Charakterystyka strategii finansowania firm rodzinnych na przykładzie spółek sektora usług turystycznych

(1)

Bogna Kaźmierska-Jóźwiak, Jakub

Marszałek

Charakterystyka strategii

finansowania firm rodzinnych na

przykładzie spółek sektora usług

turystycznych

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 46/1,

199-208

(2)

A N N A L E S

U N I V E R SI T AT I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N - P O L O N I A

V O L . X L V I, 1 S E C T IO H 2 0 1 2 Katedra Zarządzania Przedsiębiorstwem

Uniwersytet Łódzki

B O G N A K A Ź M IE R S K A -JÓ Ź W IA K , JA K U B M A R S Z A Ł E K

Charakterystyka strategii finansowania firm rodzinnych

na przykładzie spółek sektora usług turystycznych

A n analysis o f fin an cial strategies o f fam ily businesses - a case o f com panies fro m the sector o f to u rist services

Wprowadzenie

Przedsiębiorstw a rodzinne to popularny sposób prowadzenia biznesu nie tylko w Polsce, ale i na świecie. W krajach Unii Europejskiej co czwarte przedsiębiorstwo należy do rodziny. W N iem czech przedsiębiorstw a rodzinne zatru dniają ponad połowę w szystkich pracowników. Spośród światowych koncernów aż co trzeci to firm a rodzinna.

Według danych PARP w Polsce działa ponad 200 tysięcy firm rodzinnych, co oznacza, że rodziny kontrolują co trzeci podm iot z sektora m ałych i średnich przed siębiorstw. Biznes rodzinny, który stanowi zatrudnienie dla 1,3 m ln osób, w ytw arza około 10,5% PKB. Należy jednak podkreślić, że większość przedsiębiorstw rodzin nych to mikrofirmy. Jedynie co dziesiąte przedsiębiorstwo rodzinne zatrudnia od 10 do 49 pracowników, a zaledwie 1°% firm rodzinnych zalicza się do podmiotów średniej wielkości.

Funkcjonowanie i rozwój przedsiębiorstwa rodzinnego, tak jak i nierodzinnego, w ym aga zaangażowania kapitału. Osoby zarządzające m uszą podejmować decyzje co do źródeł i form finansow ania przedsiębiorstwa, a co za tym idzie - w yboru struktury kapitału przedsiębiorstwa. W ybór pom iędzy kapitałem własnym a obcym zależy od analizy korzyści i kosztów związanych z poszczególnym rodzajem kapi tału. W przypadku firm rodzinnych istotne znaczenie m a utrzym anie kontroli nad spółką. Wobec rosnącego zainteresowania problem atyką firm rodzinnych oraz ich znaczenia społecznego i ekonomicznego zasadne wydaje się przyjrzenie się zagad

(3)

nieniom zw iązanym z finansow aniem firm rodzinnych. Głównym celem artykułu jest analiza finansow ania firm rodzinnych na przykładzie spółek z sektora usług turystycznych.

1. Przedsiębiorstwo rodzinne

W literaturze przedm iotu funkcjonuje wiele podejść do definiow ania pojęcia „przedsiębiorstwo rodzinne”. Pojęcie „firm a rodzinna” funkcjonuje w języku p o tocznym , ale często m a różne znaczenia. Jak zauważa Ł. Sułkowski i A. M arjański, trudności w jego zdefiniowaniu w ynikają z tego, iż przedsiębiorstwo rodzinne nie jest podm iotem „jednow ym iarow ym ” - zalicza się do tej grupy przedsiębiorstwa

0 różnych form ach prawnych, własnościowych, wielkości i różnych m etodach zarzą dzania. Ponadto łączą się w nim dwa pojęcia o różnych rodowodach, tzn. „rodzina” 1 „przedsiębiorstwo”1.

W literaturze przeważają definicje w iążące pojęcie przedsiębiorstwa rodzinne go z kryterium własności lub zarządzania, często spotykane jest podejście wiążące „firm ę rodzinną” z zaangażowaniem rodziny w biznes, najrzadziej jako kryterium wyodrębnienia przedsiębiorstwa rodzinnego uznaje się sukcesję rodzinną2.

