Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 64 (5), 702-706, 2008

Praca oryginalna Original paper

Prowadzona przez stulecia œwiadoma hodowla po-woduje, ¿e pies charakteryzuje siê wyj¹tkowym poli-morfizmem nie obserwowanym w obrêbie ¿adnego innego gatunku. Dotyczy to pokroju zwierz¹t i najsil-niej manifestuje siê na terenie g³owy. St¹d te¿ w obrê-bie gatunku Canis lupus f. domestica najwyraŸniej zaznacza siê zró¿nicowanie na trzy morfotypy: doli-chocefaliczny (d³ugog³owy), mesaticefaliczny (œred-niog³owy) oraz brachycefaliczny (krótkog³owy). Opra-cowano szereg metod pozwalaj¹cych na kwalifikacjê danego osobnika do okreœlonego morfotypu (2, 3, 6, 8, 11-13, 16-18). Oparte s¹ one na odpowiednich po-miarach szkieletu g³owy (kraniometria) lub obrazu radiologicznego (RTG, CT). Niestety, istniej¹ du¿e roz-bie¿noœci w przedzia³ach wartoœci tych pomiarów przy ocenie poszczególnych morfotypów. Ponadto, nie wszystkie proponowane metody mog¹ byæ stosowane przy¿yciowo.

Polimorfizm psa stwarza wiele problemów zarówno w aspekcie anatomicznym, jak i klinicznym. U przed-stawicieli morfotypu brachycefalicznego obserwuje siê czêsto choroby powodowane wy³¹cznie charakterys-tyczn¹ dla nich morfologi¹ g³owy. Wymaga to

okreœ-lonego postêpowania diagnostycznego oraz terapeu-tycznego.

Celem przeprowadzonych badañ jest oszacowanie metod kraniometrycznych pod k¹tem ich stosowania przy¿yciowego i ustalenie zakresu wartoœci pomiarów g³owy dla psów reprezentuj¹cych morfotyp brachyce-faliczny. Nale¿y podkreœliæ, ¿e o takich obserwacjach na zwierzêtach ¿ywych nie ma ¿adnych informacji w literaturze.

Materia³ i metody

Przy¿yciowym badaniom poddano 78 psów morfotypu brachycefalicznego (28 samców i 50 samic), w wieku od 2 miesiêcy do 10 lat, o masie cia³a 0,8-40 kg, nale¿¹cych do 6 ras: pekiñczyk, gryfon brabancki, gryfon brukselski, buldog francuski, mops, buldog angielski (tab. 1). Zwie-rzêta pochodzi³y z hodowli psów województwa mazowiec-kiego, ³ódzmazowiec-kiego, kujawsko-pomorskiego oraz od indywi-dualnych w³aœcicieli z terenu Warszawy.

Badania przeprowadzono przy u¿yciu cyrkla zoometrycz-nego. Ka¿dy z pomiarów wykonano trzykrotnie, a nastêp-nie wyliczono ich œredni¹ arytmetyczn¹. Mierzono: d³ugoœæ g³owy (AP); d³ugoœæ trzewioczaszki (NA); d³ugoœæ mózgo-wioczaszki (NP) oraz szerokoœæ g³owy (ZyZy) (ryc. 1). Pomiary wykonano wykorzystuj¹c punkty ³atwe do palpa-cyjnego ustalenia: wierzcho³ek nosa (A), najbardziej do ty³u

Przy¿yciowe kryteria morfometryczne

g³owy psów brachycefalicznych*

)

MARTA KUPCZYÑSKA, MICHA£ W¥SOWICZ, KAROLINA BARSZCZ, PRZEMYS£AW POB£OCKI*, ANNA MICHALCZUK*

Katedra Nauk Morfologicznych, *studenci Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej SGGW, ul. Nowoursynowska 159, 02-776 Warszawa

Kupczyñska M., W¹sowicz M., Barszcz K., Pob³ocki P., Michalczuk A.

