• Nie Znaleziono Wyników

Die Relation der Seelsorge und Psychotherapie in der Fassung V. E. Frankls

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Die Relation der Seelsorge und Psychotherapie in der Fassung V. E. Frankls"

Copied!
10
0
0

Pełen tekst

(1)

Marian Wolicki

Die Relation der Seelsorge und

Psychotherapie in der Fassung V. E.

Frankls

Collectanea Theologica 58/Fasciculus specialis, 193-201

(2)

M A R IA N W OLICKI, PRZEMYŚL

DIE RELATION DER SEELSORGE UND PSYCHOTHERAPIE IN DER FASSUNG V. E. FRANKLS

Die A ufgabe des v o rlie g en d e n A rtik e ls w ird d ie A n a ly se d e r g e g e n se itig e n Z usam m enh äng e u n d A b h ä n g ig k e iten sein, w elch e — in d er A u ffassung d e r E x isten zan aly se V ik to r Emil F ra n k ls — zw i­ sch en d e r S eelso rg e u n d P sy c h o th e ra p ie b esteh en . Zu d iesem Zw eck so llen z u erst die b eid e n T erm in e n ä h e r e rk lä rt w erden.

1. Die Eigenartigkeit der seelsorgerischen Einwirkung

D urch „ S eelso rg e” soll m an d ie E inw irkung u n d d e n D ienst d e r relig iö se n A rt d e r In stitu tio n d e r K irche d en e in z e ln e n G läu bigen g e g en ü b er zum Z w eck d e r F ü h ru n g d e re r zum H eil, d a s h e isst zur E roberung d e r e w ig e n S eligkeit, v e rste h en . Das Ziel d e r S eelso rge identifiziert sich also m it dem Ziel des H eils, d.h. d e r E rlösung vom Ü bel d er S ünde u n d des T odes u n d m it d e r V e re in ig u n g der G läubi­ gen m it G ott u n d u n te re in a n d e r d u rc h Liebe.

Die S eelsorge h a t e in e seh r e n g e V e rb in d u n g m it d e r Religion. Die R eligion w eist auf die Z ufälligkeit u n d G e b rech lich k eit d es M en ­ schen h in u n d auf sein e v ö llige A b h än g ig k eit vom S chöpfer sow ie auch auf die v ielse itig e Hilfe, die G ott auf d em W eg zur V erein ig u n g m it ihm erteilt. Das B eken n en u n d P ra k tiz ie re n d e r R eligion ist eng m it irg e n d w e lch e r relig iö se r In stitu tio n v erb u n d e n , w elch e im F alle d e r c h ristlich en R eligion, die K irche ist. D aher h a t a u ch d ie S e e lso r­ ge e in e e n g e B eziehung zur In stitu tio n d e r K irche u nd ist eig e n tlic h d u rch K irche u n d im N am en d e r K irche v ollb rach t.

Die S eelso rg e h a t also diese zw eifache Beziehung: zu G ott und zur K irche, ab e r im m er ist e s e in D ienst sow ohl an ein zeln en m en sch ­ lich en In d iv id u en als au ch an G rup p en d e r G läubigen, d e r sich m it dem T ragen d e r v ie la rtig e n g eistig en H ilfe ih n en g e g e n ü b er verb indet. D iese H ilfe b e ru h t auf d e r V o rb e re itu n g d e r S eelen für d ie A nnahm e des G o ttesleben s, auf d er Pflege des G n ad en leb en s in d e n S eelen d e r G läub ig en und auf d e r \^o rb e re itu n g des zu Ende g eh en d en m en sch lich en L ebens für d as en d g ü ltig e T reffen m it G ott — dem Richter. Die se elso rg e risc h e A k tiv ität d e r K irche k a n n v e r ­ schied en e F orm en an n eh m en : des G ebetes, des O pferns, des u n m it­ telb a re n K o n tak ts m it d e n G läubigen d u rch d e n U n terrich t, d e n pa- sto ra le n D ialog usw . Die E ffek tiv ität d er se e lso rg e risc h e n E inw ir­ k u n g w ird e in e rse its v o n d e r g eistig en V o rb e re itu n g u n d Stim m ung

(3)

194 M A R IA N W O L IC K I

der G läub ig en ab h än g ig sein, a n d e re rse its — v o n d e r g eistig en Ein­ stellu n g d es S eelsorg ers, b e so n d ers v o n se in e r V erb ind un g m it C hristus. M an soll doch im G ed äch tn is h aben, d a ss in d e r c h rist­ lichen R eligion d e r H a u p tp rie ste r u n d S e e lso rg e r Je su s C hristus selb st ist, u n d d ie P rie ste r und S eelso rg er u n te r d e n M en sch en nu r an seinem P rie ste rtu m teiln eh m en.