Frishkoff na przykład definiuje firm ę rodzinną jako przedsiębiorstwo o dowolnej formie prawnej, którego kapitał w całości lub większej części znajduje się w posiada niu rodziny, przynajmniej jeden członek rodziny sprawuje funkcję kierow niczą oraz istnieje zam iar utrzym ania przedsięwzięcia w rękach rodziny3.

Z kolej według definicji D.T. Jaffe przedsiębiorstwo rodzinne to podm iot, w k tó rym dwóch lub więcej członków rodziny dzieli pracę i własność. W przypadku przedsiębiorstw niepublicznych jest to 51% udziałów, w przypadku firm publicznych - posiadanie pakietu kontrolnego akcji4.

Natom iast Ł. Sułkowski i A. M arjański definiują przedsiębiorstwo rodzinne jako podm iot gospodarczy, w którym kontrola własnościowa lub zarządzanie podmiotem pozostają w rękach przedstawicieli rodziny, a w funkcjonowanie zaangażowany jest więcej niż jeden członek rodziny5.

1 Ł. Sułkow ski, A. M arjański, F irm y rodzinne, j a k o siągnąć su k ces w szta fecie , Poltext, W ar szaw a 2009, s. 13.

2 Ibid., s. 15.

3 P. A. Frishkoff, U nderstanding F a m ily B usiness: W h a t Is a F a m ily Business?, O regon State U niversity, A u stin Fam ily B usiness P rogram , 1995, podaję za: J. Jeżak, W. Popczyk, A. W innicka-P opczyk, P rze d się 

b iorstw o rodzinne, fu n k c jo n o w a n ie i rozw ój, D ifin , W arszaw a 2004, s. 19.

4 D. T. Jaffe, W orking w ith o n es y o u love: C o n flic t resolution a n d p ro b le m solving stra teg ies f o r a su c

cessful business, Berkeley, CA, C onari 1990, s. 27 -3 6 , podaję za: J. Jeżak, W. Popczyk, A. W innicka-P opczyk, P rze d sięb io rstw o ro d z in n e ..., 004, s. 19.

(4)

CHARAKTERYSTYKA STRATEGII FINANSOWANIA FIRM RODZINNYCH.. ₂₀₁

2. Finansowanie firm rodzinnych

Problem atyka finansow ania przedsiębiorstw rodzinnych była obiektem zain teresow ania wielu badaczy. W edług M. Jensena i W. M ecklinga6 spółki o silnie skoncentrowanych strukturach właścicielskich unikają długu jako źródła finansow a nia, co w ynika z niechęci do m onitorowania działań spółki przez kredytodawców, a w skrajnej sytuacji utraty kontroli n a ich rzecz. W tego typu spółkach preferowany zatem będzie, zwykle droższy, kapitał własny dla bezpieczeństwa zachowania pełnej kontroli nad spółką.

Liczne badania, m iędzy innym i M. A. Gallo i A. Vilaseca, D. M cConaughy’ego i G. Phillipsa, P. Poutziourisa, wskazują, że przedsiębiorstwa rodzinne przyjm ują bardzo konserw atyw ną strategię finansową, preferując w ykorzystanie wewnętrznych zasobów dla finansow ania działalności, niższy udział długu, w ysoką koncentrację kapitału w rękach rodziny, statyczną strukturę własności, która umożliwia utrzymanie kontroli nad przedsiębiorstwem7.

Ponadto M. A. Gallo, J. Tapies, K. Cappuyns utrzym ują, że „specyficzna logika finansow a” firm rodzinnych w ynika z preferencji zarządzających, będących człon kam i rodziny, co do stopy w zrostu spółki, ryzyka, utrzym ania nad nią kontroli8. Badania P. Poutziourisa potwierdzają, że firm y rodzinne, w porównaniu z ich odpo w iednikam i nierodzinnym i, są bardziej uzależnione od funduszy wygenerowanych wewnętrznie. Ponadto w ydają się one niezainteresowane wprowadzaniem spółki na giełdę ze względu na groźbę utraty kontroli nad przedsiębiorstwem 9.

