Do obowiązku zespołu należy: merytorycz;ny nad-zór i konltr·ola nad projekltowaniem, s.por.ządzani.em i wydaniem po,sz,c·zególnych ar'kUiszy ma.py 1:50 000. Po. -wołanie zespołu było konieczne, gdyż wY,konawcam.i majpy są różne instytucje: IniStyltiut Geologiczny, kom-bilnaty g·e01l:o•gkzne oraz i:nne jedn.ostlki, jak np. wyż
sze uc·z,elnie.
Podjęcie prac nad Sz,cze,gół01wą mapą surowców mineralnych Pol'ski ma donio1słe znaczenie dla wielu dziedzin życia go1spodarczego, przede w.szystkd.m dla realizacji za1sa.d ochrony i racjona,l:nej gospodarki zlo -ża,mi. Umożliwi ona także wła.ściwe określenie zaso-bów prognosty.czmych oraz t•worzenie na tej podsta-wie "bflansó1w materiał·owyc·h". Duże znaczenie bę dzie miała również dla właśdwego ukierunkowywa-nia planorwania przestrzennego.. Gospodarka surowca-mi surowca-mineralnysurowca-mi odgrywa bowiem w P.ols·ce wyjątiko
wo dJUżą r·olę w formułowaniu zasad gospodarki
po-wierzchnią ziemi.
SUMMARY
"Ins:bruc.Uon to prepaTation ·of the Detailed Geo-logical Map l(}f Bo.land 1in the scale 1:50,000 a:nd lin
·complex ap[proad1", (pulblilshed in 1977, i·S d~s·cu1ssed. The complex map als•O comprises map ,of minera! ·ra.w materiaLs in the scale 1:50,000 or 1:100,000.
A princiiple waJS accepted that the Ta1w material data are no.t plolt,ted on ·ordinall'y geological map but espedally designed litholo.g:ical one. Tihe latter ·shio;w:s outm:OipiS and sulbc'rOips under a :thlin 'blanlket (up t•o 10 m rthkik) and ·t:wo ranges O·f perspective .all'eas, c•o:rrespOin:ding to the concepts ,o-f .prognostic •res·oou.-ces
o f the Polish mining 1categmy D1 ·and D2. The map also shows 0ontoors of proven deposits, mines, pro-ductive !Wells, quar,ries, and clay and gravel pits, as well a:s results of •sulffa.ce ,georphyJsical and geo-chemi,cal •surveys. It pr·esenrbs data on deposd.ts o.c· curll'-ing at depths not ,great·er than 100 m, .i.e. sui:table for open..,cast minin.g l()lr quarry!ing. Data -conc·erning deposits f:rom larger depths (down to 1,0.00 m) alfe given on auxiliary s:ketch •O·f di,s·tll'ibuU.on of raw materials.
Each .sheet of raw material map is a•c·companied by exiplanatory text dis·cu.ssing:
a) geolo.g1cal setting and .g·enesis of depo,sits, b) IPhysic-o-·chemical and techno:logical properties of mineral lfaw matell'ials.
c) chararcteri.Jstics of rperspedive a.reas.
The principl•es of ·Cons·truchon of raJW mate:rial maps ;greatly depa.rt from tho.se IW'hkh had been obligat•oll'y up rt;.o now. The preparation ·of the .com,plex geo·logkai map is 'sup&vised by the Coo. rdilnatin.g--Leadling Glf·Oup organi·zeld ,in the Geologi·cal I.nsti.tute in 1978.
LITERATURA
l. B o h d a n o w i c ,z K. - SurOIWce mi:neralne świa ta. Państw. Inst. Geol. Pif. Speoj. 1952, nr 3. 2. Kozł o w .siki S. - W sprafWiie noll'maHz,acji
o:zma-czeń Htologk:zmy·ch skał. Bf.z. Geol. 1953 niT 9. 3. Kozł o w s 'k li S. - Kartografia surowców
s:kal-ll1ych. B1ul. I.ns.t. Geol. 1970 na.- 240.
4. Inst·rulk·cja w SpiTatwie zestawienia •i pll'zygoto!Wania do wydania map geologk'ZIIly;ch i map ko:palin uży tecznY'ch w skali l :200 000. Ins;t. GeoL 1958. 5. In;s:brukcj,a Olpifa•cowa:nia i wydania ,s:z;c·zegórowej
mapy geoao.gi,e:z;nej P·o1slki rw sikwli 1:50 000 w
u-jęciu kompleik:sorwym. I1111st. Geol. 1977.
6. O sika R. - Zasady oprwcowY'waiillia map meta-logenic:znych w świetle wyrtyczmych P.odikomisji Ma-py Metalog.enicznej świata. P·rz. Geol. 1963 na.- 8. 7. R a t a j s k i L., W i 111 i d B. - Kall"·tografia
ekono-mkz,na. PPWK 1963.
8. S Y 'r o·c rz Y ń s lk i L. - O goo1og1czno-górnkzej 1
górnkzo-!przemJ'Isłowej mapie Kraju. Kosmos 1879.
PE310ME
B cTaThe onvrcaaa M3~aHHa B 1977 r. "Y:LHCTPYKąvur no pa3pa6oTKe M •cocTaBJie'HJ11M reoJiorMqecKoJ1: KapThi ilOJibllU1 B MaCIII'Ta6e l : 50 000 B KOMIIJieKC'HOM J13JIO-JKeH:WV1". B PaMKax KOMIIJI€'KCHOH KapTbr pa3pa6oTaHa TaK:m:e KapTa M:vrnepaJihHoro ChiPbH B MacrnTa6e l : 50 000 MJIM l : 100 000,.
llpMHHTO KaK rrpaJBMJIO, qTo ChipheBoe co.n.ep:m:aHMe HaHOCMTCH He Ha reQJIOTMqecKyro KapTy, HO Ha crre-qvraJibHO cocTaBJieHHyro . JIMTOJIOI'WiecKyro KapTy. Ha KapTe orrpe,n;eJieHbi BbiXO,lJ;hi Haxo,n;Hrn;Mec.H no~ He-6oJibrnoJ1: BCKphnne:M: (,n;·o 10 M), a TaiOKe ,n;Ba rrpe,n;eJia IIepcrreKTMBHblX paHo'H'OB, OT'BeqaiOIIJ;MX ITOHHTMM ITp0-rHOCTJ1qeCKMX 3a'II8JCOB B Ka TeropMRX ,Z1;1 M ,l1;2. Ha KapTe 0603HaqeHbl TaK:m:e KOHTypbi )J;OKyMeHT!MpOBaH-HhiX MeC'l'OpO:R{)::~eHJ1M, IllaXTbi, ITpOM3BO)J;CTBeHHhie CKBa-JK:J1Hhi, KaMeHHhie, TJIJ1HRHbłe M rpaBMMHhłe Kaphepbi. OTMeqeHhi •ro]Ke pe3yJihTaTbr reo·cpM3J1qecKMx M reo-x:vrMWieCKMX vrccJie,n;oBamm. · Ha KapTe yKa3aHhi Chi-pbeBihie rrpo6JieMhi ,,n;o rJiy6J.11Hhi OKOJIO 100 M. Bonpo-Chi rJiyÓMHHOrO Chl'pbJi ,D;O OKOJI'O 1000 M rrpe,JWTa'BJieHbi Ha ,IT;06aBOqHOM CblpbeBOM OqepKe.
,Z1;JIR Ka:m:,n;:oro Jil1JCTa :chrpbeso:M: !KapThi pą,3,paOOThr BaeTCR TeKCT 06'bJICHRłOlll;lifH CJie,rr,yiOIIJ;Me BOHpotChi: a) reoJToru~ecKue ycJIQBMR Haxo:m:,n;em·m
MeCTOrpO]K-,n;eHMH M MX reHe3MC,
6) cpM3'J.1KO'-XM'MJ1qe<:KJi1ie M TeXHOJrorJ.1q€'C.K•Me C.BOM•CT'Ba MMHepaJibHOP.O CbiphR,
B) xapaKTepMC'TMKa rrepcneKTMBHbiX paHO'HOB.
OrrMcaH:Hhre rrpaBMJia cocTaB.n'eBMR ChipheBhiX KapT OTJIJilqaiDTCH 3HaqMTeJibHO OT ,n;eWCT'BYI0lll;J1X )J;O CMX IIOp rrpaHMJI COCTaBJieHJiliJi KapT MMHepaJibHOI'O Cb!pbJI. PeaJIM3au;M:e:i1: IDOMIIJieKCHOH reOJIOr.WieC'KOM KapTbi lloJihillM pyKO'BO,n;MT Koop,n;uHaiJiMOHao-pyKOBOIARIIJ;lifH KOJIJieKTMB C03)J;aHHhiH B 1978 r. B reOJl'OTJ.1qeCKOM l<fHCTMTyTe.