2. D ie Eigenartigkeit der Einwirkung der Psychotherapie (Logotherapie) und der ärztlichen Seelsorge

W as b e d e u te t die „P sy ch o th erap ie"? Der N am e selbst zeigt, d ass es h ie r a u c h um das G ebiet d er Seele, d e r P sy ch e und um ihre H eilun g geht. Die P sy c h o th e ra p ie b e ru h t auf so lch er E inw irkung auf die P sy ch e des M en sch en m it H ilfe d er p sy ch o lo g isch en M ittel, um zur H eilu n g vo n v e rsc h ie d e n e n em o tio n alen , n e u ro tisc h e n o der p s y ­ c h o tisch en S tö ru n g e n zu fü h ren u nd e in e v o lle u n d harm on isch e P ersö n lich k eitsen tw ick lu n g d u rc h e n tsp re c h e n d e M o dulation und In te g ratio n d e r E in stellu n gen d es E inzelw esens zu erm öglichen.

In d e r P sy c h o th e ra p ie sp ielen n ich t n u r u nd n ich t so sehr die H eilm ittel e in e e n tsc h e id e n d e Rolle, so n d e rn d e r p ersö n lic h e K on­ ta k t d e s P a tie n te n m it dem A rzt-P sy ch o th erap eu ten . Die Q u a litä t und die D auer d iese s K o n taktes e n tsc h e id e t ü b e r die W irk sam k eit oder U n w irk sam k eit d e r p s y c h o th e ra p e u tisc h e n E inw irkung, w obei die th e ra p e u tisc h e n M ittel e in e z w eitran g ig e Rolle spielen. Zu d ie ­ sen M itteln k a n n m an z.B. das W o rt, die M im ik u.a. zählen.

Eine b e so n d ere A rt d e r P sy ch o th erap ie, die von F ran k l a k z e n ­ tu ie rt w ird, ist d ie L ogotherapie, in w e lc h er ihr Schöpfer e in e E r­ füllung und E rg änzu n g d er frü h e ren T y p en d e r P sy c h o th e ra p ie sieht. Die L o g o th erapie stre b t n ach d er H eilu n g des M en sch en v on seinen S törungen, indem sie ihm den L eb en ssin n zeigt. O bw ohl sie die G renze, die die P sy c h o th e ra p ie v o n d er R eligion abm arkt, n ich t ü b e rsc h reite t, b leib t sie doch offen für d ie R eligion, lässt ab e r dem P a tie n te n se lb st d e n E ntschluss, sich für sie o der gegen sie zu e r ­ klären. D ie L o g o th erap ie ist jed o c h k e in e relig iö se P sy ch o th erap ie, den n solche — n ach F ran k ls M ein un g — w ä re so g ar unm öglich, w eil P sy c h o th e ra p ie u nd R eligion zw ei v e rsc h ie d e n e D im ensionen im M en sch en betreffen. Die L o g o th erap ie ist auch ein e ü b e rk o n fe s­ sionelle P sy c h o th e ra p ie , also sie ist n ich t ein e jü disch e, p ro te s ta n ti­ sche oder k a th o lisc h e P sy ch o th erap ie, ab e r sie ist für jed e n M en­ sch en zugänglich, u n a b h ä n g ig v o n seinem relig iö se n Z ustand und der K onfession1.

Eine E rw e ite ru n g und E rgänzung d e r L ogotherapie, u nd zugleich e in e b e so n d ere A rt d e r P sy c h o th e ra p ie ist — n a c h F ra n k l — die

1 V g l. V . E. F r a n k l , D er W i l l e z u m Sinn. A u s g e w ä h l t e V o r t r ä g e ü ber

(4)

ärztlich e S ee lso rg e 2. Die ärztlich e S eelso rg e b efin d et sich an d er G renze zw isch en M edizin und R eligion3. M an k a n n sie ab e r nich t mit d e r stre n g relig iö se n S eelso rge id entifizieren , d e n n v o n d ieser u n tersc h eid e t sie sich grun d sätzlich . F ra n k l s te llt sich die F rage, ob solche ärztlich e S eelso rg e fak tisch zur K om petenz d es A rztes g e ­ hört, ob sie w irk lich sein e A ufgabe ist? Er selb st ist sta rk ü b erzeu g t von dem B edürfnis u n d so g ar d e r N o tw e n d ig k e it des B etreibens d u rch den A rzt so lch er ä rztlich en Seelsorge. A ls B estätigu ng der R ichtigkeit se in e r Ü b erzeu g u n g en z itie rt e r d ie W o rte, d ie auf Be­ fehl des K aisers Jo s e p h II., ü b e r dem H a u p tto r d es A llgem einen K ran k en h au ses v o n W ie n g esch rieb en w u rden . Es fin det sich d o rt die Inschrift: Saluti et solatio aegrorum. F ra n k l m eint, d a ss d iese In ­ schrift seh r treffen d d ie w e se n tlich e M ission des A rztes ä u sse rt, die auf d er H eilun g u n d d e r T rö stu n g b eru h t. W e n n die H eilun g sta rk ein G ebiet d er m edizin isch en K unst ist, so g e h ö rt die T rö stu n g en g zur ärztlich en S e e lso rg e 4. D iese S eelso rg e h a t m ehr A n w en d u n g in den F ällen d e r so m ato g en en E rk ran k u n g en a ls in n e u ro g e n e n o d er p sy ch o g en en 5. D iese S eelso rg e ist zu em p feh len b e so n d ers dort, wo a k tu e lle T h erap ie u nm öglich ist, w eil d er P a tie n t z.B. an e in e r u n ­ h e ilb a re n K ran k h eit leid et. Es g e h t in d iesem F a lle u m d ie H ilfe dem P a tie n te n bei d e r A n n ah m e e in e r e n tsp re c h e n d e n H a ltu n g geg en ü b er dem u n a b w e n d b a re n S chicksal6.