Morphometric standards of the heads of living brachycephalic dogs Summary

The main aim of the research is to evaluate the applicability of craniometric methods to living animals as well as to define the range of values derived from measuring the heads of brachycephalic types of dogs and their calculated indices. Investigations were conducted on 78 dogs, both male and female, of different age, that belonged to six different breeds: Pekingese, Small Brabant, Griffon Bruxellois, French Bulldog, Pug and English Bulldog (tab.1). A zoometric divider was used to carry out the measurements. On the basis of methods used in craniometry proper, points were established on the heads of the living dogs. Among the craniometric measures were: skull length (AP); cranial length (NA); viscerocranial length (NP) and maximum zygomatic width (ZyZy). The following indices: skull index, length-length index-2, facial index and length-width index-2 were calculated on the basis of the obtained data. The skull index was treated as a basis for evaluating the morphotype while the other indices served as additional tools. The results confirm that the measurements carried out on living animals are adequate to their equivalents in craniometry. The skull index for brachycephalic dogs was calculated and was found to be between 80-100.

Keywords: brachycephalic dog, head, morphometry

*) _{Praca naukowa finansowana ze œrodków Komitetu Badañ Naukowych}

wysuniêt¹ czêœæ grzebienia strza³ko-wego zewnêtrznego (P), najbardziej bocznie po³o¿ony fragment ³uku jarzmowego (Zy) oraz œrodek linii ³¹cz¹cej k¹ty przyœrodkowe oczu (N). Przyjête punkty ustalono w oparciu o metody stosowane w klasycznych badaniach kranio-metrycznych, co umo¿liwia porów-nanie informacji zamieszczonych w literaturze z wynikami badañ w³asnych. Dlatego te¿, odpowiednio, pomiar d³ugoœci g³owy odpowiada ocenianej w kraniometrii odleg³oœci AP; d³ugoœæ trzewioczaszki – to analogicznie NA, d³ugoœæ mózgo-wioczaszki – równa siê odcinkowi NP, a szerokoœæ g³owy – to pomiar ZyZy (ryc. 1). Na podstawie uzys-kanych danych wyliczono: indeks czaszkowy = ZyZy_AP × 100, indeks czaszkowo-twarzowy = NA_NP, indeks trzewioczaszki = ZyZy_NP × 100 oraz indeks d³ugoœæ-szerokoœæ 2 = _ZyZyAP . Indeks czaszkowy potraktowano jako podstawowy w ocenie morfo-typu, natomiast pozosta³e jako kry-teria pomocnicze. Wszystkie wyni-ki zebrano w formie tabelarycznej, wyliczono œrednie i odchylenie stan-dardowe (tab. 1).

Wyniki i omówienie W populacji psa najwiêcej ras nale¿y do morfotypu mesati-cefalicznego, najmniej przedsta-wicieli tego gatunku reprezentu-je morfotyp brachycefaliczny. Do ostatnio wymienionego zalicza-nych jest wiele ras. Najczêœciej wymieniane to buldogi, mopsy, pekiñczyki, boston teriery, shih tzu, Lhasa apso, shar-pei, cava-lier King Charles spaniel oraz chihuahua (3, 6, 8).

Piœmiennictwo podaje ró¿ne metody kwalifikacji zwierz¹t do poszczególnych morfotypów. Wiêkszoœæ z nich to kraniomet-ria, czyli szereg pomiarów wy-konanych w oparciu o ustalone punkty na szkielecie g³owy (1-3, 5, 6, 8, 11-13, 16-18). Znaczne ró¿nice w morfologii szkieletu