J0ZEF: LIS, HUBERT SYLWESTRZAK
Instytut Geologiczny
EPISJENITY A PERSPEKTYWY
WYSTĘPOWANIA śltODGRANITOWYCH ZŁO.żURANU W l\'IASYWIE KARKONOSZY
Granitowy masyw Karkonoszy przyciągał uwagę
badac!zy na dług1o przed powstaniem nowoe?Jesnej g. eo-lo.gii. Historię sta•rszych poglądów na skład, strukturę
i .gen-ezę teg•o masyWiU zaw.iera pTaca L. Milcha (19). Intensywne badania prowadzone pod ko:niec XIX w. (12, 19), uzupeł'llione szczegółowym kartowaniem oraz obserwacjami mikroskopowymi i analizami chemicz-nymi, poz,woliły G. Berg•owi (2) na syntetyczne
o.pra-UKD 552.321.2:553.495.073.3.041.(438-14:234.572 + 44) cowanie zróimicowania skał WJ'IStępujących w obrębie
masywu. Prawie jednocześnie ukazało się klasyczne
dzieło H. Cloosa (5), któ-ry na pods,tawie zj.awisk teik-toniczny.ch ·obserwowanych w ma:syrw:ie Karkonoszy
o-kreślił głÓIWne cecihy teiktoniki masywów magmo.wych.
·Wydzielenia tYlJ)Ów skał budujących ma-syrw, przy -jęte przez G. Berga, zos'tały z niewielkimi zmianami utrzymane w późmiejlszyeh opraoowaniach, wśród
kió-ITIIJII) 2 [O:J 3
[C]] 4 [ I J 5
S~kic geologiczny występowania episjenitów w masy-wie Karkonpszy.
l - granit równoziarnisty, 2 - apiogranit porf.irowaty, 3 -granit średnioziarnisty porfirowaty, 4 - gr;mit
gruboziarni-sty porfirowaty, 5 - miejsce występowania episjenitów. ry.ch szczególne ZJna,czenie ma praca M. Borkowskiej
(3), opublikowana w okresie ożywionej dyskusji nad
genezą granitów. Na podstawie szczegółowej analizy petrografkZJnej autorka ta wykazała, że granit Kar-konoszy jesrt pochodzenia magmowego. Szczegółowość bergoWISkdJch wyidlZiieleń tYJPów grranitu i pr:zecilnają cy,ch grrarurt; młlodislZy,ch skał żyłOIWyoh zdarwała sd.ę
ws'kaiZYJWać, Źle w oibręblie masywu ll1'ie należy się spo-d?Jiewać nowy,ch ty:pó.w skał.
Jeden z współautorów niniejiszego artykułu- (J. L.),
pm•;~wadza:jąc)'lch w -lata~ch 1958-1961 szczegółorwe
oprólbO!Wainie skał masywlU, ZJWifócił uwagę na dość ozęste wys,tęjpl<>wani~e skały o st~rulkturze grra111itu, ale c'eohJują,cej slię brakiem tJlPOiwegiO dla g1ra;nitu k:war,cu o tłustJlffi poł)'lslku. Skała ta była albo całlkow~cie po-zbawiona kwaflcu, albo- :też wykazywała obecność kwaflcu .wtórnego (nier.zadfk,o w f-ormie żyłek) o cha-ralkrt-erystycznJlffi mlecz:nym wyglądzi-e, wykluczającym pomyJenie go z norm,alnJlffi kwa1rcem granitu. Wy-chodnie tyoh skał bardzo przYJPominały wy,chodnie ZWi·etlrzał.egiO grranitu, dJart;ego prawdopodobnie pomli-'lllięto je we WiCiześnti.ejiSizy,ch p~ra,cach kartogtraiftcZinJ1ch i pe-brog,rafdiaznych.
W latach 1962 i 196-8 a-u:tQirzy mlieli możliwo-ść za-znajomienia się ze złożami uranu występującymi w obrębie ma:sywów gran.ilto-ildow)'lch na obszarze Francj:. Szczegó-lną ich uwagę zwf'ócił fakt, że występujące w obrębie .grm·i:toidów odmiany skał pozba'wiony,ch kwar-cu mogą odgrywać doniosłą rołę metalogenicLJną. Z tego WZJględu wydaje .się c-elowe omówieni-e występo wania takkh skał rw obrębie ma·sywu Karkonoszy.
"EPISJENITY" I ICH ZNACZENIE MET ALOGENICZNE Po:zbawione kwarcu skały, WJisrtępujące w obrębie
granitiOitdórw, op~sano z obszaru Li·mousin (NW część
francusk-iego Matsywu Centralnego) jak-o "epi,sjenity" (2·6). W obszarze, w kMrym sikały te wyró:żniono,
u-chQidŻiły one uwadze ge~o,log61w t-erenOIWych; ponieważ
kh odkrYlWki są rzadkie i zwie!trzałe.
Obserwacje
w
wyrtabiskach górnkzyoh wy\kazały,że w olbrębie grani:tu dwułJiszczyikOIWego (zwanego w terminologii francuskiej "g-ranu1liltem") istnieją wydłu ilone, nieregularne strefy o długości od kilku do kil-kudziesięciu metrów i mią·:hs2JośtCi o.d jednego dio killku metrów, utworzone ze skał pozbawiiOnych pierwotnego k'war,cu. Skały te ceclhują się sikra,jnie nieregularną formą WJistępowania, pOJróJWn)'lwaną do ośmiornicy o ?JwiękSZJon-ej liez1bie ramion. Ro:zmi.iary ciał epi sjeni-torwych .są zwykle tak niezna~c:zne, że nie mogą być kartowane w skali •zwy\kłyah m~p geologkznych. 224
GeologicaL sketch map of distribvtion of Episyenites · in the Karkonosze ma.ssif.
l - equigranular granite, 2 - porphyritic aplogr<..nitc, 3
-porphyric medium-grained granite, 4 - porphyritlc coar
-se-grained granites, 5 - occurrences cf episyenites.
Przejś·cie omawianych skał w s:kałę otaczającą jest stopniowe, lecz szJibkie i nierzadko zachodzi w obr~ bie jednej cienkiej płytki.
· ' Skały te są barwy różowej o różnych odcieniach, zwykle z zielonymi plamami; często są porowat-e. Skład mineralny cechuje się brakiem kwarcu (może wystę:potWać kwarc wtórny), biotytu i muskowitu, przy jednoc·zesnJlffi wzroście zawartości ska'lenia, ZJWłasz cza albitu, który w porach skały może wzrastać w postaci auto.m-orfic1znej. Albityzacji towarzyszy chl-Ory -tyzacja bi,Qityftu i przef)ojenie skały pyłem hematyto -wym.
Opi,sane skały - dwułyszczykow-e granity - "od-kwar-cowane" i zalt·it}'1ZO,-wal:le w WJllliku procesów metasomatyczny,ch zostały określo111e jako "episjenity", czyli .~sjenity wtórne"; pr·zedrost-ek "·epi" ma na celu
wyraźne ich odróżnienie od sjenitów powstających
w wyniku procesów dyferencjacji magmowej. Nomen-klatura taka jest zg'od:na z defi.ni,cją (8), wedłluig której przedrostek "epi" ,oznacza, że skała uległa Zlffi.ianie pod względem składu mineralnego i uzyskała skład tej skały, której nazwą z przedrostki-em "-epi" zos-tała nazwana.
Fotwierdzeniem "wtórnego" - póź:nego charakteru zjawrska "sj-eniił:yzacji" j-est fakt, że podlegały mu wszJlstkie skały występują·ce w obrębie kom(pleksu granttów dwułyszczylk,orwy.ch, w tym ta!l:de przecinają
ce ,granit mŁodsze pegmatyty. Wtórny charakter epi-sjeni1tu podkreśla także w swej klasyc.znej monografii "Ge,ologie du gra:nit·e" E. Ra.guin (24), Mó,ry ZIWra,ca
uwagę, ż·e w wyniku .podobnych ,procesów mogą pow-stawać również niewielkie ciała albitytów. Fotwier-dzeniem takiego stano·wLska są wytni'ki badań albity-tÓIW z Saint-Ohely d' Atpcher (6), dla których przyjęcie
ge111·ezy magmowej wymagałoby istnienia warunków s.przecooycih z i111nymi danym'i petlflograiHcZJnymi i goo-logk:Zillymi.
Znaczenie gospodarcze klOncentracji uranu związa nych z episjenitami stało się bodź,cem do dalszych prac (1, 23). Wykazano w nich istnienie dwu tJlpów epi1sjenitu o róŻlnJlffi znaczeniu meta1ogenk,znym episjeniltu płonnego (skład: skalenie 85-90%, wtórny kwarc 2-5%, ły:szczylki przeobrażon-e 5-7%, pory 3--4%) oll'az epdsjeniltu okru1srZJcorw.meg1o (ska.leni..e 40---,--.54%, iWftómy lkrwalf1C ,5---<215%, ·ły:s;zczyki 111ie IPif'ZOOi bra-żone 7-21%, pory 6-23%).
Badania wrostlków ciekłych w epi:sjenitach pron-nych (ep:iJsjeniity okrus:z:corwm·e nie mo,gły być badane,
w związlku z nałożeniem późniejszy.ch procesów mine-ralizacji), wykazały (15) że tempeTa,tura
ho.mo.ge:1iza-cjd była wy:żJs,za od 380°C. Baldania delkJr.epi,
tomeky-czne dowiodły, że wrostki powstały w układzie, w którym pan101Wało stosunk·owo ni~skie ciśnienie poni-.żej 70 000 kPa. W takic1h waru:nJkach PT zac:hodzi naj-silniej·sze roZJpuszczalllie krzemionki w wodzie.