Brailsford, Oliver i Pua10 badali decyzje podejmowane w przedsiębiorstwie w za kresie struktury kapitału z perspektyw y menedżerskiej. Uważają oni, że n a decyzje w zakresie finansow ania przedsiębiorstw a (relacja długu do kapitału własnego) w pływ m ają cele i preferencje menedżerów. Jak argum entują przy niskim poziomie udziału właścicielskiego m enedżerów w spółce, jest on pozytyw nie powiązany ze w skaźnikiem długu, zaś przy wysokim udział długu jest redukowany.

J. Allouche, B. A m ann, J. Jaussaud, T. K urashina na podstawie badania japoń skich przedsiębiorstw rodzinnych i nierodzinnych (porównanie lat 1998 i 2003) doszli do wniosku, iż biznesy rodzinne są bardziej efektywne, jeżeli chodzi o wskaźniki

6 M. Jensen, W. M eckling, T h e o ry o f th e fir m : m a n a g eria l behavior, ag en cy co st a n d capital structure, „Jo u rn al o f F inancial E conom ics” 1976, n r 3, s. 305-360.

7 M . A . G allo, A . V ilaseca, F in a n c e in fa m ily , „F a m ily B u sin e ss R e v ie w ”, 1996/9(4), s. 387-401; D. M cConaughy, G. P hillips, F o u n d ers versus descendants: T he pro fita b ility, efficiency, g ro w th

c h a ra cteristic s a n d fin a n c in g in large, public, fo u n d in g fa m ily -c o n tro lle d fir m s , „F am ily B usiness R eview ”,

1999/12(2), s. 123-132; P. P outziouris, The view s o f fa m ily co m p a n ies on venture capital: E m p irica l evidence

fr o m the U K sm all to m ed iu m -size en terp risin g econom y, „F am ily B usiness R eview ”, 2001/14(3), s. 277-291.

8 M. A. G allo, J. Tapies, K. C appuyns, C om p a riso n o f F a m ily a n d N o n fa m ily B usiness: F in a n c ia l L o g ic

a n d P ersonal P references, „F am ily B usiness R eview ” 2004, n r 4, s. 314-315.

9 P. P outziouris, T he view s o f fa m ily companies..., s. 277-291.

10 T. J. B railsford, B. R. Oliver, S. L. H. Pua, O n th e re la tio n betw een ow nership stru ctu re a n d capital

(5)

ROA, ROE, ROIC, w porów naniu z przedsiębiorstw am i nierodzinnym i, ponadto przedsiębiorstwa pozostające w rękach rodziny są w m niejszym stopniu zadłużone11. B adania strategii finansow ania polskich firm rodzinnych prowadzili m iędzy in nym i A. W innicka-Popczyk i W. Popczyk (badanie 100 przedsiębiorstw rodzinnych w latach 1999-2000). Wedle w yników badania 44% przedsiębiorstw finansow ało swoją działalność w yłącznie zasobam i własnymi, pozostałe w niewielkim stopniu w ykorzystyw ały kredyt bankowy. Niechęć do korzystania z kredytów ankietowani motywowali wysokim i niestabilnym oprocentowaniem, obawą przed trudnościam i ze spłatą kredytu12.

Z kolei Ł. Sułkowski, B. Haus oraz K. Safin przeprowadzili w latach 2004-2005 badania dotyczące tw orzenia przedsiębiorstw rodzinnych (próba obejm owała 40 podmiotów gospodarczych). Autorzy tw ierdzą, że przedsiębiorstwa polskie rodzin ne powstają przede wszystkim na podstawie zasobów finansow ych i materialnych rodziny - w yniki badań pokazały, że około 60% badanych podm iotów powstało w całości, opierając się na funduszach własnych założyciela i rodziny, 32,5% firm wykorzystywało dodatkowo kredytowanie, a jedynie w 12,5% przypadków kredyt był dominującym źródłem finansow ania13.

3. Charakterystyka strategii finansowania firm rodzinnych na przykładzie spółek sektora usług turystycznych

Badanie strategii finansow ania firm rodzinnych jest utrudnione z uwagi na zróż nicowanie tych podmiotów pod względem prawnej formy działania oraz wielkości posiadanych zasobów. Firmy rodzinne stosunkowo rzadko przyjm ują formę spółki akcyjnej, co jest podyktowane potrzebą utrzym ania określonej struktury własności. To sprawia, że jeszcze rzadziej spółki te decydują się n a upublicznienie, istotnie ograni czając tym samym dostęp do danych finansowych. Bardzo często firm y rodzinne są m ałym i i średnim i przedsiębiorstwam i, działającym i jako spółki osobowe lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, nie m uszą zatem upubliczniać swoich sprawozdań finansow ych, a te, które przekazują do „M onitora Sądowego i Gospodarczego” lub „M onitora Polskiego B”, często są niekompletne.

