• Nie Znaleziono Wyników

Wybrane problemy kosztu usługi mieszkaniowej

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Wybrane problemy kosztu usługi mieszkaniowej"

Copied!
13
0
0

Pełen tekst

(1)

Maria Bulanda, Kazimierz

Kacprzak

Wybrane problemy kosztu usługi

mieszkaniowej

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 23, 27-38

(2)

A N N A L E S

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E С U R I E - S К Ł O D O W S К A

L U B L I N — P O L O N I A

VOL. X X III, 2 SECTIO H 1989

I n s t y t u t T e o r i i R o z w o j u S p o ł e c z n o - E k o n o m i c z n e g o W y d z i a ł u E k o n o m i c z n e g o U M C S

M a r i a B U L A N D A , K a z i m i e r z K A C P R Z A K

Wybrane problemy kosztu usługi mieszkaniowej

И збранны е проблемы затрат на ж илищ ны е услуги S elected P rob lem s of the C ost of the H ousing S erv ice

W dotychczasow ej prak ty ce w dziedzinie gospodarki m ieszkaniow ej przez koszty usługi m ieszkaniow ej rozum iano przede w szystkim pełne koszty budow y m ieszkań, czyli uw zględniano ekonom iczną efektyw ność inw estycji m ieszkaniow ych. M niejszą natom iast uw agę zw racano na koszt eksploatacji i u trzy m an ia zasobów m ieszkaniowych. Trzeba jed n ak podkreślić, że w sy tu a c ji głębokiego kryzysu budow nictw a m ieszkanio­ wego te ostatnie zagadnienia nabierają coraz większego znaczenia.

Ze w zględu na społeczne aspekty m ieszkania powyższy kom pleks za­ gadnień zw iązany jest z problem em finansow ania gospodarki m ieszka­ niow ej. Z jednej stro n y należy uwzględnić stopień zaangażow ania środ­ ków publicznych (państwow ych), z drugiej zaś udział środków finanso­ w ych pochodzących z gospodarstw domowych. Analiza tego zagadnienia w ym aga oceny następ u jących problem ów: nakładów na gospodarkę m ie­ szkaniow ą, w ydatków gospodarstw domowych na m ieszkanie, dotacji i dopłat do gospodarki m ieszkaniow ej. W zajem ne relacje pom iędzy tym i zasadniczym i źródłam i finansow ania gospodarki m ieszkaniowej uzależnio­ ne są od stosow anej polityki państw a w tym zakresie i rangi, jak ą n ad aje się gospodarce m ieszkaniow ej w gospodarce narodow ej.

Celem niniejszego opracow ania jest zasygnalizow anie n iektóry ch p ro ­ blem ów dotyczących oceny pełnego kosztu usługi m ieszkaniow ej, ich złożoności i trudności, jakie wiążą się z praw idłow ym jego ustaleniem . W opracow aniu w ykorzystano szereg pozycji lite ra tu ry przedm iotu oraz przeliczone inform acje statystyczne dające o rien tacy jn y obraz rozw aża­

nych zagadnień.

(3)

28 M. B u lan d a, K. K acprzak

M IEJSCE U S Ł U G M IESZK A N IO W Y C H W GOSPO D AR CE NARODOW EJ

U sługi m ieszkaniow e są zbliżone sw ym c h a ra k te re m do kategorii usług społecznych, jak ochrona zdrow ia, k u ltu ra , ośw iata i w ychow anie.

Do niedaw na sfera usług społecznych nie była należycie trak to w an a w n au k ach ekonom icznych i polityce społecznej. N aw et w założeniach refo rm y gospodarczej lat osiem dziesiątych nie nadano ty m zagadnieniom odpow iedniej rangi. Dopiero w trak cie w drażan ia rozw iązań refo rm y go­ spodarczej problem y te zaczęły n ab ierać większego znaczenia. Jedn ej z przyczyn takiego tra k to w a n ia tej sfery usług n ależy up atry w ać w tym , że nie oceniono jej w kateg oriach ekonom icznych. Spow odow ane to było niedom aganiam i rac h u n k u kosztów i cen, które uniem ożliw iały przepro­ w adzenie w łaściw ych analiz, o k reślających m iejsce ty ch usług w ram ach dochodu narodow ego, spożycia oraz w ydatków budżetow ych i ludności. F aktycznie jednak sfera usług społecznych jest to nie ty lk o dział fin an ­ sow ania głów nie ze środków publicznych, ale także źródło przy czyn iają­ ce się do stw orzenia jednakow ych szans dla różnych grup ludności i jed ­ nocześnie m iejsce, gdzie w y tw a rz a się określone, społeczne, tj. niem a­ terialn e, siły w ytw órcze w postaci zdrow ia, k w alifikacji, w ykształcenia społeczeństw a \

S tąd też sferę usług społecznych należy rozpatryw ać w ścisłym zw ią­ zku ze sferą m a te ria ln ą , gdyż p o stęp ujący rozwój społeczny stw arza le­ psze w a ru n k i do przyspieszenia w zrostu ekonomicznego, głów nie poprzez w zrost w ydajności pracy. W efekcie pow inien m ieć m iejsce ciągły pro ­ ces p rzen ik an ia i w zajem nego dynam izow ania w zrostu gospodarczego i rozw oju społecznego. N ależy zatem dążyć do zgodności k ryteriów , w e­ dług k tó ry ch ro z p a tru je się zarów no sferę m aterialn ą, ja k i sferę poza prod u k cją m aterialn ą. W ydaje się, że podstaw y takiego podejścia do sfery usług społecznych może stw orzyć realizacja wniosków i postu la­

tów zgłaszanych zarów no przez teoretyków , jak i p raktykó w , do­

tyczących sposobu w d rażan ia refo rm y gospodarczej.