Związek okruszcOIWania . uranowego z episjenitami
został stwierd:z;ony w Hczny·ch ,punk<tach prowi!ncji Li~
mou,sin - głównego oibszaru wydohyda rud uranu we Francj.i. Ogółem z episjenitami jestt zwią•zane oiko-Ło ·1/3 zasobów uranu tej prowin;cji.. Związek ten jest najleiPiej .widoczmy w złożu Ma~rgna:c, ,podobne - lecz mtniej .zasl()lbne --'---" pr1ZJeja1Wy oklrutstzC<Jiwania są z:1a.ne w złoża~ch Fanay, Venachait, RHord, Les Tenneles (26). Ok•rus1zcowan:ie ma f01rmę so·czewelk zalegają·cyrch w episje.nide. Porowate epi:sjeni•ty są mało odporne na
działanie sił tekrboni·C·zm:ych, w oiwierają•cych się w
nicth sz:e,r.okkh szezelinctch wy,t:rą.ca się masywna
s·mółka utanow.a. Prócz tego porowata tekstura
same-go episjenitu umożliwia powstanie impregnacyjny·ch konc·entracji smóJ!ki. Mineralizacja w obrębie socze-wek i skały ota~czającej cha·rakteryzuje się intensyw-ną hematytYlZacją otiQiCizenia, wyJpieraniem ailbiltu przez smółkę uranową oraz pows.zechną obecnością młod szeg.o ka1cyltu. OharaikJtiery;s,ty.czną cechą okrUiszcowania urano.wego w episjeniita·ch jest lfzadkość wy.stępo~wa
nia minerałów, z reguły towarzy•szących smółc·e
ur.a-nowej w złoża·ch innych typów. Rzadko wy•stępuje: piryt, sulbmiikroskopowa ga·lena i blenda cy.nikowa; bralk chalkopirytu, barytu i :ffi.ut<)'rytu.
Złoża uranu, wiązane z episjen:iJtam·i, . wyrstępują
również w ~nny;ch ohstzaifa1ch F.rancji. W oblfębi1e
diwu-łyts:oczy:kowych grani:tóiW ma:sy;wu Mortagn.e w Warndei t'kwi złoże La Commandelfie. W biotyitowy;clh granita•ch p<>Tfirowy.ch ma:sywu Margeride (SE część Mas;Yiwu Centralnego) wy1stępuje zŁoże P.ierre:s Plarntees.
Ępi,sjenity mogą ró-wnież mieć znaczenie ekonomi-czne jako niemai monomineralny surowiec skalenio-wy (6).
CHARAKTERYSTYKA EPISJENITOW KARKONOSZY
Jalk wspomniano, podczas opróba\Vania masywu Kark·onoszy :zJwró.con10 uwagę n.a dość częs.t·o występu jące stka:ły o s~brulkitu.rze g1ratnitow.ej, lecz poz!bawiorne kwa,rcu lulb zaw'ierają1c·e kwaT1C wytraŹinie WtÓirny (17). Sp01sótb wyst-ępowania oraz stk,ład milneralny i chemi-czny ty•ch skał wykazują duże podobi.eń:stwa z epi~sje nMatmi uranonośnych matsywów granitowych Masywu Cerut.r:alnego i Wandei. ISJkłaid, stTuik•tU!ra i g·ene•za epi-sjeniitów Ka·rlkonoszy będą przedmiot·em szczegółowe go ·OpracOfWania. Obecnie ro:s.tanie omówiona 'Wistępn a
char.aJkterys~tyka ty:ch skał, opalfta na wynikach
do-tychczasowych badań.
Sposób występowania. Dotychczasowe obserwacje
powier:och!Diowe wykazały, że wy;s.tępowa•nie episjeni-tów jes•t zwią:oane z sy1s<temem spę~ań granitów
wv1ka-zujący;m dwa podstawowe kierUtniki - NE-SW i
NW-sE. Wydaje się, że epilsj.eni.Jty nie są zmią:oane z
głóiwny;mi dy;sloka,cjam.i, lecz z siat'ką towarzvs·zacvch
im spękań drugiego i trzeciego rzę:du. ObOik wystęDo
wania epiisjeniitów rozwiniętych w łonie samvch gra-ni·tów, obseTiwu}e się je również w pobHżu żył aJ olirt·o-wy.Cih i lamprofirowych. W Przesiec·e, gdzi.e
episjenity-za•cja średnioziartni1stego gll"ani:tu j.es·t szczee;Mnie i1
n-tensvwna, uległy jej rów.nJeż przecinaią,ce granit a:oli-ty. Rozmiary ciał epits.jeni.tlowych są bardzo ró2:rJe
-od żylelk o miąższości kitliku c1e:ntymehów
ro:zlwinie-tych w:zJdłuż spękań graniitu na. długośd kilkudzi-e-sięciu cen:tvmetrów, do ciał, kitórych wy·chodnie d~
chodzą do kHiku:set. a może nawet kiliku tysięcy
me-trów mwadrat•OIWych. . .
Ocena wile11ko·śd i ks·zkaltu wyCibodni oraz charak-teru kontaktu z ota:czają:cym granitem jest utrudnio-na, ze w:zJględu na zakrycie terenu i małą odp<>·rność tych skał na. proc.esy wietrzenia. Odkryrw!ki istnieią tylko we wcięciach dróg, p'O:oa tym s.potylka się
jedy-nie luźne bloki. Z dtoty;chtczasowych obserwacji
wyni-ka, że e10ilsj:enity najHczniei WY'siępują w Ko1Hinie Je-leniog·Ólfsk.iej w oibszarze zbudtowanvm z· grulbo- i śre dni:oziarmistv.ch granMów porfirowa~ty:ch. ·Nie st.wier-dzono ich dotychczas wślfód rówtn.oziarnistych
grani-tów główne~o gr·zbi~etu Karlk:.ono:szy i w Rudawach
JanOIWk!kich.
Na załączonym szkicu masywu gr.ani:towego· (ryc. l) zaznaczono mie.j•s·ca występo·wania episjeni1tów. Pun'kty te mają ró:żmą rangę, gdyż reprezentują za-równi() duże wycbodni~e w oko1icy Przesielki, Miłkowa, w dolinie Kamień,czyka, jaik i pojedyn·cze próbki po·
-cho:dząc·e z nieHcz:nych gła•zó1w leżących 1uźno wś·ród
b.Uok6w grand.itu lub też pochod!Zą•ce z cienlkkth s.tJ:""·ef episjeniitu w 01brębie graniitu. B.ardZJ9 ezęsto same epi-sjenilty są Wltól'll1li.e spękane i zaibJiŹlnitone cienlk.~·i żył kami mlecznego kwarcu, Mó1ry niekiedy przepaja c a-łą skałę. DokŁadne rQizpo:zJnanie charak~teru wy~stępo wania epLsjeni.tów będzie wymagało przeprnwadzenia
szczegółowych prac kartogracfkznyoh z wykonaniem
rowów i wkopów.
Mimo że w mat,erialac:h alf•chiiWa:lny,ch nie
znalezio-no WIZJmiatnlkli o wystę1Porwatnli1u w pumk~tach m'inera!H!za-cji uran()lwej polo·żony·ch w Oibrębi1e gratnitu Karkono-szy ZJmienionych granitów pozba1wiony.ch pierwo•tnego kwarcu, aut·orzy pr·zepro:wadzi:li po·szulkiwania episjeni.., tów na starych hałda·ch. Episjenity występowały w
każdy;m z da·wniej rozpoznawanYich punktów
mi:nera-'Lilzacjli. Brawd'O!ptOidobni·e UIChiodlzhły one uwald!ze geol1 o-gów dokumentujących, którzy uznawali je za zmie-nione hydrotermalni~ grani.ty. Na współzależność mi-neraHza·cji m·anowej i ~Vvystępowania epi!sjenitórw wskaZiUje także f,ak:t, że minerały uranowe
·
w
Sude-tach zo:stały. stwierdzone po ra•z pierwszy {28) w Trze-ciń.s:ku, w miejs·cu, w !którym - jak obecnie wiemy-występują ·episjenity. · ·
Krótka charakterystyka petrograficzna i chemicz-na. ID,pi,sjenity Karkonoszy są skałami o bardzo zróżni cowanym ·char·akterze petToglfaficzmym i chemicznym, jednak 1Wspóiln.ą iclh •cechą jes1t duże podobieństwo st-ru-lk·tur·a:llne .i teksttira'Lne do grani:tów, lWiśród który•ch
występują. Wśród tych skał można . ·- na podstawie
składu mineraJ'Lnegto i ·chemkznego - wyróŻ!Dić
na-stępujące odmiany: p<Jta,sowo-sodowe, potasowe d. so-dowe. Podział ten jest podziałem wstępny;m, prawdo-podobnie i~st:nieją cią~głe PifZejśda między .poszczegół nymi odmianami.
