BROMATOLOGIA
I CHEMIA TOKSYKOLOGICZNA
Czasopismo poświęcone zagadnieniom badań ochrony zdrowia i środowiska
Wersja internetowa wydawanego czasopisma jest wersją pierwotną
TOM LI 2018 Nr 2
TREŚĆ
H. Mojska:e-Baza zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w żywności, jako nowe narzędzie edukacyjne i badawcze . . . 87 S. Bawa, D. Godzina: Ocena spożycia wybranych makroskładników pokarmowych przez
zawod-ników Kadry Narodowej Kickboxingu . . . 92 A. Lebiedzińska,J. Maksymowicz-Jaroszuk, A. Grzeszczuk, K. Petrykowska, M. Jankowska,
T. Smiatacz, P. Szefer, J. K. Karczewski: Ocena zawartości cynku w dietach pacjentów HIV--zależnych z Białegostoku i Gdańska . . . 99 P. Kitlas, S. K. Naliwajko, K. Socha, J. Kochanowicz, Z. D. Mariak, M. H. Borawska: Zawartość
składników mineralnych w diecie pacjentów z chorobą Parkinsona . . . 104 M. Misztal-Szkudlińska, A. Sadokierski, P. Szefer: Rola wapnia i fosforu w diecie młodych osób
w profi laktyce osteoporozy . . . 111 P. Paśko, J. Podporska – Carroll, B. Quilty, E. Prochownik, A. Galanty, P. Zagrodzki, Z. Zachwieja:
Aktywność przeciwdrobnoustrojowa brukwi i kalarepy oraz ich kiełków . . . 116 P. Paśko, E. Prochownik, A. Galanty, H. Bartoń, M. Tyszka – Czochara, P. Zagrodzki, Z. Zachwieja:
Porównanie aktywności antyoksydacyjnej i całkowitej zawartości polifenoli w kiełkach i ró-życzkach brokułów . . . 120 A. Galanty, J. Chłopicka, M. Kaleta, A. Sołtys, I. Podolak: Wpływ warunków przechowywania na
aktywność antyoksydacyjną i zawartość polifenoli w owocach jarzębu szwedzkiego . . . 124 J. Dobrowolska-Iwanek, A. Cetnar, P. Paśko, P. Zagrodzki: Profi l i stężenie kwasów organicznych
w sokach z winogron w różnych okresach ich dojrzewania . . . 128 J. Brzezicha-Cirocka, D. Błażejewicz, J. Brzezińska, M. Grembecka, P. Szefer: Suplementy diety
na bazie zielonej kawy jako źródło substancji bioaktywnych . . . 135 M. Grembecka, M. Bola, E. Jasińska, P. Szefer: Optymalizacja warunków chromatografi cznego
oznaczania choliny i betainy w suplementach diety i produktach dla osób aktywnych fi zycz-nie . . . 140 P. Ferenc, I. Traczyk, M. Panczyk: Wybory żywieniowe dzieci szóstych i siódmych klas szkół
podstawowych na podstawie zakupów dokonywanych w sklepikach szkolnych oraz w drodze do/ze szkoły . . . 145 J. Bielecka, K. J. Gromkowska-Kępka, D. Chimkowska, K. Futyma, I. Fiuk, P. Nowakowski,
R. Markiewicz-Żukowska:Ocena wiedzy o naturalnych substancjach słodzących i częstości ich spożycia wśród studentów . . . 154
Hanna Mojska
e-BAZA ZAWARTOŚCI IZOMERÓW TRANS
KWASÓW TŁUSZCZOWYCH W ŻYWNOŚCI, JAKO NOWE NARZĘDZIE EDUKACYJNE I BADAWCZE*
Zakład Metabolomiki
Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawie Kierownik: dr hab. n. farm. H. Mojska, prof. nadzw. IŻŻ
Celem pracy było przedstawienie założeń i sposobu realizacji utworzenia ogólnodostępnej elektronicznej bazy danych nt. zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w żywności.
Hasła kluczowe: izomery trans kwasów tłuszczowych, zawartość, e-Baza. Key words: trans fatty acids, content, e-database.
Izomery trans kwasów tłuszczowych (TFA) powstają przede wszystkim w czasie przemysłowego utwardzania olejów roślinnych. Ilość izomerów trans powstają-cych w czasie utwardzania tłuszczów jest zmienna i w znacznym stopniu zależy od warunków prowadzenia procesu technologicznego (temperatury, ciśnienia, ka-talizatorów). TFA powstają także w żwaczu zwierząt przeżuwających w procesie biouwodornienia i są obecne w mleku i przetworach mlecznych oraz w mięsie i jego przetworach (1, 2). Zgodnie z defi nicją Kodeksu Żywnościowego FAO/WHO (2004), izomery trans kwasów tłuszczowych są to wszystkie izomery geometryczne jednonienasyconych i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych mające niesprzę-żone (rozdzielone przez przynajmniej jedną grupę metylenową -CH2-) podwójne wiązania w konfi guracji trans (1). TFA stanowią uznany czynnik ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, w tym niedokrwiennej choroby serca (2, 3). Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca, aby izomery trans kwasów tłuszczowych dostarczały poniżej 1% energii z diety (4). Z kolei Europejski Urząd ds. Bezpie-czeństwa Żywności (EFSA) wskazuje, że spożycie TFA powinno być tak niskie, jak to jest możliwe do osiągnięcia w diecie zapewniającej odpowiednią wartość żywieniową (2).
Stosowane na świecie strategie w celu obniżenia spożycia tłuszczów trans pro-wadzone są wielokierunkowo. Z jednej strony są to uregulowania prawne wprowa-dzające albo obowiązkowe znakowanie produktów zawartością TFA m.in. w USA,
* Badania wsparte fi nansowo w ramach zadania 3.1.7. pt. „Badanie zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w żywności w 2017 r. i prowadzenie bazy danych dotyczących izomerów trans w środkach spożywczych w latach 2017–2020” Narodowego Programu Zdrowia.
Nr 2
88 H. Mojska
Kanadzie, krajach Ameryki Południowej albo limitowanie ich poziomów w żyw-ności m.in. w Danii, Austrii, na Łotwie i Węgrzech. W Stanach Zjednoczonych od bieżącego roku obowiązuje zakaz stosowania w żywności częściowo utwar-dzonych tłuszczów roślinnych (5). Z drugiej strony producenci żywności wpwadzają dobrowolne ograniczenia stosowania częściowo utwardzonych olejów ro-ślinnych.
W związku z powyższym, w celu zapewnienia większego dostępu do informacji nt. obecności TFA w żywności, w Instytucie Żywności i Żywienia (IŻŻ) opracowa-no koncepcję utworzenia ogólopracowa-nodostępnej elektronicznej bazy zawartości izomerów
trans kwasów tłuszczowych w żywności wraz z wyszukiwarką (e-Baza).
Powyż-sze działania zostały zrealizowane w ramach zadania 3.1.7 Narodowego Programu Zdrowia (NPZ).
Celem pracy jest przedstawienie założeń, sposobu realizacji i możliwości wyko-rzystania danych zawartych w e-Bazie.
MATERIAŁ I METODY
W utworzonej e-Bazie umieszczono dane o zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych pochodzące z ogólnopolskich badań monitoringowych (lata 2012– 2016) i badań przeprowadzonych w Zakładzie Metabolomiki Instytutu Żywności i Żywienia w 2017 r.
Ogólnopolskie badania monitoringowe były prowadzone we współpracy z Głów-nym Inspektoratem SanitarGłów-nym. Próbki do badań były pobierane w losowo wybra-nych punktach sprzedaży na terenie każdego województwa. Jedną próbkę stanowi-ły dwa opakowania handlowe produktu, pochodzące od jednego producenta, z tej samej partii produkcyjnej. W e-Bazie umieszczono dane dotyczące 564 produktów pochodzących z badań monitoringowych.
Do badań prowadzonych w Zakładzie Metabolomiki IŻŻ zakupiono w 2017 r. łącznie 568 produktów jednostkowych. Dla każdego asortymentu produktów ku-powano wszystkie dostępne marki różnych producentów (od 2 do kilku produktów jednostkowych różnych producentów).
Zawartość TFA w próbkach z badań monitoringowych, z lat 2012–2016 oznaczo-no w laboratorium WSSE w Szczecinie, metodą chromatografi i gazowej z detekcją płomieniowo-jonizacyjną (GC/FID) wg PN-EN ISO 12966-1:2015-01 (6). W prób-kach pobranych w 2017 r. zawartość TFA oznaczono w Zakładzie Metabolomiki IŻŻ, metodą chromatografi i gazowej z detekcją spektrometrią mas (GC/MS) wg własnej procedury badawczej (7).
Uzyskane wyniki zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych (w % w/w) przeliczono z uwzględnieniem zawartości tłuszczu w produkcie i wyrażono w g/100 g, g/porcję i g/cały produkt. Zawartość TFA dla każdego asortymentu produktów po-dano w postaci mediany oraz wartości minimalnej i maksymalnej. Obliczenia wy-konano za pomocą programu komputerowego Excel.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
Po raz pierwszy w Polsce została utworzona ogólnodostępna elektroniczna baza danych wraz z wyszukiwarką (e-Baza). Baza jest dostępna pod adresem www. izomery.izz.waw.pl lub poprzez aktywny link zamieszczony na stronie Instytutu (e-Baza IZOMERÓW TRANS). Widok e-Bazy tłuszczów trans przedstawia ryc. 1. Opracowanie e-Bazy opierało się na trzech podstawowych zasadach: zgodno-ści z obowiązującymi przepisami prawa żywnozgodno-ściowego, wiarygodnozgodno-ści danych i użyteczności danych prezentowanych w bazie. Wobec braku w Polsce i Unii Europejskiej stosownych przepisów prawnych dotyczących TFA, w bazie zostały umieszczone informacje o ich zawartości wyłącznie dla określonej grupy produktów i asortymentu produktów bez podawania nazwy własnej produktu i producenta.
Ścieżka 1: Kategoria
Umożliwia odszukanie konkretnego pro-duktu z danej kategorii poprzez zawęża-nie wyników w jej obrębie do odpowied-niej grupy produktów
Ryc. 1. Widok e-Bazy tłuszczów trans z zaznaczonymi ścieżkami wyszukiwania. Fig. 1. View of the trans fats e-database with marked search pathways.