N ależy jednak podkreślić trudności realizacji tego podejścia. W spo­ m niane już niedom agania rac h u n k u kosztów i cen nie pozw alają tr a ­ ktow ać sfery usług społecznych n a rów n i ze sfe rą m aterialn ą. P o nadto sfera usług, ze w zględu na sw oją specyfikę i rodzaj zaspokajanych po­ trzeb, nie może funkcjonow ać w oparciu o m echanizm y rynkow e. N ie­ m niej jed n a k istn ieje konieczność szerokich b adań (dających n aw et orien ­ tacy jn e w yniki), k tó re by um ożliw iły w ycenę faktycznie ponoszonych kosztów funkcjonow ania tej sfery, prow adziły do w ypracow ania m etod

l r T. P r z e c i s z e w s k i : W sf e rze usług sp o łeczn ych . „T ygodnik D em ok ra­ ty c z n y ” 1982, 25, s. 27.

(4)

W ybrane problem y kosztu usłu gi m ieszk an iow ej 29

badaw czych i m ierników , dających podstaw ę do pełnej analizy i oceny sfe ry usług społecznych w dłuższym okresie, a przede w szystkim okre­

śliły rolę państw a w spełnianiu fu n k cji społecznych.

Usługi m ieszkaniow e są w sposób bezpośredni powiązane z usługam i kom unalnym i i stanow ią w zględem siebie zespół usług ko m p lem en tar­ nych. G ospodarka kom unalna sensu largo obejm uje gospodarkę kom u­ n aln ą sensu stricto oraz gospodarkę m ieszkaniową 2.

O ile usługi kom unalne tra k tu je się od roku 1971 w zasadzie jako usługi m aterialn e (w ram ach p rodukcji m aterialnej), to gospodarka m ie­

szkaniow a zaliczana jest w dalszym ciągu do usług niem aterialny ch. Takie podejście m a oczywiście określone, istotne rep erk u sje w tra k to ­ w aniu tych usług w tw orzeniu i podziale dochodu narodow ego, a tym

sam ym w zaliczaniu ich jako produkcji (tworzącej dochód), bądź jako spożycia (obciążających dochód narodowy).

Zaliczenie gospodarki m ieszkaniowej do sfery usług n iem aterialn y ch budziło i budzi w dalszym ciągu coraz więcej w ątpliw ości. W ątpliw ości te w y n ik ają z w ielu względów. Gospodarka m ieszkaniow a zaspokaja spe­ cyficzny rodzaj potrzeb społecznych. Mieszkanie bowiem — po p ier­ wsze — jest w y tw orem działalności produkcyjnej (budownictwo), a po drugie, w sposób bezpośredni zaspokoja potrzeby ludności, jak p ralk a telew izor czy samochód. Nie m ożna więc m ieszkania trak to w ać n a rów ni ze szpitalem , domem k u ltu ry , te a tre m k tóre są środkiem do św iadczenia określonych usług. M ieszkanie samo zaspokaja po trzeby ludności, stąd też należy je traktow ać jako dobro trw ałego użytku o charak terze kon­ sum pcyjnym .

Zarów no działalność sfery produkcji m aterialnej, jak i sfe ry poza produ kcją m aterialną, finansow ana jest przede w szystkim z akum ulacji, uzyskanej w sferze produkcji m aterialnej. W rach unku dochodu n a ro ­ dowego po stronie tw orzenia m a to w yraz w przyroście w artości pro d u ­ kcji sfery m aterialn ej. N atom iast nakłady na sferę usług n iem a te ria l­ n y ch nie zn ajd u ją odzw ierciedlenia w tym przyroście, gdyż m ają te k trw a ły tej sfery nie przenosi swej w artości na w artość dóbr zalicza­ n ych do sfe ry m aterialn ej. Po stro nie podziału dochodu narodow ego efe­ k ty nakładów na gospodarkę m ieszkaniową zn ajd ują w yraz w agregacie „spożycie przez ludność dóbr m aterialnych z dochodów osobistych”, gdzie zużycie budynków m ieszkalnych wliczane jest do tego agregatu na ogół bez oddzielnej specyfikacji (tj. w yodrębniane jest tylko w publikacjach specjalistycznych GUS, dostępnych tylko dla w ąskiego k ręgu odbiorców).

Z takiego podejścia do roli gospodarki m ieszkaniow ej w dochodzie narodow ym w ynika, że p arty cy p u je ona ty lk o w podziale tego dochodu,

(5)

30 M. B ulanda, K. K acprzak

a nie w pływ a na jego tw orzenie, a więc jest jego obciążeniem . F a k ty ­ cznie jed n ak c h a ra k te r usługi m ieszkaniow ej polega nie tylko n a udostę­ pnieniu m ieszkania, lecz n a w ykonaniu przez właściciela (odnajm ującego) szeregu dalszych czynności w stosunku do m ieszkania i bud y nku m ie­ szkalnego. Czynności te, zw iązane z eksploatcją i utrzym aniem tec h n i­ cznym budynku, m ają znaczny w pływ na jakość świadczonych usług, a w dłuższym okresie — n a możność św iadczenia przez m ieszkanie u słu ­ gi jako t a k i e j s.