Tab. 1. Wartoœci badanych parametrów i wyliczonych indeksów . p L Rasa ₍Z_myZ_my_{) (m}N_mP_{) (m}NA_{m) (m}PA_m) 11. P 175 25 75 100 175,00 3,00 300,00 1,33 12. P 190 20 80 100 190,00 4,00 450,00 1,11 13. Gb 165 20 60 180 181,25 3,00 325,00 1,23 14. Gb 180 20 70 190 188,89 3,50 400,00 1,13 15. Gbr 190 20 70 190 100,00 3,50 450,00 1,00 16. Bf 195 30 85 115 182,61 2,83 316,67 1,21 17. Bf 110 35 95 130 184,62 2,71 314,29 1,18 18. Bf 105 30 90 120 187,50 3,00 350,00 1,14 19. Bf 110 35 1001 135 181,48 2,86 314,29 1,23 . 0 1 Bf 105 25 85 110 195,45 3,40 420,00 1,05 . 1 1 Bf 110 30 1051 135 181,48 3,50 366,67 1,23 . 2 1 Bf 120 35 90 125 196,00 2,57 342,86 1,04 . 3 1 Bf 120 30 1051 135 188,89 3,50 400,00 1,13 . 4 1 Bf 115 35 90 125 192,00 2,57 328,57 1,09 . 5 1 Bf 110 25 90 115 195,65 3,60 440,00 1,05 . 6 1 Bf 120 30 90 120 100,00 3,00 400,00 1,00 . 7 1 Bf 125 40 1001 140 189,29 2,50 312,50 1,12 . 8 1 Bf 120 35 1001 135 188,89 2,86 342,86 1,13 . 9 1 Bf 110 45 90 135 181,48 2,00 244,44 1,23 . 0 2 Bf 125 40 1001 140 189,29 2,50 312,50 1,12 . 1 2 Bf 125 35 90 125 100,00 2,57 357,14 1,00 . 2 2 Bf 130 25 1051 130 100,00 4,20 520,00 1,00 . 3 2 Bf 140 35 1051 140 100,00 3,00 400,00 1,00 . 4 2 Bf 130 40 1001 140 192,86 2,50 325,00 1,08 . 5 2 Bf 125 30 1001 130 196,15 3,33 416,67 1,04 . 6 2 Bf 180 25 80 105 176,19 3,20 320,00 1,31 . 7 2 Bf 190 25 85 110 181,82 3,40 360,00 1,22 . 8 2 Bf 195 30 80 110 186,36 2,67 316,67 1,16 . 9 2 Bf 105 35 80 115 191,30 2,29 300,00 1,10 . 0 3 Bf 110 35 95 130 184,62 2,71 314,29 1,18 . 1 3 Bf 110 35 95 130 184,62 2,71 314,29 1,18 . 2 3 Bf 110 35 90 125 188,00 2,57 314,29 1,14 . 3 3 Bf 115 40 90 130 188,46 2,25 287,50 1,13 . 4 3 Bf 120 40 90 130 192,31 2,25 300,00 1,08 . 5 3 Bf 120 35 90 125 196,00 2,57 342,86 1,04 . 6 3 Bf 115 45 90 135 185,19 2,00 255,56 1,17 . 7 3 Bf 100 30 90 120 183,33 3,00 333,33 1,20 . 8 3 Bf 105 30 75 105 100,00 2,50 350,00 1,00 . 9 3 Bf 125 35 95 130 196,15 2,71 357,14 1,04 . 0 4 Bf 115 30 85 115 100,00 2,83 383,33 1,00 . 1 4 Bf 110 35 85 120 191,67 2,43 314,29 1,09 . 2 4 Bf 105 35 85 120 187,50 2,43 300,00 1,14 . 3 4 Bf 120 35 85 120 100,00 2,43 342,86 1,00 . 4 4 Bf 110 30 90 120 191,67 3,00 366,67 1,09 × 100 ZyZy AP NANP ZyZyNP × 100 ZyZyAP

g³owy powoduj¹, ¿e otrzymane wartoœci bezwzglêd-ne nie maj¹ odpowiedniej wymowy porównawczej, dlatego te¿ wylicza siê wartoœci wzglêdne, czyli in-deksy. Opracowano ich stosunkowo du¿o i wszystkie uwzglêdniaj¹ wzajemne stosunki, w ró¿nych kombi-nacjach, wymienionych pomiarów (1-3, 6, 8, 11-13, 16-18). Dane zamieszczane w piœmiennictwie

wska-zuj¹, ¿e istniej¹ du¿e rozbie¿noœ-ci i ma³a precyzyjnoœæ w okreœ-leniu zakresów poszczególnych indeksów dla okreœlonego mor-fotypu psa. Najczêœciej siêga siê po indeks czaszkowy, porównu-j¹cy stosunek wartoœci okreœla-j¹cych najwiêksz¹ szerokoœæ czaszki do jej najwiêkszej d³u-goœci (8) oraz indeks czaszkowo--twarzowy okreœlaj¹cy wzajem-ny stosunek d³ugoœci czaszki do twarzy (6). Z tych powodów oba uwzglêdniono przede wszystkim w badaniach dotycz¹cych ¿y-wych osobników. Pozosta³e, in-deks trzewioczaszki oraz d³u-goœæ-szerokoœæ 2, ze wzglêdu na nieliczne publikacje odnosz¹ce siê do wartoœci ich zakresów, nie mog³y stanowiæ w³aœciwej pod-stawy do porównañ i dyskusji (1, 3, 11, 13, 17) (tab. 1).