Wiarygodność danych zawartych w e-Bazie opiera się na: • reprezentatywności pobranych próbek do badań,
• zastosowaniu odpowiednich do celu badań metod analitycznych i • ocenie statystycznej wyników.
Zastosowane metody pobierania próbek wykorzystywały pobieranie losowe (ogól-nopolskie badania monitoringowe) i pobieranie celowane (badania w 2017 r. w ra-mach NPZ). W obydwu przypadkach zapewniono reprezentatywność pobierania próbek do badań. Zastosowane metody analityczne są specyfi czne dla oznaczania
Ścieżka 2: Nazwa produktu / kategorii
Umożliwia odszukanie konkretnego pro-duktu poprzez bezpośrednie wpisanie jego nazwy do wyszukiwarki produktów
Nr 2
90 H. Mojska
kwasów tłuszczowych, w tym izomerów trans. Obydwie metody zostały zwali-dowane, a jednostki (IŻŻ i WSSE w Szczecinie) posiadają akredytację Polskiego Centrum Akredytacji w zakresie w/w metod badawczych, odpowiednio AB 690 i AB 515. Użyteczność danych została zapewniona poprzez podanie zawartości TFA w g/100 g, g/porcję produktu i g/cały produkt. Wielkość porcji oceniono na podstawie informacji podanej na etykiecie produktu lub z wykorzystaniem „Albumu fotografi i produktów i potraw” IŻŻ (8).
Aktualnie w e-Bazie umieszczono łącznie dane dotyczące 69 asortymentów pro-duktów należących do 7 następujących kategorii żywności: koncentraty spożywcze, mleko i przetwory mleczne, produkty fast foods, środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego, tłuszcze roślinne, wyroby cukiernicze i ciastkarskie, ziarna zbóż i przetwory zbożowo-mączne. Dane dotyczące zawartości TFA są na bieżąco uzupełniane i aktualizowane. Docelowo zaplanowano wprowadzenie do bazy informacji nt. poziomów TFA we wszystkich kategoriach produktów, które mogą być źródłem badanych związków w diecie oraz kolejnych asortymentów pro-duktów należących do kategorii już uwzględnionych w e-Bazie.
Utworzona e-Baza zawartości TFA w żywności pełni po pierwsze rolę infor-macyjno-edukacyjną. Wskazuje, w których kategoriach produktów żywnościo-wych mogą być obecne tłuszcze trans, pozwala na porównanie produktów, uła-twia wybór tych o niskiej zawartości TFA. Dzięki informacji o zawartości TFA w g/porcję produktu, umożliwia właściwe komponowanie codziennej diety i równanie z zaleceniami. Efektem powszechnej dostępności do informacji nt. po-ziomów izomerów trans w produktach żywnościowych będzie, być może, podej-mowanie przez producentów żywności działań w kierunku reformulacji produktów tak, aby wyeliminować z nich izomery trans. Należy również podkreślić, że dane zawarte w e-Bazie mogą być wykorzystane do oceny pobrania TFA z dietą i osza-cowania narażenia w różnych grupach populacyjnych oraz poszukiwania związków pomiędzy pobraniem ich z dietą a zachorowalnością i umieralnością z różnych przyczyn.
WNIOSKI
1. Po raz pierwszy w Polsce utworzono ogólnodostępną elektroniczną bazę do-tyczącą zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w żywności wraz z wy-szukiwarką (e-Baza).
2. e-Baza zawiera obecnie dane nt. zawartości izomerów trans kwasów tłusz-czowych w 69 asortymentach produktach należących do 7 kategorii żywności. Baza jest stale aktualizowana i uzupełniana o nowe dane.
3. e-Baza może być wykorzystywana jako nowe narzędzie informacyjno-eduka-cyjne i naukowo-badawcze.
Podziękowanie: Dziękuję Paniom mgr inż. Edycie Jasińskiej-Melon, mgr inż. Katarzynie Świderskiej i mgr inż. Iwonie Gielecińskiej za doskonałą pracę
H. M o j s k a
e-DATABASE OF THE TRANS FATTY ACIDS CONTENT IN FOOD AS A NEW EDUCATIONAL AND RESEARCH TOO
S u m m a r y
Introduction: Trans fatty acids (TFA) are the cause of many diseases, especially cardiovascular
diseases. Due to the lack of legal regulations limiting the level of trans fats in food at the Institute of Food and Nutrition, a generally available base of TFA content in food products was created.
Aim: Presentation of the assumptions and the method of the creation of the electronic database, which
contains data of trans fatty acids content in food. Material and Methods: Data for the database came from nationwide monitoring studies from the period 2012–2016 and from analytical studies on TFA content made in 2017. at the Institute of Food and Nutrition. TFA was determined using GC/FID and GC/MS methods. For each product, the average content of trans isomers and the determined minimum and maximum content were given. The results were given in g/100g and in g/portion of product and in g/the entire commercial product.
Results: Now the database contains data on trans fatty acids level in 69 product ranges from 7 food
categories and is being constantly updated and complemented.
Conclusions: For the fi rst time, in Poland, a publicly available digital database was created along
with the search engine (e-Baza). Data concern the content of trans fatty acids in food. e-Baza can be used as a new source of information about trans fatty acids level in food and educational and scientifi c-research tool.
PIŚMIENNICTWO
1. Food and Agriculture Organization (FAO)/World Health Organisation (WHO): Fats and Oils in Human Nutrition. Report of a Joint FAO/WHO Expert Consultation. FAO Food and Nutrition Paper No. 57. Food and Agriculture Organization of the United Nations: Rome 1994. – 2. Scientifi c Opinion on Dietary Reference Values for Fats, including Saturated Fatty Acids, Polyunsaturated Fatty Acids, Monounsaturated Fatty Acids, Trans Fatty Acids, and Cholesterol. EFSA Journal 2010; 8: 1461. – 3. Mozaffarian D.: Dietary and policy priorities for cardiovascular disease, diabetes, and obesity: a comprehensive review. Circulation, 2016; 133: 187-225. – 4. Food and Agriculture Organization (FAO)/World Health Organisation (WHO). Fats and Fatty Acids in Human Nutrition; Report of an Expert Consultation; WHO Press: Geneva, Switzerland, 2010. – 5. Food and Drug Administration: https://www.fda.gov/Food/IngredientsPackagingLabeling/FoodAdditivesIngredients/ucm449162.htm. – 6. PN-EN ISO 12966-1:2015-01 Oleje i tłuszcze roślinne oraz zwierzęce – Chromatografi a gazowa estrów metylowych kwasów tłuszczowych – Cz. I: Przewodnik do nowoczesnej chromatografi i gazo-wej estrów metylowych kwasów tłuszczowych. – 7. PB-10 wydanie 2 z dnia 09.03.2009 r. Oznaczanie kwasów tłuszczowych, w tym izomerów trans w olejach i tłuszczach roślinnych i zwierzęcych, metodą chromatografi i gazowej (IŻŻ). – 8. Szponar L., Wolnicka K., Rychlik E.: Album fotografi i produktów i potraw. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2000.
Sa’eed Bawa1,2, Dorota Godzina2
OCENA SPOŻYCIA WYBRANYCH MAKROSKŁADNIKÓW POKARMOWYCH PRZEZ ZAWODNIKÓW KADRY NARODOWEJ
KICKBOXINGU
1 Section of Human Nutrition and Dietetics, Department of Agricultural Economics
and Extension, Faculty of Food and Agriculture, The University of the West Indies, St Augustine Campus, The Republic of Trinidad and Tobago, West Indies, Caribbean
Kierownik: Assoc. Prof. W. Ganpat
2 Katedra Dietetyki, Wydziału Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji
Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego – SGGW Kierownik: prof. dr hab. D. Rosolowska-Huszcz
Celem pracy było oszacowanie spożycia wybranych makroskładników pokar-mowych przez zawodników Kadry Narodowej Kickboxingu. Podczas letniego zgrupowania dzienne spożycie białka wśród badanych mężczyzn wynosiło śred-nio 1,3 ± 0,2 g/kg m.c. natomiast u kobiet 1,2 ± 0,1 g/kg m.c. W tym samym okresie badani zawodnicy spożywali wraz z dietą średnio 435, 2 ± 107,9 g, a zawodniczki 327,1 ± 52,7 g węglowodanów ogółem. Badani zawodnicy spożywali w ciągu doby średnio 95,7 ± 43,7 g tłuszczu ogółem na osobę, a zawodniczki 72,7 ± 28 g co stanowiło odpowiednio 29,7% oraz 30,1% energii dostarczanej z codzienną dietą. Spośród makroskładników żywności, procentowy udział węglowodanów i białka w dostarczaniu całodziennej energii był za niski w stosunku do reko-mendacji dla sportowców siłowo-szybkościowych.
Słowa kluczowe: kickboxing, białko, węglowodany, tłuszcze. Key words: kickboxing, protein, carbohydrates, fat.
Kickboxing jest sportem walki, powstałym na bazie dalekowschodnich sztuk walki takich jak Taekwondo, Karate, Muay Thai oraz klasycznego pięściarstwa. Kickboxing to skomplikowany koordynacyjnie sport, gdzie w ramach określonego regulaminu dwóch zawodników toczy bezpośredni pojedynek. Dozwolone są ciosy pięścią i kopnięcia. Warunki walki sportowej zmieniają się dynamicznie, dlatego zawodnik musi wykazywać szereg cech motorycznych, takich jak wytrzymałość szybkościowa, siła dynamiczna, szybkość specjalna, koordynacja ruchowa, gibkość dynamiczna, a proces wytrenowania jest długi i bardzo złożony.