Ponadto zakres czynności w ykonyw anych w m ieszkaniu rozszerza się. Poza przygotow aniem i spożyw aniem posiłków, grom adzenia zapa­ sów itd. m ieszkanie jest częściowo m iejscem p rac y dla n iektó rych za­ wodów oraz służy także zaspokajaniu potrzeb społecznych wyższego rzę­ du, gdzie k o n c e n tru ją się rów nież fu n k cje wychow aw cze i k u ltu ­ ralne, jak nau k a, zabaw a, rozryw ka. W efekcie lepsze zaspokojenie szeroko pojęty ch usług m ieszkaniow ych zn ajd u je odzw ierciedlenie w e wzroście w ydajności pracy, będącej czynnikiem w zrostu gospodarczego.

N A K Ł A D Y N A G O SPO D A R K Ę M IESZK A NIO W Ą

Poziom rozw oju społeczno-gospodarczego k ra ju i wielkość dochodu narodow ego o k reślają m ożliwości rozw ojow e w zakresie inw estycji i ich s tru k tu ry . W zależności od realizow anej polityki społeczno-ekonom icznej s tru k tu ra nakładów in w esty cy jn y ch ulega zróżnicow aniu w czasie. Zm ia­ n y te dotyczą przede w szystkim relacji pom iędzy udziałem nakładów in w esty cy jn ych n a cele p ro d u k cy jn e i pozaprodukcyjne. Z dotychcza­ sowej p ra k ty k i gospodarczej w ynika, że zdecydow anie więcej środków przeznacza się na sferę p ro d u k cy jn ą, uzasadniając tę decyzję w ten spo­ sób, że ta ostatnia tw o rzy ty lk o dochód narodow y. Takie podejście po­ w oduje określone rep e rk u sje społeczne, p rzejaw iające się w niedoinw e­ stow an iu sfery pozap rod u k cy jnej w zględnie w niskim poziomie w a ru n ­ ków b y tu ludności, zw łaszcza w dziedzinie szeroko pojętych usług.

R elatyw nie niski udział sfe ry pozaprodukcyjnej w nakładach inw e­ sty cy jn y ch ogółem n iek o rzy stn ie w pływ a na możliwości rozw ojow e m ie­ szkalnictw a. W zasadzie tru d n o ści m ieszkaniow e w y stęp u ją w Polsce przez cały pow ojenny okres i problem ten jak do tej pory nie doczekał się skutecznych rozw iązań, chociaż były podejm ow ane (np. na początku la t siedem dziesiątych) różne ty p y po p raw y w zakresie sy tu acji m ieszka­ niow ej.

(6)

W ybrane problem y kosztu usłu gi m ieszk an iow ej 31

K ształtow anie się relacji pom iędzy dochodem narodow ym , nakładam i inw estycyjny m i ogółem i na gospodarkę m ieszkaniow ą p rezen tu ją dane

tabeli 1.

Tab. I. U dział n a k ła d ó w in w esty cy jn y ch na gospodarkę m ieszkaniow ą w dochodzie narodow ym i nakładach in w esty cy jn y ch ogółem

The proportion of in v estm en ts for the housing econom y in th e nation al incom e and in vestm en ts in general

Lata U dział n ak ład ów in w esty cy jn y ch ogółem w dochodzie n arodow ym w %> U dział nakładów in w estycyjn ych na gospodarkę m ieszkaniow ą w dochodzie narodow ym w Vo U dział n ak ład ów in w esty cy jn y ch na gospodarkę m ieszk an iow ą w nakładach in w esty cy jn y ch ogółem w %> 1975 39,3 4,6 12,8 1976 37,6 4,7 14,4 1977 38,2 5,2 16,0 1978 38,5 5,7 17,4 1979 37,1 6,1 19,2 1980 34,5 5,8 21,0 1981 29,9 5,2 17,4 1982 29,4 5,4 18,4 1983 24,4 6,6 27,1 1984 25,9 6,5 25,1 1985 26,4 6,4 24,2

Źródło: O bliczenia w ła sn e na p od staw ie danych R oczników S ta ty sty czn y ch G U S za la ta 1976— 1986

D ane zaw arte w tabeli 1 w skazują na relaty w nie n iski udział n a k ła ­ dów inw estycy jn ych na gospodarkę m ieszkaniową zarów no w dochodzie narodow ym , jak i w n akładach inw estycyjnych ogółem. W k raja ch E uro­ py Zachodniej proporcje te k ształtu ją się znacznie korzystniej dla budo­ w nictw a m ieszkaniow ego4. Jakkolw iek w latach 1983— 1985 zaznaczyła się popraw a udziału nakładów inw estycyjnych na gospodarkę m ieszka­ niow ą to nie w ynikała ona z rzeczywistego w zrostu rozm iarów tych n a ­ kładów . Nieco wyższy udział nakładów inw estycyjnych na gospodarkę m ieszkaniow ą w yn ik ał po pierw sze — ze spadku bezw zględnych rozm ia­

rów dochodu narodow ego, a po drugie ogrom ny deficyt m ieszkań w y ­ m uszał u trzy m an ie tych nakładów w możliwie najw iększych rozm iarach.