PrzyJkładem episjenitów po!ta·so:wo-sodowy.ch są
sikały z ·P~Ziesieki. S'kała ta ,c,echuje się niemal całko:
wi~tvm bra!kli·errn pie:rwoitne?;o klwareu, na He róiŻoweg~o skatlenia są wido1czne ciemnozielone plamy chlorytu: Pod mikros•kopem ·widoczne . ·są wyraźne :z;nami:o:na kataklazy. Duże, spękane kryształy skalenia potasowe.:. go są totoc:wne d'r,obnoziarni·s·tą mas·ą -zrekrystalizowa-nych skaleni, głó)W:nd·e pla~iolldaizótw .zlbli:żxmy•ch do al-b~tu. S:kail .. eń pota:so·wy uil .. eg.a pr1o,cesowi albiitYlZa·cji~ dlo-pr·owadzaią,cej -do osią.giD.ięcia wy;g[ądu typowego albitu sza·chownkowego. Plagtok'la·z, zbliżony do a:l:bitu,
wy-stępuje w :posita-ci dużvch i!di·Olblastów 10 wą•s:kich,
deli-katny~ch lamel'ka•ch IZJbliźnia,c·zeń albi1towy.ch lub w po-s·t•ac.i dro:bnyC'h, kse:nomorfli1cznych ziarn two•rzących zrekrys,taliwwane tło _skały. Chalfakterys,ty,czną cechą ska[enia sodowego jest całik:ow.ity zalllilk •budowy paso-wej ~charakt.ery;st)'lc~nej dla pla~gi·oklazów gTanitu kar-kOtnosk·ieglO. W proces·ie epdlsie.nlilty;zatcji n!le,gły zm.ianie
również C·entlfa,lJne częś•cri kiryts1zitałów, kitMe w
gra-nitach nie przeobrażonyich są 2lWYk·le wy;pełruio.ne a,gre-galtem serv;cy'towo-epidotOMTy;m, powstałym w. wyn~ku przemian bardziej :zasadowych c·zęści lkryszltałów. Bi•o-tVit u\lee-ł C8ł'kowitej cbloryltyza·cji z wyrdzieleniem czar-nych, n' e~ied v ,czerwono IJ)rześwieca.jący·ch .tle'Ilków że l·aza. Obok ~chJltoTyttu poWIStałeg•o z rprze:obra.że:nia bioty-tu, wystepui·e również .chloryt wyk.sz:Jtałcony w po.sta·cd. drobnych roba,ciikowych skupień. Wtórny kiwarc Pif•ze-pełiYJiOrcJ.Y nieprzezroczY'Stym:i wr•o:stkami wy.pełlnia wol-ne orzestT·zenie w skale. Ozętsto zawiera równf·eż wro-stki roiba1czko·wego chlorylt'u. Na brzega•ch porów i ka-wern k~war·c jestt niekiedy :wyksztale01ny w !pOsiatci nie-wielikkh, automJo.r:fii:cznych kry;ształów jedlno.st-ronnie
zakońtc:oonych ,piram~dą. 1W krYJształach takkh pasowe
11ło1że;nie Wlfosit:kóiW podlklfeśla ryitimk·ZJnl()!ść w:zJL~o.s~ttu.
Epidot o wvs~okkh barrwa1ch initerferencyinytch niekie-dy tworzy duże, id'iomorfi·czne krYJs,ztały. Milnerałv ak-oe·soryczne są reprezento,wane urzez a10atvt, tvtanit. piryt oii'a!Z r•zadlkti cyrkon. Na iSkalenia·eh po:tas-owy;ch obserwuje się obw61dki o WJ~głądzie adularu.
Eoi.sje-.ni~y t.e:g·o typu są - jak ·s.ię ;wydaje - najczęstsze.
R•zad,q.iej wys1tępują epd.ts}eni'iy potaiS!()We, których
Tabela I c.zesnym odprowadzen!iem potasu
PORÓWNANIE WYNIKÓW ANALIZ CHEMICZNYCH (episjenity sodowe
-
KamieńciZyk),EPISJENITÓW .KARKONOSZY, WANDEI I MASYWU CENTRALNEGO bądź też w klierunikru wzbogacenia
Karkonosze Wandea, Masyw· Centrah1y w potas z od:prowadlzen•iem sodu
(epi:s j eniiJt Y pota,sowe - T['IZJCińJsko).
--·--·---- - - -·--- - -···-·
-2 3 4 5 6 7 8 S!t aiilJOIWli:siko pośrednie zajmują
ska-- ska-- ska--- - -- - - --- - --- - - --·---···--- - - -- - ły
z Prresi·e\k!i, w kitórytch kierunek
Si02 64,50 63,92 70,37 72,91 62,75 73,47 68,47 74,80
procesu
nie jest wy:raŹinti.eokreśla-Ah03 18,51 17,90 16,79 13,45 19,40 14,70 18,90 14,20 ny, wyJdaje się jednak, że prowa~
Ti02 0,30 0,10 0,30 0,15 0,45 0,13 0,09 0,0'6 diził on dlo W!Zibogaceni.a w PQtas.
Fe203 0,65 1,62 2,01 0,14 2,58 1,22 0,28 0,52 Bl!tżs1z,e okireślenie prOC·eSÓiW
epi-Fe O 1,49 1,06 0,50 1,89 sjenłt)'lzacj•i będlzi,e moill'ilwe .po
MnO 0,06 0,06 0,02 0,04 0,06 0,05 pi'Izepr'Owadzeniu dolk~adnego
biilan-CaO 0,46 1,84 0,08 2,63 1,12 0,70 0,42 0,43 s.u chemkznych srkładnilków skały,
M gO 0,62 0,45 0,34 0,44 0,83. 0,01 0,22 0,34 z U/WZJględndeniem rzec,zytWisrt.ego
Na20 5,60 0,27 8,09 3,07 1,35 3,43 10,33 3,62 składu minerailJnegJo i gęstości .po
-KzO 6,36 10~60 0,62 4,80 7,20 4,69 0,66 4,99 zornej sikały wyjścio!Wej i skały,
J>zOs 0,07 0,06 0,06 0,10 kitórra uległa epi1s.jeni tyza·c j i.
Wynli.-co2 0,35 0,65 0,02 0,00 ki tytch badań .rostaną pr,
zedstawiio-1303 0,07 0,02 n e w osobnej pulbltirka•c j i.
H2o- 0,11 0,41 0,12 0,02
str. pr. 1,22 0,04 0,88 śl. 3,82 1,26
100,37 98,98 100,22 99,37
l - Przesieka, episjenit potasowo-sodowy; 2 ;__ Trzcińsko, episjenit potasowy; 3 - Kamieńc:zyk, episjenit sodowy; 4 - T.rzcil'lsko, nie przeobrażony gr.anit p'Dr-firowaty; 5 - Wandea, masyw Mortagne, kopalnia uranu. La Commanderie (25); 6 - jw., granit nie przeobrażony, średnia z 65 analiz; 7 - Masyw Centralny, Vareilles, episjenit sodowy (6); 8 - jw., granit ·dwułyszczykowy z otoczenia.
starej 'Szbolni znalezi-ono ,bJ•ok.i bardzo gruboziarnistej
sikały o d.nitensyw;nym •czerwonym zabarwieniu z
U<:z-nymi druż)'lffii plarnam.i tzielony·ch minerałów. Badania
mi'lcr-oiS'k-opOIWe wykazały, że :skała ita jest :zbudOIWana
niem·a•l wyłą.cz,nie ze !Skalenia potasowego oraz.
nie-znaczmej i'lo·ś-c.i wtórnego kwar·cu, agregató:w
zielooa-wytch drob:nołu.seczkowych minerałÓIW (ana.Ii'za
rentge-nastrukturalna wykazała, że są lto hydrtOmiki) ti. węgla
nów. Cała skał·a jest obficie pr;zepoj.ona pLgmenrtem
hemaiyiOIWJlffi. Hematy,t jest ,wydzielony również -w
postaci drobnych skupi-eń błyszczu żelaza.
Sodową odmianę epd.sj-enitów rreprezentuje skała
od-.słaniają:ca ·s'ię w ;praw)'lffi brzegu Kam.ień·czyka (ok.
l kim :w górę rzeki od wo!dospadu). Jest to skała
bia-łos·zaTa, średni•o,zli,arnista, siltnie strzaskana. Na
Ikon-takcie przechodzi ona w zmieniony czerwony granit,
a nastę!Pnie w normailny granit po:rfirorwarty. Skałę
pr<zecinają lkzne .żyłki wtórnego kwar·cu. Badania mi~
krospakowe wykazały,. Ż·e głÓWlnJlffi ,skł-adnikiem jest
tytpowy aLbi't ~sza·chownkowy w)'1Stępują.cy w dużych
k!l"ys•zJtałach ·O pokroju pierwotln)'lch megakryształćw
skalenia IPOta:s•owego, z którego a.lbit ten 1powst;ał.