Do badania finansów polskich firm rodzinnych wykorzystano dane pochodzące z bazy danych opartej na inform acjach największych europejskich w yw iadow ni gospodarczych - Amadeus. Wybrano spółki, w których co najmniej 51% udziałów

11 J. A llouche, B. A m ann, J. Jaussaud, K. K u rash in a, A M a tch ed -P a ir In vestig a tio n o f F a m ily Versus

N o n fa m ily B u sin e sse s in J a p a n 4, „F am ily B usiness R eview ”, 2008/4, s. 315-329.

12 A. W innicka-Popczyk, S p ecyficzn e p ro b le m y zarządzania fin a n sa m i w przed sięb io rstw a ch rodzinnych

— w nioski ze studiów literaturow ych o ra z d o tych cza so w ych , „P rzeg ląd O rg an izacji” 2008, n r 3, s. 40. 13 Ł. Sułkow ski, B. H aus, K. Safin, R a p o rt z badan p rze d się b io rstw rod zin n ych P olsce, [w:] D e te r

m in a n ty rozw oju p rze d się b io rstw ro d zin n ych w P olsce, red. Ł. Sułkow ski, T N O iK , „D om O rg an izato ra”,

(6)

CHARAKTERYSTYKA STRATEGII FINANSOWANIA FIRM RODZINNYCH.. ₂₀₃

należało do jednej rodziny lub osoby fizycznej. Zawarte w bazie Am adeus dane czę sto były niekompletne, jednak ich ilość - około 6000 przedsiębiorstw, um ożliwiała kontynuowanie badania.

Różnorodność branżow a badanych przedsiębiorstw pozw alała przypuszczać, że struktura aktywów może być istotnie różna. Wydaje się, że ten czynnik może w pływ ać na zarządzanie pasywam i. Sektory o niskim udziale m ajątku trwałego będą m iały silniejsze tendencje do zaciągania zobow iązań krótkoterm inow ych. Trudne zatem wydaje się przeprowadzenie badań ogólnych, ignorujących sektorową specyfikę. Problem ten dotyczy nie tylko struktury aktywów, ale także dojrzałości sektora. Różne fazy rozwoju sektora determinują możliwą do osiągnięcia rentowność. Uzyskany w ynik finansow y wydaje się kluczowym czynnikiem wpływającym na politykę finansow ania, gdyż w arunkuje możliwości stosowania dźw igni finansowej. Z tego powodu ograniczono obszar badań jedynie do silnie homogenicznej zbiorowości przedsiębiorstw działających w sektorze usług turystycznych. Dzięki tem u uzyskano grupę 456 przedsiębiorstw.

Podstawowym kryterium doboru spółek do badania jest ich specyficzna struk tu ra własności. To powoduje, że porównywane są zarówno duże przedsiębiorstwa, jak i małe, będące dopiero u progu swojej kariery gospodarczej. Wydaje się, że faza rozwoju przedsiębiorstwa może istotnie determ inować dostępność różnych źródeł kapitału. Dla m niejszych podm iotów em isja akcji czy obligacji może być niemożliwa do realizacji. W artość posiadanych aktywów istotnie determinuje możliwości w yko rzystania ich jako zabezpieczenia zaciąganych kredytów. Z tego powodu w badaniu dokonano podziału spółek ze względu na ich wielkość. Wyodrębniono:

• mikroprzedsiębiorstwa, których roczny obrót lub całkowity bilans za ostatnie 2 lata nie przekracza 2 m ln EUR, lub zatrudniające mniej niż 10 pracowników; • m ałe przedsiębiorstwa, których roczny obrót 10 m ln euro lub całkowity bilans

roczny nie przekracza 10 mln EUR, lub zatrudniające mniej niż 50 pracowników; • średnie przedsiębiorstwa, których roczny obrót nie przekracza 50 m ln EUR

lub całkowity bilans roczny nie przekracza 43 m ln EUR, lub zatrudniające mniej niż 250 pracowników;

• oraz duże przedsiębiorstwa, które nie spełniają uprzednio przedstawionych warunków14.