4 A. M a s k a l a n : M a k r o ek o n o m icz n e u w a r u n k o w a n i a r o z w o j u m i e s z k a l n ic ­ t w a „Spraw y m ieszk a n io w e” 1980, 1, s. 51— 65.

(7)

32 M. B u lan d a, K. K acprzak

O stan ie gospodarki m ieszkaniow ej decyduje nie tylko poziom n a ­ kładów in w esty cy jn y ch na nowe budow nictw o. Istotną rolę spełnia rów nież wielkość nakładów n a u trzy m an ie istn iejących zasobów m ieszka­ niow ych, czyli ro zm iary tzw. kosztów eksploatacyjnych. P ro blem ten n ab iera szczególnego znaczenia w sy tu acji tak w ielkiego deficytu m ieszkań i ogrom nych ograniczeń finansow ych. Znacznie taniej jest bo­

w iem utrzy m ać w dobrym stan ie technicznym istniejące zasoby, niż budow ać nowe m ieszkania. W dotychczasow ej p rak ty ce problem ten był jed n ak niedoceniany. Z ogólnej sum y nakładów na gospodarkę m ieszka­ niow ą m niej niż 50°/o przeznaczono na eksploatację i u trzy m an ie za­ sobów 5. Dodatkowo niepokojący jest fak t, że udział tego ty p u nakładów ulega zm niejszeniu.

W Y DA TK I N A M IE SZ K A N IE W B U D ŻET A C H G O SPO D AR STW DOMOWYCH

P roblem roli usług m ieszkaniow ych poza ujęciem w m akroskali, należy rozpatryw ać rów nież z p u n k tu w idzenia indyw idualnego uży tko ­ w nika tych usług. Ź ródłem d anych o usługach m ieszkaniow ych mogą

być inform acje za w a rte w budżetach gospodarstw domowych. Szacun­ kow ym m iernikiem m iejsca ty c h usług w budżecie gospodarstw a do­ mowego je st udział w y datkó w na m ieszkanie, łącznie z opłatam i za opał, ogrzew anie i ciepłą wodę, energię elek try czną i gaz w łącznych w y d a t­ kach. Udział tych w y d atk ów d e te rm in u je s tru k tu rę w y datk ów na po­ zostałe k ieru n k i w ydatk o w an ia, a ty m sam ym w pływ a na poziom stopy życiowej gospodarstw a dom owego i określa s tru k tu rę jego konsum pcji. M a więc znaczenie ekonom iczne i społeczne.

Z dotychczasow ych badań w ynika, że w ydatki n a szeroko pojęte m ie­ szkanie (łącznie z w y d atk am i n a opał, energię elektryczną i cieplną) s ta ­ nowią jed n ą z podstaw ow ych pozycji rozchodow ej stro n y budżetu gospo­ d arstw a domowego i o k reślają hierarch ię pozostałych grup w y d a tk ó w 6. Inform acje dotyczące m iejsca m ieszkania w w y d atkach gospodarstw

dom ow ych p rez e n tu je tabela 2.

Dane zaw arte w tabeli 2 p o tw ierd zają stosunkow o duży udział szeroko

p o jęty ch w ydatków na m ieszkanie w rozchodach ogółem. W pięcioleciu

5 W s p r a w i e p o l i t y k i i g o s p o d a r k i m i e s z k a n i o w e j w i latach o s ie m d zie sią ty c h , „Spraw y m ieszk a n io w e” 1984, 2, s. 20.

6 M. B u l a n d a i K. K a c p r z ak: W y d a t k i m i e s z k a n i o w e w bu d żeta ch g o s p o d a r s t w d o m o w y c h w 1980 r. „W iadom ości S ta ty sty c z n e ” ,1983, 3, s. 14; E las­

tyczn ość dochodow a w y d a tk ó w na m ieszk a n ie na tle pozostałych k ieru n k ów w y ­ d a tk o w a n ia d ochodów g o sp od arstw d om ow ych , „W iadom ości S ta ty sty czn e” 1983, 12, s. 14.

(8)

Tab. 2. Struktura przeciętn ych rocznych rozchodów w gospodarstw ach d om ow ych w ed łu g grup sp ołeczn o-ek on om iczn ych i k ieru n k ów w yd atk ow an ia

The structure of the m ean yearly exp en d itu res in hom estead s according to th e socio-econ om ic groups and the direction of ex p en ses