Ska-leń potasowy jest za,chowany w albide ,szachown
ico-wym w IPO:staci nieregularnych plam'. ,Pierwotny p
la-gioikllaz został Tównież przeobraż:ony w a,l,bit,
pierwot-na 'struktrur1a pasOIWa Uiległa !Zat.ardu. B·ard~o nieltczny
piertwotny ik.war·c tworzy oikrągławe ziarna o falistym
lulb mozailkowym wyigaJs,zamiu światła. Dość częst10
obsei'!Wuje ·się struk.tu!l"ę katakl·a,styc·zną ·zbliżoną do
oczkowej, a wyra•Ż·001ą obecnośdą duży,c·h kryształów
skaleni1a oto.c:wny.ch mozaiką drobnych,
zrekrystalizo-wan)'lch kryształów a[1bittu. Pierrwotny bLotyt uległ
przeotbra~eniu w agregat tleników żelaza oraz blitżej
ni·eokreślonyoh łuseezlww)'lch m.iner.ałów z grupy
hy-drom.i:k. W 1stref.ach ,przejśdowycih do normalnego
gra-nitu biorty.t uległ całkow.iJtej Luib •częś,aiowej
chloryiy-zacji. Z mitnerałów akcesorytc·z;nycfu najil.i·czniej wystę
puj.e a:p.atyit, IW)'lk·szJta,ł,cony w .posta·ci grubych,
krót-ki.ch •słupków, rutyll, hematylt ora1z piry•t IPTzeobrażo
ny w tgety.t. Nie •s.twi·erdzom.o natomiast •ChaT•
ak.tery-stycznego dla grani•t6iw Kar~001oszy cyrkon/U.
Petrrogr.a:Liczne IZróŻlnicO'Wianie epi,sjeni·tów .znajduje
potwierdzenie w IChemitcznych ana[i"za·ch .tych skał.
Wy-niki anatliz, wykotnan)'lch !Przez Centra.lne
Lahorato-ri/U'm Ohemk•zne IG, zestawi·ono razem ·z anaUzarrii
epilsjenitÓiw Masywu Cootralnego i W:andei ,(tab. I).
Wskazują one na zma1CIZJil·e rpodobień·stwo episjenitów
Kark•onoszy do epi•s,jenirtóiW fr.ancuskich. Skład
mine-tralny i ·ohemi.tczmy dtQIWodzi, że skały te powstały pod
wpływem podobnych procesów, w wyniku których
nastą!Piło odprowadzenie zmacznej częś·ci wol·nej
krze-mionki li waptnia, w przy\padku alkaliów proces
prze-biegał 1bądź w kieruniku JWz,bogacenia w sód z jedn•
o-226
M02LIWOŚCI WYSTĘPOWANIA W MASYWIE KARKONOSZY
śRCDGRANITOWYCH ZŁó2 URANU
W odróimi-eniu od znanych złóż ura:nu w Europie
Śr·odkOIWej (Góry Kruszcowe, Sudety), usytuowanych
zwykU.e w otoczeniu masywów •gran.iltowy.ch, zŁoża
u-ranu we Fir·ancji ((Masyw Centralny, Wandea) wy
-.stępują w obrębie ·sam)'lch ,gran.i1tów. Naj!bardziej
kla-sycznym rteg•o przykł1a,dem są ,złoża występują•ce w ma
-sywie dwumilkowych granitów Saint Syilvestre w NW
częś1ci Ma•syw!U Ce:ntra,lJnego. Zło·ża uranu we Francji,
podobnie z;resztą jak .i złoża w Europie środk·owej,
są zwiąZiame n1iemal •wyłąc:zmie ·z masytWami I
granitowy-mi ;powstałymi u schyłku orogenezy warys·cyj-slk.iej
(wiek ilzort,otpowy ok. 300 mln lat). Na obs2latze Masy
-wu Centralneg·o 'i Wandei urananośne są zwyjlde
.grra-ni;ty d.wumikoiWe, duże złoża są jednak związane
róWil1ież z granitami biotyttowylmi (Boi1s N01irs w
Fo-rez, .Pierres Pla~ntees w Mo.nt.s de J.a Margeride).
Ma-sywy ura:nonośtne cechują się dużą zawarttośC'ią
ura-nu, dochodzącą .do· kilkudziesięciu ppm ,(/klark urranu
w .grami,tach wynosi oko-ło 4 ,ppm). MasytWy te
charak-teryzują się boga·ctwem utworów młod:szy•ch, taklkh
jak: aplity, !Pegm.atytty, miktro,granitty 'żyłowe oraz
szczególinie ważne złożatwórczo l'amprof.iry; obfitują
one również w enklawy. Nie są n.atomia.s•t uranono·Ś
ne granity subwulikan'iczme uformowane w płytkkh
strefach sko-rupy ziemtslkiej oraz .gran.iiy anat~ltyc:zne.
Badani.a prowadzone od •wielu lat w Centre de
R-e-cherches Petrogr•a.phiques et Geoehimiques CNRS w
Nancy (4) wykazały, że ,granity urananośne ·cechują się
swoistą zmiennoś,cią chemizmu. ~ienność ta
prze-jawia się we wz;roś<Cie zawartośd alkaliów, początko
wo potaiSu, a w· koń·cowym etapie ewolucjd sodu
(sZiczegół·owe omówi·enie tego proiblemu •oraz ewolucji
chemi•zmu .gTanitoidów Dolnego ślą,ska będzie
przed-milottern osobnej pufbll,i.Jkacji).
Uran w gra:ni.ltach ura:nonoŚlnych występuje głów
nie w rpostad milkrowrostków uramini1tu. W strefach
przypow,ierzchniowych uranini.t ulega r·ozkładowi, a
UIWiolnitOtily urran - r01Zo~pr10is,zenilu w substan.cji mię.dzy
ziartnowej i iPI"Oduktach wietrzenia mLnerałów skał-o
twóftczych.
ZłoŻia uranu we Fran•cji 1są zlokalizowane bądź w
centralnych, bądź w brzeimy.ch ·częś·ciach masywów,
są cm.e zawiSze ortocrone aureolą {"kanstela•cją")
punk-tów mineraliza.cji uraTIJow·ej bez znaczenia przemysł-o
wego. Wielkość zasobów tych złóż wynos1i od kilkuset
do ki.1'ku ty;sięcy ton uranu meta1U.czmego, ,przy
pr.ze-ciętnej zawartoś·ci waha.ją·cej się od 0,1~0,3% U w
rudizi·e. Za.s.ię,g głę'bokośiCiowy ·złóiŻ ZJWyikle nie p.rze
Tabela
n
POROWNANIE CECH PETROGENETYCZNYCH I METALGGENETYCZNYCH GRANITOWYCH MASYWOW KARKONOSZY,
WANDEI I MASYWU CENTRALNEGO
l. Typ granitu 2.Skład mineralny 3. Wiek izotopowy 4. Utwory pomagmowe Karkonosze granit biotytowy
kwarc, sktl.leń potasowy, plagioklaz,
biotyt
Masyw Centralny, Wandea
granity dwułyszczykowe, granity biotyt.owe
kwa1c, skaleń potasowy, plagioklaz, biotyt,
muskr>wit
304 mln lat ok. :łOO mln lat
aplity, pegmatyty, mikrogranitoidy, lam- aplity, pegmatyty, mikrogranitoidy,
lam-profiry, żyły kwarcowe profiry. żyły kwarcowe
5. Obecność enklaw liczne liczne
6. Przemiany deuteryczne albityzacja albityzacja, serycytyzacja
7-. -z=-aw_a_r-to-ś:-ć::-ur-an_u__:_ _ _ _ =--- - -wysoka - od 2,5 do 90 ppm wysoka - od 2:-,5-:-:-d-=-o-4~4=-p_p_m _ _ _ _ _ _
8. Formy występowania uranu mikrowrostki uraninitu, dia.~d-o-,ch;--ow_e_p_o-;d---m---=;-;ikr:--o_wr_o_s-:-t:-k7i _ur_a_n-=i-n-.,-it_u_,-:di:-::. a:_d-=-o-c-::h:-o
-w_e_p_o_d-9. Mineralizacja uranowa
stawienia w minerałach akcesorycznych, stawienia w minerałach akcesorycznych.
rozproszony w substancji międzyziarnowej rozproszony w substancji międzyziarnowej
a) w egzokontakcie masywu złoża i pu.:."lkty mineraliz:>.cji nieliczno złoża i pu:1kty mineralizacji
b) w masywie punkty mineralizacji liczne złoża i punkty mineralizacji
10. Typy złÓż uranowe, polimetalic_z_n_o ___ ur_a_n_o_w_e _ _ _ _ _ _ ur_an-ow_e _ _ ___:: _ _
-=---__:=---11. Wi:...:ek:__z-=-ło-=-' z-. - - - --265 mln lat (Kowary) 240-270 mln lat
12. Mineralizacja Sn-W w obrzeżeniu
masywów
13. Przejawy episjenityzacji
14.Skał~legające episjenityzacji
Y5
Miejsce -i forma występowaniaepisjenitów
16. Typy episjenitów
obecna liczne
granity, aplity
na systemach spękań NW-SE i NE-SW
lub na ich przecięciach, formy nieregularne
i żyłopodobne
potasowe, potasowo-sodowe, sodowe
obecna liczne
granity, pegmatyty
na systemach spękań, lub w węzłach siatki
spękań typu rombowego, formy
nieregu-larne i żyłopodobne
potasowo-sodowe (okruszcowane). sodowo.
