Jan Gliściński
"Kultura syryjska we wczesnym
średniowieczu", N. W. Pigulewska, tł.
Cz. Mazur, Warszawa 1989 :
[recenzja]
Collectanea Theologica 62/3, 192-193
t ę p n ą d la w sz y stk ic h c z y te ln ik ó w . P r z e d e w sz y stk im je d n a k p o w in n i z a in te r e s o w a ć się n ią b ib liśc i, te o lo g o w ie i d u sz p a ste r z e , d la k tó r y c h m o ż e s t a ć s ię d u ż ą p o m o c ą w d z ia ła ln o śc i p a s t o r a ln e j.
k s . J a n u s z K r ó l i k o w s k i , R z y m
N . W . P I G U L E W S K A , K u l t u r a s y r y j s k a We w c z e s n y m ś r e d n io w ie c z u
(p rzeł. C z. M a z u r), W a r sz a w a 1989, P A X , s. 3 1 0 + 2 5 il.
D la b a d a c z y sta r o ż y t n o ś c i c h r z e ś c ija ń s k ie j S y r i a sta n o w i o b ie k t sz c z e g ó l n e g o z a in te r e so w a n ia . W j e j b o w ie m sto lic y , A n tio c h ii, w y z n a w c y C h r y s t u s a z o st a li p o r a z p ie r w s z y o k r e ś le n i m ia n e m c h r z e śc ija n , p r a w d o p o d o b n ie p rz e z r z y m sk ic h u r z ę d n ik ó w . W in n y m z j e j m ia s t , d z is ie js z e j sto lic y , D a m a s z k u , S z a w e ł w sz c z ą ł p r z e ś la d o w a n ie z w o le n n ik ó w n o w e j re lig ii. W e w sp o m n ia n e j ju ż A n tio c h ii d z ia ła ł s ła w n y b isk u p - m ę c z e n n ik św . Ig n a c y . W t y m ta k ż e m ie ś c ie p o w s ta ła w d r u g ie j p o ło w ie I I I w . s z k o ła e g z e g e ty c z n a , s t o s u ją c a p r z y in t e r p r e t a c ji P is m a S w . m e to d ę lite r a ln ą , b ę d ą c ą w o p o z y c ji d o sz k o ły a le k s a n d r y js k i e j, k t ó r a la n s o w a ł a m e to d ę a le g o ry c z n ą . W A n tio c h ii t a k ż e z n a la z ł s w o je siln e o p a r c ie a r ia n iz m , a p ó ź n ie j n e sto r ia n iz m . I t a k o to d o c ie r a m y d o c z a só w , k tó r e b y ły — j a k się w y d a je — d o ty c h c z a s m n ie j z n a n e, a m ia n o w ic ie d o k u ltu r y s y r y js k ie j o k r e s u w c z e sn e g o śre d n io w ie c z a . N ic w ię c d z iw n e g o , że w ię c e j ś w ia t ł a p o s t a n o w iła rz u c ić n a tę e p o k ę n ie ż y ją c a ju ż d z is ia j r a d z ie c k a u c z o n a N . W. P i g u 1 e w s к a, p r z y g o t o w u ją c o m a w ia n ą t u t a j k s ią ż k ę , k t ó r a sta n o w i o so b liw y o b r a z je j b a d a ń i stu d ió w z te g o w ła ś n ie z a k r e su .
