Władysław Kowalak
"Das Missionsverständnis der Kirche
in der gegenwärtigen Diskussion",
Giancarlo Collet, Mainz 1984 :
[recenzja]
Collectanea Theologica 56/1, 168-170
R E C E N Z J E
P r o b le m ja k o ś c i ż y c ia n ie je s t k a te g o r ią s k u te c z n o ś c i e k o n o m ic z n e j, lecz p rz e d e w s z y s tk im k a te g o r ią s p r a w ie d liw o ś c i lu d z k ie j. N ie m o ż n a p o s ta w ić z n a k u ró w n o ś c i m ię d z y d o b ro b y te m m a te r ia ln y m i „ d o b ro b y te m ” d u c h o w y m , a n i z a s p o k a ja ć p o d s ta w o w y c h p o tr z e b d u c h o w y c h p rz e z ro z s z e rz a n ie p o d a ż y d ó b r m a te r ia ln y c h . K ry z y s s e n s u ż y c ia w ią ż e się z p o s ta w a m i k o n s u m p c y jn y m i l u dzi w sp ó łc z e s n y c h . N a tle szk ic o w o o m ó w io n e j s y tu a c ji „ k ry z y s u s e n s u ” a u to r p r z e d s ta w ia ró ż n e m o ż liw e m o d e le m o ra ln o ś c i w p rz y s to s o w a n iu do s y tu a c ji w sp ó łc z e s n e j. S ą to : m o d e l a u to n o m ii m o r a ln e j, m o d e l s o lid a rn o ś c i, m o d e l o p ie k u ń c z o śc i i m o d e l n o w e g o e to s u p o k o ju . N ie z a le ż n ie od s w o is ty c h a k c e n tó w , k tó r e m o ż n a o d k ry ć w p o sz c z e g ó ln y c h m o d e la c h , c a ło ś c io w y m o d e l m o r a ln o ś c i w a ż n y d la p rz y s z ło ś c i m u s i z a w ie ra ć b e z w z g lę d n ie t a k i e w a rto ś c i, ja k : k o n ie c z n o ść n o w e g o s ty lu ży c ia , o d p o w ie d z ia ln o ść za w ła ś c iw e w y k o rz y s ta n ie w y tw o rz o n y c h sił i m o cy , n ie p o d z ie ln a m iło ść ży c ia , ro z w ó j p o d m io to w o śc i (s a m o o k re - śle n ie się), p rz y w ró c e n ie ró w n o w a g i m ię d z y d o b ro b y te m m a te r ia ln y m i d u c h o w y m , p o w ró t d o k r y t e r ió w lu d z k ic h , n a p r a w a z b u rz o n y c h s to s u n k ó w m ię d z y lu d z k ic h . T e p o d s ta w o w e , n ie k ie d y z a p o m n ia n e , w a rto ś c i tw o rz ą n o w ą „ d y - m e n s ję ” o d p o w ie d z ia ln o ś c i za lu d z k o ś ć i z a u f a n ie w s to s u n k u do „ o tw a r t e j” p rz y sz ło śc i. P o c z u c ie o d p o w ie d z ia ln o śc i za c a łą lu d z k o ś ć je s t d ro g ą p o ś r e d n ią m ię d z y e u f o r ią i d e fe ty z m e m . W sp ó łc z e śn ie n ie w y s ta r c z ą ju ż a p e le s k ie r o w a n e do in d y w id u a ln e j c a r i
ta s d la ro z w ią z a n ia p ro b le m ó w ży cia c o d zie n n eg o , k o n ie c z n e je s t o d w o ła n ie się
do s p r a w ie d liw o ś c i p r z y s p ie s z a ją c e j ro z w ó j s t r u k t u r o d p o w ie d z ia ln o śc i i in i c ja ty w y . W a rto ś c i z w ią z a n e ze s p r a w ie d liw o ś c ią n a b ie r a ją c h a r a k t e r u p o d s ta w o w eg o , a ró w n o c z e ś n ie ja k b y p o s z e r z a ją s w o ją tr e ś ć . N a p r z y k ła d w a rto ś ć „ o c h ro n a ż y c ia ” c o ra z rz a d z ie j r o z u m ia n a je s t ty lk o ja k o a k c ja p rz e c iw k o z a b ie g o m p r z e r y w a n i a ciąży , częściej zaś ja k o sz e ro k o z a k ro jo n a d z ia ła ln o ś ć d o ty c z ą c a c a łe g o ż y c ia lu d z k ie g o (od jeg o p o c z ą tk u do k o ń c a ) i w s z y s tk ic h d z ie d z in te g o ż ż y c ia (w s fe rz e e k o n o m ic z n e j, w p ro b le m a c h z b ro je ń n u k le a r n y c h , s to s u n k ó w m ię d z y lu d z k ic h i śro d o w is k a n a tu r a ln e g o ) . J a k k o lw ie k ty c h p r o b le m ó w n ie r o z w ią z u ją d e m o n s tra c je u lic z n e , to je d n a k w y w ie r a ją o n e w p ły w n a w ła d z e p o lity c z n e o ra z p r z y c z y n ia ją s ię do p rz e z w y c ię ż a n ia o b o ję tn o śc i i b ie r n o ś c i w s p o łe c z e ń stw ie .