Z uwagi na brak większości danych z uzyskanej zbiorowości usunięto przedsię biorstwa, które uzyskały roczny przychód poniżej 10 000 EUR. Przygotowana do badania grupa podm iotów liczyła 248 przedsiębiorstw, w których m ikroprzedsię biorstwa stanowiły 45,2%, małe przedsiębiorstwa - 48%, średnie przedsiębiorstwa - 3,7%, duże przedsiębiorstwa - 2,4%.

Charakterystykę strategii finansow ania przedsiębiorstw z branży turystycznej w Polsce rozpoczęto od oceny stopnia zadłużenia badanych podm iotów (tabela 1).

14 N a podstaw ie art. 2 R o z p o rząd z en ia K om isji (W E) N R 800/2008 z d n ia 6 sie rp n ia 2008 r., D zien n ik U rzędow y U nii E uropejskiej, 9.8.2008.

(7)

T abela 1. C h a rak tery sty k a stopy z a d łużen ia przed siębiorstw b ra nży tu ry sty czn ej w Polsce (stan n a 31.12.2010) P rz ed siębiorstw a Średnia

ary tm ety czn a

O dchylenie

standardow e I k w arty l II k w arty l III k w arty l

M ikro 0,12 0,36 0 0 0

M ałe 0,15 0,43 0 0 0,09

Średnie 0,02 0,04 0 0 0

D uże 0,07 0,06 0,01 0,07 0,12

O gółem 0,13 0,38 0,00 0,00 0,05

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Amadeus Database (ww.bvdinfo.com).

Dane przedstawione w tabeli 1 pozwalają przypuszczać, że spółki w zasadzie nie korzystały z długu. Średnia arytm etyczna we w szystkich przekrojach wielkoś ciowych nie przekracza 15%, co wydaje się bardzo niskim poziomem. Jednocześ nie w najliczniejszych grupach m ikro i m ałych przedsiębiorstw, gdzie średnia m a najwyższe wartości, obserwuje się wysoką wartość odchylenia standardowego, co pozw ala przypuszczać, że niska jest jednorodność badanych wielkości. Potw ierdze niem tego faktu są wartości kwartyli. Dolne i środkowe kwartyle w ynoszą 0. Jedynie w przypadku małych przedsiębiorstw górny kw artyl jest różny od 0. Dowodzi to, że zdecydowana większość badanych podm iotów nie korzysta z kapitału obcego (73%), zaś w pozostałych przypadkach wartość zadłużenia jest bardzo niska.

U nikanie kapitału obcego uniem ożliw ia szeroką analizę stru k tu ry zadłużenia. Z uwagi na wciąż liczną grupę badanych i zadłużonych przedsiębiorstw postanowiono określić ich charakterystykę zobow iązań. Istotne ograniczenie liczebności próby spowodowało konieczność w yłączenia z badania spółek średnich i dużych, gdyż podm ioty dostarczyły tylko kilka obserwacji, co nie może być uznane jako reprezen tatywne. Spółki te włączono do ogólnej analizy. A naliza wielkości przedstawionych w tabeli 2 dostarcza interesujących wniosków. M ożna bowiem zaobserwować, że badane spółki korzystają przede w szystkim z zobow iązań długoterm inowych. War tości średniej oraz m ediany w ynoszą ponad 60%. Przedsiębiorstw a m ikro posiadają bardziej jednorodną strukturę zadłużenia w porów naniu z m ałym i podm iotam i. M ożna zatem zauważyć, że kapitał obcy je st przez nie w ykorzystyw any przede w szystkim do finansow ania rozwoju przedsiębiorstw a, a sam ą strukturę pasywów należy określić jako bezpieczną.