W czo³owej monografii doty-cz¹cej psa podaje siê, ¿e indeks czaszkowy powinien byæ bliski 50 dla psów dolichocefalicznych, a wynosiæ oko³o 100 dla brachy-cefalicznych (8). Cytowany au-tor tego nie precyzuje, ale nale¿y wnioskowaæ, ¿e wartoœci poœred-nie okreœlaj¹ osobniki mesati-cefaliczne. Tak lakonicznie podane zakresy nie pozwalaj¹ wiêc na dok³adn¹ kwalifikacjê poszczególnych osobników. W oparciu o te dane inni uœciœ-laj¹ wartoœci tego indeksu: mak-symalnie 50 dla dolichocefalicz-nych, 70 dla mesaticefalicznych i powy¿ej 90 dla brachycefalicz-nych (18). Niestety, przedzia³y pomiêdzy 50 a 70 oraz 70 a 90 nie s¹ w bli¿szy sposób zdefinio-wane, st¹d i ta kwalifikacja nie jest jednoznaczna.

Wyliczony w badaniach w³as-nych indeks czaszkowy dla 75 spoœród 78 osobników mieœci siê w przedziale 80-100. W jego ob-rêbie dla 36 psów zawiera siê po-miêdzy 80-90, a u 39 w granicach 90-100. Œrednia wartoœæ omawianego indeksu dla badanej populacji wynosi 90,10 ± 6,23. Tylko u trzech osobników (1 pe-kiñczyk i 2 buldogi francuskie), co stanowi 3,85% ba-danej populacji, wartoœæ ta jest mniejsza od 80 i wy-nosi odpowiednio: nr 1 – 75,00, nr 26 – 76,19, nr 58 – 78,57 (tab. 1). Poniewa¿ wszystkie rasy reprezentuj¹

Objaœnienia: P – pekiñczyk; Gb – gryfon brabancki; Gbr – gryfon brukselski; Bf – buldog francuski; M – mops; Ba – buldog angielski

Tab. 1. c.d. . p L Rasa ₍Z_myZ_my_{) (m}NP_{m) (m}NA_{m) (m}PA_m) . 5 4 Bf 115 40 90 130 188,46 2,25 287,50 1,13 . 6 4 Bf 110 30 90 120 191,67 3,00 366,67 1,09 . 7 4 Bf 115 25 95 120 195,83 3,80 460,00 1,04 . 8 4 Bf 110 30 90 120 191,67 3,00 366,67 1,09 . 9 4 Bf 120 35 90 125 196,00 2,57 342,86 1,04 . 0 5 Bf 115 40 90 130 188,46 2,25 287,50 1,13 . 1 5 Bf 115 40 1001 140 182,14 2,50 287,50 1,22 . 2 5 Bf 110 40 90 130 184,62 2,25 275,00 1,18 . 3 5 Bf 115 40 95 135 185,19 2,38 287,50 1,17 . 4 5 Bf 120 40 90 130 192,31 2,25 300,00 1,08 . 5 5 Bf 120 40 90 130 192,31 2,25 300,00 1,08 . 6 5 Bf 115 40 90 130 188,46 2,25 287,50 1,13 . 7 5 Bf 115 45 95 140 182,14 2,11 255,56 1,22 . 8 5 Bf 110 40 1001 140 178,57 2,50 275,00 1,27 . 9 5 Bf 120 40 1001 140 185,71 2,50 300,00 1,17 . 0 6 Bf 110 30 90 120 191,67 3,00 366,67 1,09 . 1 6 M 190 20 90 195 194,74 4,50 450,00 1,06 . 2 6 M 105 30 80 110 195,45 2,67 350,00 1,05 . 3 6 M 100 30 90 110 190,91 3,00 333,33 1,10 . 4 6 M 195 30 90 110 186,36 3,00 316,67 1,16 . 5 6 M 190 25 75 190 100,00 3,00 360,00 1,00 . 6 6 M 195 35 70 105 190,48 2,00 271,43 1,11 . 7 6 M 190 20 90 100 190,00 4,50 450,00 1,11 . 8 6 M 100 25 90 100 100,00 3,60 400,00 1,00 . 9 6 M 195 25 85 110 186,36 3,40 380,00 1,16 . 0 7 Ba 140 50 1101 160 187,50 2,20 280,00 1,14 . 1 7 Ba 150 60 1101 170 188,24 1,83 250,00 1,13 . 2 7 Ba 170 45 1351 180 194,44 3,00 377,78 1,06 . 3 7 Ba 140 65 90 155 190,32 1,38 215,38 1,11 . 4 7 Ba 150 40 1101 150 100,00 2,75 375,00 1,00 . 5 7 Ba 115 40 95 135 185,19 2,38 287,50 1,17 . 6 7 Ba 140 50 1101 160 187,50 2,20 280,00 1,14 . 7 7 Ba 140 45 1001 145 196,55 2,22 311,11 1,04 . 8 7 Ba 140 55 1101 165 184,85 2,00 254,55 1,18 x 112,69 34,55 91,54 125,19 190,10 2,77 337,32 1,12 D S 117,65 18,87 11,06 118,56 116,23 0,59 158,17 0,08 × 100 ZyZy AP NANP ZyZyNP × 100 ZyZyAP