Żywienie w sporcie jest od lat obszarem badań dla wielu specjalistów zaintere-sowanych zwiększaniem zdolności wysiłkowych wyczynowych sportowców (1–4). Zawodnicy różnych dyscyplin sportowych są badani pod kątem zwyczajowego spo-BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – LI, 2018, 2, str. 92 – 98
sobu żywienia i stanu odżywienia w celu dobrania optymalnego planu żywieniowe-go/suplementacji generującego maksymalne przygotowanie organizmu do podejmo-wania ciężkiego treningu i rywalizacji. Niestety nie wszystkie dyscypliny cieszą się jednakową popularnością wśród badaczy. W literaturze bardzo mało można znaleźć publikacji dotyczących zaleceń żywieniowych konkretnie dla zawodników trenują-cych kickboxing. Współcześni specjaliści zajmujący się żywieniem w sporcie nie mają wątpliwości, że prawidłowo dobrana dieta oraz mądrze zaplanowana suple-mentacja zwiększa możliwości wysiłkowe zawodnika tym samym przyczyniając się do poprawy wyników sportowych (1–4).
W pracy podjęto próbę oszacowania spożycia makroskładników pokarmowych przez zawodników Kadry Narodowej Kickboxingu i porównania z zaleceniami.
MATERIAŁ I METODY
W badaniu wzięło udział łącznie 15 zawodników (w tym 7 zawodniczek) klu-bów sportowych Piaseczno oraz Nadstal, będących ówczesnymi członkami Kadry Narodowej Kickboxingu. Przedział wiekowy uczestników badania wynosił 19–30 lat. Średnia wartość BMI dla zawodników wynosiła 22,1 ± 1,8 kg/m2 natomiast dla kobiet wartość ta była nieco mniejsza i wynosiła 21,2 ± 1,7 kg/m2. Badani reprezentowali w większości Kadrę Narodową semi contact, choć nie zabrakło za-wodników i zawodniczek z innych formuł takich jak light contact, full contact czy K1 rules. Wszyscy badani zawodnicy (członkowie Kadry Narodowej) w chwili rozpoczęcia badań zajmowali się uprawianiem kickboxingu przynajmniej od 3 lat. Większość z nich podejmowała specjalistyczny trening kickboxingowy co najmniej 4 razy w tygodniu, wplatając w to również treningi wytrzymałościowe, siłowe czy ogólnorozwojowe.
Badanie prowadzone było w dwóch okresach treningowych: 1 – podczas letniego zgrupowania Kadry Narodowej semi contact – okres bez startów (sierpień 2008), oraz 2 – w sezonie startowym (wrzesień 2008 – czerwiec 2009).
Letnie zgrupowanie Kadry Narodowej semi contact odbywało się w górskiej miejscowości Murzasichle k/ Zakopanego i trwało 12 dni. Na obozie główny nacisk kładziono na trening wydolności i ćwiczenia ogólnorozwojowe.
Podczas letniego zgrupowania kadry uczestnicy badania mieli za zadanie wy-pełnić dzienniczki trzydniowego bieżącego notowania, bo nie mieli jednakowych posiłków. W okresie startowym powtórzono badania (trzydniowe bieżące notowa-nie) oraz dodatkowo zawodnicy zostali poproszeni o wypełnienie kwestionariusza ankiety dotyczącego zwyczajowego żywienia i zwyczajowej aktywności fi zycznej.
Badani uzupełniając dzienniczki trzydniowego bieżącego notowania wg załą-czonej instrukcji mieli za zadanie podać rodzaj posiłku, produkty/potrawy skła-dające się na posiłek, ilość oraz godzinę spożywania danych produktów/posiłków. Dodatkowo zawodnicy zostali poproszeni o podanie przyjmowanych suplementów w ciągu dnia. Do tego celu zostały w dzienniczku wydzielone trzy tabele (każda do jednego z trzech dni), gdzie należało wpisać rodzaj suplementu uwzględniając jego formę (tabletki, kropelki itp.), godzinę przyjęcia, ilość oraz producenta da-nego preparatu. Następnie wypełnione dzienniczki zostały przeanalizowane pod
Nr 2
94 S. Bawa, D. Godzina
kątem wartości energetycznej i odżywczej w programie Dieta 2 opracowanym przez Instytut Żywności i Żywienia. Wartości poszczególnych składników odżywczych i energii w przypadku dzienniczków wypełnianych na letnim zgrupowaniu zostały uśrednione z trzech dni (wszystkie dni treningowe), natomiast dla tych wypełnia-nych w okresie sezonu startowego dokonano uśrednienia wartości z dwóch dni powszednich (treningowych), a dzień świąteczny (wolny od treningu) rozpatrywano oddzielnie.
Wybrane wyniki zostały poddane ocenie statystycznej w programie STATGRA-PHICS Centurion XVI.I. Analiz dokonano za pomocą testu t-Studenta porównują-cego średnie przy poziomie istotności p < 0,05.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
Podczas letniego zgrupowania zawodnicy spożywali średnio 13,8 ± 2,6% energii z białka, tłuszcz dostarczał 28,4 ± 6,1% energii, a węglowodany 57,7 ± 4,7% ener-gii. U kobiet wartości te były bardzo zbliżone: białko – 13,1 ± 1,8%; tłuszcz – 29,0 ± 5,9%; węglowodany – 57,9 ± 4,5%.
Podczas sezonu startowego w dni treningowe procentowy udział energii z białka w diecie zawodników wynosił średnio 18,9 ± 6,9%, tłuszczu 33 ± 9,9% a węglo-wodanów 47,4 ± 6,8%. W przypadku zawodniczek białko dostarczało średnio 14,5 ± 2,8%, tłuszcz 34,9 ± 4,0%, węglowodany 50,6 ± 2,9% całkowitej energii dostar-czonej w ciągu doby.
W okresie startowym w dni wolne od treningów zawodnikom białko dostarczało średnio 16,5 ± 6,2%, tłuszcz 30,9 ± 13,5% a węglowodany 52,6 ± 13,1% całkowitej energii spożytej w ciągu doby. W diecie zawodniczek udział energii z białka średnio wynosił 14,7 ± 3,7%, tłuszczu 38,9 ± 15,7 a węglowodanów jedynie 46,8 ± 15,1%.
Podczas letniego zgrupowania dzienne spożycie białka wśród badanych męż-czyzn wynosiło średnio 1,3 ± 0,2 g/kg m.c. natomiast u kobiet 1,2 ± 0,1 g/kg m.c. Zarówno u zawodników jak i zawodniczek średnia ilość białka pochodzenia zwierzęcego wynosiła 0,8 ± 0,1g/kg m.c., co dla mężczyzn stanowiło ponad 61%, a dla kobiet 67% białka ogółem. W czasie sezonu startowego w dni treningowe średnie spożycie białka ogółem u zawodników wynosiło średnio 1,3 ± 0,3g/kg m.c., a u zawodniczek 1,1 ± 0,4 g/kg m.c. W dni wolne od treningów średnia ilość białka ogółem w diecie zawodników wynosiła 1,1 ± 0,4 g/kg m.c., natomiast u za-wodniczek 1,3 ± 0,4 g/kg m.c. U wszystkich badanych zawodników porównano średnie spożycie białka ogółem podczas sezonu startowego w dni treningowe i wol-ne od treningu, nie stwierdzono istotnych różnic w spożyciu tego makroskładnika (p = 0,05). Badani kickboxerzy nie stosowali żadnych odżywek białkowych okresie przeprowadzonych badań.
Zapotrzebowanie na białko dla sportowców nadal pozostaje tematem sporów dla wielu badaczy. Metabolizm i podaż tego makroskładnika uzależniona jest od wielu czynników m.in. od wieku, płci, rodzaju wykonywanego wysiłku, dostępności wę-glowodanów. Badania w ostatnich latach wykazały, że większość osób wyczynowo zaangażowanych w uprawianie sportu ma zwiększone zapotrzebowanie na białko w stosunku do ogólnej populacji (5). Według American College of Sports Medicine,
American Dietetic Association oraz Dietitians of Canada (6) zapotrzebowanie na białko dla sportowców w zależności od charakteru dyscypliny waha się w granicach 1,2–1,4 g/kg m.c./dobę dla sportów wytrzymałościowych i 1,2–1,7 g/kg m.c./dobę dla dyscyplin siłowo-szybkościowych.
W tym badaniu, spożywane ilości białka pokrywają zapotrzebowanie kickboxe-rów na ten makroskładnik uwzględniając charakter tej dyscypliny, jednak należy mieć na uwadze, że w ciągu sezonu zapotrzebowanie na białko może ulec zwięk-szeniu wraz ze zwiększeniem obciążeń treningowych (7).
Na letnim zgrupowaniu badani zawodnicy spożywali wraz z dietą średnio 435,2 ± 107,9 g, a zawodniczki 327,1 ± 52,7 g węglowodanów ogółem. W przeliczeniu na kg masy ciała, badani mężczyźni i kobiety spożywali odpowiednio 6,0 ± 0,7 i 5,7 ± 0,3 g/kg m.c./dobę węglowodanów ogółem. W sezonie startowym w dni treningowe średnia ilość węglowodanów ogółem spożywana przez zawodników wynosiła 257,8 ± 100,5 g, zawodniczki spożywały średnio 245,2 ± 66,0 g tego makroskładnika. W przeliczeniu na kg masy ciała ilość ta wynosiła dla mężczyzn 3,6 ± 1,4 g, a dla kobiet 4,1 ± 1,1 g/kg m.c./dobę. W dni wolne od treningu mężczyźni spożywali średnio 277,9 ± 91,4 g, a kobiety 262,6 ± 120,4 g węglowodanów ogółem, co w odniesieniu do masy ciała dało odpowiednio 3,9 ± 1,4 g/kg m.c. dla zawodników i 4,3 ± 1,7 g/kg m.c./dobę dla zawodniczek.
Osoby biorące udział w obydwu okresach badawczych spożywały istotnie więcej węglowodanów w przeliczeniu na kg m.c. podczas letniego zgrupowania niż w dni treningowe sezonu startowego (p = 0,05).
Ryc. 1. Porównanie średniej ilości spożywanych węglowodanów ogółem z codzienną dietą w różnych okresach treningowych wśród osób biorących udział w obydwu okresach badawczych (p = 0,05). Fig. 1. Dietary carbohydrate intakes by participants during various training periods (p = 0.05).
