_ ... .,;
·o
.·
"
NAJBLIŻSZYCH
.·
zADANIACH
..
RADZIECKIEJ
.·
·
LITOLOGII.
P(ldsta."YVowYni i !lltotnym zadaniem litplogii
w
dzie-.· dzinie .poznania skał i kopalin użytecznychpochodze-nia· osadówego jest doskonalenie naukowych podstaw . teoretycznych ·oraz metodyki sporządzania
przewidY-wań
J
'odl>(lwiednich.~:mip. Temu .zadaniu powiriny 'byćpodporz,ądkówane ' -.w ,jes;,;~e więl;tszym .stopniu
nlz
dotych~s ·Z"':"", najbliższe prace. teoretyczne radzieckich lit9logpw, ~-- . : , · · . · : · . . . . . ·· .· , .Jitl( ·wiadomo; podstawę sporządzania pr~wi!iyw!lli ~
kopaliri. 'U!y-tecznych · s~anowi analiza te~tbniczna ··tego
·· czy-:iruiego.
obs-zaru,
wyjaśnieniejego warUnków
kil-
·
.
matyc~ych· -i paleogeograficznych, a także petrogr11'-,· ficznego składu obszarów denudacji zasilających · da-wne zbiorniki materiałów osadowych. . .
-
Analiza
tektonicżna dużych i małYch regionówzSRR,
słt1Z!{ca. do pf.zeWidYWW!i, jest obecllie w peWI1yni
sto-pn~u ułat.:w:iona,-gdyż: ukazał :się szereg map tek:tonicz-• ·
ny:cą·:
z
wzostęłymi jedp.ak: Wymaganiami naukowymi . przy OP.~aco"Wywaniu·przewidywań sprawa przedstawia·się Zlia<;Zl1ie gqrzej, choć dla europejskiej części ZSRH ·
i dlą . Kaukazu istnieje szereg przeglądowych map
facJalne,-litolo~cznycll
w
małej
skali~wsży
.-.
od
kałnbru .aż 'do . czasów obecnych .. Te., właśnie maPY.. są: w .znacznym stopniu· rówriiezmapami
priewidyw&ii ,. rozl'J.lieszczenia. -różnych ·facji . i- k~t)alin uży:tęczny:ch ..Dla ąbsza-r!)w je<;łna}:< . :·na v;scMd od _Utił).\l tąki~h .. map na razie riie· ma·~ Dlatego··te±. ważne .'zadańie··litn-·.:
logii pÓlegil
:
mi
opracowaruu· przeglądowychma
p
.. '
( ·
.
'
cjalno-litologlcznych, ·począwszy od· kambru aż ',~·':' · ostatnich c.zas~w, . również ,J dla azjatyCkiej . · czę:k . ' ZSRR, zwłaszcza dla zachodnf(>-syberyjskiego,: niżu; .d1la Kazachsila.nou, A!taju, 'SaŁai:llU ot·az dla Płyty Sy.:.. beryjskiej; Pq:y: tym doświaqczeni:e ·:z:dobyte w ·.pracy
na. obszarze europejskiej cżęści ZSRR, a także opta-cowal)a już tektailiczna mapa .ZSRR, powinny .w d u.-·.
żym stopniu ułatwić Wykonanie tego zaaania i.
sprzy-jać uzyskaniu wiarogodnych· kartografiemych odv.rzQ·>: rowań nawet przy mniejszym materiale rzeczowym. . . ·: Jedriocześnie ·nalezy . prżeds'ięwziąć środki zmierż8...:.
:
·
.
ją-ce
oo
gnuntownJe<go•:JUdoskonalen.ia··IŁreści map !Sc~łl · · no-HtologiJC'Zn.ych, tak by -rz-eczywiste dane na itycll J:D~.-' pach można było dokładnie odróżnić od ekstra-i in ter-·polacji .. 0pt6cz, petrograficznego składu ·na ;mapy. te. nal~źy naposić miążSzość osadów (cyframi lub· w·
iza-rytmach). MapJ' osadów powinny być .opracowane (tam
gdzie to jest-możliwe) na podstawie mapy struktura!~
n ej najbl,iżsŻej ci~ci danego horyzontu. · . ·
Poniew~:·,:klti:natyczne ·warunki terenu są. ważnyrn :
czynnikiem . :.'Przestrzennego·· · · TOzmieszczenia : · ·bard:zfo · ·
wielu rOd.tS:jó:w.kopalin użytecznych pochodzenia .•osa.,.
