Medycyna Wet. 2008, 64 (9) 1155
Praca oryginalna Original paper
Ma³o znanym, czêsto niedocenianym przez hodowców paso¿ytem koniowatych jest muchówka Hippobosca equina (narzêpik koñski) (1). Owad ten umiejscawia siê w okolicy odbytu, warg sromowych u klaczy i powy¿ej j¹der, ma wielkoæ oko³o 5 mm, posiada aparat gêbowy k³uj¹co-ss¹cy, szeroki, ow³osiony odw³ok, silne skrzyd³a i bardzo mocn¹ chitynow¹ okrywê, st¹d te¿ nazywany jest przez hodowców ¿elazn¹ much¹ (3). Rozwój narzêpika przebiega poza ¿ywicielem. Po nassaniu siê krwi, opusz-cza ¿ywiciela i rodzi larwy, które w rodowisku przekszta³-caj¹ siê w poczwarki. Po kilkunastu dniach w odpowied-nich warunkach temperatury i wilgotnoci poczwarkê opuszcza uskrzydlony owad (4). H. equina, podobnie jak wiêkszoæ muchówek jest owadem sezonowym, napastuje konie g³ównie latem. Zasiedlaj¹c wymienione miejsca, wywo³uje wi¹d, uszkadza skórê i wprowadza przez uk³u-cie ró¿ne patogeny (2, 7). Wp³yw narzêpika na konie ogra-nicza siê nie tylko do niepokojenia i miejscowego dzia³a-nia na skórê, lecz tak¿e do powodowadzia³a-nia zaburzeñ prze-miany materii oraz zmniejszenia wydajnoci.
Nieznaczna liczba informacji na temat wystêpowania u koniowatych H. equina sk³oni³a autorów do podjêcia badañ, celem których by³a ocena przebiegu ekstensyw-noci i intensywekstensyw-noci inwazji tej muchówki u koników polskich w sezonie pastwiskowym (5, 6, 10).
Materia³ i metody
Badania przeprowadzono od czerwca do padziernika 2006 r. w Stacji Badawczej Rolnictwa Ekologicznego i Hodowli Za-chowawczej Zwierz¹t PAN w Popielnie na 53 konikach pol-skich. Przedmiotem badañ by³o: 15 klaczy w wieku 6-12 lat, 10 rebi¹t ss¹cych pochodz¹cych od tych klaczy oraz 15 ogier-ków i 13 klaczek w wieku 1,5 roku. Wymienione grupy zwie-rz¹t przez ca³¹ dobê przebywa³y od maja do padziernika na pastwisku, jedynie klacze ze rebiêtami od czasu do czasu spê-dzano na kilka godzin do stajni. U wszystkich koników jedno-razowo w po³owie czerwca, póniej codziennie od 24 do 29 lipca, a nastêpnie 16 sierpnia, 20 wrzenia i 25 padziernika liczono narzêpiki w okolicy odbytu, warg sromowych i kro-cza. W oparciu o liczbê badanych zwierz¹t i liczbê stwierdzo-nych muchówek wyliczano ekstensywnoæ i intensywnoæ in-wazji. Tê ostatni¹ cechê podano w tabeli w liczbach, w prze-dziale oddo ich wystêpowania w poszczególnych grupach ko-ników.
Wyniki i omówienie
Szczegó³owe wyniki zebrano w tab. 1. W czerwcu u karmi¹cych klaczy i pochodz¹cych od nich rebi¹t nie stwierdzono narzêpików, natomiast u m³odych koni w wieku ok. 1,5 roku, niezale¿nie od p³ci, muchówki stêpowa³y. Sporód 15 zbadanych ogierków H. equina wy-stêpowa³a u 8, co stanowi ponad 53%, natomiast u
kla-Wystêpowanie Hippobosca equina
u koników polskich w okresie pastwiskowym
KONSTANTY ROMANIUK, KATARZYNA GAD*, WIOLETTA KISZKA*
Zespó³ Parazytologii i Chorób Inwazyjnych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UWM, ul. Oczapowskiego 13, 10-957 Olsztyn *Studenci V roku Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej, cz³onkowie Naukowego Ko³a Parazytologów
Romaniuk K., Gad K., Kiszka W.
Occurrence of Hippobosca equina invasion in primitive Polish horses during the grazing period
Summary
One problem underestimated by veterinarians and farmers in horses is diptera Hippobosca equina, a blood--sucking insect that annoys horses and causes skin injuries. The aim of the presented studies was to estimate the extensiveness and intensity of Hippobosca equina invasion in primitive Polish horses during the grazing period. Studies were carried out from July to October on 15 mares, 10 sucking foals, as well as on 15 young stallions and 13 young mares. Insects were counted in all animals once in mid June, then daily from July 24 to 29, next on August 16, September 20 and October 25. In July the presence of Hippobosca equina was not found in mares and sucking foals, but in young horses the invasion occurred in more than 53% of stallions and about 76% of mares. Daily examinations in July showed the presence of diptera in all groups, but not in all animals. The maximum invasion extensiveness in mares (80%) occurred July 28, while in foals July 26 (90%) and August 16 (70%). In 1.5-year-old mares and stallions H. equina occurred in July and lasted up to September. The greatest number of insects (up to 11) was found July 29 in one stallion and July 25, 27 and 29 in mares (up to 29). The extensiveness of invasion in young stallions in the early part of the summer fluctuated between 53.3% (June) and 93.3% (July 27) and decreased in September to about 27%, while in young mares it was more than 92% in July and August and 30.8% in September. Hippobosca. equina did not occur in October in 1.5-year-old horses.