W ybrane problem y kosztu usłu gi m ieszk an iow ej 3 3

W yszczególn ien ie

P racow nicze R

obotniczo--chłopskie Chłopskie E m erytów i ren cistó w 1980 1985 1980 1985 1980 1085 1980 1985 O gółem 1 0 0 , 0 1 0 0 , 0 1 0 0 , 0 1 0 0 , 0 1 0 0 , 0 1 0 0 , 0 1 0 0 , 0 1 0 0 , 0 Ż yw ność 36,0 43,1 38,8 46,1 39,8 44,4 49,0 53,4 N ap oje alk oh olow e

i w yrob y tyto n io w e 4,5 4,3 4,7 4,9 4,7 5,0 4,2 3,8 O dzież i obuw ie 14,9 12,5 14,9 13,1 12,7 1 1 , 2 10,9 9,5 M ieszkanie a) 14,9 12,7 15,2 15,5 1 2 , 6 15,9 15,6 14,3 H igiena osobista

i ochrona zdrow ia 3,5 2 , 8 2,4 1,9 2,3 1,7 4,6 3,3 K ultura, ośw iata,

w y ch o w a n ie, sport, tu ry sty k a i w y p o ­

czynek 1 0 , 0 9,1 5,2 4,3 4,1 3,8 7,1 5,9 Transport i łączność 6 , 6 5,3 5,5 5,0 5,7 5,0 3,9 3,5 Inne rozchody 9,6 1 0 , 2 13,3 9,2 18,1 13,0 4,7 6,3 Źródło: O bliczenia w ła sn e na p od staw ie danych R oczników S ta ty sty czn y ch GU S

a) łą czn ie z w y d a tk a m i na opał, energię elektryczną i ciep ln ą

1981— 1985 przesu n ęły się one w yraźnie na drugi co do w agi k ieru n ek w ydatkow ania dochodów, po w y datkach na żywność (w yprzedzając zde­ cydow anie w y d atk i na odzież i obuwie). Specyfika pierw szej połowy lat 80-tych, zw iązana z kryzysem spowodowała, że nastąpił znaczny w zrost udziału w ydatków na żywność kosztem zm niejszania w ydatków na pozo­ stałe cele, w tym rów nież na m ieszkanie. Czynnikiem determ in ujący m s tru k tu rę w ydatków gospodarstw domowych był trw ale nienasycony ry ­ nek we w szystkie w zasadzie a rty k u ły i tow ary. Skokowe zm iany cen prow adziły do dezorganizacji ry n k u konsum pcyjnego, co w efekcie u n ie­ możliwiło realizację w zględnej swobody w yboru konsum entom i stw arzało sy tu ację konsum pcji w ym uszonej, nie odpow iadającej rzeczyw istym po­ trzebom .

K ryzys gospodarczy lat osiem dziesiątych w zróżnicow any sposób dot­ k n ą ł gospodarstw a domowe w zakresie w aru nk ów m ieszkaniow ych. O ile gospodarstw a posiadające w łasne m ieszkanie w raz z jego w yposażeniem m niej dotkliw ie odczuły skutki głębokich p e rtu rb acji gospodarczych, to gospodarstw a młode zmuszone zostały do zasadniczej zm iany s tru k tu ry w ydatków , zw iązanych z uzyskaniem i zagospodarow aniem m ieszkania.

(9)

34 M. B ulanda, K. K acprzak

ŹRÓ DŁA F IN A N S O W A N IA N A K ŁA D Ó W N A G O SPO D A R K Ę M IESZK A NIO W Ą

F inansow anie gospodarki m ieszkaniow ej w Polsce oparte jest na dwóch zasadniczych źródłach, tj. społecznych i pochodzących ze środków lu ­ dności. Dotyczy to zarów no finansow ania nowego budow nictw a m ieszka­ niowego, jak i finansow ania kosztów eksploatacji i u trzym ania zasobów m ieszkaniow ych. O ile w finansow aniu now ych inw estycji m ieszkanio­ w ych p rzew ażają środki społeczne to finansow anie kosztów eksploatacji i utrzy m an ia zasobów o parte jest głów nie na w łasnych środkach ludności. T rzeba jednak podkreślić, że w finansow aniu now ych inw estycji udział środków w łasnych m a ten d en cję do w zrostu (z 35,6% w 1975 r. do 45,5% w lata ch 1981— 82) 7. N atom iast środki ludności w finansow aniu kosztów eksploatacji i u trzy m an ia zasobów m alały (z 80,1% 1975 r. do 61,4% w latach 1981— 82).

Środki społeczne przeznaczone na gospodarkę m ieszkaniow ą opierają się w zasadzie n a dotacjach z budżetu państw a. W przypad k u finanso­ w ania now ych m ieszkań udział dotacji po roku 1980 w yraźnie m alał

( w 1975 r.—38,8% , w 1982 r.— 5,9%), n atom iast w finansow aniu kosztów eksploatacji i u trz y m an ia nastąp ił w zrost ich udziału (z 19,9% w 1975 r. do 39,8% w 1982 r.).Poniew aż nie dy sponuje się odpow iednim i szcze­ gółow ym i danym i liczbow ym i z tego zakresu, nie m ożna dokładnie ocenić

a k tu a ln y ch zm ian zachodzących w proporcjach m iędzy środkam i

społecznym i i śro dk am i ludności, przeznaczonym i na gospodarkę

m ieszkaniow ą. Chodzi tu głów nie o te zm iany, k tó re pow inna w ym uszać refo rm a gospodarcza, pow odując sukcesyw ne zm niejszanie się dotacji w dochodzie narodow ym i w sum ie dochodów ludności, w ty m dotacji do gospodarki m ieszkaniow ej. Odpow iednie, zbiorcze relacje z tego za­ kresu p rez e n tu ją dane tabeli 3.