-potasowe i sodowe (nieokruszcowane)
l 7. Wiek apisjenitów po utworzeniu aplitów (środkowy lub gór
--~--~~~~~---~---~ny perm?)
18. Rozmiary ciał episjenitowych nie ustalone, zbliżone do rozmiarów ciał
po utworzeniu pegmatytów a przed utwo
rzeniem złóż uranowych (środkowy perm?
od kilku do kilkuset metrów
kwadra-towych powierzchni ·wychodni
. apisjenitów francuskich
19. 8-tr-uk--=-·t_ur_a---=--i -t-ec:-k-st_ur_a. _ _ _ _ _ _ __:__g:::.ra---'-nitowa, bezładna kataklastyczna granitowa, bezładna kataklastyczna 20 Skład episjenitów kwarc pierwotny - kwarc wtórny nieobecny, ślady obecny nieobecny. ślady
obecny - -:1:-ic_z_n_y_w_e_p-::i-SJ-=-. e-n-:i-ta-c-=h-n-::i-e-ok=-
ru_s_z-cowanych
- mniej liczny w okruszcowanyci1.
skaleń potasowy niekiedy dominujący (Trzcińsko) wzrost zawartości w episjenitach zminera-lizowanych
skaleń sodowy biotyt
niekiedy dominujący (Kamień,czyk) w episjenitach zmineraliżowanych zanika,
-~-~---~__:_----'-~:~--=-~~-~~---=-~
schl01ytyzowany z wydzielaniem tlenków w apisjenitach zmineralizowanych świeży
żelaza lub schlorytyzowany, w
niezmineralizowa-nych schlorytyzowany muskowit
hematyt
-n~ie_s_t_w-=i-er-d-=-z_o_n_o _ _ _ _ ____ _ _ __ _ _ z_a~nika w episJ.~e-n-:i-ta-c-=-h-z_m_I,....n-e_r_a~li-
z-ow_a_n_y_c-=-h-hematytyzacja intensywna, niekiedy brak z-ow_a_n_y_c-=-h-hematytyzacja intensywna. niekiedy brak
(w apisjenitach sodowych) (w episjenitach sodowych)
21. Temperatury: homogenizacji dekrepitacji
wrostków gazowo-ciekłych
w kwarcu neogenicznym
380°C
330°C (w apisjenitach niezmi-neralizowanych) 380°C (w zmineralizowanych)
22 Mineralizacja piryt (akcesoryczny) wtórne minerały U piryt, markasyt, galena, smółka uranowa,
wtórne minerały uranu (w apisjenitach
zmineralizowanych)
od powi·erZJchni. Ciała rudne mają na ogół wy. chod-nie. Złoża są naj.częś!Ciej ~zlokawi,ZJowane rw stlrefach
spękań i ,z.brek·cjowania granitów, na przecięciu sVref tektonicznych z żyłami la~rofirórw oraz rw ·episjeni-tach jalk-o imiPregnacje i rwypełll1ian.ia porów. Głów nym minerałem jest 1smółka uranowa, prócz niej
wy-stąpują jedYlrlie ,ś,ladorwe ilości ·siar·czk&w, węglany i
.rzadki :illuoryt. Zwykle w jednym złożu współwystę pują różme furmy mineraliza·cji uranowej.
GeneZJa Ś1ródgranirtowych ·złóż uranu jest prZJedmio-tem dyskusj.i i skradnie różmych poglądów. Płytkie
zaleganie złóż, ti·ch kontakt z obecną powierzchnią,
braik mineraliz~cji towar1zyszą·cej •są !pOICistawą poglą
dów o des-cenzyjnym ·Charakterze mineralizacji
pow-stałej w wyniku uwolnienia uranu z granitu vrzez procesy wietrzenia i 1Wyrtrą•c·en1a go w odpowiednioch skałarch-kolektorac'h. Zwole1I11ruicy genezy ascenzyjnej - na podstaiWie parag.enetY!C.ZJnego zeSipołu kruszców ora:z 1ch stru!ktu~ry i tetklstu['y - przyjmują że złoża
są pochodzenia ni:s:kotemjpera,tutrowe~o epitermalnego.
Również i w tym 1przy.padiku decyid.uj,ącą roolę w pOtW-staniu złóż przypisuje się :wysokiej rzawa['tości uranu w granita·ch, uruchomienie i redepO-ZYJCja tego uralilu
za·chodZJiły - :w myM ty.ch po:gtlądów - pod wpływem
romworów hydrot.ermalny~ch. Izotopowy wiek złóż
śródgranitowyreb wynosi 240~270 m1n lat, są one za-tem :mac:m.ie mł-odsze od gra~nitów. Różnice między wiekiem granitólw a wiekiem rzłóż nie roZJstrzygają jednak zagadnień genety:eznych.
Ponieważ dotychcZJos·owe koncepcje po·s·zukiwań
u-rmu :w. Sudetach {które dały dobre 'WYtnHm na
prze-łomi·e .la;t :ozJterrdziesty.ch i pięćdziesiątych) n.i.e
przynio-sły w 1atach późni·ej,szy,ch :spodziewanych rezultatów, autoPzy uwa.żają, że należy ·zastosować :nowe kryteria poszukiwawcze. P.oprzednie JPra·ce poszukiwawcze
by-ły koilleent•rowane w olbr•zeżeniu masy·wów, wcześniej
znane ~z.łJooa li pr21ejawy 1minerali!za·cj.i w Góra·ch Krus• z-cowytch i Sudetach wyrs.tępowały ·bowiem w metam·o• r-fi.cznej osłonie masy1wów g:ranitoidowy,ch. W złożach
tJ!Ch uranowi towarzyszyła zwykle mineralizacja poli-metalkzna {tak zwana "formacja piędopierwiastko
wa"). SbwierdZione w brzeżny,ch częś·c.ia·ch masywu
k.ark·o:noskli.ego pr:z.ejawy rnineraliza·cji ura~nowej uz:Ia-wano, ze względu na pły.tki zasięg i brak
minera-łórw towarr·zy•s'zącytCh, 'Za ni•eperspekityrwiczne, a kh
ge-nezę za des·C-elllzyjną. za,rÓIWl110 P'rzedsiębi'o'rst.wo ·H.-1
w Ko1wara1Ch, jaik ·i Ins,tYJtu1t Geolog~k.zny Olglfank:zały
badania granitów do baidań o charakterze podsta-wowym jako ewentualnych źródeł roztworów hydrro-terma,lny'c'h dla złó-ż IW o·slomi·e met.amorfi.cznej (10, 17).
Szczegółowe .badania .minera!Hza,cji lUranowej z obs,
za-ru karkonosko-izer·sbego .(9, 20, 21) wyika:zały, że związek minera.Uza·cji :po1imeta1icznej i uranowej nie jest ści,sły. Są przejawy .mineralizCłicji uranowej, któ-rej i:nne przejaJwy mineral1i-za·cji towarzyszą jedynie
ślaJdowo (Podgórrze, Radon.iów), lub też zwią:z.ek
mi-neraliza·cj.i urano1wej i ,polimetalic:zmej ma charakter tylko przestrzenny (M.iedzianika).
Autorzy, po zCłjpozm.a:n.tu S·ię z warunkami WJ!stę
powiall1ia złó,ż uranowych we F1ralll1Cjli, doszli do prze-konania, ż.e konieczna jest rrewizja !pOglądów :na temat
mozliwoś·ci rwystęp;oiWaini•a ·złóż uranu :W SIUdetach.
W's·tępna analiiza wyka,zała, że - ZJe względu na
wy-jątkowo wy,soką zawartość uranu - :najbardziej
sprzyjają!cy dla !Występowania Złó.ż ura1nu .typu śród gran~t.awego jest masyiW Karkono,szy. Dla
uzasadnie-nia ~tej koncepcj.i zacZJęto poszulkiwać da:lszy,ch
sprzy-jają,cyah cech petrogra!ilc:zmych, metatlogenetyezny.ch i
strulkturalny;ch. Sttwierdzo:no obecność mikrowr·o·stków liiraninitu uzasa:dnia,j~cy,ch .wysoką zawartość uranu w skale (18). Równi·eż ·chemizm g,ranitów Karkonos•zy WJ!kaJzuj.e duż.e podobi·eńiSrtw,o 'Z chęmi:zrrnem ur'a:nonO·Ś
ny,ch granitów Francji. Na,stępnym eleme111tem
po-twierdzają·cym koncepcję auttorów je.st znalezienie ep]sjenlitów, zbliż.ony.ch ·składem mrnera(lnym i - che-mieZJnym, formą wys1tęp01W.mia i cechami . struktural-nymi do podobl!1y,c<h skał f:ran.ouskich. Zespół cech chacr:a:krtery:styc.zny10h dlla granitów u.ranOillośnych
pr.zedsta!W·ilono w ta.b. II.
Przy,toczone .przesłanki nie przesądzają o istnieniu w obrębie masywu Karkonoszy Ś!l'ódgranirtowych złóż
uranu, 'wska,zują one jędnak, że ,prawdopodobieńst<wo
is.tnlienia taki·ch złóż j.e.st bardzo duże. ,przesłanki te
powinny 1zartem :być UiWZJględ111ione .przy ewe111tualnym
planowaniu dalszych pra'c poszukiwawczych.