Schliesslich b efasst sich die ärztlich e S eelso rg e n ic h t m it dem S eelenheil. V ielm eh r g e h t e s ihr um d ie G esu n d h eit d e r Seele. Und die m enschlich e Seele bleib t gesu n d so lan g e, w ie lan g e sie e in b ew u sstes u n d v e ra n tw o rtlic h e s Sein ist7. Die ärztlich e S eelsorge w ill nich t e in S u rro g a t o d er Ersatz d e r R eligion w erd en. F ra n k l ste llt fest, d a ss indem die L ogoth erap ie die ärztlich e S ee lso rg e betreib t, w ill sie n ich t m it d e n G eistlich en k o n k u rrie re n , sie w ill aber S p h äre d e r ä rz tlic h en A k tiv itä t bis zu d en für sie m öglichen G ren ­ zen e rw e ite rn u n d v öllig d ie M ö g lich k eiten d er ä rztlich en E inw ir­ kung au sn u tz e n 8. Die ärz tlic h e S eelso rge k a n n e in e b e so n d ere A n ­ w end u n g in bezu g auf d ie n ich trelig iö se n P a tie n te n h aben, die sich an die Ä rz te -P sy c h o th e rap e u ten m it ih re n m eta p h y sisc h en P ro b le ­ m en w e n d e n 9. 2 V . E F r a n k l , D a s M e n s c h e n b i l d d e r P s y c h o t h e r a p i e , W ie n e r is c h e M e ­ d iz in is ch e W o c h e n sc h r ift 104 (1954) N r. 33/34, S. 660. * V . E. F r a n k l , T h e D o c t o r a n d t h e Soul. F ro m P s y c h o t h e r a p y t o Log o- t h e r a p y , N e w Y ork 1973, S. 283— 284. 4 V . E. F r a n k l , T h e W i l l t o M e a n in g . F o u n d a t io n s a n d A p p lic a tio n s of L o g o t h e r a p y , N e w Y ork 1969, S. 125. s E b e n d a , S. 117. 6 E b e n d a , S. 5— 6. 7 V E. F r a n k l , T h e D o c t o r a n d t h e So ul, S. 5— 6, in Anm . 8 Eben da, S. 271. • Ebenda , S. 270— 271. 13*

(5)

196 M A R IA N W O L IC K I

3. Die Unterschiede zw ischen der Seelsorge und Psychotherapie

D er U n te rsc h ied d e r Ziele u n d M eth o d en d e r auf d e r R eligion g e stü tz te n S eelso rg e (der relig iö se n S eelsorge) u n d d e r h a u p tsä c h ­ lich auf d e n E ro b eru n g en d e r M edizin u n d d e r P sych olo gie g e stü tz ­ te n P sy c h o th e ra p ie (der ärztlich en S ee lso rg e — w ie es F ra n k l b e ­ zeichnet) ist also w esen tlich . D iesen U n te rsc h ied g reift d e r v o n u n s b esp ro ch en e a u sg ez e ic h n e te W ie n e r P sy ch iater, d e r B egründer d e r L ogotherapie — V ik to r Emil F ra n k l auf, w e n n e r e rk lä rt: „Das Ziel d e r P sy c h o th e ra p ie ist die seelisch e H eilu n g — d a s Ziel d e r R eligion jed o ch ist d a s S e e le n h e il''10. D iese Ziele g e h ö re n nich t d e rse lb en S einsben e a n 11. Die P sy c h o th e ra p ie b e w e g t sich näm lich in d e r an th ro p o lo g isc h en D im ension, w ä h re n d d ie R eligion die th eo lo g isc h e D im ension betrifft, d ie h ö h e r als die an th ro p o lo g isc h e D im ension is t12. D er Ü b erg an g v o n d e r an th ro p o lo g isc h en zur th eo lo g isch en D im ension k a n n sich nich t d u rch d as W isse n so n d e rn d u rch d e n G laub en v o llz ie h e n 13. Die R eligion gibt d e m M en sch en m eh r als die P sy ch o th erap ie, a b e r auch fo rd e rt v o n ihm m e h r14.