Odpowiednia podaż węglowodanów z dietą uważana jest za jeden z najważ-niejszych obok wartości energetycznej diety czynnik warunkujący adekwatność diety sportowca ponieważ ten makroskładnik pokarmowy jest głównym paliwem metabolicznym. Uważa się, że dwoma głównymi powodami zmęczenia podczas wysiłku fi zycznego są utrata wody oraz wyczerpanie zapasu glikogenu w organi-zmie. Zapotrzebowanie sportowców wyczynowych na ten makroskładnik diety jest uzależniony przede wszystkim od całkowitego wydatku energetycznego,
intensyw-Nr 2
96 S. Bawa, D. Godzina
ności, czasu i specyfi ki podejmowanego wysiłku fi zycznego (8). Kreider (5) podaje, że sportowiec trenujący intensywnie średnio 2–3 godziny dziennie, 5–6 razy w ty-godniu potrzebuje przeciętnie 5–8 g węglowodanów/kg m.c./dzień, natomiast przy wzroście obciążenia do 3–6 godzin/dobę intensywnego wysiłku, ilość potrzebnych węglowodanów może wynosić nawet 8–10 g/kg m.c. Badani zawodnicy podczas letniego zgrupowania spożywali średnio 6 g, a zawodniczki 5,7 g węglowodanów g/kg m.c. Biorąc pod uwagę fakt, że na letnim zgrupowaniu kickboxerzy mieli minimum 2 treningi dziennie o dosyć wysokiej intensywności można przypusz-czać, że taka ilość węglowodanów nie była wystarczająca dla optymalnej odbudo-wy zapasów glikogenu w organizmie. W czasie sezonu startowego przyjmowanie węglowodanów wśród badanych było istotnie niższe niż na letnim zgrupowaniu i w przypadku mężczyzn nie przekraczało nawet 4 g/kg m.c., a u kobiet oscylowało wokół tej wartości. Zgodnie z większością zaleceń dla sportowców dolna granica ilości węglowodanów w diecie sportowca to 5 g/kg m.c./dobę. Mniejsze ilości mogą negatywnie wpływać na zdolność wysiłkową przyczyniając się m.in. do szybszego wystąpienia hipoglikemii, a tym samym do pojawienia się zmęczenia (9).
Podczas letniego zgrupowania badani zawodnicy spożywali w ciągu doby średnio 95,7 ± 43,7 g tłuszczu ogółem na osobę, a zawodniczki 72,7 ± 28 g, co stanowi-ło odpowiednio 29,7% oraz 30,1% energii dostarczanej z codzienną dietą. Nasy-cone kwasy tłuszczowe dostarczały średnio 11,5% dobowej energii mężczyznom oraz 10,0% kobietom. Jednonienasycone kwasy tłuszczowe stanowiły u mężczyzn 11,9%, a u kobiet 12,6% dobowej energii z pożywienia. Wielonienasycone kwa-sy tłuszczowe dostarczały zawodnikom 4,1%, a zawodniczkom 4,4% całodziennej energii.
Podczas sezonu startowego udział energii z tłuszczu u blisko 40% mężczyzn i 60% kobiet był zbyt wysoki w stosunku do obowiązujących norm (20–35%), na-tomiast podczas letniego zgrupowania procent dostarczanej energii z tłuszczu był prawidłowy u wszystkich badanych. Czasami w zależności od specyfi ki danej dys-cypliny sportowej i obciążeń treningowych niektórzy autorzy sugerują zwiększenie udziału tłuszczu w diecie maksymalnie do 50% całodziennej energii (5). Zwiększo-ny udział tłuszczu w diecie ma uzasadnienie tylko dla sportowców podejmujących długotrwałe wysiłki (np. biegi długodystansowe, kolarstwo) oraz tych trenujących kilka razy dziennie (10–12).
Badani zawodnicy w każdym z okresów badawczych mieli zbyt wysoki pro-centowy udział nasyconych kwasów tłuszczowych w dostarczaniu całodziennej energii w odniesieniu do obowiązujących norm. U zawodniczek jedynie podczas letniego zgrupowania procentowy udział nasyconych kwasów tłuszczowych mieścił się w normie (10% całkowitej energii), a w pozostałych okresach badawczych był zbyt wysoki.
WNIOSKI
1. Spośród makroskładników żywności, procentowy udział węglowodanów i białka w dostarczaniu całodziennej energii był za niski w stosunku do rekomen-dacji dla sportowców siłowo-szybkościowych.
2. Udział kwasów tłuszczowych w dostarczeniu energii przekroczył rekomendo-waną wartość, jaką jest ≤10% całkowitej energii diety.
S. B a w a, D. G o d z i n a
THE ASSESSMENT OF THE INTAKES OF SELECTED MACRONUTRIENTS BY KICKBOXERS FROM POLISH NATIONAL KICKBOXING TEAM
S u m m a r y
Introduction. Exercise and sports nutrition have been the area of research for many specialists
interested in increasing physical performance in athletes. Athletes from various sports disciplines have been examined in terms of their eating patterns and nutritional status in order to determine the optimal nutrition plan/supplementation that generates the maximum preparation of the body to undertake hard training and competition. Unfortunately, not all disciplines, including kickboxing, enjoy the same popularity among researchers.
Aim. The aim of the research was to assess the intakes of selected macronutrients, including the use
of diet supplements by Kickboxers from the Polish National Kickboxing Team.
Material and methods. The study was conducted in 2008-2009 during 2 consecutive training periods
(summer camp and competition season). 8 men and 7 women competitors aged 19–30 years old were examined. Dietary questionnaires and 3-day dietary records were used to analyze nutritional habits and the consumption of selected macronutrients.
Results. During summer camp, mean daily intake of protein among men was 1.3 ± 0.2 g/kg body
weight, while women consumed 1.2 ± 0.1 g/kg body weight. The intake of animal protein by all par-ticipants was found to be 0.8 ± 0.1g/kg body weight, which was over 61% and 67% of total protein intake by men and women, respectively. In the starting season during training days, the mean protein intake was 1.3 ± 0.3 g/kg body weight for men and 1.1 ± 0.4 g/kg body weight for women. The con-sumption of protein during off-training days was 1.1 ± 0.4 g/kg body weight for men and 1.3 ± 0.4 g/ kg body weight for women. During summer camp, men consumed 435. 2 ± 107.9 g of carbohydrates, while women ingested 327.1 ± 52.7 g. The mean consumption of fat was found to be 95.7 ± 43.7 g and 72.7 ± 28 g, which supplied 29.7% and 30.1% dietary energy for men and women, respectively. Energy from saturated fat amounted to 11.5% and 10.0% for men and women, respectively. Energy derived from monounsaturated fat was 11.9% and 12.6% for men and women, respectively. Polyunsaturated fat supplied 4.1% dietary energy for men and 4.4% for women.
Conclusions. Dietary energy derived from protein was low in comparison to recommendations for
power and strength sports disciplines. The consumption of saturated fat exceeded recommended values, which are regarded as healthy.
PIŚMIENNICTWO
1. Burke L.M.: Practical Sports Nutrition. Champaign, IL: Human Kinetics Publishers, 2006. – 2.
Maughan R.J., Burke L.M., Coyle E.F (eds.).: Foods, Nutrition and Sports Performance II. London:
Routledge, 2004. – 3. American Dietetic Association. Position of the American Dietetic Association, Dietitians of Canada, and the American College of Sports Medicine: Nutrition and athletic performance. J. Am. Diet. Assoc. 2009; 109: 509-527. – 4. Slater G., Stuart M.P.: Nutrition guidelines for strength sports: Sprinting, weightlifting, throwing events, and bodybuilding. J. Sports Sci. 2011; 29(S1): S67-S77. – 5. Kreider R.B. (red.) (2010): ISSN exercise & sport nutrition review: research & recommendations. J. Int. Soc. Sports Nutr. 2010; 7:7. – 6. American Dietetic Association. Position of the American Die-tetic Association, Dietitians of Canada, and the American College of Sports Medicine: Nutrition and athletic performance. J. Am. Diet. Assoc. 2009; 109: 509-527. – 7. Wolinsky I. Nutrition In Exercise and Sport, Third Edition. Wyd. CRC press; 1998. – 8. Gilbert N.: Symposium on ‘Performance, exer-cise and health’ Practical aspects of nutrition in performance. Proc. Nutr. Soc. 2009; 68, 23-28. – 9.
Nr 2
98 S. Bawa, D. Godzina
requirements. Eur. J. Appl. Physiol. 2001; 111: 379-390. – 10. Husswirth C., Le Meur Y.: Physiological and Nutritional Aspects of Post-Exercise Recovery: Specifi c Recommendations for Female Athletes. Sports Med. 2011; 41 (10): 861-882.
11. Nishime R.S.: Martial arts sports medicine: current issues and competition event coverage. Curr. Sports Med. Rep. 2007; 6(3): 162-9. – 12. Slimani M., Chaabene H., Miarka B., Franchini E., Chamari
K., Cheour F.: Kickboxing review: anthropometric, psychophysiological and activity profi les and injury
epidemiology. Biol. Sport 2017; 34: 185-196.
Anna Lebiedzińska1,2,Joanna Maksymowicz-Jaroszuk, Anna Grzeszczuk,
Karolina Petrykowska1, Maria Jankowska3, Tomasz Smiatacz3, Piotr Szefer1,
Jan K. Karczewski2
OCENA ZAWARTOŚCI CYNKU W DIETACH PACJENTÓW HIV-ZALEŻNYCH Z BIAŁEGOSTOKU I GDAŃSKA
Klinika Chorób Zakaźnych i Hepatologii Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku
Kierownik: prof. dr hab. R. Flisiak
1 Katedra i Zakład Bromatologii
Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego w Gdańsku Kierownik: prof. dr hab. P. Szefer
2 Zakład Zdrowia Publicznego
Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej Kierownik: prof. dr hab. J. K. Karczewski
3 Klinika Chorób Zakaźnych
Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego w Gdańsku Kierownik: dr hab. med. T. Smiatacz
Oceniono zawartość cynku w dietach osób dorosłych zakażonych wirusem HIV. Badania prowadzono w g rupie pacjentów Klinik Chorób Zakaźnych w Bia-łymstoku i w Gdańsku. Otrzymane wyniki badań porównano z rekomendacjami żywieniowymi. Stwierdzono, że analizowane diety badanych mężczyzn i kobiet realizowały zapotrzebowanie na cynk na poziomie rekomendacji żywieniowych dla osób zdrowych.