dowego1 trzebli·Jednmcześnie z opracowywaniem faejal-..
no-litologicznyCh ·map ZSRR wykonywać analizę- kli-.
matyczną strefowoścFtwo:tzenia się osadów według·
ko-lejności. epok geologicznych. Istniejący materiał
litolo-giczny, paleobotaniczny i. faunistyczny· wystarcza, by
przystąpić do pa.leoklimatologicznej analizy.· obszant ·
ZSR;R, jeśli nie wszystkich, to jednak· bardzo wielu
poziomów przekrój u· stratygraficznego. Wyjaśnienie
paleoklimatycznej .. stre:fow<$ci . na .
'facjalno-litolo-gicznych mapach dwych obszarów nie tylko zwiększy
ilość danych na tych mapach, lecz także wzbogaci j2
w elementy sprzyjające przewidywaniu ewentualnego
rozmieszczenia różnych typów osadów i kopalin uży;
tecznych.
Jak poWiedziano -wyżej jled.n!ym z na,jwa:imiej!ltLych
czynników lokaliżacji kopalin użyteczny-ch, szczególnię
zaś złóż pierwiastków śladowych, jest petrograficzny
skład obszarów zasilających te. czy inne baseny lub
ich części.
z
praktyki prac geologiczno-poszukiwa-wczych ·wyłania się następująca zasada przevlodnia:
im ·mniejszy . jest klark . pierwiastka śl~dowego w
siw-rupie Ziemskiej oraz. im rnnief ten pierwiastek jest
geochemicmie ruchomy, tym Wyraźniejszy. jest. zwią
zek jegp -złóż. osadowych z -petrogf,aficznym .. skłaQ.em
miejsc grom.adienia się wódy, tj. ze wżbogaceJ:!iem
ro:-dziiroreh . ska~. o dany. ,element. Dlatego też . zbadanie.
związku. zachodzącego . między nagromadzeniem piet-::
wiastków śladowych w. basenach a ·rozmieszczeniem
mińerałów rodzimych w basenie ·gromadzącym wody .. ·
bez wątpienia ułatwia· opracowanie przewidywań oraZ._;
podnosi ićh jakoś~. Niestety, dok~adnych danych w tej
. dziedziriie jest na .razie· bar,dzo -małą. Stąd tez, wypływa
istótna konieczność uzupełnienia ióh drogą !lZczegqło
wego z~adania odp<>wiednfch ąb8ząr6w~, Na pierwszy
plan .wysuwa się tu Ural,. a częścio"'o ....,- Sałair. Na .
skutek . wieloletnich badań, dokonany.ch . przez liczny
ze~ł ~geologów; 11agroiil.adził się ogromny; maJe~ial
rz~owy dotyczący· kopalin· użytecznych mezozo1k11
i kenozoiku tych terenów. Materiałten jednak zostą}:
poddany analiZie. historyczno.:.litologiccznej.·
w
sposób ...niedostateczny. Aktualnym więc zadaniem,)itologów na
najbliższy okres powinna być dokładna anjlliz.a danych
o mezo-kenozoiku zebranych na .Uralu, robiona między
innymi pod kątem W:idzElnia związku, .dotyczącego
roz-rpieęzc?enia jego facji (szczególnie. zaś rud Fe, Mn.,
Aih!Oa, .c
n:a.g::romadze:ilri.a
·
er, co; ·
Ni, 1kaO!linów· i in.)w stosunku do roimieszczenia skał paleoz'Jicznych;
które były dla nich źródłem materiału. ·ustaienie· na
tej podstawie zachodzących prawidłowości mogi:oby
og.romnie ułatwić przewidywanie występowania
kopa-lin "'użytecznych w mezo-kenozoicznyrn obramowaniu
innych ~asywów paleo,zoicznych na obszarze
zachod-niej_ Syberii; np. doo~oWkaźachskich terenów górskich:"
Ałtaju, Sała1ru, Sajanów;Kuźnieckiego Ałatau i in.