C h rz e ś c ija n ie — c z e rp ią c s w o ją n a d z ie ję z w ia r y — m o g ą w n ie ś ć sw ó j z n a c z ą c y w k ła d w ro z w ó j n o w e j o r ie n ta c ji w a rto ś c i. W e d łu g M ie th a u m o c n ie n ie te j n a d z ie i je s t w a ż n ie js z e d la K o śc io łó w c h rz e ś c ija ń s k ic h n iż b iu r o k r a ty c z n e d o s k o n a le n ie ró ż n o ro d n o ś c i u s łu g r e lig ijn y c h , n a c e c h o w a n e n a d m ie r n ą o p ie k u ń c z o śc ią , p r z y n ie d o s ta te c z n o ś c i z a c h ę t do w s p ó łd z ia ła n ia w k s z ta łto w a n iu n o w y c h w a rto ś c i. W z ró ż n ic o w a n y m p lu r a lis ty c z n ie sp o łe c z e ń stw ie c h r z e ś c ija n ie są je d n y m z w ie lu n o ś n ik ó w n o w y c h o r ie n ta c ji w a rto ś c i i z n aczeń . S tą d w s y t u a c ji k o n k u r e n c ji ró ż n y c h f o r m e to s u w a ż n y je s t sw o is ty ..tre n in g w y b o r u ” o ra z b a la n s u ją c a m ię d z y ty m co in d y w id u a ln e i sp o łe c z n e to ż sa m o ść oso b o w a. C a ło śc io w e w y z w o le n ie lu d z k o ś c i m u s i o p ie r a ć się n a w a rto ś c ia c h c z ło w ie c z e ń stw a . N a te j d ro d z e m o ż n a b ę d z ie u n ik n ą ć n a d m ie r n ie z in d y w id u a liz o w a n y c h i u p o lity c z n io n y c h k o n c e p c ji w y z w o le n ia św ia ta .
M a ła k sią ż e c z k a J o n a s a i M ie th a je s t r o z w a ż a n ie m filo z o fic z n y m n a d is to tn y m i p r o b le m a m i lu d z k o ś c i. W iele ze s f o r m u ło w a ń w n ie j z a w a r ty c h m oże je d n a k p r z y d a ć się ró w n ie ż w p r a c y h o m ile ty c z n e j i d u s z p a s te rs k ie j. S zczeg ó ło w a k o n c e p c je a u to r ó w p r o w o k u ją czy r a c z e j in s p ir u j ą do z a d a w a n ia d o d a tk o w y c h p y ta ń , c z a se m do fo r m u ło w a n ia z a s trz e ż e ń i u w a g k ry ty c z n y c h .
k s . J a n u s z M a r ia ń s k i, P ło c k - L u b lin
G ia n c a rlo C O L L E T , D as M is s io n s v e r s tä n d n is d e r K ir c h e in d e r g e g e n w ä r tig e n
D is k u s s io n , M a in z 1984, M a tth ia s - G r ü n e w a ld - V e r la g , s. 308 (T ü b in g e r T h e o lo g isc h e S tu d ie n , t. 24).