Hasła kluczowe: ludzki wirus upośledzenia odporności, dieta, cynk. Key words: human immunodefi ciency virus, diet, zinc.
Zgodnie z danymi opublikowanymi w 2016 r., liczba osób zakażonych wirusem HIV (ang. Human Immunodefi ciency Virus – HIV) w Polsce przekroczyła 21 tys. Z danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny wynika, że stabilnie od kilku lat wzrasta liczba osób zakażonych HIV drogą kontaktów MSM (men who have sex with men), które stanowią obecnie 23% wszystkich osób ze świeżo rozpoznanym zakażeniem. Zakażenia nabyte drogą kon-taktów heteroseksualnych stanowią mniej niż 10% (1).
Od początków historii epidemii HIV i AIDS, żywienie uznaje się za ważny czyn-nik w przebiegu infekcji. Problemem osób seropozytywnych jest występowanie ob-jawów związanych z pierwotną fazą zakażenia, takich jak brak apetytu, zaburzenia
Nr 2
100 A. Lebiedzińska i współpr.
smaku, gorączka i ogólne złe samopoczucie. Dodatkowo często pojawiają się infek-cje w jamie ustnej i przewodzie pokarmowym, którym towarzyszy suchość w ustach i trudności z połykaniem. Związek pomiędzy statusem żywieniowym i zdolnością generowania odpowiedzi immunologicznej od wielu lat stanowi przedmiot zain-teresowania naukowców, gdyż składniki pokarmowe mogą wpływać na genotyp patogenów oraz ich wirulencję (2).
Cynk jest jednym z niezbędnych dla organizmu ludzkiego mikroelementów, wchodzącym w skład ponad 300 różnych enzymów (3). Zawartość cynku w or-ganizmie uzależniona jest od jakości stosowanej diety, od inwazji pasożytów i od przebytych infekcji. Brak cynku nie zawsze wynika z jego niedostatecznej podaży z pokarmem. Istnieje pojęcie wtórnego niedoboru tego pierwiastka, który może wystąpić przy uszkodzeniach nerek, rozległych oparzeniach oraz w przypadku in-fekcji ludzkim wirusem niedoboru odporności (HIV). Do wystąpienia defi cytu tego pierwiastka może prowadzić stosowanie diety bogatej w błonnik i kwas fi tynowy, która obniża biodostępność wielu metali, a największe powinowactwo wykazuje do cynku. Ponadto, niedobór cynku może wynikać z zaburzeń wchłaniania, na które ma wpływ stosowanie leków ograniczających wydzielanie kwasu solnego, będącego czynnikiem niezbędnym do wchłaniania cynku z pokarmu (3, 4, 5).
Celem pracy była ocena zawartości cynku w dietach pacjentów HIV-pozytyw-nych badaHIV-pozytyw-nych w Poradniach Retrowirusowych Uniwersytetów MedyczHIV-pozytyw-nych w Bia-łymstoku i w Gdańsku.
MATERIAŁ I METODY
Badania były prowadzone metodą sondażu diagnostycznego za pomocą kwestio-nariusza wywiadu żywieniowego (po uzyskaniu zgody Niezależnych Komisji Bio-etycznych do Spraw Badań Naukowych obu Uniwersytetów).Wykorzystując metodę bezpośredniego wywiadu, przeprowadzono wywiad o spożyciu z ostatnich 24 godz. (6), z każdym uczestnikiem indywidualnie, posługując się albumem fotografi i po-traw i produktów (7). W badaniu uczestniczyło łącznie 116 osób z rozpoznanym zakażeniem wirusem HIV, 76 osób (28 kobiet i 48 mężczyzn) w Białymstoku i 40 osób (15 kobiet i 25 mężczyzn) w Gdańsku. Całodzienne racje pokarmowe bada-nych respondentów przeanalizowano przy pomocy programu komputerowego Dieta 4.0 (IŻŻ w Warszawie), a dane pozyskane z wywiadów żywieniowych odniesiono do aktualnych norm żywienia człowieka (8).
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
Niedobory składników odżywczych upośledzają podstawowe funkcje układu im-munologicznego: odporność komórkową, mechanizm fagocytozy, działanie układu dopełniacza, wytwarzanie przeciwciał oraz syntezę cytokin (4 ).
Wyniki badań dotyczące wartości energetycznej i zawartości cynku w dietach pacjentów HIV-pozytywnych przedstawiono w tab. I. Średnia podaż cynku wraz z dietą pacjentów w Białymstoku w grupie mężczyzn wynosiła 10,86 ± 3,12,
a w diecie kobiet 8,04 ± 1,86 mg/osobę/dobę. W grupie gdańskiej zawartość cyn-ku w diecie mężczyzn wynosiła 11,85 ± 2,79, a w dietach kobiet 7,80 ± 3,96 mg/ osobę/dobę. Rekomendacje dotyczące spożycia składników odżywczych dla osób zakażonych są znacząco wyższe w porównaniu z zaleceniami dla osób zdrowych, gdyż potwierdzono zmniejszenie ryzyka rozwoju pełnoobjawowego AIDS, w ob-serwacjach pacjentów HIV-pozytywnych, związane z suplementacją diety witami-nami i biopierwiastkami (9–11). Cynk wpływa na wszystkie elementy odpowiedzi immunologicznej organizmu. Uczestniczy we wzroście immunoglobulin, decyduje o aktywności fagocytów i cytokin. W wielu badaniach z udziałem osób HIV-pozy-tywnych stwierdzono niedobory mikroskładników odżywczych, w tym zbyt niski poziom cynku (11). Uzyskane wynik badań dotyczące zawartości cynku w dietach pacjentów są wyższe niż minimalne średnie zapotrzebowanie, które dla dorosłych mężczyzn wynosi 9,4 mg/osobę/dobę, (RDA=11 mg/osobę/dobę), a dla kobiet war-tość EAR wynosi 6,8 mg/osobę/dobę (RDA=8 mg/osobę/dobę ) (8). Żywienie ogry-wa ogry-ważną rolę w kompleksowej opiece nad pacjentami zakażonymi wirusem HIV. Pomaga poprawić nie tylko stan zdrowia, ale także jakość życia, dlatego utrzymanie optymalnego statusu żywieniowego stanowi wyzwanie dla każdej osoby żyjącej z HIV. Według najnowszych danych literaturowych zapotrzebowanie na energię u osób HIV-pozytywnych jest większe, niż dla osób zdrowych. W pierwszej, bezob-jawowej fazie zakażenia wydatek energetyczny osoby dorosłej zwiększa się o 10%, natomiast w fazie objawowej nawet o 20%–30% (12, 13).
Ta b e l a I. Średnia zawartość wybranych makroskładników i cynku w dietach badanych respondentów Ta b l e I. Mean content of basic nutrients and zinc in respondents diets
UM w Białymstoku GUM w Gdańsku mężczyźni (48) kobiety (28) mężczyźni (25) kobiety (15) Energia (kcal) 2660 ± 1094 2494 ± 1937 2345 ± 710 1926 ± 522 Białko (g) 93,23 ± 39,93 80,39 ± 49,56 92,63± 31,03 73,10 ± 19,17 Energia z białka (%) 9,37 ± 3,59 9,03 ± 4,54 11,52 ± 5,6 10,39 ± 3,35 Tłuszcz (g) 120,3 ± 35,78 101,03 ± 60,49 105,59 ± 39,04 75,74 ± 35,26 Energia z tłuszczu (%) 38,69 ± 8,07 38,12 ± 6,69 40,27 ± 8,47 34,74 ± 8,49 Węglowodany (g) 334,3 ± 153 340,2 ± 324 274,7 ± 98,7 263,1 ± 70,84 Energia z węglowodanów (%) 51,95 ± 10,75 52,16 ± 9,00 48,21 ± 9,24 54,21 ± 9,53 Cynk (mg) 10,86 ± 3,12 8,04 ± 1,86 11,85 ± 2,79 7,80 ± 3,96
Diety wszystkich badanych pacjentów (kobiet i mężczyzn) wypełniały zapo-trzebowanie na podstawowe składniki odżywcze (białko, tłuszcze i węglowodany) i energię (tab. I).
W Polsce opieka nad pacjentem zakażonym najczęściej dotyczy klasycznej tera-pii, nie zawsze uwzględnia zagadnienia związane z właściwym odżywianiem, które pełni istotną rolę w opiece nad pacjentem zakażonym HIV.
Nr 2
102 A. Lebiedzińska i współpr.
WNIOSKI
1. Oceniane diety mężczyzn oraz kobiet HIV-pozytywnych, po uwzględnieniu rekomendacji opracowanych dla osób zdrowych, zapewniają odpowiednią ilość cynku.
2. Podaż Zn w diecie u osób HIV-pozytywnych stanowi ważny element progno-zowania szybkości progresji zakażenia oraz ryzyka śmiertelności.
3. Problemom żywieniowym osób HIV-pozytywnych można zarówno zapo-biegać, jak i je eliminować dzięki edukacji dotyczącej terapii żywieniowej, któ-ra poprzez normalizację statusu żywieniowego, wpływa pozytywnie na wszystkie aspekty zdrowia.
A. L e b i e d z i ń s k a, J. M a k s y m o w i c z-J a r o s z u k, A. G r z e s z c z u k, K. P e t r y k o w s k a, M. J a n k o w s k a, T. S m i a t a c z, P. S z e f e r, J. K . K a r c z e w s k i
ASSESSMENT OF CONCENTRATION OF ZINC IN DAILY FOOD RATIONS OF HIV-INFECTED PATIENTS
S u m m a r y
Introduction. HIV-positive person are at risk for micronutrient defi ciency due to decreased
con-sumption of food, increased malabsorption, and increased losses of zinc from an increased incidence of diarrhea infection. Dietary zinc intake is a variably related to plasma zinc concentration in HIV--infection.
Aim. The aim of study was to evaluate the intake of zinc in the diets of HIV-positive adults. Material and methods. In the study participated 116 adults. Nutrition status was evaluated based
on the 24h dietary recall data. The content of vitamins in daily food rations was calculated using a computer program Dieta 4.0.
Results. The all study subjects, men and women HIV-infected daily food portions were characterised
by defi ciency of zinc.