Jednocześnie z badaniami regionalno-litologicznymi
w celu dostarczenia rożłęgłej teoretycznej pod..~tawy
dla przewidywań należy
w
najbliższym cza,sie .dać. kry- ··. tyąnę oprą.cowanie ogólńe doświadczeń na tiki radżiec':'
kiej i światowej w dziedzinie poznawania poszczegól~
nych rodzajów kopalin użytecznych pochodzenia
-osa-. dowego-osa-. Tego rodzaju· kryt,rczne opracowanie ogólne
powinno obejmąwać: a). analizę danych fizycz~o.oche
micznych, dotyczących warunków migracji i osadzania
substancji tworzącej określoną kopalinę użYteczną,
b) ,tx>znanie dróg mj.gracji i warunków osadzania tej
substancji we VISpółczesnych zbiorn~kach wody oraz
c). analizę ·danych . o ·nagromadzeniu tej substancji.
w prz~ośd . ':!L .uwzględnieniem ·stratygraficznego,: tektonicznego i klimatycznego rozmieszczenia jej .kon;. ·
centracji. Analiza powinna uwzględniać równiet
pro-,.;.1 ,·'·:
str.
5-{3a'ńfil facjalny substancji wraz·,?: dokładnym porównaniem
jej nagromadzenia ,dawnego i ·obecnego a takie
ppdo-bieństwa i różnice zachodzące między tymi
nagroma--dzen~ami. ·
Takie krytyczne opracowanie .poszczególnych
rodza-jów kopalin użytecznych pochodzenia osadowego głów
nie boksytów, rud manganu, fosfilrytów i soli powinno
dać w następstwie wszechstronny. opis i analizę Pl'9- '
cesów · nagromadzenia • i· rozmieszczenia każdej z ty.cll .. ·
kopalii1. 'W odróżnieniu od ·zwykłych sprawozdań o
ko-pali~laCh · użytecznych proponowany typ krytycznych,
opracowań ogólnych powinien być. zasa(iniczo histo-ryczno-geologiczn-y i ·porównawczo-litologiczny. Wiei- ·.
kie znaczenie· tego ·rodzaju krytycznych opracowań
ogólnych polega, na tym, że tą drogą · można odkryć
wiele nowych praw. Opierając się na wynikach takich.·.
prac, można ' znacznie· udosko'nalić ·metodykę .·i jakość
przewidywań .. występowania kopalin użytecznych
po-cbcidzenia osadowego. ·
Obok trzech podstawowych problemów litologii w
dziedzinie kopalin użytecznych należy I"Ównież wymie- .
nić kilka zagadnień bardziej specjalnych, nie . mniej
jednak istotnych dla dalszego postępu litologii,
Za-trz:yiPamy się jedynie na.tych, które są bliższe
autoro-. wi swym· pr2;edmiotem badań. ·
P i e r w s z a g r u p a z a g a d n i e ń dotyczy
poznania . materialnego składu .rud żeląza, manganu
i łl.Pksytu. . Należy ąpracować . metodę . racjonalnej .
analizy chemicznej · rud,. która pozwoliłaby w sposób··,
bezwarunkowy .prz~lczać dane . z oznaczeń chemicz·/.
nycłi · na mineralogiczny · skład rud. W szczególności : •
ni~zo~drie· ·jest.·· opracowanie metody odrębnego ~a-.
czania~·FeO
·w
węglanach ·oraz w leptochlorytach, me:.. ·tody określania wolnego •Al.20a, metody r·acjomHnej
analizy węglanów żelaza i manganu w obecności" wę-·
.
glan9w
wapnia· ·i magnezu. Należy mineralogicznie opracować grupy leptochlorytów i dać zadoy.iąlającl:idiagnostykę poszczególnych miriera;łów. tworzących tę
grupę, a także grupy_ tlenków żelaza oraz· złCiionych
węgianów żelaza i manganu. Bąrdzo,wa~e jest
konty-nuowanie i pogłębianie znfjjomości struktu,ralno-gene
-tycznych stosunków minerałów rudnych w rudach
·osa-• dowych ZSRR w celu dalSzego Wyjaśnienia procesu
okruszcowania, w szc;.::ególności zaś wyjaśnienia qbjt';"
tości i przebiegu diagenetycznych i epigenetycznych
. prz~brażeń pokładu rudnego oraz ich roli ·W tworze-:
ni u (w )rażdym konkretnym .wypadk;u) rudnych kon
-centracji żelaza. Należy szeroko rozbudować prace
doświa(lczalne na.d genezą minerałów rud!lych
(szcze-gó;Lnde ~derytlów L :lepto<ful01l1Ytlórw) oraz: struktur rud~
nyc;li.,
D rug a gr u p a .
z
a g a d n i e ń dotyczy . związku między oktuszcowańiem
a .
ogólną· geochemią ~Fe,•.