Badanie charakterystyki w skaźnika pokrycia odsetek analizowanej grupy pod miotów potw ierdza opinię o stosowaniu bezpiecznej polityki finansow ania15. Szcze gólnie daje się to zauważyć w przypadku małych przedsiębiorstw. Przeciętna wartość

(8)

CHARAKTERYSTYKA STRATEGII FINANSOWANIA FIRM RODZINNYCH.. ₂₀₅

w skaźnika jest wysoka, co sugeruje istotną nadw yżkę w yniku finansowego w sto sunku do kosztów finansowych. Co może niepokoić, to niskie poziomy w skaźnika dla pierwszego kw artylu oraz ogólnie niskie wartości dla mikroprzedsiębiorstw. Jeśli uwzględni się w ysoką wartość odchylenia standardowego, to m ożna wywnioskować, że badane spółki m ikro realizują bardziej agresyw ną strategię finansow ania, gdyż z trudem pokryw ają koszty finansow ania obcego uzyskiw aną nadw yżką finansową.

T abela 2. C h a rak tery sty k a u d ziału z a d łużen ia długoterm inow ego w z a d łużeniu ogółem p rzed siębiorstw b ra nży tu ry sty czn ej w Polsce (stan n a 31.12.2010) P rz ed siębiorstw a Średnia

ary tm ety czn a

O dchylenie

M ikro 0,62 0,30 0,49 0,69 0,83

M ałe 0,85 1,34 0,46 0,64 0,81

Średnie - - - -

-D uże - - - -

-O gółem 0,72 1,00 0,41 0,64 0,83

Tabela 3. C h a rak tery sty k a w sk aźn ik a po k ry cia o dsetek p rzed siębiorstw b ra nży tu ry sty czn ej w Polsce (stan n a 31.12.2010)

P rz ed siębiorstw a Śred n ia ary tm ety czn a

O dchylenie

M ikro -0,22 23,22 -1,67 0,26 7,64

M ałe 28,64 82,97 -1,07 5,16 21,89

Średnie - - - -

-D uże - - - -

-O gółem 23,62 88,03 -1,66 2,09 17,98

Wniosków o agresywnej polityce finansowania mikroprzedsiębiorstw nie potwier dza analiza współczynnika bieżącej płynności. Uzyskane dane, przedstawione w tabeli 4, wskazują, że najmniejsze z badanych podm iotów m ają najwyższy współczynnik płynności. Trzeba w prawdzie zauważyć, że towarzyszy temu najwyższe odchylenie standardowe, ale analiza uzupełniona o badanie kwartyli pozwala potwierdzić wysoką płynność tych spółek. W przypadku pozostałych grup przedsiębiorstw obserwuje się

(9)

niższy poziom płynności, choć nie wydaje się on niepokojący. Najbardziej jednorodna wartość w skaźnika występuje w grupie średnich i dużych spółek. W ynika to z małej liczebności badanej próby.

Tabela 4. C h a ra k te ry sty k a w skaźn ik a bież ącej p ły n n ości p rzed siębiorstw b ra nży tu ry sty czn ej w Polsce (stan n a 31.12.2010)

P rz ed siębiorstw a Średnia ary tm ety czn a

O dchylenie

M ikro 2,17 2,10 1,03 1,51 2,37

M ałe 1,76 1,41 1,03 1,37 2,07

Średnie 1,08 0,40 0,99 1,10 1,13

D uże 1,10 0,19 1,08 1,12 1,18

O gółem 1,89 1,73 1,03 1,36 2,08

Generalnie należy stwierdzić, że analizowane firmy rodzinne utrzymują bezpieczny poziom płynności finansowej, choć nie w ykazują nadpłynności. W zakresie finanso w ania krótkoterm inowego m ożna zaobserwować um iarkowaną strategię finansow ą o tendencji do wzrostu stopnia agresji.

T abela 5. C h a rak tery sty k a w sk aźn ik a ren to w n ości aktyw ów p rzed siębiorstw b ra nży tu ry sty czn ej w Polsce (stan n a 31.12.2010)

P rz ed siębiorstw a Śred n ia ary tm ety czn a

O dchylenie

M ikro 3,76 26,11 -7,95 4,88 16,24

M ałe 6,17 24,44 -0,19 4,92 14,90

Średnie 10,34 16,69 1,72 5,51 15,76

D uże 2,13 9,16 -3,17 3,78 6,52

O gółem 5,14 24,67 -2,99 4,92 15,36

Unikanie zadłużenia może w ynikać ze wspomnianych n a wstępie uwarunkowań sektorowych. W ysoka rentowność branży w powiązaniu z utrudnieniam i w pozyska niu kapitału obcego m oże skłaniać podm ioty do wyłącznego finansow ania własnego. Badane przedsiębiorstwa to przede wszystkim spółki m ałe lub bardzo małe, a zatem mające istotne trudności z finansowaniem długiem. W tabeli 5 przedstawiono charak