N a d zieło , o k tó r y m m o w a , s k ł a d a j ą s ię : p r z e d m o w a o d r e d a k c ji p o ls k ie j i od w y d a w c y ra d z ie c k ie g o , w stę p , c z ę ść p ie r w sz a , c zę ść d r u g a , p la n k s ią ż k i o p r a c o w a n y p rz e z N . W. P ig u le w s k ą w 1965 г., t a b lic a c h ro n o lo g ic z n a , w y k a z sk r ó tó w , b ib lio g r a f ia , 4 m a p y , in d e k s n a z w o so b o w y c h i g e o g r a fic z n y c h , s p is ilu s t r a c ji, m a p i tre śc i. C z ę ść p ie r w s z a j e s t p o św ię c o n a o św ia c ie i n a u c e s y r y js k i e j w e w c z e sn y m śre d n io w ie c z u . M a o n a d w a ro z d z ia ły . W p ie r w sz y m z n ich a u t o r k a p r z e d s ta w ia t a k ie s p r a w y , j a k : sz k o ln ic tw o s y r y js k ie w e w c z e s n y m śre d n io w ie c z u , ź r ó d ła d o h isto r ii s y r y js k ie g o sz k o ln ic tw a , s y r y js k ie sz k o ły w E d e ss ie i N isib is, tr e ś ć z a ję ć w sz k o ła c h s y r y js k ic h , p r o c e s n a u c z a n ia i ży cie sz k o ły w N is ib is o r a z s t a t u t t e j sz k o ły . W r o z d z ia le d r u g im o m ó w io n e s ą z a g a d n ie n ia d o ty c z ą c e n a u k i u S y r y jc z y k ó w , a w ię c : f ilo z o fia , filo z o fia g r e c k a a S y r y jc z y c y , B a r d e s a n e s — u czo n y , filo z o f i p o e ta , A f r e h a t — m ę d r z e c p e r sk i, E fr e m S y r y jc z y k — „ p r o r o k S y r y jc z y k ó w ” , p r z e k ła d y d z ie ł filo z o fó w g r e c k ic h , S a r g i s z R i s ’a in a , s y r y js k a li t e r a t u r a a lc h e m ic z n a , k o sm o g r a fic z n e w y o b r a ż e n ia S y r y jc z y k ó w , s y r y js k ie t r a k t a t y o u p r a w ie ro li. D r u g a z k o le i czę ść , z n a c z n ie k r ó t sz a od p ie r w s z e j, ja k o że n ie d o k o ń c z o n a z p o w o d u śm ie r c i a u to r k i, j e s t z a ty tu ło w a n a B i z a n c ju m , I r a n , S y r y jc z y c y . S k ł a d a j ą się n ią t r z y r o z d z ia ły , w k tó r y c h p r z e d s ta w io n e s ą n a s t ę p u ją c e s p r a w y : ro z p o w sz e c h n ie n ie się c h r z e ś c ija ń st w a w I r a n ie i p r z e ś la d o w a n ie c h r z e śc ija n , o r g a n iz a c ja K o ś c io ła w Ir a n ie , S y r y jc z y c y - m o n o fiz y c i.
O m a w ia n a t u t a j k s ią ż k a s ta n o w i c e n n y w k ła d W. N . P ig u le w s k ie j do b a d a ń i stu d ió w o r ie n ta listy c z n y c h . N ie w ą tp liw ą z a s łu g ę z a je j u p o w sz e c h n ie n ie w ś r o d o w isk u p o lsk im m a ją C z. M a z u r , k t ó r y d o k o n a ł j e j p r z e k ła d u ,, o r a z T . G o ł g o w s k i , k t ó r y j ą z r e d a g o w a ł i fa c h o w o o r a z s t a r a n n ie o d s t r o n y n a u k o w e j o p r a c o w a ł. S z c z e g ó ln ie c e n n ą rz e c z ą j e s t sp o r z ą d z o n a p r z e z te g o o sta tn ie g o b ib lio g r a f ia , k t ó r a d o ty c z y n a s t ę p u ją c y c h z a g a d n ie ń : 1. J ę z y k s y r y js k i : g r a m a ty k i, c h r e sto m a tie , sło w n ik i 2. P ism o s y r y js k ie : in sk r y p c je , m a n u s k r y p ty 3. L i t e r a t u r a s y r y js k a 4. N a u k a s y r y js k a : sz k o ln ic tw o , S y ry jc z y c y ja k o t łu m a c z e 5. P o c z ą tk i c h r z e ś c ija ń s t w a w M e z o p o ta m ii: E d e s s a , H a r r a n 6. K o ś c ió ł n e s to r ia ń s k i: h is t o r ia , t o p o g r a f ia 7. S y r y jc z y c y - m o n o fiz y c i: h is t o r ia ,, t o p o g r a f ia 8. C h r z e ś c ija ń s tw o w śr ó d p le m io n a r a b s k ic h n a p o g r a n ic z u S y r ii i M e z o p o ta m ii: L a c h m id z i i G h a s s a n id z i 9. C h r z e ś c ija ń s tw o w p o łu d n io w e j A r a
b ii 10. I r a n s a s a n id z k i: h isto r ia , k u lt u r a , r e lig ią 11. I s la m a c h r z e ś c ija ń stw o w p a ń stw ie k a lifó w 12. C h r z e ś c ija ń s tw o w A z ji Ś r o d k o w e j, w z d łu ż J e d w a b n e go S z la k u i w C h in a c h 13. C h r z e ś c ija ń s tw o s y r y js k ie w In d ia c h 14. M o n a sty - c y z m s y r y js k i 15. L it e r a t u r a w ję z y k u p o ls k im n a t e m a t S y r y jc z y k ó w . P o d o b n ie cen n e s ą in d e k s y n a z w o so b o w y c h i g e o g ra fic z n y c h , k tó r e s p o r z ą d z iła M a łg o r z a t a Z i ó ł k o w s k a - M a z u r .
