Ocena Żmudzkiego Parku Narodowego pod względem przyrodniczym i kulturowym

Beata Fornal-Pieniak, Czesław

Wysocki

Ocena Żmudzkiego Parku

Narodowego pod względem

przyrodniczym i kulturowym

Acta Scientiarum Polonorum. Administratio Locorum 10/2, 39-45

2011

Acta Sci. Pol., Administratio Locorum 10(2) 2011, 39-45

OCENA ŻMUDZKIEGO PARKU NARODOWEGO POD

WZGLĘDEM PRZYRODNICZYM I KULTUROWYM

Beata Fornal-Pieniak, Czesław Wysocki

Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Streszczenie. Celem pracy była ocena walorów przyrodniczo-kulturowych Żmudzkiego

Paku Narodowego. Park położony jest w części północno-zachodniej Litwy. Badania przeprowadzono w 2010 r. Metodyka badań obejmowała badania terenowe i kameralne. Park podzielono na jednostki krajobrazowe. Wykonano waloryzację przyrodniczo-krajo­ brazową wg metody Żarskiej [2005]. Sformułowano kryteria oceny i bonitację punkto­ wą. Na podstawie badań wyróżniono obszary o bardzo wysokich, wysokich i średnich walorach przyrodniczo-kulturowych. Obszary o małych walorach środowiska przyrod­ niczego i kulturowego na badanym obszarze nie wystepowały.

Słowa kluczowe: ocena, elementy kulturowe i przyrodnicze, Żmudzki Park Narodowy,

Litwa

WSTĘP

Żmudzki Park Narodowy jest jednym z pięciu narodowych parków Litwy (Trocki Hi­ storyczny Park Narodowy, Park Narodowy Mierzei Kurońskiej, Dzukijski Park Narodowy, Auksztocki Park Narodowy). Znajduje się w północno-zachodniej części tego kraju (rys. 1). Powstał w 1991 r. Powierzchnia Żmudzkiego Parku Narodowego wynosi 21 720 ha. Park ma charakter leśno-wodno-rolniczy. N a jego obszarze dominują lasy iglaste, świerkowe. W sąsiedztwie zbiorników wodnych znajdują się bagna oraz zbiorowiska leśne olszowe. W zdłuż cieków wodnych znajdują się fragmentarycznie lasy łęgowe [Krzywicki 2005].

40 Beata Fornal-Pieniak, Czesław Wysocki

Rys. 1. Lokalizacja Żmudzkiego Parku Narodowego na Litwie Fig. 1. Localization of Zemaitijos National Park in Lithuania

METODYKA BADAN

W roku 2010 przeprowadzono waloryzację przyrodniczo-kulturową Żmudzkiego Parku Narodowego wg metody Żarskiej [2005]. W tym celu obszar parku podzielono na sześć jednostek krajobrazow ych, które poddano ocenie przyrodniczej i kulturowej (rys. 2). Sformułowano kryteria oceny i opracowano trzystopniową bonitację punktową (tab. 1). Wyniki badan przedstawiono w tabeli, jak i na mapie parku.

Rys. 2. Podział parku na jednostki krajobrazowe (opracowanie własne) Fig. 2. Division of park into landscape unities

Ocena Żmudzkiego Parku Narodowego.. 41 Tabela 1. Kryteria oceny i bonitacja punktowa

Table. 1. Criteria and bonitation points

Kryteria oceny Criteria o f evaluation

Kryteria szczegółowe i bonitacja punktowa Criteria and bonitation Wielkość powierzchni pokrytej

przez dany typ szaty roślinnej Size o f study area with different type o f vegetation

największe pokrycie zbiorowiskami naturalnymi - 3 pkt

the highest cover with natural plant communities on study are -3 points największe pokrycie zbiorowiskami pólnaturalnymi - 2 pkt

the highest cover with semi-natural plant communities on study area - 2 points największe pokrycie zbiorowiskami synantropijnymi - 1 pkt

the highest cover with semitropical plant communities on study are - 2 points Występowanie pomników

przyrody

Nature monuments occuring

kilka pomników - 3 pkt - few nature monuments - 3 points 2 pomniki - 2 pkt - 2 nature monuments - 2 points 1 pomnik - 1 pkt - 1 nature monument - 1 point brak - 0 pkt - without nature monuments - 0 points Występowanie punktów

widokowych View points occuring

obecne punkty widokowe - 1 pkt - view points occuring - 1 point brak punktów widokowych - 0 pkt - without view points - 0 points