M isjo lo g ia je s t d y s c y p lin ą te o lo g ic z n ą r e l a ty w n ie m ło d ą . J . S c h m i d l i n (1876— 1944), o jc ie c m isjo lo g ii k a to lic k ie j, ro z p o c z ą ł jw y k ła d y z te j d z ie d z in y
w 1911 r . n a u n iw e r s y te c ie w M o n a s te rz e p rz y p o w s ta łe j ta m w ty m s a m y m r o k u k a te d r z e m isjo lo g ii, a w 1917 r . o p u b lik o w a ł p ie rw s z y p o d rę c z n ik —
W s tę p do m is jo lo g ii (E in fü h r u n g in d ie M is s io n s w is s e n s c h a ft, M ü n s te r 1917,
2 1925). J a k o k r y ty c z n e i s y s te m a ty c z n e u ję c ie n a u k i o r o z k r z e w ia n iu w ia r y je s t d z ie d z in ą p r a k ty c z n ą i m a do c z y n ie n ia b e z p o ś re d n io z k o n k r e tn y m i z a g a d n ie n ia m i ż y c ia K o śc io ła . N ie m oże w ię c p rz e c h o d z ić ob o k p o g lą d ó w n a m i sje, ja k ie f u n k c j o n u ją w ró ż n y c h ś r o d o w is k a c h k o ś c ie ln y c h a n i te ż le k c e w a żyć h is to ry c z n ie u w a r u n k o w a n y c h fo r m p r a k t y k i w ty m z a k re s ie .
P r z e m ia n y w m y ś le n iu m isjo lo g ic z n y m , b ę d ą c e p rz e d m io te m a n a liz k s ią ż k i G. C o l l e t a , m o g ą b y ć z ro z u m ia n e ty lk o w h is to ry c z n y m k o n te k ś c ie m ię d z y n a r o d o w y c h w y d a r z e ń sp o łe c z n o -p o lity c z n y c h . Z d ru g ie j je d n a k s tr o n y k o n ie c z n e je s t te ż z ro z u m ie n ie , ja k K o śció ł i te o lo g ia p o jm u ją e w a n g e lic z n ą o d p o w ie d z ia ln o ść za lu d z k ą h is to rię . S ię g n ię c ie z a te m do p rz e s z ło śc i b y ło k o n ie c z n e , co a u to r c z y n i w tr z e c h p ie r w s z y c h ro z d z ia ła c h k s ią ż k i, g łó w n ą j e d n a k u w a g ę z w ra c a — w n a s tę p n y c h p ię c iu ro z d z ia ła c h — n a s o b o ro w e i p o s o b o ro w e p r z e m ia n y w m is jo lo g ii i ic h k o n s e k w e n c ja c h d la d z ia ła ln o ś c i m i s y jn e j K o śc io ła w p rz y s z ło śc i. K a ż d a p r ó b a o c e n y n ie d a w n y c h w y d a rz e ń je s t ry z y k o w n a , g d y ż b r a k je s t d y s ta n s u k o n ie c z n e g o do s tw o r z e n ia o b ra z u p r a w d z iw ie o b ie k ty w n e g o . A u to r w y s z e d ł z te j p ró b y zw y c ię sk o . S y n te ty c z n ie p r z e d s ta w ia k r y ty c z n e o p in ie d o ty c z ą c e sp o s o b u b y c ia i p o s tę p o w a n ia m is jo n a rz y o ra z s ta n o w is k a K o śc io ła w k r a j a c h m is y jn y c h w p rz e sz ło śc i, k tó r e o k r e ś la ja k o im p e ria lis ty c z n e , p a te r n a lis ty c z n e , n ie to le r a n c y jn e , a z a te m n ie w ia r y g o d n e . T a k a p o s ta w a p r z y c z y n iła się do n is z c z e n ia k u l t u r i s t r u k t u r sp o łe c z n y c h m is jo n o w a n y c h k r a jó w , tw o rz e n ia K o śc io ła w y o b c o w a n e g o i u t r a t y w ła s n e j oso b o w o ści lu d n o ś c i lo k a ln e j. A u to r je d n a k n ie u s to s u n k o w u je s ię do ty c h o p in ii k ry ty c z n y c h , czy i w ja k im z a k re s ie są o n e słu sz n e .