Conclusions. HIV-positive people need to pay special attention to their nutritional status. Early
intervention and attention to nutrition needs can have long-term benefi ts.
PIŚMIENNICTWO
1. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny (http://www.pzh.gov.pl. – 2. Faintuch J., Soeters P. B., Osmo H. G.: Nutritional and metabolic abnormalities in pre–AIDS HIV infection. Nutrition, 2006, 22: 683-690. – 3. Puzanowska-Tarasiewicz H., Kuźmicka L., Tarasiewicz
M.: Funkcje biologiczne wybranych pierwiastków. III. Cynk – składnik i aktywator enzymów, Polski
Merkuriusz Lekarski, 2009, 161, 419. – 4. Mońka I., Wiechuła D.: Znaczenie cynku dla organizmu ludzkiego w aspekcie suplementacji tego pierwiastka. Ann. Acad. Med. Siles. (online) 2017; 71: 314–325
eISSN 1734-025X. DOI:10.18794/aams/63507 ). – 5. Wołonciej M., Milewska E., Roszkowska-Jakimiec W.: Pierwiastki śladowe jako aktywatory enzymów antyoksydacyjnych, Postępy Hig. Med. Dośw.,
2016; 70: 1483-1498. – 6. Charzewska J., Rogalska-Niedźwiedź H., Chwojnowska Z., Chabros E.,
Wojtasik A.: Instrukcja do wywiadu 24-godzinnego. Instytut Żywności i Żywienia, 1997. – 7. Szponar L., Wolnicka K., Rychlik E.: Album fotografi i potraw i produktów. Instytut Żywności i Żywienia,
War-szawa 2000. – 8. Kunachowicz H. i współpr.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. PZWL, Warszawa 2017. – 9. Jarosz M. (red).: Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2017. – 10. European AIDS Clinical Society. Guidelines for clini-cal management and treatment of HIV infectedadults in Europe. Revised 2010. www.eacs.eu/guide/ index.htm.
11. Baum M. K. et al.: Randomized Controlled Clinical Trial of Zinc Supplementation to Prevent Immunological Failure in HIV-Positive Adults. Clin Infect Dis. 2010, (12): 1653-1660. – 12. Zeng L.,
Zhang L.: Effi cacy and safety of zinc supplementation for adults, children and pregnant women with
HIV-infection: systematic review. Tropical Medicine and International Health. 2011, 12: 1474-1482. – 13. World Health Organization, Fast facts of HIV/AIDS. 9 October 2010.
Paweł Kitlas, Sylwia K. Naliwajko1, Katarzyna Socha1, Jan Kochanowicz2,
Zenon D. Mariak4, Maria H. Borawska1
ZAWARTOŚĆ SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W DIECIE PACJENTÓW Z CHOROBĄ PARKINSONA
Zakład Biotechnologii
Wyższej Szkoły Medycznej w Białymstoku Kierownik: dr A. Zakrzeska
1 Zakład Bromatologii
Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Kierownik: prof. dr hab. M.H. Borawska
2 Klinika Neurologii
Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Kierownik: dr hab. J. Kochanowicz
3 Klinika Neurochirurgii
Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Kierownik: prof. dr hab. Z.D. Mariak
Celem pracy była ocena spożycia z dietą składników mineralnych przez osoby z chorobą Parkinsona w porównaniu do obowiązujących norm. Wywiad żywie-niowy przeprowadzono wśród 86 osób z chorobą Parkinsona, w wieku od 47 do 86 lat. Największe nieprawidłowości wykazano w przypadku niedostatecznego spożycia wapnia w grupie kobiet i mężczyzn oraz niedostatecznego spożycia magnezu i cynku w grupie mężczyzn. Dieta osób z chorobą Parkinsona wyma-ga modyfi kacji w celu zwiększenia podaży produktów spożywczych będących źródłem pokarmowym wapnia, magnezu i cynku a ograniczenia produktów bogatych w sód i fosfor.
Słowa kluczowe: naturalne substancje słodzące, cukier, dieta, studenci. Key words: natural sweeteners, sugar, diet, students.
Choroba Parkinsona zwana inaczej drżączką poraźną jest przewlekłą neurozwy-rodnieniową chorobą układu nerwowego. Odznacza się zanikiem i utratą neuronów, w których dochodzi do odkładnia się patologicznego białka synukleiny i występo-waniem wtrętów cytoplazmatycznych określanych jako ciała Lew`ego. Stanowią one patologiczny marker choroby komórek nerwowych w niektórych obszarach mózgu. Choroba ma charakter postępujący, prowadzi do narastającej niepełnospraw-ności ruchowej (1). Zwykle choroba Parkinsona występuje po 60 r. życia i dotyczy ok. 1% populacji. Wśród czynników predysponujących do wystąpienia choroby na-BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – LI, 2018, 2, str. 104 – 110
leży uwzględnić: czynniki środowiskowe, genetyczne, neuroinfekcje, a także wolne rodniki prowadzące do powstania stresu oksydacyjnego (2, 3). Podstawą leczenia choroby Parkinsona jest farmakoterapia, która ma na celu ograniczyć postęp choro-by. Istotnym czynnikiem, który może wpływać na efektywność farmakoterapii oraz poprawiać jakość życia chorych może być prawidłowa dieta (4).
Celem pracy była ocena spożycia z dietą składników mineralnych przez osoby z chorobą Parkinsona w porównaniu do obowiązujących norm żywienio-wych (5).
MATERIAŁ I METODY
Badaniem objęto 86 osób (42 kobiety i 44 mężczyzn) z chorobą Parkinsona, w wieku od 47 do 86 lat (średnia 69,8±9,6 lat; średnia wieku kobiet: 72,1±4,3 lat; średnia wieku mężczyzn: 67,7±10,9 lat), będących pod opieką Poradni Neurolo-gicznej „Kendron” w Białymstoku. Na badania uzyskano zgodę Komisji Bioetycz-nej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku (R-I-002/337/2012) i badanych pa-cjentów.
Z pacjentami przeprowadzono wywiad żywieniowy dotyczący spożycia z 24-go-dzin. Wielkość porcji określono na podstawie danych z opakowań produktów oraz za pomocą Albumu Fotografi i Produktów i Potraw (6). Dane analizowano za po-mocą programu komputerowego Dieta 5.0 (IŻŻ).
Wyliczono zawartość składników mineralnych w dietach badanych osób. Wyzna-czono średnie, mediany, zakres dolnego i górnego kwartyla. Zastosowano metodę punktu odcięcia (mediana normy EAR) do oceny odsetka osób o niedostatecznym spożyciu wapnia, fosforu, magnezu, cynku i miedzi. Obliczono odsetek osób po-krywających normę wystarczającego spożycia (AI) na sód, potas, mangan, jod. W przypadku żelaza oceniono odsetek osób w grupie o spożyciu poniżej 5, 10, 25, 50, 75, 90, 95 percentyla normy (5, 7).
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
W tab. I i II zestawiono zawartość poszczególnych składników mineralnych w dietach badanych kobiet i mężczyzn z chorobą Parkinsona.
Średnie spożycie sodu zarówno w grupie kobiet (4582,0±1831,8 mg/dobę), jak i mężczyzn (4748,6±1436,1 mg/dobę) znacznie przekraczało AI, która wynosiła 1300 mg, jednocześnie 98% pacjentów pokrywało normę AI (tab. III). Podobne nieprawidłowości obserwują inni autorzy, gdzie średnie spożycie również znacznie przekracza normy (8). W przypadku potasu średnie i mediany spożycia były powy-żej normy AI. Analizując odsetek osób o wystarczającym spożyciu potasu, stwier-dzono, że 81% kobiet i tylko 67% mężczyzn pokrywało tę normę w diecie. Warto zwrócić uwagę, że przy nadmiarze soli w diecie może wzrastać zapotrzebowanie na potas (5), a część mężczyzn nie spożywała odpowiedniej ilości tego makroelementu przy nadmiernym spożyciu sodu. Nadmiar sodu w diecie jest czynnikiem ryzyka rozwoju m.in. nadciśnienia tętniczego, udaru mózgu, raka żołądka (5, 9).
Szczegól-Nr 2
106 P. Kitlas i współpr.
nie niekorzystne jest spożywanie nadmiaru sodu przez osoby w podeszłym wieku, ze względu na zaburzenia jego retencji. Sód i potas biorą udział w utrzymaniu homeostazy organizmu przez wpływ na układ renina-angiotensyna. Z badań opu-blikowanych w 2016 r. wynika, że nieprawidłowa regulacja tego układu, związana z nadmiarem sodu a niedoborem potasu może bezpośrednio i pośrednio brać udział w patogenezie choroby Parkinsona (10).
Odwrotną tendencję zaobserwowano w przypadku wapnia. Średnie spożycie wy-nosiło u kobiet 653,2±313,5, a u mężczyzn 594,2±284,9 mg/dobę. Niedostateczne spożycie wapnia dotyczyło 86% kobiet i 96% mężczyzn, co świadczy o wysokim prawdopodobieństwie niedostatecznego spożycia tego makroelementu w badanej grupie. Wapń odgrywa znaczącą rolę w funkcji wszystkich komórek organizmu człowieka, jest szczególnie istotny w prawidłowym funkcjonowaniu układu ner-wowego. Wykazano, że zaburzenia funkcji Ca2+ zlokalizowanego zewnątrzkomór-kowo jak i wewnątrzkomórzewnątrzkomór-kowo wpływają na zmiany w pobudliwości neuronów, uwalnianiu neuroprzekaźników, a także sygnalizacji wewnątrz komórki. Czynniki te mają istotne znaczenie w rozwoju chorób neurodegeneracyjnych, w tym choroby Parkinsona (11).
