20()(). POllr 111/(' U111011 pIli s .f(ll"fe ('{ "Ius !argt·, "B li lIet in de I'Union Europecnnc", SuppICmcnt 5, Luxcmbourg 1997, s. 21-27. 4h Commission des Communautćs Europeenncs. /0'-11'" ral'pOI'! .... s. IX. 45. 47/bit/em,s.17-18..

(17) III. ,. Odrobi ll<l A., Ił!1t>TI"(>g j aki} IlfU':fd:j(' 11',\' ';('1"011;0 II 'Spóll'r<lt".l' mird:.yrt' 1-: iOluI/II/ :i (fili JJrzykllld:,ie progralllll llail/aw/ Non/· PaJ de Calais/ Pictlrdil' ) Iw: I Gospodarka loko/na H' teori; i w praktyce, pod red , E. Sotx.'zaka, Prace Naukowt:, i\E wc Wrocławiu , Wrodaw 200],. nr 90S . Pietrzyk l.. Polityka reg;ol1oll/CI Ul/ii El/wIJejs!..:i!.') i rq:i(J/lY I\' fJIl1lsf\\'(/(h C: IOllko ll'skich, Wydawnictwo NaukowL' PWN. Warszawa 2/JOO . Pie-trzyk I .. Rex/ol/allil' i/ll/)likmjl' IUJlityki J/1fijllfl,\\ci Unii Europ ejskiej, .. Go~ p()darka Narodowa" 199X. Numer Specjaln y. Polifil/lH'''' pubJiqu(' J (' tI Ellro!Jt'. Y. Mcny. P. Mu lIer, J. -L. QU(.'flllonnc. (cds) , rHarm;lIlan ,. Paris 1995. Szlachla J _, Proxramol\'(llli c ro:,woju r('gioll(lllll~ ;':o Naukowe PWN, Warsza\viI 1997.. Teyssier F. de, Baudier G .. Lo Paris 2000.. cOllstrllctioll. II'. Ul/ii ElIrop t'jskil'j, Wyd~IWlli(' lwo. di' "Europi'. Presses Universilain:s de firance,. Editioll de F~l1lois, Paris 1994 . UJliOll Europćcnne , \,ersiOlI.\" (.'o/!.\"olid(;(1s tiu Tra i u: SI/I" I ' UI/;Oll ElIrol'i' l'lIIl(' J" 1"1"(/ ;Ii; ills( i(italii /(1 COI","II IIOII ((' EI/ropi;elll/(' , Un i<>n Europcen ne . Lu x(0 mhou rg 1997 .. Toulcmon R., La. C0l1s1rllcriol/ t!lIrol)(;l'III1t',. Community Initiatives as a Tool in European Economlc Cohesion Policy T hi s artic1e dis(.'usses Comm unity Initiatives, one instrument ot" Europcan social and cconomic cohesion poli(.~ y . Co mITIullity Initial ives (lrc programmes undcrtaken by the. Europcan Commission aimed at innovatiol1 , coopcration and cxchangc ot" cxpericllcc inlended lo conslitule "addc<J v:llue" lo Ihe Community i.IS a wiln ie . The ariicle discu~sc.s in detail four cdilions ol' Initiatjve program mes ( 1986- 2()()6) . inclu<Jing Ihe rule.s and prm.:edures applied in each case . Thc .uticlc '11so prcscnts an eV~llu~llion of Ihis instrumenl in lhe nmlext ot" economic and soc ial cohesion with in the EuropeJIl Union. Indecd, {his cohcsion is {hc un de rl ying theme or the anicie : the aulhor <Jiscusses how lhe COIlCcpt ot" Europcall cohcsioll policy has evolved and then evaluatcs the rcsults lO dale, as well as prospects for (he near f ulu re ..

(18)