k s . J a n G l i ś c i ń s k i S D B , W a r s z a w a
J a n G A C , M o j a Z i e m i a Ś w i ę t a , W y d a w n ic tw o „ K l i o ” , Ł ó d ź 1992, s. 272. P r z e m ia n y sp o łe c z n o -p o lity c z n e w P o lsc e , ja k ie n a s t ą p ił y p o 1989 r., i n a w ią z a n ie p r z e z n a s z k r a j s to su n k ó w d y p lo m a ty c z n y c h z Iz r a e le m z a o w o c o w a ły w y d a tn y m w z m o ż e n ie m r u c h u p ie lg r z y m k o w e g o d o Z ie m i Ś w ię t e j. W o k r e sie P R L - u ty lk o n ie lic z n y m u d a w a ło się d o trz e ć do św ię ty c h m ie js c c h r z e ś c ija n , w y z n a w c ó w ju d a iz m u i m u z u łm a n ó w , a n a jc z ę ś c ie j b y li to d u ch o w n i. P e w n e p o le p sz e n ie s y t u a c ji i o tw a rc ie d o k o n a ło się w p o ło w ie la t 80. W ra z z o d w ilż ą p o lity c z n ą c h r z e ś c ija n ie w P o lsc e u s i ł u ją o d r a b ia ć z a le g - g ło ś c i n a g r o m a d z o n e p r z e z l a t a k o m u n isty c z n e j in d o k t r y n a c ji o p a ń stw ie I z r a e l i p r a w ie c a łk o w ite j n ie m o ż liw o śc i p o d ró ż o w a n ia do te g o k r a ju . N a p r z e ło m ie k w ie tn ia i m a ja 1992 r., p r z y w sp ó łp r a c y a m b a s a d y I z r a e la o r a z p o ls k ic h i iz r a e ls k ic h lin ii lo tn ic z y c h , o d b y ła się n a jw ię k s z a z d o ty c h c z a so w y c h , bo lic z ą c a p r a w ie 1200 o só b , p ie lg r z y m k a , z o rg a n iz o w a n ia p rz e z B iu r o P ie lg r z y m k o w e K s ię ż y P a lo ty n ó w . O d p o c z ą tk u la t 80. d y s p o n u je m y d o b r y m i p r z e w o d n ik a m i (p ió r a k s. S . J a n k o w s k i e g o o r a z D. В a 1 d i e g o O F M w p r z e k ła d z ie А . К o- w a 1 s к i e g o) i k o lo ro w y m a lb u m e m z a ty tu ło w a n y m Z ie m ia Ś w i ę t a . W zn o w io n o (n p. M . K u n c e w i c z o w a ) i w y d a n o (np. J . D o b r a c z y ń s k i ) k s ią ż k i z z a p is a m i p rz e ż y ć , d o z n ań i w z ru sz e ń p ie lg r z y m ó w , sz y b k o z n ik a
ją c e z p ó łe k k s ię g a r s k ic h . C o r a z o b f it s z ą lite r a tu r ę w z b o g a c a ją f ilm y i k a s e t y w id eo , a ta k ż e n a g r a n ia i a u d y c je r a d io w e . K s i ą ż k a J . G а с i a, h is t o r y k a i p o d ró ż n ik a , z je d n e j s tr o n y w łą c z a s ię w ten n u rt, z d r u g ie j o f e r u je c z y te ln ik o m c o ś w ię c e j. O b o k z a p is u g łę b o k o o so b isty c h p rz e ż y ć o tr z y m u je m y w n ie j p o r c ję s o lid n e j w ie d z y o Z ie m i Ś w ię t e j i je j m ie sz k a ń c a c h , z a