O ceniając zaprezentow ane dane, należy stw ierdzić, że o ile udział; om aw ianych dopłat i dotacji w dochodzie narodow ym w 1985 roku wzglę­ dem 1980 roku zm ienił się niew iele, to w zrósł w relacji do su m y docho­ dów ludności, co jest w w a ru n k a ch refo rm y gospodarczej niekorzystne. A naliza w ielkości dotacji i dopłat do gospodarki m ieszkaniow ej ma isto tn e znaczenie w k ształto w aniu się relacji m iędzy pełnym kosztem usługi m ieszkaniow ej a ceną tej usługi, płaconą przez użytkow nika.

SPO Ł E C Z N Y K O SZT U SŁ U G I M IESZK A NIO W EJ

W m ieszkalnictw ie łączne ko szty budow y i u trzy m an ia m ieszkań mo­ żna ro zp atry w ać z dw óch punktów w idzenia: po pierw sze — jako koszt

(10)

W yb ian e p,roblemy kosztu u słu gi m ieszk an iow ej 35

Tab. 3. R elacje dopłat i dotacji do gospodarki m ieszk an iow ej do dochodu narodow ego i sum y dochodów ludności T he relation s b etw een surcharges and su b sid ies to th e housing econom y and th e national incom e together w ifh the total am ount

of the incomes) of the population

W yszczególnienie 1980 1984 1985 U dział dopłat i dotacji

w dochodzie narodow ym 4,0 4,8 4,3 U dział dopłat i dotacji

w sum ie dochodów ludności 5,6 7,8 6,9 Źródło: T. P rzeciszew sk i; Społeczn e aspekty reform y gospodarczej,

m aszynopis, s. 32— 34

fin aln y budy nk u, m ieszkania lub m 2 powierzchni użytkow ej, po drugie —

jako pełny koszt usługi m ieszkaniowej. Pierw sze podejście zaprezentow ał w lite ra tu rz e polskiej W. Srokowski; posiada ono c h a ra k te r wysoce teore­ tyczny i polega na sprow adzeniu na m om ent początkow y w artości kosz­ tów utrzym ania, ponoszonych w całym okresie eksploatacji obiektu i do­ dania ich do w artości nakładów inw estycyjnych 8. O parł się on na m etodzie zastosow anej w odpowiednim studium K om itetu M ieszkalnictw a, Budo­ w nictw a i Planow ania EKG ONZ. Podejście drugie rep re z en tu je ujęcie praktyczne, opierające się na rozłożeniu w artości nakładów inw esty cyj­ ny ch na cały okres eksploatacji i dodaniu ich rocznej części do rocznych kosztów u trzy m an ia łącznie z oprocentowaniem .

Jako jeden z pierw szych, w litera tu rz e krajow ej, zajął się rachunkiem pełnego kosztu usługi m ieszkaniow ej w tym ujęciu T. Przeciszew ski. Początkow o podjął on próbę opracow ania pełnego bilansu nakładów i po­ trzeb gospodarki m ieszkaniow ej za lata 1955— 1958 fl. Nieco później, ro ­ zw inięte oszacowanie pełnego kosztu przedstaw ił w swej publikacji z 1963 roku 10. Głów nym elem entem podejścia T. Przeciszew skiego było w ariantow e uw zględnienie oprocentow ania w artości zasobów m ieszka­ niow ych w edług trzech poziomów stopy procentow ej: socjalnej, częścio­ wo socjalnej i zbliżonej do stosowanej w sferze produkcji m aterialnej.

8 W. S r o k o w s k i : W sp r a w i e k o s z t ó w fin a ln ych w b u d o w n ic t w i e m i e s z k a ­

niowym.. „Spraw y M ieszk an iow e” 1969, 2—3, s. 195—203.

9 T. P r z e c i s z e w s k i : Bilans n a k ła d ó w i p o tr z e b gospo d a r k i m i e s z k a ­ n i o w e j za lata 1955— 1958 (szacunek). IBM, M ateriały i D okum entacja, seria B,

z. 1/92/60, W arszaw a 1960, s. 74 (m aszyn, pow iel.).

10 T. P r z e c i s z e w s k i : W y d a t k i i p r e f e r e n c je m i e s z k a n i o w e lu dności na tle p o l i t y k i g o sp o d a r c z e j p a ń s t w a (ro z p r a w a habilitacyjn a). A rkady, W arszaw a 1963,

(11)

36 M. B u lan d a, K. K acprzak

P onadto, szacunek nakładów na u trzy m an ie stanu technicznego zasobów został o p arty n a dw óch poziom ach, tj. niższego, faktycznego i wyższego, norm atyw nego.

Na podstaw ie przeprow adzonego badania autor sform ułow ał dwa isto­ tn e w nioski: a) niezw ykle w ysoki poziom pełnego kosztu usługi m ieszka­ niow ej, rosnący p rzy ty m w raz z wysokością przyjm ow anej staw ki opro­ centow ania w artości trw ałeg o m ają tk u m ieszkaniowego i dochodzenia do stan u pełnego zaspokojenia potrzeb rem ontow ych (koszt ten w 1960 roku zbliżony był do procentow ego obciążenia budżetów gospodarstw dom ow ych w ro zw in ięty ch k ra ja c h kapitalistycznych), b) niemożność przeprow adzenia refo rm y czynszów, zm ierzającej do likw idacji przed­ m iotow ego system u dotacji do gospodarki m ieszkaniow ej, bez rów no­ ległego w prow adzenia podm iotowego sy stem u stałej pomocy socjalnej dla rodzin o rela ty w n ie niskich dochodach.