Do p o b u d z e n ia je d n a k u m y s łu te o lo g iczn eg o n ie w y s ta r c z a ją s a m e ty lk o f a k ty , n a w e t g d y s ta n o w ią o n e w y b itn e o s ią g n ię c ia p a s to r a ln e . A b y o d k ry c ia d o k o n u ją c e się w h is to r ii z a a b s o r b o w a ły e k le z jo lo g ię , p o tr z e b n a b y ła zd o ln o ść do c z e r p a n ia ze ź ró d e ł. P e w n e g o p o d ło ża d la r e f le k s j i o w y d a r z e n ia c h i o p r a c o w a n ia te o lo g ic z n e g o d o s ta rc z y ła p ie rw s z a p o ło w a n a sz e g o w ie k u . T e m a t d y s k u s j i p o ja w ia się z tr z e c h ró ż n y c h p u n k tó w w id z e n ia : o b licze K o ścio ła w św iecie, k tó r e m a się p r z e k s z ta łc ić ; jeg o m is ja w ż y c iu i ró ż n o ro d n o ś c i k u l tu r , w ja k ie m a o n w z ra s ta ć : rz e c z y w is to ść la ik a tu , k tó r a z w o ln a z a d e c y d u je o ro z p a tr z e n iu n a n o w o całe g o s y s te m u p o s łu g w K o śc ie le ,
W te o lo g ii m is ji l a t 1930— 1950 a u to r w y r ó ż n ia c z te ry szk o ły , k tó r e w z a sa d n ic z y sp o só b w p ły n ę ły ;na p rz e k s z ta łc e n ie się p o jm o w a n ia m is y jn e g o w y m i a r u K o śc io ła : sz k o łę w T y b in d z e , sz k o łę w M o n a s te rz e , sz k o łę w L o w a - n iu m o ra z sz k o łę p a r y s k ą . N a jw ię c e j u w a g i p o św ię c a szk o le w T y b in d z e 'c h y b a ze w z g lę d ó w u c z u c io w y c h , ta m b o w ie m d o k to r y z o w a ł się), d e fa c to je d n a k je j w p ły w b y ł .n a jm n ie js z y . S k ą d in ą d w ia d o m o , że b a d a n ia te j szk o ły , k tó r e m o g ły o d n o w ić id e ę m is ji p rz e z o d k ry c ie n a n o w o c h rz e ś c ija ń s k ie j w iz ji h i s to rii, n ie s p e łn iły p o k ła d a n y c h w n ic h n a d z ie i.
P rz e z d łu ż s z y czas is tn ia ły d w a p o ję c ia m is ji, o k r e ś la n e p rz e z cel d z ia ła ln o ś c i m is y jn e j, k tó r e m im o m o d y f ik a c ji i e w o lu c ji n ie o s ią g n ę ły p o ż ą d a n e j je d n o ś c i. P ie r w s z a k o n c e p c ja , r e p r e z e n to w a n a p rz e z sz k o łę w M o n a s te rz e (J. S c h m i d 1 i n , T h . O h m ), b ę d ą c a p o d s iln y m w p ły w e m m isjo lo g ii p r o te s ta n c k ie j (G, W a r n e с k), p o d k r e ś la ła ja k o cel d z ia ła ln o ś c i m is y jn e j p rz e d e w s z y s tk im a s p e k t o so b iste g o n a w ró c e n ia d z ię k i g ło s z e n iu E w a n g e lii (c o n v e r
sio — p ra e d ic a tio ). B yło to p o ję c ie z o rie n to w a n e c h ry s to lo g ic z n ie i p e r s o n a li-