F ran k l u n te rs tre ic h t also stark, d a ss d ie Z iele d e r S eelso rg e und d e r P sy c h o th e ra p ie v ö llig e in e s a n d e re n R anges sind und sich auf a n d e re n E benen, in ganz se p a ra te n D im ensionen b efin d en 15. Das sch liesst n a tü rlic h n ich t das F ak tu m aus, d a ss w en n e s um fak tisch e E inflüsse u n d F olgen geht, die R eligion un d d ie S eelso rg e m anchm al a u ch p sy c h o th e ra p e u tisc h e Folgen h a b e n k ö n n en , e b e n so w ie d ie P sy c h o th e ra p ie auch n e b e n se itig d e n Einfluss auf die E rob eru ng d u rc h d e n P a tie n te n d e r relig iö sen Ziele h a b e n k a n n 16.

Das sind jed o ch d ie N ebenfolgen, p e r e fie c tu m u n d n ich t per

in te n tio n e m u n d obw ohl diese F olgen m anchm al sich auflegen oder

sich d eck en , ä n d e rt das d a s F ak tu m nicht, d a ss P sy c h o th e ra p ie und S eelso rge ganz w e se n tlich v e rsc h ied e n e G eb iete sind, d a h e r au ch die P sy c h o th e ra p ie o d er sogar d ie ärztlich e S eelsorg e d ie relig iö se S eelso rg e n ich t e rs e tz e n k ö n n e n 17.

Der U n tersch ied zw ischen d e r R eligion u n d S eelso rg e u nd d e r P sy c h o th e ra p ie ist also w e se n tlich und fo rd e rt e in e scharfe Linie d e r T eilu ng zw ischen d ie se n G ebieten. Die V e rsc h ie d e n h e it d e r Ziele d e r b eid e n A rte n d e r S eelsorge: d e r relig iö se n u nd d e r ärztlich en

10 V. E. F r a n k l , D e r u n b e w u s s t e G o t t . P s y c h o t h e r a p i e u n d R eli g io n , 3. A u fl., M ü n ch en 1974, S. 73. 11 V . E. F r a n k l , D a s L e id e n a m s i n n l o s e n L eben . P s y c h o t h e r a p i e für h e u t e , F re ib u r g -B a se l-W ie n 1985, S. 91. 12 V. E. F r a n k l , T h e W i l l t o M e a n in g , S 144. 13 V. E. F r a n k l , D a s L e id e n a m s i n n l o s e n L eben, S. 91— 92. 14 V. E. F r a n k l , D e r u n b e w u s s t e G o t t , S. 68. is E b e n d a , S. 73. 16 E ben da, S. 68. 17 V. E. F r a n k l , H o m o p a t ie n t s . V e r s u c h e in e r P a th o d iz e e , W ie n 1950, S. 13; v g l. d e r s., D e r u n b e w u s s t e G o t t , S. 67— 68.

(6)

oder d e r S eelso rg e und d e r P sy c h o th e ra p ie fü h rt a u ch zu v e rsc h ie ­ d e n en A n n ä h e ru n g en u nd M itteln, die vom P rie ste r u nd P sy c h ia te r an g e w a n d t w erd en. Da d as Ziel der R eligion u n d S eelso rg e nich t die W ie d e rh e rste llu n g d e s p sy ch isch en G leichgew ichts, so n d ern d as Seelen h eil ist, d aru m au ch w ird d e r P riester, d e r sich um das H eil d e r a n d e re n küm m ert, sie m anchm al g ew issen e m o tio n a le n S p a n ­ nungen au ssetzen u n d ih re n falsch en p sy c h isc h e n F rie d e n zerstören , er w ird also g eg en d ie S treb u n g en d e r p sy c h isc h e n H y g ien e w irken, w en ig sten s auf g ew isser Stufe sein er E in w irku ng 18. Im E ndeffekt jedoch b rin g t die se elso rg e risc h e E inw irkung p o sitiv e R esultate, auch die p sy c h o th e rap e u tisc h e n , indem sie d em M en sch en d as G e­ fühl der S ich erh eit un d d e r E inw urzelung in d e r T ran szend enz, im A bsolut g ib t19.

4. Die Berührungspunkte der Seelsorge und der Psychotherapie

O bw ohl die Ziele d e r S eelso rg e u n d d e r P sy c h o th e ra p ie v on G rund aus a n d e re sind und v e rsc h ied e n e N iv e a u s betreffen (das Ziel d e r P sy c h o th e ra p ie — das n a tu ra le N iv eau , d a s Ziel d e r S eel­ so rg e — d as ü b e rn a tü rlic h e N iveau), so b e ste h e n jed o c h auch zw i­ schen ih n en B e rü h ru n g sp u n k te und d ie g e g e n se itig e N eb enh ilfe in ih re r E inw irkung. D aher au ch ist die T eilu n g slinie n ich t e in „ e ise r­ n e r V o rh an g", da diese zw ei G eb iete oft e in a n d e r deck en .