Problem em pełnego kosztu usługi m ieszkaniow ej w kilka lat później zajął się W. B rus w sw ojej p racy z 1970 ro k u n. M iała ona przed e w szy­

stkim c h a ra k te r opracow ania teoretycznego, chociaż w końcowej części au to r zaw arł p rak ty c zn y p rzy k ład w ykorzy stnia proponow anej m etody. Nowsze inform acje z tego okresu m ożna znaleźć w publikacji F. Gli­ szczyńskiego 12.

Za p ełn y koszt usługi m ieszkaniow ej uw aża się „całkow ity stru m ień kosztów, ro zum iany jak o bieżące koszty eksploatacyjne plus sprow adzo­ ne — z uw zględnieniem czynnika czasu — koszty budow y i inne koszty te re n u ” 13. Inaczej mówiąc, p ełn y (społeczny) koszt usługi m ieszkaniow ej obejm u je koszt w łasn y p ro d u k tu (koszty m ate ria ln e plus koszty osobo­

we) i nadw yżkę ak u m u lacyjną, k tó ra jest ek w iw alentem poniesionych w danym procesie p ro d u k cji społecznie niezbędnych nakładów , któ re nie są bezpośrednio w ynagradzane.

R achunek społecznych kosztów polega w dużej m ierze na sposobie rozliczania te j nadw y żki n a poszczególne produkty. Z w ielu m ożliw ych rozw iązań, W. B rus opow iada się za takim , któ re uw zględnia „czynnik czasu” w pow iązaniu ze szczególną rolą, odgryw aną przez zaangażow ane w procesie w y tw arzan ia zasoby środków produkcji i zasoby n a tu ra ln e , stanow iące „środki m in im alizacji n ak ład ó w ”. Drogą do rozliczenia po­ w yższej nadw yżki je s t uw zględnienie w koszcie usługi m ieszkaniow ej norm aty w ó w efektyw ności jed n o stk i zasobów, w postaci stopy procen­

tow ej i re n ty gru n to w ej.

11 W. B r u s : K o s z t s p o ł e c z n y usłu g i m i e s z k a n i o w e j . M ateriały i Stu d ia IMC, nr 17/201/70, W arszaw a 1970.

12 F. G i l i s z c z y ń s k i : M e t o d a i p r ó b a ok reś len ia s połeczn ego k o s z tu usługi

m i e s z k a n i o w e j , „Spraw y M ieszk a n io w e” 1981, 1—2, s. 97— 115.

(12)

W ybrane problem y kosztu usłu gi m ieszk an iow ej 37

Z przeprow adzonych dotychczas badań w ynika, że głów ną pozycję w stru k tu rz e społecznego kosztu usługi m ieszkaniow ej stanow ią koszty budowy, któ ry ch udział wynosi przeszło 60°/ou. O pierając więc ocenę usługi m ieszkaniow ej na pełnym , społecznym koszcie należałoby doko­ nać znacznej zm iany cen w ty m zakresie. Ze względu n a to, że m ieszka­ n ie należy do dóbr o podstaw ow ym znaczeniu dla człowieka, nie m ożna

doprowadzić do nadm iernego obciążenia dochodów gospodarstw domo­ w y ch w yd atk am i na tego typu usługi. Obecna s tru k tu ra dochodów zna­ cznej części społeczeństw a nie pozwala na zbyt rad y k aln e zm iany w spo­ sobach finasow ania usług mieszkaniowych.

Za optym alne rozw iązanie tej sprzeczności uznaje się coraz powsze­ chniej konieczność w prow adzenia dodatku mieszkaniowego, jako form y pom ocy dla rodzin słabszych ekonomicznie. Początek w tej dziedzinie został już zrobiony. W roku 1983 w prowadzono stałe zasiłki socjalne dla grup ludności znajdującej się w ciężkiej sy tu acji m aterialn ej. Za­ siłk i te m ają rekom pensow ać wyższe czynsze i o płaty za m ieszkania 1S. J e s t to przy kład przechodzenia z przedm iotow ej na podm iotow ą pomoc p aństw a na cele m ieszkaniowe.

ZAKOŃCZENIE

K ategoria pełnego kosztu usługi, w ty m usługi m ieszkaniow ej jest w lite ra tu rz e pojęciem znanym i docenia się jego wagę. W praktyce* jed n ak w ycena pełnego kosztu usługi m ieszkaniowej w ystęp u je spora­ dycznie (cytowane p race W. B rusa, F. Gliszczyńskiego i T. Przecisze- wskiego). W ynika to ze złożoności problem ów, jakie skład ają się na p ra ­ w idłow ą w ycenę usług m ieszkaniowych. Szczególnie n ależy tu podkreślić tak ie zagadnienia, jak:

— trak to w an ie gospodarki m ieszkaniowej jako sfe ry poza produkcją m aterialną,

— w adliw y system cen, nie odzw ierciedlający fakty cznych kosztów budow y i eksploatacji,

— pow ażne b raki w ew idencjonow aniu realizacji usług m ieszkanio­ wych,

— brak dostatecznie sprecyzow anej roli i funkcji państw a i jego rze ­ czywistego udziału w świadczeniu usług m ieszkaniowych.