morfotyp brachycefaliczny, nale¿y przyj¹æ, ¿e zakres wartoœci indeksu czaszkowego dla tego morfotypu mieœci siê w granicach 80-100. Wspomniane trzy osob-niki, o mniejszych wartoœciach indeksów, nie pocho-dzi³y z rejestrowanych hodowli i s¹ naturalnym bio-logicznym odchyleniem wynikaj¹cym ze zmiennoœci osobniczej w obrêbie populacji.

Innym proponowanym indeksem jest porównanie d³ugoœci czaszki do d³ugoœci twarzy, czyli indeks czasz-kowo-twarzowy (6). Wyliczony stosunek tych wiel-koœci ma byæ bliski 3 dla psów brachycefalicznych i oko³o 2 dla mesaticefalicznych. I w tym przypadku autor cytowanej publikacji nie precyzuje wartoœci po-œredniej; mo¿na tylko wywnioskowaæ, ¿e indeks ten u psów dolichocefalicznych osi¹ga wielkoœæ blisk¹ 1. Inni okreœlaj¹ wartoœci tego wskaŸnika jako 10 : 3 dla psów krótkog³owych i 10 : 7 dla d³ugog³owych, nie podaj¹c odpowiedniego stosunku dla œredniog³owych (7, 18). Stosunkowo w¹ski zakres liczbowy (od 1 do 3) tego indeksu oraz brak jednoznacznych zakresów wartoœci powoduje, ¿e w obu przyk³adach trudno jest definitywnie zakwalifikowaæ okreœlonego osobnika do konkretnego morfotypu.

Analizuj¹c badane psy pod k¹tem tego indeksu stwierdzono, ¿e jego œrednia wartoœæ wynios³a 2,77 ± 0,59. Parametr ten oscyluje w granicach liczby 3, co zgodnie z omówionymi wy¿ej zakresami oznacza morfotyp brachycefaliczny. Jednak¿e a¿ u 29 psów wskaŸnik ten mieœci³ siê w granicach 1,83-2,5. W tych przypadkach, wed³ug omawianej kwalifikacji, nale¿a-³oby okreœliæ je jako morfotyp mesaticefaliczny. Trze-ba jednak podkreœliæ, ¿e w stosunku do 28 spoœród tych osobników indeks czaszkowy by³ wy¿szy ni¿ 80. Tylko w przypadku jednego psa (nr 58) wyliczony in-deks czaszkowy i czaszkowo-twarzowy wskazuje na mesaticefalizm. Ponadto dla jednego buldoga angiel-skiego (nr 73) wartoœæ ta wynios³a 1,38 – co wed³ug cytowanej kwalifikacji oznaczaæ mia³oby dolichoce-falizm. Jednak w stosunku do tego osobnika

wyliczo-ny przez nas indeks czaszkowy równa³ siê 90,32, a ten parametr okreœla jednoznacznie brachycefalizm. Uwzglêdniaj¹c fakt ujawniania siê cech niepo¿¹danych w obrêbie rasy (nawet w hodowlach rejestrowanych) oraz zmiennoœæ wystêpuj¹c¹ w naturze, stwierdzone pojedyncze przypadki nie wp³ywaj¹ na ca³okszta³t przeprowadzonej oceny. Warto tak¿e podkreœliæ, ¿e w stosunku do 16 badanych psów indeks czaszkowo--twarzowy mieœci³ siê w granicach 3,50-4,50. O takim zakresie tego indeksu w ogóle nie wspomina siê w li-teraturze.