Der B erü h ru n g sp u n k t d e r E inw irkung d e r S eelso rg e und P sy ­ c h o th e rap ie lie g t v o r allem darin, dass sie d asselb e O b jek t b e tre f­ fen — den M enschen, d e r e in e p sy c h o p h y sisc h e und b e sse r g e istig ­ psy ch o p h y sisch e E inheit ist. In H insicht auf d iese E inheit h ä n g t die G esun dh eit vom h arm o n isc h e n F u n k tio n ie re n d e s g an zen M enschen ab, und an diesem P u n k te lau fen die A u fg ab en d e r P sy c h o th e ra p ie und d e r S eelso rg e g ew isserm assen zusam m en.

Der a n d e re B erü h ru n g sp u n k t b e id e r G eb iete ist d as S ehen d e r B eschränkungen un d d e r im M en sch en b e ste h e n d e n M ängel, d e r M ängel in d e r n a tü rlic h e n o d er in d e r ü b e rn a tü rlic h e n S p häre und der gem einsam e W ille d e r P sy c h o th e ra p ie und d er S eelsorg e zur A usgleichung d iese r M ängel.

Die d ritte Ä h n lich k e it zw ischen ih n en b e s te h t d a rin , dass die P sy ch o th erap ie, obw ohl sie k e in e relig iö se S eelsorg e ist, jed o ch e tw a s v o n d e r S ee lso rg e in sich hat, und d a h e r F ra n k l sie nich t g ru n d lo s „die ärztlich e S eelso rg e" n enn t. Die P sy c h o th e ra p ie ist unverm eid lich , au ch w en n sie e s n ich t w eiss no ch w issen will, im m er a u ch irg e n d e in e Seelsorge. O ft m uss sie a u sd rü c k lic h se elso rg e ­ risch e Eingriffe vorn eh m en.

Der Einw and, d ie P sy c h o th e ra p ie h ab e n ich t zu trö s te n — auch

18 V. E. F r a n k l , D e r u n b e w u s s t e G o tt, S. 73— 74. 19 E b e n d a , S. 74.

(7)

198 M A R IA N W O L IC K I

d o rt nicht, w o sie (oder die M edizin ü b e rh a u p t) n ich t m ehr h e ile n k a n n — v e rfä n g t nich t; d a ss n ic h t n u r d ie H eilun g , so n d ern au ch die T rö stu n g d e r K ra n k e n in d e n A u fg a b e n b ere ic h d e s A rztes fällt, geht nich t zu letzt h e rv o r aus d er E m pfehlung d e r A m erican M edical A ssociation: „Der A rzt m uss auch d ie S eele trö ste n . D as ist k e in e s ­ falls allein die A u fg ab e d e s P sy ch iaters. Es ist ganz ein fach die A ufgabe je d e s p ra k tiz ie re n d e n A rz te s"20. D er P sy c h o th e ra p e u t oder L og otherap eut k a n n d e m P a tie n te n d ie se T rö stu n g nich t verw eig ern , d as ist a b e r d ie A n g e le g en h e it m eh r ärz tlic h -se e lso rg isc h e r als stre n g m ed izinischer V e ra n tw o rtlic h k e it21.

Indem die P sy c h o th e ra p ie und S eelso rg e auf v e rsc h ie d e n e n N i­ veaus, ab e r in d e m se lb en M en sch sein w irk e n u nd n ach g e tre n n te n Z ielen streb en , k ö n n e n sie sich u n w illk ü rlich , neb en seitig , grosse D ienste e rw e ise n . Die relig iö se S eelso rg e — w ie e s schon e rw ä h n t w urde — stre b t u n m ittelb ar, per in te n tio n e m zum S eelenheil, p er

e tie ctu m zu ih re r H eilu n g b e itra g e n k an n . U nd um gekehrt. Die P sy ­

ch o th erap ie, indem sie u n m ittelb ar, per in te n tio n e m zur H eilu n g d er Seele streb t, k a n n n eb en seitig , p e r effe c tu m zu ihrem H eil führen, d a sie die Seele g e h ö rig zur A k z e p tie ru n g d e r G nade u n d w irk ­ sam er Z u sam m en arb eit m it ihr einstim m t.

D iese g e g e n se itig e U n te rstü tz u n g d e r S eelso rg e u n d d e r P sy ch o ­ th e ra p ie w ird n u r d a n n m öglich sein, w e n n b e id e G ebiete, sich stre n g ih re r Ziele u n d M eth o d en h alten , ih re K om petenzen b eo b a ch ­ te n u n d n ich t d ire k t d ie S p h äre d e r E in w irku n g des an d e re n G e­ b iete s e in sc h rä n k e n w erd en . A u ch d ie P sy c h o th e ra p ie soll n ich t — und d a ra u f le n k t V. E. F ran k l das A u g en m erk — die „D ienerin d e r T heolog ie" w erd en , d e n n je m ehr sie e in e auto n o m e W issen sch aft und K unst sein w ird, d esto m eh re re D ienste sie fak tisc h d e r T h eo lo ­ gie e rw e ise n w ird 22.