Obecność elementów kulturowych - zabytkowych

Historical monuments occuring

kilka zabytków - 3 pkt - few historical monuments occurong - 3 points 1 zabytek - 1 pkt - 1 historical monument occurong -1point

without historical monuments - 0 points Powiązania ekologiczne między

jednostkami przyrodniczo-krajo­ brazowymi

Ecological connections between natural-landscapes units

kilka powiązań ekologicznych - 3 pkt - few ecological connections occuring - 3 points

dwa powiązania ekologiczne - 2 pkt - 2 ecological connections occurring - 2 points

jedno-powiązanie ekologiczne - 1 pkt - 1ecological connection occurring - 1 point

brak powiązań ekologicznych - 0 pkt - without ecological connection - 0 points

Występowanie wód powierzchniowych Water surface occuring

występują wody powierzchniowe - 1 pkt - water surface occuring - 1 point brak wód powierzchniowych - 0 pkt - without water surface - 0 points

Zróżnicowanie wód powierzchniowych Diversity o f water surface

występują jeziora, rzeki - 3 pkt - lakes, ponds occuring - 3 points występuje jezioro lub rzeka - 2 pkt - lake or pond occuring - 2 points występują małe rzeki, strumienie - 1 pkt - small lakes or streams occurring - 1 point

Występowanie rezerwatów przyrody

Nature reserves occuring

występują rezerwaty przyrody - 3 pkt - nature reserves occuring - 3 ponts brak rezerwatów p[przyrody - 0 pkt - without nature reserves - 0 points

Głównie w miastach znajdują się m uzea i zabytkowe kościoły. N a terenach otwartych, czyli głównie na obszarach wiejskich oraz w sąsiedztwie lasów zachowały się liczne za­ bytkowe cmentarze, miejsca pamięci historycznej. Niewielkie wzgórza zamkowe oraz gła­ zy narzutowe są rozproszone na terenie całego parku.

42 Beata Fornal-Pieniak, Czesław Wysocki

obszary rolnicze - agricultural areas ШИ rezerwaty przyrody - nature reseves

Щ pomniki przyrody - nature monuments • punkty widokowe - view points

Rys. 3. Elementy przyrodniczo-wizualne na terenie Żmudzkiego Parku Narodowego (opraco­ wanie własne)

Fig. 3. Natural and visual elements in Żemaitijos National Park

Ocena Żmudzkiego Parku Narodowego.. 43

Rys. 4. Lokalizacja elementów kulturowych na terenie Żmudzkiego Parku Narodowego (opra­ cowanie własne)

Fig. 4. Localization of cultural elements in Żemaitijos National Park

N a podstawie waloryzacji przyrodniczo-kulturowej (tab. 2, rys. 5) stwierdzono, iż naj­ wyższe walory przyrodniczo-krajobrazowe m ają dwie jednostki krajobrazowe w części południowej Żmudzkiego Parku Krajobrazowego (numer 4, 5). Charakteryzują się one wysokim stopniem naturalności zbiorowisk roślinnych, licznymi pomnikami przyrody, sil­ nymi powiązaniami ekologicznymi z jednostkami sąsiadującymi, występowaniem rezerwa­ tu przyrody oraz licznymi zbiornikami wodnymi. N a tych obszarach wyróżniono ponadto liczne elementy kulturowe oraz punkty widokowe.