Opracowana na podstawie pomiarów czaszek 16 psów brachycefalicznych wartoœæ indeksu trzewio-czaszki wynosi 215 (3). Ten sam autor okreœla zakres indeksu d³ugoœæ-szerokoœæ 2 pomiêdzy 1,01 a 1,14. W badaniach w³asnych stwierdzono œredni¹ wartoœæ pierwszego wymienionego wskaŸnika 337,32 ± 58,17 (od 215,38 do 520,00), natomiast drugiego 1,12 ± 0,08 (od 1,00 do 1,33). Otrzymane wyniki ró¿ni¹ siê, cza-sami nawet znacznie, od informacji zawartych w cy-towanych pozycjach. Bior¹c jednak pod uwagê liczbê badanych psów, autorzy niniejszej publikacji mog¹ przypuszczaæ, ¿e wyliczone w badaniach w³asnych zakresy s¹ w³aœciwe i mog¹ stanowiæ normê dla psów brachycefalicznych. Dotyczy to tak¿e wczeœniej wspom-nianych trzech osobników, u których indeks czaszko-wy by³ mniejszy ni¿ 80. Poniewa¿ nie s¹ znane war-toœci omawianych indeksów dla pozosta³ych morfoty-pów, trudno jednoznacznie odnieœæ siê do otrzymanych wyników.

Polimorfizm gatunku i brak jednoznacznych kryte-riów sprawia, ¿e niektórzy autorzy dokonuj¹ w³asnych podzia³ów na poszczególne morfotypy. Coulson i wsp. (4) wyró¿niaj¹: normalny lub œredniog³owy, krótko-g³owy, d³ugog³owy (normal or mesaticephalic, brachy-cephalic, dolichocephalic) oraz jako osobn¹ grupê psy do towarzystwa (toy breed). W pierwszej wymienio-nej grupie znajdujemy radiogramy beagla i samoyeda (szpica). W drugiej pokazywane s¹ zdjêcia RTG

mop-Ryc. 1. Czaszka (a) i g³owa (b) psa brachycefalicznego – widok z góry Objaœnienia: A – akrokranion; N – nastion; P – prostion; Zy – zygion

sa, buldoga oraz boksera. W trzeciej – widniej¹ radio-gramy greyhounda i colli. Jako psy do towarzystwa (toy breed) autorzy pokazuj¹ zdjêcia RTG yorkshire terriera. W The Royal Canin Dog Encyklopedia (9, 10) osobny tom obejmuje opis standardów ponad 70 ras, które okreœlono jako psy ozdobne i do towarzystwa (toy and small breeds). W kynologii polskiej rasy te nazywane s¹ czêsto jako psy do zabawy lub psy deko-racyjne; w ¿argonie u¿ywa siê nawet okreœleñ psy to-rebkowe lub psy kanapowe. W aspekcie morfologicz-nym wyró¿nienie jednak grupy psów miniaturowych nie jest konieczne, bowiem ka¿da z tych ras prezentu-je prezentu-jeden z trzech wymienionych morfotypów. W ofi-cjalnej systematyce ras Miêdzynarodowej Federacji Kynologicznej (FCI), opartej na pokroju i u¿ytkowa-niu psów, tak¿e nie wyodrêbniono psów miniaturo-wych. W grupie 9 – psy ozdobne i do towarzystwa – wymienia siê, co prawda, wiele takich ras, ale zalicza-ne s¹ tu, miêdzy innymi, wszystkie pudle (a wiêc tak-¿e i dutak-¿e psy). Natomiast takie rasy jak pinczer i sznau-cer miniaturowy zaszeregowane zosta³y do grupy 2, a yorkshire terrier do grupy 3, choæ przedstawiciele tych ras charakteryzuj¹ siê ma³ymi wymiarami cia³a (14).