M an m uss die A u fm erk sam k eit auf die G efahr d e r M ischung d ie se r b eid e n O rd n u n g e n der E inw irkung u n d d e r u n zu lässigen Ü b e rsch re itu n g d e r K om petenz d u rch e in e d e r S eiten lenken. So z.B. se ite n s d e r P sy c h o th e ra p ie b e ste h t d ie G efahr, alles im Leben e in e s M enschen, so g ar sein e V e rsch u ld u n g e n u n d U n zulän glich kei­ te n d u rc h die u n b e w u sste n K om plexe od er M echan ism en zu e r ­ k lären .

Ä h n lich e G efahr b e ste h t auch auf d e r a n d e re n Seite, auf der S eite d e r S eelso rg e, w e n n sie w id e rre c h tlic h in d ie K om petenzen d e r P sy c h o th e ra p ie o d e r d e r P sy c h ia trie e in s c h re ite n u nd alle p s y ­ chisch en S tö ru n g e n als d ie F o lg en d e r m o ralen Schuld d eu te n wird. M an k a n n also feststellen , d a ss d e n g rö sste n D ienst d iese zwei G ebiete d e r E in w irk u n g auf d e n M en sch en sich d a n n g eg en seitig

20 E b en d a , S. 80— 81.

21 V. E. F r a n k l , P s y c h o t h e r a p y a n d E x i s t e n ti a l is m , N e w Y ork 1985, S. 94. 22 V . E. F r a n k l , D e r u n b e w u s s t e G o t t , S. 69.

(8)

e rw e ise n w erd en, w e n n sie aufs b e ste das, w a s ih n en zukom m t e r ­ füllen, stre n g ih re K om petenzen b e o b a ch te n u n d n ic h t auf frem des T errito riu m , o h n e d azu e n tw e d e r n o tw e n d ig e V o rb e re itu n g oder Q u alifik atio n en zu h ab en , e in sc h re ite n w erden . S olche Ü b e rsc h re i­ tu n g d e r K om petenzen d ien te in d er V e rg a n g e n h e it n ich t am b esten d e r g eg en seitig en M ita rb e it zw ischen der S eelso rg e un d P sy c h o th e ­ ra p ie und v e ru rs a c h te d ie E n tsteh u n g d e r g e g e n se itig e n V o ru rte ile u n d A bneigungen.

Es sch ein t jed o ch , d a ss v iele d er an fän g lich en V o ru rte ile und A b n eigu ng en zw ischen d e n V e rtre te rn d e r b e id e n D isziplinen b e ­ re its d e r V erg a n g en h e it an g eh ö ren , und auf d e r g e g e n w ä rtig e n E tap­ p e der E ntw icklung sow ohl d e r S eelso rg e w ie a u ch d e r P sy c h o th e ­ ra p ie b e ste h t e in v iel g ü n stig e re r Boden für m ehr e in h e llig e s und h arm o n isch es Z usam m en w irk en d ieser b eid en R ichtungen, u n g e a ch ­ te t d e r zw ischen ih n en e x istie re n d e n w e lta n sc h a u lic h e n U n te r­ schiede.

5. Die M ö g lich k eiten d es Z u sam m enw irkens des P s y c h o te ra p e u te n u n d des S eelso rg ers

Die g ru n d sä tz lich e B edingung des E n tstehen s des fru c h tb are n Z u sam m enw irkens zw ischen dem P sy c h o th e ra p e u te n u n d S eelso r­ g er ist d e r W ille zum b e sse re n g e g e n se itig e n K e n n e n lern e n und Lernen v o n ein an d er.

Das B edürfnis d e r g e g e n se itig e n A n n ä h e ru n g u n d d e s L ernens v o n e in a n d e r ist je tz t um so g rösser, je ö fter d e r P sy c h ia te r g ezw un­ gen ist, ü b e r g ew isse Problem e, die die D om äne d e r S eelso rge b e ­ rü h ren , zu e n tsc h e id e n , u n d d er S eelso rg er g ezw un g en ist, sich viel besser in d e n A n g e le g en h e ite n d e r p sy ch isch en S tö ru n g e n zu o rie n ­ tie ren . Am e in fa ch ste n w ä re es, in solchem F alle den geg eb en en K lienten an die k o m p e te n te S eite zu ric h ten , do ch n ic h t im m er ist das m öglich, d a e s m an chm al auf W id e rstä n d e se ite n s d e r P a tie n te n selbst stosst. F ra n k l schreibt, dass d er d e u tsc h e P sy c h ia te r V ik to r Emil G eb sattel e in s t d as F ak tu m d e r A b w end u ng v ie le r M enschen im W e ste n v o n d e n S e e lso rg e rn zu d e n N e rv e n ä rz te n festg e ste llt h at23. U nd an a n d e re r S telle sc h re ib t F ran k l: „Er m ag das w ollen o d e r n ich t — in d e r L ebensnot a u sse rh a lb des K ran k sein s zu raten , ist dem A rzt v ielfac h h e u te an S telle des S e e lso rg e rs a u fe rle g t" und „m an k a n n nich t än d ern , d ass die M en schen in L ebensnot h e u te n ich t d e n Seelso rger, so n d e rn d e n le b e n se rfa h re n e n B erater im A rzt su c h en "24.