Pow yższe trudności nie pow inny jednak być barierą w próbach zm ie­ rzających do określenia paw idłow ej oceny watości usług m

ieszkanio-14 F. G l i s z c z y ń s k i : M eto d a i próba... op. cit., s. 112. ** W s p r a w i e p o l i t y k i i gospodarki..., op. cit., s. 8.

(13)

38 M. B u lan d a, К. K acprzak

wych. W ym aga tego społeczna i gospodarcza rang a problem u m ieszkal­ nictw a. Р Е З Ю М Е Н астоящ ая статья отм ечает избран н ы е проблемы , касаю щ иеся оценки итого­ вы х (общ ествен ны х) затрат на ж и л и щ н ы е услуги. Н азванная проблематика п редстав л ен а в н еск ол ь к и х р а зр еза х . В перв ой части статьи, с ц елью п редставл ен и я м еста ж и л и щ н ы х услуг в народном х о зя й ств е, о б су ж д а ет ся и х пози ция в национальном д о х о д е и способ трактовки в статистике и отчетах. О тмечается ряд критическ их зам ечаний р а з­ ны х авторов к тр актовке роли и ф у н к ц и й ж и л и щ н ы х услуг. Во второй части п р едстав л ен ы разм еры кап и тал овл ож ен и й в ж илищ ны й ком плекс по отнош ению к наци ональном у д о х о д у и капи таловлож ен и ям в ц е­ лом, а т а к ж е и зд е р ж к и на ж и л и щ н ы е усл уги в масш табе сем ейного бю дж ета. Д ал ее о б су ж д ен ы источники ф и н ан си ров ан и я ж илищ ного ком плекса из средств общ ествен н ы х и личны х, с особенны м учетом чрезвы чайно важ н ой проблем ы доплат и дотац и й в п о л ь зу ж или щ н ого комплекса. В к онеч ной части статьи п р едст ав л ен ы различн ы е точки зрен и я на эл ем ен ­ ты, склады ваю щ иеся на общ ествен н ы е затраты на ж илищ ны е услуги , а т ак ж е барьеры на пути о п р ед ел ен и я эт и х затрат. S U M M A R Y

T he p resen t paper draw s a tten tio n to th e selected problem s con cern in g th e fu ll (social) cost o f th e h o u sin g service. T h ese problem s are p resen ted in th e fo llo w in g section s.

The first part sh o w s th e rank o f th e h ou sin g service in th e n ation al econom y, p resen tin g th eir p lace in th e n a tio n a l in com e and w ay o f v ie w in g th em so far in th e sta tistic a l rep orts and g iv in g a w id e v a r ie ty of opinions con cern in g the w a y o f trea tin g th e role and fu n ctio n perform ed b y the h ou sin g services.

T he second p resen ts th e le v e l of in v e stm e n ts for th e h ou sin g econ om y in rela tio n to th e n a tio n a l in com e and in v e stm e n ts in total (m acro-scale). It also v ie w s th e en cu m b eran ce o f th e h o u seh o ld b u d gets w ith th e ex p en d itu res for th e h ou sin g serv ices (m icro-scale).

F u rth er on, th e fin a n cia l sou rces, of fin a n cin g th e ex p en d itu res for th e housing econ om y (out of th e social m ean s and th e m ean s of th e population), w ith sp ecial regard to a v ery im p ortan t p rob lem o f su rch arges and a llo ca tio n s for th e h ou sin g econom y.

The fin a l part p resen ts th e v ie w s upon co n stitu en ts of th e social cost of th e h ou sin g se r v ic e as w e ll as th e p resen t ob sta cles w h ich occur in th e course of esta b lish in g this cost.

Cytaty

Powiązane dokumenty

[r]

Jak ju˙z powiedziano, s ˛ adz˛e, i˙z si˛e nie myl˛e przyjmuj ˛ ac, ˙ze ka˙zdy uzna natychmiast prawdziwo´s´c tego stwierdzenia; wi˛ekszo´s´c moich czytel- ników b˛edzie

Na mocy twierdzenia Cantora, zbiór ℘(N) jest nieprzeliczalny, poniewa˙z nie jest sko´nczony i nie jest równoliczny ze zbiorem wszystkich liczb natural- nych.. Zbiór R wszystkich

szkaniową, wydatków gospodarstw domowych na mieszkanie, dotacji i dopłat do gospodarki mieszkaniowej.. Wzajemne relacje pomiędzy tymi zasadniczymi źródłami finansowania

1 punkt – wyznaczenie liczby popękanych jajek (12) Uwaga: Jeżeli zostaną zastosowane poprawne metody rozwiązania, ale uczeń popełni błędy rachunkowe, to otrzymuje 2

[r]

W tym celu zaproponowano wykorzystanie metody receptancji liniowej do wyznaczenia funkcji przejścia wierzchołka narzędzia zamontowanego w obrabiarce, na podstawie

W roku 1849 wzniesiono nowy kościół, który został poświęcony w roku 1853 przez biskupa Wa­..