Tabela 2. Wyniki waloryzacji przyrodniczo-krajobrazowej Żmudzkiego Parku Narodowego Table. 2. Results of natural and cultural evaluation of Żemaitijos National Park

Kryteria oceny Criteria Jednostka nr 1 1 unit Jednostka nr 2 2 unit Jednostka nr 3 3 unit Jednostka nr 4 4 unit Jednostka nr 5 5 unit Jednostka nr 6 6 unit 1 2 3 4 5 6 7

44 Beata Fornal-Pieniak, Czesław Wysocki

cd. tabeli 2 - cont. Table 2

1 2 3 4 5 6 7

Powiązania ekologiczne między jednostkami przyrodniczo-krajo­ brazowymi

Ecological connections between natural-landscapes units

1 2 1 3 3 3

Występowanie wód powierzchniowych

Water surface occuring 1 1 1 1 1 1

Zróżnicowanie wód powierzchniowych

Diversity of water surface 1 1 2 3 3 1

Występowanie rezerwatów przyrody

Nature reserves occuring 0 0 0 0 3 3

Suma

Sum 11 8 8 15 19 12

19-15 pkt - obszary o bardzo wysokich w alorach przyrodniczo-kulturow ych (jednostki nr 4, 5) From 19 to 15 points - areas with very high natural and cultural values (4, 5 units)

14-10 pkt - obszary o wysokich w alorach przyrodniczo-kulturow ych (jednostki nr 1, 6) From 14 to 10 points - areas with high natural and cultural values (1, 6 units)

9-5 pkt - obszary o średnich w alorach przyrodniczo-kulturow ych (jednostki nr 2, 3) From 9 to 5 points - areas with medium natural and cultural values (2, 3 units) 4-1 pkt - obszary o m ałych w alorach przyrodniczo-kulturow ych (brak)

From 4 to 1 points - areas with low natural and cultural values (not distinguished)

obszary o bardzo wysokich walorach przyrodniczo-kulturowych areas with very high natural and cultural values

obszary o wysokich walorach przyrodniczo-kulturowych areas with high natural and cultural values

n

Rys. 5. Wyniki waloryzacji przyrodniczo-kulturowej Żmudzkiego Parku Narodowego (opra­ cowanie własne)

Fig. 5. Results of natural and cultural evaluation of Zemaitijos National Park

Ocena Żmudzkiego Parku Narodowego.. 45 Obszary o wysokich walorach przyrodniczo-kulturowych zlokalizowane są w części północnej i południowo-wschodniej (rys. 2, jednostki o numerach 1, 6) parku. Jednostki te charakteryzują się rów nież w ysokim stopniem naturalności zbiorow isk roślinnych. Mniejsza jest liczba pomników przyrody, jak i elementów kulturowych. Jednostki o nu­ merach 2 i 3 reprezentują obszary o średnich walorach przyrodniczo-kulturowych. M ają one charakter rolniczy z niewielkim udziałem powierzchni zadrzewionych. Powiązania ekologiczne z obszarami sąsiednimi są nieliczne. Występuje tam dużo elementów kultu­ rowych, głównie głazów, jak i wzgórz zamkowych w porównaniu z innymi jednostkami krajobrazowymi. Brakuje obszarów o małych walorach przyrodniczo-kulturowych.

PODSUMOWANIE

Żmudzki Park Narodowy charakteryzuje się głównie obszarami o bardzo wysokich, jak i wysokich walorach przyrodniczo-kulturowych. Duże zróżnicowanie zbiorowisk ro ­ ślinnych, tj. roślinność bagienna, wodna, leśna występuje w jego centralnej części (jed­ nostka przyrodniczo-krajobrazowa nr 5). Elementy kulturowe dominują w części północ­ nej p arku oraz w m iastach i w w iększych w siach. Ze w zględu n a duży potencjał przyrodniczy i kulturowy Żmudzki Park Narodowy pełni w ażną funkcję przyrodniczo-kul- turowo-ekologiczną w krajobrazie Litwy.

PIŚMIENNICTWO

Krzywicki T., 2005. Przewodnik. Litwa. Oficyna Wyd. „Rewasz” Pruszków. Żarska B., 2005. Ochrona krajobrazu. Wyd. SGGW.

NATURAL AND CULTURAL EVALUATION OF ZEM AITIJOS NATIONAL PARK

Abstract. The aim of paper was natural and cultural evaluation of Zemaitijos National

Park. The park is located on north-west part of Lithuania. The research was done in 2010. Methodology included field and indoor studies. Zemaitijos National Park was divided into landscape unities. Natural and cultural evaluation was made according to Żarska method [2005]. It was formulating criteria and bonitation points. It was distinguished areas with very high, high, and medium natural and cultural values [without