Die S itu atio n en so lc h e r A rt, w ie oben gezeigt, zw in gen h eu te zur Einfügung in d e n B ereich d er P sy c h o th e ra p ie au ch d e r e n g

phi-28 V. E F r a n k l , D a s L e i d e n a m s i n n l o s e n L eb e n , S. 86. 24 V. E. F r a n k l , D e r u n b e w u s s t e G o t t , S. 80.

(9)

200 M A R IA N W O L IC K I

lo so p h isch en o d er sogar relig iö se n P rob lem atik . N iem als darf d er P sy c h o th e ra p e u t d ie e x iste n tie lle n F ra g e n u nd P roblem e des P a ­ tie n te n b ag atellisieren , e r m uss sie a b e r e rn s t n eh m en und so gar zum A u sg a n g sp u n k t des H eilu n g sp ro zesses m achen, indem e r sich b em ü h t dem P a tie n te n zu helfen, d ie se F ra g en se lb stän d ig zu b e ­ a n tw o rten . S olche S itu a tio n ist jed o c h k e in E in sch reiten d e r P sy ­ c h o th e rap ie in die se e lso rg e risc h e n K om petenzen, w as — w ie es schon frü h e r b em erk t w urd e ■— e n tsc h ie d e n v e rm ied e n w e rd e n sollte, e s ist a b e r ein e N o tw en d ig keit, g ew isse P roblem e auf e ig e ­ n em Boden zu lösen, d e re n L ösung conditio sine qua n on des H e i­ lu n g sp ro zesses ist25.

Die B em ühungen des P sy c h o th e ra p eu te n , u m den g eistig e n P ro ­ b lem en se in e r P a tie n te n g ew ach sen zu sein, um in gew issem G rade d ie „ärztlich e S e e lso rg e ’' zu b etre ib e n , k ö n n e n e rh e b lic h zur g e g e n ­ seitig en A n n ä h e ru n g d e r P sy c h o th e ra p ie und S eelsorg e, des A rztes und des P rie ste rs b eitrag en , indem m an aber im G ed äch tnis behält, dass das ab so lu t n ich t zur V e rw isch u n g d e r G ren zen zw ischen ihn en und zum V erm isch en d e r A u fgaben fü h re n darf, d e n n d iese G efahr e x istie rt, m an k a n n sie ab e r v e rh in d e rn , w en n b e id e S eiten d iese G ren zen seh en und sie s tre n g b e a c h te n 26.

Es ist b egreiflich, d a ss e in v iel b e sse re s V e rstä n d n is der se e li­ schen P ro b lem e d e s P a tie n te n d ie P sy c h o th e ra p e u te n m it äh n lich er W e ltan sc h a u u n g aufbringen, die d ieselb e R eligion b e k e n n en oder d e rse lb en K onfession an g eh ören . D ieser A sp ek t darf in d em Prozess d er T h erap ie n ich t u n te rsc h ä tz t w e rd e n 27.

W e n n d e r P sy c h o th e ra p e u t n ich t im stan d e ist, allein d ie g e isti­ gen P ro b lem e des P a tie n te n zu lösen, w ird e r sich bem ühen, d e n p e rsö n lich en K o n takt m it d em P rie ster anzuknüpfen, um n ö tig e In ­ fo rm atio n en zu gew innen. A uch d e r S e e lso rg e r b ra u c h t d e n Rat des P sy c h o th e ra p eu te n , d a h e r m üssen sie sich g e g e n se itig e rg ä n z e n und u n terstü tz en , w en n sie e rfo lg re ic h dem le id e n d e n M en sch en h elfen w o llen28.

Die Pflicht d e r e n g e n Z u sam m en arb eit d e s S eelso rg ers m it dem P sy c h o th e ra p e u te n b etrifft nich t n u r d ie P rie ster, d ie K apläne der sp ezialistisch en A n sta lte n sind, ab e r a u ch alle P fa rrp rie ste r, d ie auf dem T e rrito riu m d e r ih n en a n v e rtra u te n P fa rrg em ein d en M ensch en m it n e rv ö se n o d e r p sy c h isc h e n S tö ru n g e n b egegnen. Es g eht h ier b e so n d ers um säm tliche F älle aus dem G ren zg eb iet d e r K ran k h eit u nd Sünde, d ie F älle d e s p a th o lo g isc h e n S chuldgefühls. V or allem so llen an d ie s e Pflicht d e r M ita rb e it m it d em A rzt die P riester- -B eichtv äter d en k en , die des ö fte ren seh r sc h w ierig en u nd p erp le x en

25 V g l. e b e n d a , S. 77— 78; d e r s., T h e D o c t o r a n d t h e Soul, S. 274; d e r s.,

D e r W i l l e z u m Sinn, S. 74.