Analizuj¹c wszystkie przedstawione indeksy, nale-¿y podkreœliæ, ¿e wartoœci indeksu czaszkowego wyli-czonego w oparciu o pomiary g³owy, s¹ adekwatne do podawanych w stosunku do badañ jej szkieletów. Indeks ten jest wiêc parametrem, który pozwala na przy¿yciowe zakwalifikowanie psa do morfotypu bra-chycefalicznego. Ustalono, ¿e jego zakres mieœci w granicach 80-100. Natomiast pozosta³e wskaŸniki wymienione w niniejszej publikacji nale¿y uznaæ za kryteria pomocnicze. Ze wzglêdu na ma³¹ ich precy-zyjnoœæ oraz brak pe³nych danych, nie mog¹ byæ sto-sowane jako podstawa przy¿yciowej kwalifikacji okreœlonego osobnika do tego morfotypu.

Piœmiennictwo

1.Alpak H., Mutus R., Onar V.: Correlation analysis of the skull and longe bone measurement of the dog. Ann. Anat. 2004, 4, 323-330.

2.Anon.: Nomenclature of dog breeds FCI. Systematyka ras wg FCI z uwzglêd-nieniem polskiego nazewnictwa ras. Zwi¹zek Kynologiczny w Polsce, War-szawa 2003.

3.Brehm H., Loeffler K., Komeyli H.: Schädelformen beim Hund. Zbl. Vet. Med. C, 1985, 14, 324-331.

4.Coulson A., Lewis N.: An Atlas of Interpretative Radiographic Anatomy of the Dog and Cats. Blackwell Science Ltd, London 2002.

5.Driesch A.: A guide to the measurment of animal bones from archeological. Paebody Museum Bulletin. Paebody Museum Archeology and Ethmology, Harward 1976.

6.Dyce K. M., Sack W. O., Wensing C. J. G.: Textbook of Veterinary Anatomy. Saunders W. B. Company, Philadelphia 1987.

7.Ellenberger/Baum: Handbuch der vergleichenden Anatomie der Haustiere. Springer-Verlag, Berlin 1974.

8.Evans H. E.: Miller’s Anatomy of the Dog. Saunders W. B. Company, Phila-delphia 1993.

9.Grandjean D.: The Royal Canin Dog Encyclopedia. Aniwa Publishing, France 2005

10.Grandjean D.: The Royal Canin Dog Encyclopedia. Small&Toys Breeds. Aniwa Publishing, France 2006.

11.Janeczek M., Chrószcz A., Wojnar M., Pospieszny N.: Analiza kraniomet-ryczna czaszek psów rasy american staffordshire terrier. Medycyna Wet. 2005, 61, 789-791.

12.Kupczyñska M., Makowiecka M., Narojek T., Mastalerz T.: Zatoka szczê-kowa i zachy³ek szczêkowy u psa – morfologia, tomografia komputerowa. Medycyna Wet. 2004, 60, 504-507.

13.Kupczyñska M., Makowiecka M., Skibniewski M., Galanty M., Bissenik I.: Morfologia zatoki czo³owej psa. Medycyna Wet. 2005, 61, 1011-1014. 14.Onar V.: A Morphometric Study of the Skull of the German Shepherd Dog

(Alsatian). Anat. Histol. Embryol. 1999, 28, 253-256.

15.Onar V., Özcan S., Pazvant G.: Skull Typology of Adult Male Kangal Dogs. Anat. Histol. Embryol. 2001, 30, 41-48.

16.Regodon S., Robina A., Franco A., Vivo J. M., Lignereux Y.: Détermination radiologique et statique des types morfologiques crânies chez le chien: doli-chocéphalie, mésocéphalie et brachycéphalie. Anat. Histol. Embryol. 1991, 20, 129-138.

17.Sisson S., Grossman J. D.: The Anatomy of the Domestic Animals. Saunders W. B. Company, Philadelphia 1953.

Adres autora: dr Marta Kupczyñska, ul. Nowoursynowska 159, 02-776 Warszawa; e-mail: marta_kupczynska@sggw.pl