Ta b e l a I. Zawartość składników mineralnych w dietach kobiet z chorobą Parkinsona Ta b l e I. Mineral components in the diet of woman with Parkinson’s disease
Lp. Składniki mineralne w dietach kobiet Średnia ± SD (min – max) Mediana (dolny–górny kwartyl) Mediana normy kobiety 1. Sód (mg) 4582,0 ± 1831,8 (447,7–8594,9) 4510,0 (3085,8–6064,6) AI: 1300 mg 2. Potas (mg) 4844,4 ± 2113,1 (618,4–10513,5) 4311,7 (3802,2–6035,1) AI: 3500 mg 3. Wapń (mg) 653,2 ± 313,5 (64,2–1649,4) 640,0 (483,1–799,4) EAR: 1000 mg 4. Fosfor (mg) 1545,3 ± 603,6 (223,0–3188,4) 1548,8 (1198,9–1906,5) EAR: 580 mg 5. Magnez (mg) 334,3 ± 108,1 (51,5–535,7) 325,7 (271,2–427,2) EAR: 265 mg 6. Cynk (mg) 10,5 ± 3,5 (2,3–17,6) 10,8 (7,9–12,6) EAR: 6,8 mg 7. Miedź (mg) 1,3 ± 0,4 (0,2–2,1) 1,2 (1,0–1,6) EAR: 0,7 mg 8. Mangan (mg) 4,4 ± 1,9 (1,3–10,6) 4,2 (3,0–5,9) AI: 1,8 mg 9. Jod (μg) 207,7 ± 84,24 (11,6–368,8) 202,4 (146,6–268,8) EAR: 95 μg 10. Żelazo (mg) 13,5 ± 8,5 (2,7–56,4) 12,2 (8,6–16,3) EAR: 6 mg
SD – odchylenie standardowe, min – minimum, max – maksimum, EAR – średnie zapotrzebowanie grupy; AI – wystarczające spożycie
Ta b e l a II. Zawartość składników mineralnych w dietach mężczyzn z chorobą Parkinsona Ta b l e II. Mineral components in the diet of man with Parkinson’s disease
Lp. Składniki mineralne w dietach mężczyzn Średnia ± SD (min – max) Mediana (dolny-górny kwartyl) Mediana normy mężczyźni 1. Sód (mg) 4748,6 ± 1436,1 (998,1–8214,6) 4854,5 (4070,0–5559,8) AI: 1300 mg 2. Potas (mg) 4423,7 ± 1899,3 (1543,6–10118,3) 3929,9 (3159,7–5214,5) AI: 3500 mg 3. Wapń (mg) 594,2 ± 284,9 (131,4–1217,2) 592,3 (309,8–831,2) EAR: 1000 mg 4. Fosfor (mg) 1521,0 ± 517,2 (577,9–2685,0) 1481,0 (1081,3–1810,0) EAR: 580 mg 5. Magnez (mg) 312,1 ± 85,3 (144,5–534,1) 304,1 (257,0–346,9) EAR: 350 mg 6. Cynk (mg) 11,4 ± 2,8 (5,7–17,2) 11,0 (9,2–13,1) EAR: 9,4 mg 7. Miedź (mg) 1,2 ± 0,4 (0,6–2,3) 1,2 (1,0–1,4) EAR: 0,7 mg 8. Mangan (mg) 4,0 ± 1,4 (1,2–8,2) 4,0 (3,2–4,5) AI: 2,3 mg 9. Jod (μg) 202,0 ± 1,4 (1,2–8,2) 191,4 (146,4–262,6) EAR: 95 μg 10. Żelazo (mg) 13,0 ± 4,7 (5,6–25,7) 11,4 (9,9–14,7) EAR: 6 mg
SD – odchylenie standardowe, min – minimum, max – maksimum, EAR – średnie zapotrzebowanie grupy; AI – wystarczające spożycie
Nie obserwowano prawdopodobieństwa niedostatecznego spożycia fosforu, po-nadto średnie spożycie tego składnika mineralnego było ok. 2,5-krotnie wyższe od normy EAR. W starszym wieku wrasta szybkość utraty masy kostnej, co w połą-czeniu z niedoborem wapnia i nadmiarem fosforu w diecie może prowadzić do rozwoju osteoporozy.
Zaobserwowano natomiast prawdopodobieństwo niedostatecznego spożycia magnezu w grupie mężczyzn z chorobą Parkinsona, ponieważ u 76% badanych mężczyzn stwierdzono spożycie poniżej mediany EAR. Wśród kobiet odsetek ten wynosił 21%.
Coraz więcej badań naukowych wskazuje, że magnez ma neuroprotekcyjne dzia-łanie i odgrywa znaczącą rolę w wielu schorzeniach neurologicznych (12). Głów-nym punktem uchwytu jest działanie przeciwzapalne magnezu, a także zdolność do łagodzenia odpowiedzi organizmu na stan zapalny, co stwierdzono także w stanach zapalnych w układzie nerwowym (13).
Właściwa podaż cynku i miedzi, składników mineralnych wpływających na rów-nowagę procesów oksydo-redukcyjnych, może przyczyniać się do zmniejszenia pro-dukcji reaktywnych form tlenu i stresu oksydacyjnego. W niniejszych badaniach nie obserwowano wysokiego prawdopodobieństwa niedoborowego spożycia tych
Nr 2
108 P. Kitlas i współpr.
składników (od 4% do 14%), jedynie w grupie mężczyzn niedostateczne spożycie cynku wynosiło 27%. Cynk jest pierwiastkiem odgrywającym wielokierunkową rolę w centralnym układzie nerwowym. Jego duże ilości występują w hipokampie i mó-zgowiu, wpływają na prawidłowy rozwój i funkcjonowanie mózgu. Niedobry tego ważnego mikroelementu negatywnie wpływają na pracę OUN, powodując zmiany w zachowaniu, uczeniu się, stabilności emocjonalnej i pamięci. Stwierdzono, że zaburzenia homeostazy cynku wpływają na patogenezę wielu chorób neurodege-neracyjnych, w tym chorobę Parkinsona (14). Badania ostatnich lat wskazują, że jony cynku wiążą się bezpośrednio z fragmentami peptydów z genu Park9, którego mutacje odpowiadają za rozwój choroby Parkinsona (15).
Ta b e l a III. Odsetek osób o niedostatecznym lub wystarczającym spożyciu składników mineralnych w grupie pacjentów z chorobą Parkinsona
Ta b l e III. Percentage of woman and men with Parkinson’s disease with inadequate or adequate intake of mineral components Lp. Podstawowe składniki pokarmowe Grupa Mediana normy Niedostateczne
spożycie Wystarczające spożycie
n (%) n (%)
1. Sód (mg) Kobiety AI: 1300 – – 41 98%
Mężczyźni AI: 1300 – – 44 98%
2. Potas (mg) Kobiety AI: 3500 – – 34 81%
Mężczyźni AI: 3500 – – 30 67%
3. Wapń (mg) Kobiety EAR: 1000 36 86% – –
Mężczyźni EAR: 1000 43 96% – –
4. Fosfor (mg) Kobiety EAR: 580 1 2% – –
Mężczyźni EAR: 580 1 2% – –
5. Magnez (mg) Kobiety EAR: 265 9 21% – –
Mężczyźni EAR: 350 34 76% – –
6. Cynk (mg) Kobiety EAR: 6,8 6 14% – –
Mężczyźni EAR: 9,4 12 27% – –
7. Miedź (mg) Kobiety EAR: 0,7 4 10% – –
Mężczyźni EAR: 0,7 2 4% – –
8. Mangan (mg) Kobiety AI: 1,8 – – 40 95%
Mężczyźni AI: 2,3 – – 40 89%
9. Jod (μg) Kobiety EAR: 95 3 7% – –
Mężczyźni EAR: 95 4 9% – –
10. Żelazo (mg)
percentyle p5* p10* p25* p50* p75* p90* p95*
Kobiety 2,4 2,4 4,8 9,5 9,5 11,9 11,9
Mężczyźni – – – – 2,2 6,7 8,9
Średnie spożycie manganu oraz jodu pokrywało zapotrzebowanie w grupie. Od-notowano, że 95% kobiet i 89% mężczyzn pokrywało dobowe zapotrzebowanie na mangan. Niedostateczne spożycie jodu dotyczyło 7% kobiet i 9% mężczyzn. Mangan i jod pełnią istotne funkcje w organizmie, do tej pory brakuje danych o ich znaczeniu w patogenezie choroby Parkinsona. Niedobory jodu są powszechne w Polsce, dlatego warto zalecić spożywanie produktów będących źródłem jodu, m.in. ryb morskich.
Warto zaznaczyć, że 9,5% badanych kobiet znalazło się w grupie poniżej 75 per-centyla normy spożycia żelaza. W grupie mężczyzn odnotowano tylko jedną osobę (2,2% grupy) o spożyciu poniżej 75 percentyla normy. Żelazo odgrywa istotną rolę w patogenezie choroby Parkinsona oraz innych chorób neurodegeneracyjnych. Wy-kazano, że nadmiar żelaza w organizmie może przyczyniać się do rozwoju choroby poprzez wywołanie stresu oksydacyjnego. W tym procesie ma duże znaczenie zabu-rzenie funkcji lizosomów, co prowadzi do nieprawidłowego wykorzystania żelaza, jego kumulacji i śmierci komórek nerwowych (16).
WNIOSKI
Dieta osób z chorobą Parkinsona wymaga modyfi kacji w celu zwiększenia po-daży produktów spożywczych będących źródłem pokarmowym wapnia i magnezu, a ograniczenia podaży produktów bogatych w sód i fosfor. W diecie mężczyzn należy zwrócić uwagę na spożycie produktów bogatych w cynk.
P. K i t l a s, S. K. N a l i w a j k o, K. S o c h a, J. K o c h a n o w i c z, Z. D. M a r i a k, M. H. B o r a w s k a
MINERAL COMPONENTS IN THE DIETS OF PATIENTS WITH PARKINSON’S DISEASE
S u m m a r y
Introduction. Parkinson’s disease is a chronic neurodegenerative disease. The proper diet is a factor
affecting on the pharmacotherapy effectiveness and life quality of patients.
Aim. The aim of this study was the estimation of mineral components intake with the diets of patients
with Parkinson’s disease compared to their requirement.
Material and methods. The survey was conducted among 86 patients (42 woman and 44 men)
with Parkinson’s disease, aged between 47 and 86 years (mean age 70). The study was approved by an ethics committee (Medical University of Bialystok, no R-I-002/337/2012) and all the participants gave
written consent to participate in the study. Dietary assessment was based on 24-hours dietary recalls (with supplements) and evaluation using computer programme. Statistical analysis was performed us-ing Statistica v.12.