28 V. E. F r a n k l , T h e W i l l t o M e a n in g , S. 142— 143. 27 V. E. F r a n k l , T h e D o c t o r a n d t h e So u l, S 274. 28 E ben da, S. 270— 271.

(10)

P roblem en des G ew issen s und d er p sy ch isch en G esu n d h eit b e ­ gegnen. Der P rie ster soll in gew issen F ällen d en P atien ten -P ö n iten - ten zum A rzt oder P sy c h o th e ra p e u te n schicken, auch w en n e r selbst gew isse p sy ch o lo g isch e o der p sy c h ia trisch e K en n tn isse besitzt. D ie­ ses W issen k a n n ihm helfen, sich b e sse r im Z u stan d des P a tie n te n zu o rie n tie re n , o der sogar e in e treffen d e D iagnose aufzustellen, aber sie b e re c h tig t ihn nicht, sich d e r B ehandlung anzunehm en. Das spe- zialistische, p sy c h o th e rap e u tisc h e W issen k a n n d e m P rie ster sehr behilflich sein, w en n e r es gesch ick t als H ilfsm ittel v e rw e n d et; e r soll ab er im m er d ie T ätig k e it se elso rg e risc h e r A rt auf den e rs te n Plan exp o n ieren .

F rank l ist ü b erzeu g t, dass e in e n o tw en d ig e B edingung für die Z u sam m en arb eit zw ischen dem S eelso rg er u n d d em P sy c h o th e ra ­ p e u te n auf dem stre n g e n B eachten e ig e n e r K om petenzen b eru h t, d.h. d a ss w e d e r d e r P rie ster ärztlich e F u n k tio n e n auf sich nehm en, noch d e r A rzt in den stre n g p rie ste rlic h e n W irk u n g sk re is e in sc h re ite n w ird 29. Ä h n lich en S tan d p u n k t in d iese r H insich t v e rtritt auch N. A u tto n 30, d e r in sein er A rb eit g en au und b reit die M öglichkeiten d er geg en seitig en Z u sam m en arbeit zw ischen d em P rie ster-S e elso r­ ger und dem P sy c h o th e ra p e u te n an aly siert.

Auf d iese W e ise w ird d ie Z u sam m en arb eit zw ischen dem S e e l­ so rg er und P sy c h o th e ra p e u te n die g rö sste n A u ssich ten auf Erfolg haben, w en n beide S eiten gut ih re P flichten erfü llen , d ie G renzen ih re r K om petenzen b e a ch te n und g leichzeitig die H ilfe d e r an d e re n S eite n utzen und au ch an d iese H ilfe g ern und so oft, w ie es n ötig sein w ird, a p p e llie ren w erden. So also sollten die g eg en seitig en R e­ lation en, d ie zw ischen der stre n g relig iö se n S eelso rg e u nd d e r ä rz tlic h en S ee lso rg e b esteh en , ih re p rak tisc h e W id e rsp ie g e lu n g im tä g lic h e n Leben, in der sich g e g e n se itig e rw ie se n e n H ilfe u n d der Z usam m enarbeit zw ischen d en V e rtre te rn d iese r b eid e n D isziplinen d e r W issen schaft und K unst zugleich finden.

29 V. E. F r a n k l , D e r u n b e w u s s t e G o t t , S. 67.

30 V g l. N . A u t t o n , T h e P a sto ra l C a r e of th e M e n t a l l y III, N e w Y ork (1961) 1969.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Również w odniesieniu do kadry pedagogicznej z badanych zakładów poprawczych postanowiono sprawdzić, w jaki sposób biografie pracowników pedagogicznych wpływa­ ją

Uzupełnieniem obrazu wojny polsko-bolszewickiej są studia i materiały podej­ mujące problem postaw i zachowań społeczeństwa wobec wydarzeń roku 1920 oraz społecznych

Die Kurve hat in jedem neuen Punkte eine neue Richtung, und für die Gewinnung derselben können nicht mehr zwei beliebig von einander entfernte, sondern nur noch zwei

Die Gesamtkette der historischen Entwicklung sieht somit wie folgt aus: (i) Vorge- schichte germanischer starker Verben, der eine nicht mehr rekonstruierbare Systematik zu

Juruś, Klasztor (zob. Relationes circa statum studentatus, n§ 1: Relatio circa studentes et studen- tatum Provinciae Polonicae a. Żółtowskiego); AWPR, kartony: Liga

Ein so v erstandenes Gem eingut der Kirche bedarf einer geogra­ phischen und historischen A ktualisierung. Die geographische führt 9 Das N ebeneinanderstellen dieser

O m awiana pozycja może być, jak się w ydaje, polecona także czytelnikowi polskiemu.. Dla zorientowanych w aktualnej sytuacji w katechetyce RFN pozycja w yjaśni

Podkreśla w nim podstawową równość wszystkich człon­ ków zarówno w godności, jak i w odpowiedzialności za budowanie Koś­ cioła, osobową decyzję włączenia