(10)

CHARAKTERYSTYKA STRATEGII FINANSOWANIA FIRM RODZINNYCH. ₂₀₇

terystykę w skaźnika ROA badanego sektora. Uzyskane w yniki wskazują na dobrą, blisko 5%, rentowność aktywów. Warto zauważyć silne zróżnicowanie danych, co uw idacznia poziom odchylenia standardowego, a także duża różnica pom iędzy war tością średniej arytmetycznej i mediany. Także różnica pom iędzy w artością dolnego i górnego kw artyla wskazuje, że w obrębie badanej grupy występują spółki o ujem nej rentowności aktywów, jak i posiadające w ysoki poziom w skaźnika ROA. Jeśli jednak uwzględni się wartości mediany, średniej oraz wysoki poziom III kwartyla, m ożna pokusić się o stwierdzenie w ystępow ania dobrych w yników finansow ych w przypadku w iększości badanych przedsiębiorstw. Taka sytuacja, w połączeniu z potencjalnym i trudnościam i z pozyskaniem długu, może warunkować stosowanie zachowawczej strategii w zakresie finansow ania przedsiębiorstwa, opartej głównie na kapitale własnym.

Zakończenie

Przeprowadzone badania na grupie polskich przedsiębiorstw rodzinnych z sektora usług turystycznych potwierdzają wnioski z badań światowych. Przede wszystkim zauw ażalne je s t zróżnicow anie analizow anych przedsiębiorstw rodzinnych pod względem wielkości - 45,2% spośród 248 badanych podm iotów stanowiły m ikro- przedsiębiorstw a, 48% m ałe przedsiębiorstw a, średnie i duże stanow iły łącznie jedynie 6% populacji.

Przeprowadzone analizy pokazują, że zdecydowana większość badanych podm io tów (73%) nie wykorzystuje kapitału obcego jako źródła finansow ania działalności przedsiębiorstwa. Jedynie w niewielkiej liczbie badanych przedsiębiorstw rodzinnych wykorzystuje się dług, co istotne - wartość zadłużenia w tych przypadkach jest bardzo niska, a badane spółki korzystają przede wszystkim z zobowiązań długoterminowych.

Badanie potw ierdza światowe opinie o stosowaniu przez spółki rodzinne bez piecznej polityki finansow ania, szczególnie widoczne jest to w przypadku małych przedsiębiorstw. Generalnie, analizowane firm y rodzinne utrzym ują bezpieczny p o ziom płynności finansowej, choć nie w ykazują nadpłynności. Najwyższe wskaźniki płynności osiągają najmniejsze z badanych podm iotów rodzinnych.

Podsumowując, m ożna postawić wniosek, iż polskie spółki rodzinne z sektora usług turystycznych w ykazują awersję do zadłużania się, co może oczywiście w y nikać ze wspomnianych na wstępie uwarunkowań sektorowych. W ysoka rentowność branży w powiązaniu z utrudnieniam i w pozyskaniu kapitału obcego może skłaniać podmioty do wyłącznego finansowania własnego. Co istotne, badane przedsiębiorstwa to przede wszystkim podm ioty małe lub bardzo małe, a zatem mające największe istotne trudności z finansow aniem długiem.

(11)

A n analysis o f financial strategies o f fam ily businesses - a case o f com panies from the sector o f tourist services

T h e a rtic le p re se n ts th e e m p iric a l e v id e n c e o n th e fin a n c ia l stra te g ie s o f P o lish fa m ily -o w n e d b u si n e s s e s fro m th e se c to r o f to u r is t s e rv ic e s. T h e s tu d y c o n firm s th a t th e P o lish fa m ily b u sin e sse s a n a ly z e d a v o id d eb t. O n ly a sm a ll n u m b e r o f c o m p a n ie s u se d d eb t, b u t th e level o f fa m ily -o w n e d c o m p a n ie s p re s e n ts a c o n s e rv a tiv e fin a n c ia l policy.