s ty c z n ie . D ru g a k o n c e p c ja , r e p r e z e n to w a n a p rz e z sz k o łę lo w a ń s k ą (P. C h a r l e s , A. S e u m o i s , J. M a s s o n ) u tr z y m y w a ła , że z a s a d n ic z y m c e le m d z ia ła ln o ś c i m is y jn e j je s t z a k ła d a n ie K o śc io ła (p la n ta tio ) i u s ta n a w ia n ie h ie r a r c h ii. J e s t to p o ję c ie n a s ta w io n e e k le z jo c e n tr y c z n ie i te r y to r ia ln ie . P ie r w s z a k o n c e p c ja b a z u je n a s ta r o c h r z e ś c ija ń s k ie j k e ry g m ie n a k a z u m is y jn e g o o ra z w y p o w ie d z ia c h e n c y k lik m is y jn y c h , d r u g a n a to m ia s t o p ie r a się n a li te r a tu r z e
p a tr y s ty c z n e j, k la s y c z n y c h te o lo g a c h ś r e d n io w ie c z a o ra z n a lic z n y c h d o k u m e n ta c h k u r ia ln y c h ró ż n y c h czasó w . S z k o ła z aś p a r y s k a (N. D u n a s, A . M. H e n r y) u jm u je d zieło m is y jn e ja k o p rz e p o w ia d a n ie E w a n g e lii w ś ró d n ie w ie r z ą c y c h w ogóle, w k o n te k ś c ie ś r o d o w is k a sp o łeczn eg o , z r a c j i w ła ś c i w eg o te j sz k o le u ję c ia so cjo lo g iczn eg o . P o jm o w a n ie celu , tr e ś c i i m e to d y k i m is y jn e j z a w sz e b y ło w o g ro m n e j m ie rz e w s p ó ło k r e ś la n e p rz e z św ie c k i k o n te k s t s y tu a c ji ś w ia ta i m y ś l te o lo g ic z n ą n a te m a t K o śc io ła i jeg o r e l a c ji do ś w ia ta . P o d w ie lo m a w z g lę d a m i d r u g a w o jn a ś w ia to w a z a m y k a w a ż n y e ta p k a to lic k ie j p r a c y m is y jn e j, z a p o c z ą tk o w a n y w X V II w . p rz e z f a k t p o w o ła n ia w 1622 r. do is tn ie n ia K o n g re g a c ji R o z k rz e w ia n ia W ia ry . R o k 1945 o z n acza p u n k t p rz e ło m o w y k o ń c z ą c y te n w a ż n y o k re s . G r u n to w n ie z m ie n iły się m ię d z y n a ro d o w e s to s u n k i p o lity c z n e , o d g ry w a ją c e t a k w a ż n ą r o lę w p ro w a d z e n iu d z ia ła ln o ś c i m is y jn e j. J e d n o c z e śn ie w e w n ą tr z K o śc io ła i w ogóle w s fe rz e r e lig ijn e j ro z p o c z y n a się p ro c e s sz y b k ic h p rz e m ia n , c o ra z częściej p o d d a je się d y s k u s ji p o ję c ie K o ścio ła, z k tó r e g o t r a d y c y jn a p r a c a m is y jn a c z e rp a ła s w ą m o ty w a c ję i d y n a m ik ę . S o b ó r W a ty k a ń s k i II o ra z d o k u m e n ty p o so b o ro w e (E c c le sia e sa n c ta e , P o p u lo r u m
p ro g ressio , O c to g e sim a a d v e n ie n s , E v a n g e lii n u n tia n d i) s ta n o w ią k a m ie ń m ilo
w y w p ro c e s ie o d n o w y m is y jn e j ś w ia d o m o śc i K o śc io ła . W k il k a l a t p o 1965 r. m y ś l m isjo lo g ic z n a w e s z ła w o k re s g w a łto w n y c h p rz e m ia n . M is y jn y w y m ia r K o ścio ła, ta k is to tn y d la w s z y s tk ic h c h rz e ś c ija n o ra z p ra w d z iw e z n a c z e n ie p o s ła n n ic tw a K o śc io ła w ś w ie c ie d z is ie jsz y m i w św ie c ie j u t r a , od n o w a p o d d a n e z o sta ły f u n d a m e n ta l n e j r e f le k s ji.