Medycyna Wet. 2008, 64 (9) 1156
czek na 13 zbadanych, u 10 stwierdzono jej obecnoæ (76,9%). W badaniu tym u koników nie liczono owadów, notowano tylko ich obecnoæ. Najwiêksza liczba H. equi-na i tylko u klaczek nie przekracza³a 3 osobników.
Codzienne badania w ostatniej dekadzie lipca wykaza-³y obecnoæ H. equina we wszystkich grupach zwierz¹t, ale nie u wszystkich koników. W kolejnych dniach badañ liczba narzêpików zmienia³a siê. Fakt ci¹g³ej zmiany licz-by H. equina u koników wskazuje na sta³e przemieszcza-nie siê muchówek na zwierzêciu lub jego opuszczeprzemieszcza-nie. U klaczy karmi¹cych najwy¿sz¹ ekstensywnoæ inwazji stwierdzono 28 lipca (80%), pod koniec sezonu pastwi-skowego inwazja tej muchówki zupe³nie znik³a, natomiast u rebi¹t ss¹cych ekstensywnoæ inwazji by³a zmienna. Najwiêksza liczba rebi¹t dotkniêta by³a narzêpikiem 26 lipca oraz 16 sierpnia. Niewielk¹ liczbê tych zwierz¹t zara¿onych muchówk¹ stwierdzono jeszcze 20 wrzenia. U ogierków i klaczek 1,5-letnich inwazja H. equina poja-wi³a siê w czerwcu i trwa³a do wrzenia. W tych grupach koników w porównaniu do klaczy i rebi¹t ss¹cych in-wazja narzêpika by³a wiêksza. Na przyk³ad u ogierków najwiêksz¹ liczbê H. equina zasiedlaj¹c¹ predylekcyjne miejsca stwierdzono 29 lipca. U jednego konika stwier-dzono do 11 muchówek, natomiast u klaczek do 23. U ogierków, zarówno ekstensywnoæ, jak i intensywnoæ inwazji by³a znacznie ni¿sza ni¿ u klaczek. W tej ostat-niej grupie koników ekstensywnoæ inwazji w lipcu i sierp-niu wynosi³a ponad 92%, we wrzesierp-niu obni¿y³a siê do 30,8%, a w padzierniku inwazja zanik³a. U ogierków w okresie lata ekstensywnoæ inwazji narzêpika waha³a siê od 53,3% (czerwiec) do 93,3% (27 lipiec). We wrze-niu liczba ogierków, u których wykryto muchówki, obni-¿y³a siê do oko³o 27%, a w padzierniku obecnoci mu-chówek nie stwierdzono.
Wyniki badañ wykaza³y, ¿e pierwsze osobniki narzêpi-ka u koników polskich pojawiaj¹ siê w czerwcu i napa-stuj¹ zwierzêta do trzeciej dekady wrzenia. Muchówki te najchêtniej atakuj¹ 1,5-roczne klaczki. Du¿e zró¿nico-wanie liczby narzêpika u koników w tej samej grupie wiekowej zwi¹zane jest m.in. z biologi¹ muchówki. H. equina nie jest sta³ym paso¿ytem. Po nassaniu siê krwi opuszcza miejsce ¿erowania i przemieszcza siê na inne zwierzê albo na ziemiê, w której sk³ada larwy. Owady te zimuj¹ w formie poczwarki w ziemi. Dopiero pón¹ wiosn¹, czêciej na pocz¹tku lata wychodz¹ z poczwarek uskrzydlone muchówki i rozpoczynaj¹ kolejny etap ¿ycia
u zwierz¹t. Liczba muchówek w badanych grupach ko-ników nie by³a sta³a. Narzêpiki, które nassa³y siê krwi, opuszcza³y ¿ywiciela i odlatywa³y na inne zwierzêta lub opuszcza³y je ca³kowicie w celu odbycia godów, a pó-niej z³o¿enia larw.
Przedstawione wyniki potwierdzaj¹ wczeniejsze ba-dania Romaniuka i wsp. (8, 9) o sk³onnoci H. equina do atakowania m³odych zwierz¹t, a tak¿e wskazuj¹ na fakt du¿ej jej aktywnoci w ciep³ej porze roku, która w warun-kach Warmii i Mazur przypada na trzeci¹ dekadê lipca.