Results. The most irregularities were observed in the case of intake of sodium, phosphorus, calcium
and magnesium. Mean dietary intake of sodium among the patients averages 4667 mg daily, while adequate intake recommendations are 1300 mg per day. Average intake of phosphorus was about 2,5 times higher than the EAR requirements. In both groups the probability of calcium defi ciency was high – 86% of woman and 96% of men had inadequate calcium intake. Average dietary calcium intake was about 600 mg/day in both groups – woman consumed average 653,2± 313,5 mg of calcium and men – 594,2 ± 284,9 mg/day. The probability of magnesium defi ciency in men with Parkinson’s disease was high, because insuffi cient intake of magnesium related to 76% of men, when 21% among woman.
Nr 2
110 P. Kitlas i współpr.
Conclusions. The diet of patients with Parkinson’s disease needs to be modifi ed in order to
incre-ase in products which are the source of calcium and magnesium and the restrictions of foods rich in sodium and phosphorus.
PIŚMIENNICTWO
1. Olanow W.C., Stern M.B., Sethi K.: The scientifi c and clinical basis for the treatment of Parkinson`s Disease. Neurology 2009; 72(21 supl.4): S1-136. – 2. Singleton A.B., Farrer M. J., Bonifati V.: The genetics of Parkinson’s disease: progress and therapeutic implications. Movement Dis. 2013; 28(1): 14-23. – 3. Cannon J.R., Greenamyre J.T.: The role of environmental exposures in neurodegeneration and neurodegenerative diseases. Toxicol. Sci. 2011; 124(2): 225-250. – 4. Ulamek-Koziol M., Bogucka-Kocka
A., Kocki J., Pluta R.: Good and bad sides of diet in Parkinson’s disease. Nutrition. 2013; 29(2):
474-475. – 5. Jarosz M.: Normy żywienia dla populacji polskiej. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa, 2017. – 6. Szponar L., Wolnicka K., Rychlik E.: Album fotografi i produktów i potraw. IŻŻ, Warszawa, 2000. – 7. Komitet Nauki o Żywieniu Człowieka Polskiej Akademii Nauk. Przewodnik metodyczny badań sposobu żywienia. Red. Gronowska-Senger, Warszawa, 2013. – 8. Czerwińska D., Czerniawska
A.: Ocena spożycia sodu, z uwzględnieniem soli kuchennej jako jego źródła, w wybranej populacji
warszawskiej. Roczn. PZH 2007; 58(1): 205-210. – 9. World Cancer Research Fund/American Institute
for Cancer Research. Food, nutrition, physical activity, and the prevention of cancer: a global
perspec-tive. AICR, Washington, 2007. – 10. Ha Y., Jeong J.A., Kim Y., Churchill D.G.: Sodium and potassium relating to Parkinson’s disease and traumatic brain injury. Met. Ions Life Sci. 2016; 16: 585-601.
11. Ammal Kaidery N., Thomas B.: Current perspective of mitochondrial biology in Parkinson’s disease. Neurochem. Int. 2018; doi: 10.1016/j.neuint.2018.03.001 (Praca w druku). – 12. Vink R.: Magnesium in the CNS: recent advances and developments. Magnes. Res. 2016; 29(3): 95-101. – 13. Weglicki W.B.,
Phillips T.M.: Pathobiology of magnesium defi ciency: A cytokine/neurogenic infl ammation hypothesis.
Am. J. Physiol. 1992; 263: R734-R737. – 14. Du K., Liu M.Y., Zhong X., Wei M.J.: Decreased circulat-ing Zinc levels in Parkinson’s disease: a meta-analysis study. Sci. Rep. 2017; 7: 3902. – 15. Medici S.,
Peana M., Delogu L.G., Zoroddu M.A.: Mn(II) and Zn(II) interactions with peptide fragments from
Parkinson’s disease genes. Dalton. Trans. 2012; 41(15): 4378-4388. – 16. Moreau C., Duce J.A., Rascol
O., Devedjian J.C., Berg D., Dexter D., Cabantchik Z.I., Bush A.I., Devos D.: Iron as a therapeutic
target for Parkinson’s disease. Mov. Disord. 2018; 33(4): 568-574. Adres: 15-875 Białystok, ul. Krakowska 9
Małgorzata Misztal-Szkudlińska, Adam Sadokierski, Piotr Szefer
ROLA WAPNIA I FOSFORU W DIECIE MŁODYCH OSÓB W PROFILAKTYCE OSTEOPOROZY
Katedra i Zakład Bromatologii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego
Kierownik: Prof. dr. hab. P. Szefer
Oznaczono zawartość wapnia i fosforu w popularnych produktach nabiało-wych spożywanych przez osoby młode. W oparciu o uzyskane wyniki ocenio-no procent realizacji ocenio-normy zalecanego dziennego spożycia (RDA) dla osób w wieku od 19 do 50 lat. Stwierdzono, że spośród analizowanych produktów sery podpuszczkowe są najlepszym źródłem wapnia i fosforu w diecie młodych osób.
Hasła kluczowe: osteoporoza, dieta, wapń, fosfor, atomowa spektroskopia absorp-cyjna, zalecane dzienne spożycie (RDA), program komputerowy Dieta 5. Key words: osteoporosis, diet, calcium, phosphorus, atomic absorption
spectrom-etry, Recommended Dietary Allowance (RDA), computer program Diet 5. Osteoporoza została uznana przez WHO (Światową Organizację Zdrowia) za chorobę cywilizacyjną. Bardzo dużą rolę w jej zapobieganiu odgrywa dieta i spo-sób odżywiania. Niedostateczna podaż wapnia, fosforu i witaminy D w młodym wieku może skutkować niższą szczytową masą kości, a w konsekwencji zwiększać ryzyko wystąpienia osteoporozy (1). Najbogatszym źródłem wapnia w diecie jest mleko i jego przetwory, konserwy rybne spożywane wraz z ośćmi, niektóre warzy-wa tj. jarmuż, liście pietruszki, szpinak, suche nasiona fasoli (2, 3, 4). Fosfor jest częstym składnikiem żywności, może on występować naturalnie, jak np. w serach podpuszczkowych, konserwach rybnych, kaszach, podrobach i innych. Źródłem tego pierwiastka mogą być również fosforany dodawane do takich produktów jak: sery topione, niektóre wędliny, pieczywo cukiernicze, coca-cola i inne (2, 3, 4).
Celem pracy była ocena zawartości wapnia i fosforu w produktach nabiałowych, często spożywanych przez młode osoby.
MATERIAŁ I METODY
Materiał do analiz wybrano na podstawie oceny częstości spożycia produktów nabiałowych przez osoby młode w wieku od 20 do 30 lat. Łącznie przeprowadzono
Nr 2 112 M. Misztal-Szkudlińska i współpr.
216 ankiet wśród studentów Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego z kierunków farmacja i dietetyka (82% respondentów) oraz Uniwersytetu Gdańskiego z kierun-ków pedagogika i praca socjalna (18% respondentów). Dodatkowo wśród 36 studen-tów Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego przeprowadzono wywiady żywieniowe i opracowano je w programie komputerowym Dieta 5.
Produkty spożywcze (n = 30), podzielono na następujące grupy: sery podpuszcz-kowe, sery kanappodpuszcz-kowe, twarożki i sery twarogowe, jogurty naturalne, jogurty sma-kowe, śmietany i mleko zagęszczone oraz mleko i napoje mleczne.
Próbki żywności liofi lizowano, homogenizowano i mineralizowano w systemie mikrofalowym zamkniętym. Wapń oznaczono za pomocą atomowej spektroskopii absorpcyjnej techniką płomieniową, natomiast fosfor metodą spektrofotometryczną. Poprawność przyjętych metod analitycznych sprawdzono na drodze analizy cer-tyfi kowanego materiału odniesienia (BCR-063R), uzyskując odzyski dla wapnia 100% i dla fosforu 95%. Produkty spożywcze zakupiono w handlu detalicznym na terenie Trójmiasta.
Do analiz statystycznych wykorzystano program Statistica 12. W celu wykaza-nia istotnych statystycznie różnic pomiędzy stężewykaza-niami Ca i P w badanej żywności zastosowano test ANOVA Kruskala–Wallisa. Natomiast do sprawdzenia, czy po-między badanymi zmiennymi występują istotne statystycznie zależności przepro-wadzono analizę korelacji rang r-Spearmana.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
Analiza wywiadów żywieniowych w programie komputerowym Dieta 5 wyka-zała, że ankietowane osoby spożywają nadmierną ilość fosforu (średnio dzienne 1448±477 mg) w stosunku do wapnia (średnio dzienne 819±353 mg). Zawartość fosforu w całodziennych dietach przekraczała dopuszczalną normę zalecanego dziennego spożycia (RDA) u 94% ankietowanych, natomiast pod względem za-wartości wapnia norma ta nie była spełniona aż u 53% respondentów.
W celu zapewnienia prawidłowego metabolizmu kostnego organizmu, zwłasz-cza w okresie jego wzrostu i rozwoju, a tym samym zapobieganiu osteoporozy zaleca się, by stosunek ilościowy Ca : P w spożywanej żywności wynosił 1,4– 2,0 : 1 (1). W analizowanych dietach stosunek ten wynosił 0,58. Nieprawidłowa podaż wapnia i fosforu w diecie młodych osób może skutkować zaburzeniami gospodarki wapniowo-fosforanowej w ustroju prowadząc do odwapnienia kości. W przypadku ankietowanych osób zalecane byłoby ograniczenie spożycia potraw będących dobrym źródłem fosforu i suplementacja diety preparatami zawierają-cymi wapń. Dla zachowania prawidłowej gospodarki kostnej ważna jest również odpowiednia ilość witaminy D, która w omawianych wywiadach żywieniowych była w każdym przypadku poniżej normy RDA. W takiej sytuacji potrzebna by-łaby dodatkowa suplementacja i zwiększona podaż żywności bogatej w wita minę D.
W tab. I przedstawiono wyniki dotyczące średnich stężeń oznaczanych pier-wiastków w badanych grupach żywności, stosunek wagowy Ca do P oraz procent realizacji normy na poziomie zalecanego dziennego spożycia (RDA).