P o 1970 r. p o so b o ro w a m y ś l m isjo lo g ic z n a z a c z y n a p r z y b ie ra ć w y r a ź n ie j sze k s z ta łty , a te o lo g ia m is ji je s t u m ie s z c z a n a w tzw . k o n te k ś c ie . S fo r m u ło w a n o n a w e t te o r ię c z y n n ik ó w p rz y c z y n ia ją c y c h się do n o w eg o s a m o ro z u m ie - n ia K o śc io ła w e w s p ó łc z e s n y m św iecie, ta k ic h j a k re a liz a c ja p ra w d z iw e g o p lu r a liz m u w K o śc ie le p o w sz e c h n y m , n o w a p o s ta w a w o b e c re lig ii n ie c h r z e ś c ija ń s k ic h , sz e rsz e r o z u m ie n ie ro li K o śc io ła o ra z p e łn ie js z a k o n c e p c ja m isji. A u to r z w ra c a u w a g ę n a p ię c iu teo lo g ó w , k tó r z y w y p ra c o w a li p e w n e „ m o d e l e ” w te o lo g ii m is ji: P . B e y e r h a u s u jm u je m is je w k o n te k ś c ie „ c z y ste j E w a n g e lii” ; H . W · G e n s i c h e n w k o n te k ś c ie „ w y m ia r u i z a m ia r u ” (D i m e n s io n — In te n tio n ); J . A m s t u t z w k o n te k ś c ie „ h is to rii z b a w ie n ia , T,. R ü t t i w k o n te k ś c ie „ z w ia s to w a n ia ” D o b re j N o w in y , a H . B ü r k l e w k o n te k ś c ie „ p r z e k r a c z a ją c e g o g r a n ic e k o m u n ik o w a n ia s ię ” . M y śli, n a ja k ie n a tr a f i a m y u ty c h a u to r ó w , m a ją sw e o d p o w ie d n ik i w s z e ro k im n u r c ie b a d a ń e g z e g e ty c z n y c h , b ib lijn y c h i e k le z jo lo g ic z n y c h . ]A co jesz c z e w a ż n ie js z e , w y k o r z y s tu ją o n i k o n k r e t n e d o św ia d c z e n ia w s p ó ln o t k o ś c ie ln y c h w T rz e c im S w ie - cie, w tz w . T rz e c im K o ściele. R o z d z ia ł k o ń c z ą c y p r a c ę p o d a je p e w n e p ro le g o m e n a te o lo g ii m is ji, w k t ó r y c h a u t o r (je s t w y k ła d o w c ą w In s ty tu c ie M isjo lo g ic z n y m n a M ię d z y k o n ty - n e n ta ln y m U n iw e rs y te c ie w M e k s y k u ) w y r a ź n ie g r a w it u je k u te o lo g ii w y z w o le n ia . N ie p o d a je je d n a k sa m o d z ie ln e j p ró b y ro z w ią z a n ia p e w n y c h z a g a d n ie ń czv w ła sn e g o m o d e lu te o lo g ii m isji. Z a m ie rz a ł w p ra w d z ie d a ć p o d s ta w y , w ła ś n ie w fo r m ie p ro le g o m e n ó w , te o lo g ii m is ji d la K o śc io ła w św ie c ie w sp ó łc z e s n y m , a le s ta ło się to n ie m o ż liw e p o p r z e d s ta w ie n iu ta k o b sz e rn e g o m a t e r i a łu h is to ry c z n e g o . Z d ru g ie j je d n a k s tr o n y tr z e b a p o d k re ś lić , że w ła ś n ie a s p e k t h is to ry c z n y p r a c y s ta n o w i o je j w a rto ś c i. E ru d y c y jn e s t u d iu m G. C o l l e t a , z a o p a trz o n e w b o g a ty a p a r a t n a u k o w y , z a w ie ra p rz e s z ło 840 p o z y c ji b ib lio g r a fic z n y c h 558 a u to r ó w , w ty m lic z n e d o k u m e n ty K o śc io ła . J e s t to d zieło p o d a ją c e m n ó s tw o in f o r m a c ji, e n c y k lo p e d ia w ie d z y o e w o lu c ji p o ję c ia m is y jn e g o w y m ia r u K o śc io ła w s ie d e m d z ie się c io le c iu is tn ie n ia m isjo lo g ii. S ta n o w i s y n te z ę i z a m k n ię c ie p e w n e g o e ta p u in w e s ty c ji n a u k o w y c h o ra z ic h s k a ta lo g o w a n ie . W p rz y s z ło ś c i b a d a n ia tr z e b a ro z p o c z ą ć od le k t u r y p r a c y G. C o lleta
k s . W ła d y s ła w K o w a la k S V D , W a r s z a w a 2 7 0 R E C E N Z J E