ró w n o w o d le g łe j — b i b lijn e j i p ó ź n ie js z e j — p r z e sz ło śc i, j a k i o ich ż y c iu d z isia j. K s i ą ż k a n ie r o śc i p r e te n s ji, a b y p e łn ić ro lę p r z e w o d n ik a , c h o c ia ż m o ż e ją z p o w o d z e n ie m w y p e łn ia ć . A u to r d z ie li się sp o str z e ż e n ia m i p o c z y n io n y m i p o d c z a s tr z y k r o tn e g o p o b y tu w Iz r a e lu : n a p r z e ło m ie w io sn y i l a t a 1986 r., w le c ie 1987 r. i p ó ź n ą je s ie n ią 1988 ro k u . L e k t u r a d a je p e w n o ść , że d o b rz e p r z y g o to w y w a ł się d o ty c h p o d ró ż y . K s ią ż k a z a w ie r a m n ó stw o fa c h o w e g o m a t e r ia łu in fo r m a c y jn e g o , z a c z e rp n ię te g o z r o z m a ity c h p u b lik a c ji i ro zm ó w o r a z r e m in is c e n c je in d y w id u a ln y c h p r z e m y śle ń , w k tó r y c h n ie b r a k o d n ie sie ń d o w ła sn e g o ż y c ia , in n y c h p o d ró ż y i ró ż n y ch c ie k a w y c h sk o ja r z e ń . I sto tn y m w a lo r e m j e s t c z ę ste o d w o ły w a n ie s ię d o t e k stó w P is m a Ś w ię te g o , d z ię k i c z e m u c z y te ln ik , d la k tó r e g o Z ie m ia B ib lii n a d a l p o z o sta je je d y n ie w s f e r z e m a r z e ń , m o ż e o c z y m a w y o b r a ź n i p o d ą ż a ć z a a u to r e m . P o ż y tk i z le k t u r y w s p o m a g a ją s ta r a n n ie d o b r a n e i d o sk o n a le w y k o n a n e f o to g r a fie .
M o j a Z i e m i a Ś w i ę t a , d z ie ło h is to r y k a , p o d ró ż n ik a i fo to g r a fa , u m o ż liw ia f a s c y n u ją c ą p r z y g o d ę z z ie m ią J e z u s a , J e g o M a tk i, b o h a te r ó w w ia r y S t a r e g o i N o w e g o T e s ta m e n tu , z ie m ią A p o sto łó w i p o c z ą tk ó w K o ś c io ła , a ta k ż e z z ie m ią ż y ją c e g o ju d a iz m u , c h r z e ś c ija ń st w a i isla m u . B a r w n y i — n a sz c z ę ś c ie (!) — e m o c jo n a ln y z a p is p r z e ż y ć b a r d z o w c ią g a , a z a r a z e m w z b o g a c a w ie d z ę h isto ry c z n ą , g e o g r a fic z n ą i to p o g r a fic z n ą c z y te ln ik a . T r z e b a z a c h ę c a ć , a b y w ię c e j lu d z i św ie c k ic h , o d b y w a ją c y c h t a k n ie z a p o m n ia n e p o d ró ż e, d a w a ło św ia d e c tw o sw o im p rz e ż y c io m , d z ie liło się n im i i w z b o g a c a ło i s t n ie ją c y m a t e r ia ł p a m ię t n ik a r s k i d o ty c z ą c y Z ie m i Ś w ię t e j. S p o r e p o ż y tk i z le k t u r y o d n io są s p e c ja li ś c i: b ib liśc i, te o lo g o w ie i h isto ry c y . Wlielu o d b y ło p o d o b n e p o d