Wnioski
1. Obecnoæ H. equina u koników powoduje sta³y ich niepokój, o czym wiadcz¹ charakterystyczne ruchy ogo-nem (okresowe uderzanie nim krocza) i tupanie tylnymi koñczynami.
2. Narzêpiki stanowi¹ powa¿n¹ inwazjê u koników, któ-ra wydaje siê prowadziæ do upoledzenia stanu zdrowia. 3. Hippobosca equina jest muchówk¹ na ogó³ niedo-cenian¹ przez hodowców, a nawet lekarzy weterynarii prawdopodobnie z powodu zasiedlenia niewidocznych miejsc na ciele zwierz¹t.
Pimiennictwo
1.Gund³ach J. L., Sadzikowski A. B.: Parazytologia i parazytozy zwierz¹t. PWRiL, Warszawa 2004.
2.Halos L., Jama T., Maillard R., Girard B., Guillot J., Chomel B., Vayssier--Taussat M., Boulouis H. J.: Role of Hippoboscidae flies as potential vectors of Bartonella spp. infecting wild and domestic ruminants. Appl. Environ. Micro-biol. 2004, 70, 6302-6305.
3.Kadulski S.: Materia³y do znajomoci Hippobiscidae (Diptera-Pupipara) ssa-ków u¿ytkowych Polski. Wiad. Parazytol. 1970, 16, 473-477.
4.Kazimierczak K., Górski P.: Narzêpikowate w Polsce biologia i znaczenie. ¯ycie Wet. 2007, 82, 51-52.
5.Leclercq M., Guiot P.: Importation de Hippobosca equina Linne, 1758 en Belgique et observations sur la presence de Melophagus ovinus (Linne, 1758): Hippoboscidae). Entomologia 1990, 126, 31-32.
6.Miklausic B., Zukovic M.: Parasitake invazije u ekvida na Braku. Vet. Glasn. 1958, 12, 84-87.
7.Oyieke F. A., Reid G.: The mechanical transmission of Trypanosoma evansi by Haematobia minuta (Diptera: Muscidae) and Hippobosca camelina (Diptera: Hippoboscidae) from an (infested camel to mouse and the survival of trypano-somes in fly mouth-parts and gut (a preliminary record). Folia Vet. 2003, 47, 38-41.
8.Romaniuk K.: Wystêpowanie muchówek u krów i koników polskich przebywa-j¹cych na pastwisku. Medycyna Wet. 2005 61, 332-334.
9.Romaniuk K., Gad G., Kiszka W.: Wystêpowanie muchówki Hippobosca equina u koników polskich. Medycyna Wet. 2007, 63, 1100-1101.
10.Tumer C. R., Mann D. J.: Recent observations of Hippobosca equina L. (Diptera: Hippoboscidae) in South Devon. Brit. J. Entomol. Nat. History 2005, 18, 37-40. Adres autora: prof. dr hab. Konstanty Romaniuk, ul. S³oneczna 42, 10-710 Olsztyn; e-mail: konstanty.romaniuk@uwm.edu.pl
Tab. 1. Przebieg inwazji Hippobosca equina u koników polskich w okresie pastwiskowym
h c y n a d a b j a z d o R t ¹ z r e i w z Ocenianacecha a i n a d a b a t a D 6 0 . 5 1 24.07 25.07 26.07 27.07 28.07 29.07 16.08 20.09 25.10 e c ¹ i m r a k e z c a l K 5 1 = n y z c a l k j e n d e j u h c u m a b z c i L 0 0-11 0-6 0-5 0-5 0-6 0-2 0-3 0 0 ) % ( ij z a w n i æ o n w y s n e t s k E 0 46,7 66,7 66,7 66,7 80,0 66,7 53,3 0 0 rebiêtass¹ce 0 1 = n o g e n d e j u h c u m a b z c i L rebaka 0 0-1 0-10 0-8 0-1 0-2 0-2 1-4 0-2 0 ) % ( ij z a w n i æ o n w y s n e t s k E 0 20,0 40,0 90,0 40,0 50,0 50,0 70,0 30,0 0 e n z c o r-5 , 1 i k r e i g O 5 1 = n a k r e i g o o g e n d e j u h c u m a b z c i L + 0-12 0-13 0-6 0-10 0-9 0-11 2-6 0-4 0 ) % ( ij z a w n i æ o n w y s n e t s k E 53,3 66,7 66,7 73,9 93,3 60,0 46,7 60,0 26,7 0 e n z c o r-5 , 1 i k z c a l K 3 1 = n i k z c a l k j e n d e j u h c u m a b z c i L + 0-18 0-29 0-15 0-23 0-15 0-17 2-10 0-1 0 ) % ( ij z a w n i æ o n w y s n e t s k E 76,9 76,0 92,3 92,3 92,3 92,3 92,3 92,3 30,8 0