LITERATURA
1. B ar b i e •r J. - Alte;rahon chimique et remanie-ment d'UiraniUtm daliliS le granite
a
deux mka.s des Monbs de Blond (Limousin, F.rmce). Sciences de la Ter·re 1968 vol. 13 no. 4.2. B e'r g G. - Der Granit des Riesengebirges Ulnd
·
seine Ganggesteine. Abh. der Plreuss. Geol. Lan-desans1tal:t Neue Folge 1923 H. 94.
3. B o r k ·O w ska M. - Petcr:ograf<i.a granitu Kar-lkono·szy. Geol. Sudeti•ca 1966 vol. 2.
4. C a:r rat H. G. - Donnees nouvelles sur le gra-ll1ites ura111i!eres du nord-est du Massif Cent·ral
en compa•ra1ison avec ceux du Limousin et de la
Vendee. Oolloque E. Raguin Mass·on Paris 1973. 5. C 1 ·o o s H. - Einfuhrun.g in die tektenische
Be-ha:ndlun.g magmatischer Erschei.nu,ngen
(Granit-tektonik). Berlin 1925.
6. D e m a 1n ,g e M. - ZIOna.t:ion metasomattlique autou des albitites de la region de Saint-Chely d'Apcher (L10:zere). Bull. Soc. Fr. Mi111. et Orista.llog!l'. 1975 vol. 98 no. 2-3.
7. Dep·ciu-ch T., Li:s
J.
-
Wie'k be1JwzgilędnyK-Air granitoidów masywu· Kar3wnoszy. Kwart.
Geoil. 19 71 n!f 4.
8. C u m bel K. W.- Grundzuge der Geologie.
Ka-·ssel 1888.
228
9. Ja s k ó l,s ki S. - PolimetalkZJna minerahza·cja
tlenkowo-sia:r:-c_z}H}Wa · w gra.nitog:nejsach Gór
Izer-'skich (Dolny Śląsk) i jej pod1odzen!ie. Pr. Geol. Komis. Na'Uik Geol. PAN Odd:z. w Krakowie 1967
nr 43. ·
10. Je l i ń s k d. A. - Geo,chemia u:ra111u w ~rmit·o·
;Wym masy\Vie Ka:r!k0111,oszy z UW\zglęidnieniem in-ll1ych masy!w<Órw gtrani,toildOiwy·ch Dolnego Śl~ska.
Biutl. Inst. Geol. 1965 nr 193.
11. Karwowski Ł., OJ.s,zyń.ski W., KozłoJW s ki A. - Mi:neraliiza,cja wo,lframi:t.owa z okolic Szklacr:·skiej Po!fęby Hulty. P['z. Geol. · 1973 nlf 12. 12. K lo.ckm a111:n F. - Beitrag ·ZiuT Ke111tni,ss der
~~ranirtl~s·choo Gesrteine des Riesengebi.Jrges.
Zeirt-schri.frt Dts.ch. Geol. Ges. 1882 B:d. 34.
13. Kos ·z t o l a n y i Oh. - Geochron•olotgie des gi.se-ments ura:nitferes fuanc;ais par la methode ura-nirulm1Plomb. Tihes·e Nancy 1971.
14. Kozłowsiki A., Ka!fwowskii Ł.-
Genety-c·zne WIS.kaźniki mi:nera1iza.cji W -Sn-Mo na obs·
za-·rze kaTikonoslko-izerslkirn. Kwa•r't. Geol. 1975 nJ" l.
15. L e 1r o y J., P ·O ty B. - Recher·ches prelimi,na1ires
,sur les f1uiides as,socies
a
la genese de.smineraJ.i-ISCłition:s en uranium du Limousi:n (FraJnce). Mline -t
rallium DeiPOSi,ta. 1969 v·ol. 4.
16. L i ·s F. J., Kos ,z t o l a n y i Oh., C o p p e n s R.
-Etulde geochro:nologique du gisement polJ!ffietalli-que de Kowarry (Pologne). Ibildem 1971 vol. 6. 17. L1is J . - Geo·chemia niekrtbrYich pierwias,t!kóiW w
.glfa:nirtoidOIWY!ffi ma~sY!Wiie Karkonos-zy. Biul. Insrt;.
Geol. 1971 ll.'1f 224.
18. L i s J., S y l 'W ·e s t •r ·z a !k H. - O wy:stęporw·miu ~ro~prOS'ZIOnego urani:ni,tu w granitach Karkonoszy.
Prz. Geol. 1977 n[' 6. .
19. M i l c h L. - Beibrag ZJUir Kentn~ss der grall1iti-s,chen Ges·teine des Riesengebhl'ges. I. Neues Jrb.
M-iner. Beirr.-Ba111td 12 189;9, H. Beil.~Band 15 1902. 20. M o ·c h n a c k a K. - Minerały kruszcowe złoża
polimetalkZJnego rw KotwaJfach (Do1ny śląsik). Pr. Mi111er. Komi,s. Nauk Miner. PAN Oddz. w K~rako
wie 1966 nr 4.
21. M o c h IQ a c lk a K. - Minera.lizla,cja skał
meta-morfi,czny·ch częśd Pogórza Izerskiego. P.r. Geol. Komis. Nauk Geol. PAN Oddz. w Krakowie 1975 nr 89.
22. Moreau M., Pou,gh·oll1 G., Puibaraud Y., S a n s e l m e H. - L'iu!fani:U(ffi
et
les ~r.aJllliltes.Chronique des M1ines et de la Recherche Miniere 1966 nr 350.
23. M o 1r e a u M., Ran .c h i n G. - A1terations
hydJ"o-·termales et ~contróles teclon1iques dan:s les .gi!tes fil0111ien:s d',urmiiUim ·i:nrtlraglflarutiqtues d-d rMassid:i
Cenrtlfal :fra111ęais. Colloque E. Rag'tlin. Mass·on
Pa-riiiS 1973.
24. Rag u 'i n E. - Geologie du g.ra:nite. Wyd. 3
Mas-'son Pa>flis 1976.
25. Re n ar d J. P. - Etude pet!fog<raphique et
geo-·cihimiqrue des g!l'mirtes du di.srtricrt uranifere de Vendee. SICiences de la Ter·r·e. MerrnoiJre 1974 no. 310.
26. S a rr c ·i a J., S alf c i a J. - Gl:tes et giJsemenrt:s .du Nord Limous1in. [W:] Les minerai's ura:n,iferes franc;ais et leurs gisements. Paris 1962 v-oJ.. 2. 27. S o 111 e
t
J. - Oo:nt!l'iburti01na l'etude
goochrOillolo-gique du Massif de Maifrta,~ne (Vendee). Compt. Rellid. Ac. Sc. 1967 voJ. 264.
28. T r a u b e H. - Die mtnerale Schlesiens. BreslaJU 1888.
29. V i a l e t t e Y. - Grani•tisation hercynienne dans
le Ma.ssif Centlfal f,ranc;ais. Sciences de. la
Ter-:re 1965 vol. 10 no. 3-4.
SUMMARY
The Karkonosze g,ra:nite massif (Lower Silesia) · i·s one of the bes.t :k:noiWI11 massifs .petrog,raphically and tectonica1ly. Detailed sam:plin.g performed by one o·f the authors 'rev·ealed the presence of ·rocks which -with theiT gran1te stTuctUire - are ·Cha,ra:cterized by
the lac\k of quthl'tz ·and marked porosi.ty, or the pre-sence 10-f secondaJry quartz of specifilc miliky •Co-lotu:-. These rocks f.o,rm 1Small, ti,flregular bodies occuHing
yóunger rthan the gran'i~te si.nce, ·in s·ome pla.ces, they
were also f.ormed from aplites ·cuttt~ing the giranite.
The m~neral and cheroical composition (Table 1), the
mode •of oc.currrence and ·co:nd1ti0Jl!S of 1migm of these
roaks il"esembde tho:se of eptsyemtes {that is rrocks
wHh syeni:te composition but formed fii'om n.orma.l
g'ra1ni.Jte 1i.Jn r·esulit of sulbs;equent a1lt.eratii01I11S) f'l'om the
Cen.tml Massif a1nd Ve:ndee areas of Frr·a1nce. Tihree
types of episyeni1te1s were differrentiwted:
potas:Sium-... sodiu:m, potas,sium a,_;.,d s1odiuun.
Episyenites of the Centlral Mas:s1if and Vendee
have g;reat metalegenie imiPo~rtance a·s about one
th1ilrd of uraniJurn depo1S1its in these imipo,rtanrt; urran~um
,provilinces is eoonecbed Wi.lt!h these r.ocks. It rwa·s found
orurt thaJt in the Karr!konos.ze atiea the minerali'za.tio::l
po1nt·s rwher·e 8Jl1ready 1n the la:st •centu.ry urra~nium
minerals were recorded arre connected wi.th
epi-syenites. T:he !Presence of 'epi.Jsyenites and ·ealier
de-tected prresence of U1ran!ini1te mkrog1ro~wths pO'int to
the existence of marked a:nalogy bet·ween
Katrkono-sze .g-ran.i~te and uranium-bearring ga-anite massifs d.n
F.rance, thrus indkatmg ihe :poSisibility of oc,currtrence
o.f irn.ragrani·te IUranium depo,s•its in the Karkonos,ze
massif.