Mn i P w strefie sedymentacyjnej. De> rozwiązania ·
tych zagadnień konieczne jest poznanie choćby niektó
-rych główniejszyCh złóż Fe, Mn i P na tle ich ogólnego '
rozmieszczenia w osadach basenu rudonośnego jako .
całości. UmożliWiłoby • to · wiJaśnienie specYficznych
cech procesu 'okruszcowar,i~, ·odrQżniającegó go_· od·
rozmieszcienia . klarkowych wielkości wymie.nionych
pierwiastków. Należy. pozriać prawa rządzące. roziniesz..,· ·
czeniem tak żwanych "współczynników 'koncentrlł,i!li"
żelaza oraz wtórhYCh domieszek rud (pierwiasUtów :
śladowych) na płaszczyźnie ciała rudnego, a szczegół··
nie' na peryferiach mas rudnych w strefię .ich prze];.;
ścia
w
ska\Y je zawierające. Trzeba przeanaliż;ować ..warunki i prawa rządzące występówaniero wśr9d d'Ud
żelaza nagromadzeń manganu i boksytów, a także zba~ ·. ·
dać j)rzestrzerine ·stosunki akumulacji żelazorudnych, • .
manganorudri.ych i bokSytowych w tym samym ba-..
senie, by wykorzystać te prawa
dli
przewidywańwy-stępowania złóż; ·
-Trze c i a gr u p a z a g a d n i e ń obejmuje
po-znawa'ńie złóż roponośnych. Praca litologów
w
tej· dzie~ dzinie .sprowadzała się dotychczas niemal wyłącznie dokorelacji płonnych pokładów według składników tery-'
genicznycp, a także do wydzielania prowincji teryge
Str. 6 (338} .PRZEGLĄD G.E OLO GICZ.N 'Y
1cll zasiiliani.la. Od cea'SIU •badań A. D . .Arch.&ngi"elskiego
dotychczas na.prawdę.nie zajmowano się ani zagadnie-·
niaml litologii facjlłl.nej; typizacji pokładów
bitwnicz-nych, ani poznawaniem-(wspólnie z chemikami
orga-nikami) składu ich substancji· organicznej i określa
niem stosunku . tych pokładów w konkretnych
pozio-mach ·z:oponośn:Ych.
W tęn Sp<)sób. st~pniowo ~a-rozbieżność tniędzy .
teoriami 'powstawania ropy a rzeczywistą podstawą, na ·
któreJ ~()rie .te się- opietają. Brak c;lokładnyCh
wiado-mości . o·.· związk.u ·zachodzącym mi~dzy. ·ropą i ściśle
określonymi .pierwotnYltli pokładami bitumicznymi
uniemożliwia oparcie ·się na . mocnej" ·podstawie teorii
() migraQj.ach ropy; w w~ll!nlklaclt' nalllllralnrych, .o
roz-miarach i możliwościach tych migracji. 'Widać z tego,
że··kolejnym i aktualnym· tematem prac· litologicznych
w dziedzinie · osadów roponośnych jest. wydzielenie
facjalnych typów pierwcililych .warstw bitumi~ych
oraz WY;iaśnienie ich genetycznego stosunku do
pozio-mów roponośnych. Wspaniałymi_ obiektami _'dla tego
rodzaju badań· są obiekty pałeozoikuPłyty a<>syjskfe},
w którym występuje szereg i;>ozlomów wzbogaconych
W S)lbstancje organiczne,. oraz szereg_ poziomÓW ropcj,;.- .
· nośnych; a także zapadlisko przeduralskie 'l"K;iukaz. · Dla każdego poznawanego poziomu ·wzbogaconego
w
substancje 'Org:m.iczn:e nale!y . opracować całkowitą
· charakterystykę facjalno-petrograficzną, ·. dokladilie ·.
poznać jakościowy skład substancji organieznel·Lpo-;:
równując . bitumy tego poziomu ze składem. ropy
'Wy-jaśnić,· czy ten pierwotnie bit'!lmiczny poziom· wi~e
się genetycznie z jakimś pokładem rQpnym rozwinilf,
tym w bliskimlub dalekim sąsiedztwie; Tylko na pod-:
.stawie takiego poznania· może w przyszłości rozwijać ..
się teoria. o genezie ropy .naftowej, o jej· mlgracjaćh .
. oraz o powstawaniu·. złót ropny.Ch ZSRR. ·