PE310ME
rpaH':t1THhill: Ma•OCJ1!B KapKOHOIIIe:ti (HVDK,HSUI
C:t1-Jie3:t1R) RBJIReTCR O~H:t1M :t13 Jiy'tliiie 'J11CCJI'e~OBaHHhiX
IIeTporpa<iJwre~:t1 :t1 TeKTOHJ.fieCK:t1 MaCCYfBOB.
Ilpo-BeAeHHO·e O.ZI:HHM :t13 aBTOpOB OIIpo50BaJU1Je BhiKa·3aJIO
IIpJ.1'CyTC'TB:t1e IIOpO~, KO'TOpbłe - J1:M€'R CTpyKzypy
rpa'H:t1TOB --'- xapaKTepJ13J1pyiOTCR OTCy-TCTB':t1eM Imapu;a
:t1 3Ha'tl:t1TeJibHOH TIOplil!CTOCThiO, :t1JI:t1 JKe C:O~epJKaT
BTO-p:t1'Y:Hhill: KBa.pu; xapaKTeplil!CT':t1'tl6CKOro MOJIO'Y:Horo
u;Be-Ta. 3T:t1 IIOpO~hi MMeiOT <fJOpMy He50Jihill:t1X
Hepery-JIRPHhiX TeJI HaXO~Rill;J1XtCJI B rrpe~eJiaX HOpMaJihHOrO
rpaH:t1Ta. Mx B03pacT O'tle'BH,Il(HO MOJI:OJKe rpaHHTH, TaK
KaK OH:t1 o6pa30BaJI'J1Ch T01Kie :t13 anJI:t1TO'B nepeceKa-rorn;:t1x rpaH:t1T. M.JttnepaJihHhr:ti :t1 XHM':t1'tleCKl1J1: cocTaB
(Ta6. I), cpopMhr Ha.xo:;qc~em·fR :t1 ycJIOBMR reHe3Jttca
JI'pJ16JI:t11KaiOT 3Tl1 rropO~hi K OtllYfCaHHhiM B paJłoHe
UeHTpaJih<HOro Ma·cc:t1Ba :t1 BaH,n:e:t1 (<PpaHI.~vm)
3n:t1-C:t1eH:t1TaM - nopo~aM :t1MeiO·Ill;:t1M OOCTaB C:t1eH:t1Ta,
o6pa-30Ba.BIIIV:I'MCR :t13 HOpMaJibHOrO rpaHUTa B :rrpOIJ;e1CCe
rrpe:o6pa3o1BaH:t1R. Bhi,rr,eJieHhr TPl1 Tnna 3IIJ10:t1eH1:t1TOB:
KaJI:t1eBO-HaTp':t1eBhiH, KaJI1lil!eBhiH :t1 HaTpHeBhiH.
3n:t1c:t1eH:t1Thi UeHTpaJibHOTO Maccl1:Ba .:t1 BaH~eli1
MMeiOT 60JihiiiOe MeTaJIJIOT€'H':t1~eOKOe 3Ha'tleHlil!e. C :t1X
HaXOJK~eH:t1eM CBR3aHa TpeThR 'tlaCTh 3aiia·OO'B ypaHa
B 3TOM pa:tioHe. TaKJKe B KapKORomax TO'Y:K:t1
MM:He-paJI:t13aiJ;M::t1, B KOTOphiX elll;e B IIpOIIIJIOM CTOJI€Tl1:t1
BCTpe'tlaJI'M:Ch ypaHOBhi€ M'V:I'HepaJihi, CBR3aHhl C HaXO•
JK-~€H:t1eM 3IIMC:t1eHvtTOB. Hp11cyTC'TB:t1e 3nHCVleHMTOB :t1
M:t1-K'POBKJIIO'tleH:t1H ypa!HHT~a Y'Ka.3hiJBaeT Ha
3Ha"'l'l1TeJih-HOe ·CXO)J)CTBO rpaHlil!Ta KapKOHOIIIe:ti :t1 ypaHOHO•CHhiX
rpaHvtTHhiX MaCCJ1BOIB <PpaHizyfl1, a TeM CaMhiM - Ha
BOGM'OJKHOCTh HaxoJK,n;eH':t1R B KapKofiornax cpe~:t1rpa
H:t1THhrx MeCTOpOJK~eH:t1J1: ypaHa.
JAROSŁA W .PICH
Instytut Geol·ogiczny
SIEC
P
ODSTAWOWYC
H
STACJONARNYCH OBSERWACJI
WOD
PODZIEMNYCH
W POLSCE
P.o wielu lata~c'h dytskusji na łamach pism
fa.cho-wy·ch i na koru·eren.cjach naukOIWY'Ch !na temat
ko-ni.ecznośd prowadzenia s;tałych obserwa·cji
hydrogeo-lo.gk:zmych, prezes CUG wydał w 1972 r. zarządzenile
naikładają·ce na sŁużbę geologilc·ZJną obowiązek
ZJorga-nli·zowania tz.w. podstawowej :sieci sta·cjonaTn)11ch
ob-s•erwacji ZIWYkłych wód IPOdzi~emny~ch na obs·zal'lze
ca-łego ikll'aju. W·edł;ug zaaik~ceiPtowanej przez wladze CUG
koncepcj.i, ,stacjonail"ne obserwacje hydTo,ge.alogi:cz:ne
m<ł!ją być prowadz.tone w trzeoh :systemach punktów
obserwacyj'nydl tworzą.cy,ch sieć: podstawową,
spe-cj a1ną i okresową.
w~s1pOm1niwne 1zarząldzooie pr·ezesa CUG zobowiązu
je Instytut Geo.logkZil1y do ,z.toll"gani'zowania sieci
:pod-st<ł!wowej, prowad:aenia obs·er:wacji i opracowywania
wynikÓiw przy szeTokiej rwspó~pra.cy jednostek
wyko-na~wczy,ch i ośrodków nauikowo-badawczych działają
CYJCh w ·resorc.je geo-logii.
POTRZEBA I CEL PROWADZENIA OBSERWACJI
STACJONARNYCH
Sys.tematY'CZtne pomiary po·ziomu wód gruntorwy.ch,
w zoll"gani:wwanej sieci ok. 15·00 punktów na ;terenie
całego kraju, profwadzi od Wli.elu 1lat I1nstytrut M·et~eoro:
lagii i Gorspodarki Wodnej {daWIIli·ej P.IHM). Obser~wa
cj.i głęhs·ZJICh pozi,omó;w wodonośnych, w podobnym
zakresie i •roz,pr~zestrzeniooiiU, nie prowadzi się w
Pol-s·ce. Pows~zechni·e wiadomo, że doty·chczasowe
obserwa-UKD 556.3 :65.01] :001.11/.12 :061.62:55(438)
cje ZJWykły~ch ·wód podzii~emn)11ch miały w naszym
kTa-ju •Charaiklter 1lokalny i na ogół doty~czyły obszall'ów
intensyrwnie eksploatowranych (większe aglomeracje
mi·ej!silw-przemysłowe, tereny ko1pa!lń). Takie
ohserwa-cje w żadnym ·wypadku nie mogą być podstawą
II'e-gionalnJ~ch badań hydrogeologkzn)11ch, ni~e pozwalają
też na ·Określanie, w sikali kraju, zmian zachod·zących
w użytkowych pozioma.ch 'WOdonośnych. Zagadnienie
t·o nabiera .sz,c,zególnej rwag1i wraz ze wzrostem
zaJPO-trzebowania na CZYJSte rwody podziemne oraz stale
po-stępują.cy wZJrost zanieczysz,c·zenia wód .
powierzch-niowy.cn.
Wyniki dotychczasOiWYJCh prae naukowych oraz
. praiktyka hYJdrog·eologk1zna prowaJdzą do stwierdzenia,
że daJls·zy i.Jstot!rly pos.tęp w hadania·ch
hydro.geo1o.gicz-nych orraz racjonalna eks1ploata~cja i ochrona środowi
ska przyrodnkzego są możliwe tylko wtedy, jeśli bę
dZJiemy dY.SiPOOorwać dobrze zorgani:wwaną siecią
sta-cjonarny.ch obserwacji wód podziemn)11ch. Wagę tego
probl·emu naj-lepiej podkT,eŚil:ono w O!Pi'l1ii Komisji
Do-kumentacji Hy.drogeolo~ircZJny.ch \Pf'ZY CUG, wydanej
po 'l'OZipatlrz.eniu na Pl·ena~Dnym posied1zerutu w dniu
l XU 1971 L "Ramowego rproj.eikitu podstawowej sieci
obser.waJcyjnej ,wód podziemnych na ·obsrzarze kraju",
OIPracowanego 'W Itnstytude Geologkznym w
WaJTsza-wie. W OiPinii .tej czJ11;amy m.m.: "Kom.i1sja z
zadó-woleniem przyjmuje do wiadomości farkt, że
