Artyku³ przegl¹dowy Review
Zespó³ rozrodczo-oddechowy wiñ (porcine repro-ductive and respiratory syndrom, PRRS) jest jedn¹ z najwa¿niejszych chorób tego gatunku zwierz¹t. PRRS by³ i jest przedmiotem licznych prac dowiad-czalnych i przegl¹dowych (1, 11, 16, 32).
Choroba wywo³ywana jest przez wirus PRRS (PRRSV) nale¿¹cy do rodzaju Arterivirus, rodziny Arteriviridae, rzêdu Nidovirales. Wirus ten posiada otoczkê przylegaj¹c¹ do kapsydu oraz genom zbudo-wany z pojedynczej, pozytywnie spolaryzowanej nici RNA (26). W genomie PRRSV rozró¿nia siê 9 otwar-tych ramek odczytu (open reading frames ORF), okrelonych jako ORF1a, ORF1b koduj¹cych bia³ka niestrukturalne wirusa (NSP1á, NSP1â, NSP2-12) oraz ORF2a, ORF2b, ORF3-7, które koduj¹ bia³ka struk-turalne (glikoproteiny GP2-5, bia³ko nukleokapsydu N, bia³ko otoczki M) (4, 34). Na podstawie porówna-nia sekwencji nukleotydowych szczepy PRRSV zali-czono do dwóch genotypów, 1 europejskiego i 2 pó³nocnoamerykañskiego. Podobieñstwo genetyczne miêdzy nimi wynosi jedynie 55-65%. Wród izolatów zaliczanych do obu wymienionych typów stwierdza siê du¿ego stopnia zmiennoæ w sekwencji kodowa-nych nukleotydów i we w³aciwociach antygenowych (15, 34).
Odpowied immunologiczna rozwijaj¹ca siê na sku-tek infekcji PRRSV jest s³aba i pojawia siê stosunkowo póno (4, 5). Fakt ten prowadzi m.in. do d³ugotrwa-³ego utrzymywania siê wiremii (przez 4-5 tygodni), a zakane wiriony wykrywane s¹ w tkance limfoidal-nej nawet do 157 dni po infekcji (12, 32, 39). Pomimo wielu niewiadomych zwi¹zanych z odpowiedzi¹ im-munologiczn¹ organizmu na infekcjê PRRSV i o me-chanizmach zwi¹zanych z odpornoci¹ przeciwzaka-n¹ na rynku dostêpne s¹ komercyjne szczepionki. Szczepionki te prowadz¹ do wykszta³cenia zró¿nico-wanej ochrony przeciwzakanej zale¿nie od pokre-wieñstwa szczepu szczepionkowego w relacji do szcze-pów terenowych wirusa PRRS oraz ich zjadliwoci (11). Ze wzglêdu na nie zawsze otrzymywane w pe³ni satysfakcjonuj¹ce efekty dzia³ania szczepionek prze-ciw PRRSV nieprzerwanie prowadzone s¹ badania nad uzyskaniem bardziej doskona³ych i uniwersalnych bio-preparatów przeciwko PRRS.
Celem niniejszego opracowania by³o zaprezentowa-nie aktualnych danych na temat mechanizmów immu-nologicznych zachodz¹cych podczas infekcji PRRSV. Odpornoæ wrodzona (nieswoista) stanowi pierw-sz¹ liniê obrony w walce z wieloma patogenami (5, 16). Odgrywa tak¿e kluczow¹ rolê w przebiegu
infek-Odpowied immunologiczna w przebiegu zaka¿eñ
wirusem zespo³u rozrodczo-oddechowego wiñ
EWELINA CZY¯EWSKA, ARKADIUSZ DORS, MA£GORZATA POMORSKA-MÓLZak³ad Chorób wiñ, Pañstwowy Instytut Weterynaryjny Pañstwowy Instytut Badawczy w Pu³awach, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy
Czy¿ewska E., Dors A., Pomorska-Mól M.
Immunological responses of swine to porcine reproductive and respiratory syndrome virus infection
Summary
PRRSV is a member of the genus Arterivirus, family Arteriviridae, order Nidovirales. PRRSV is the causative agent of the most important infectious disease that affects swine herds world-wide, producing great economic losses. Since its emergence over 25 years ago, much has been learned about the immunobiology of PRRSV. The immune response to PRRSV infection is weak and relatively late. This results in long-term persistence of viral load (4-5 weeks), and infectious virions are detected in lymphoid tissue up to 157 days post-infection. Although the organisms immune response to PRRSV infection and the mechanisms of resistance to infection have not been fully explored, commercial vaccines are available on the market. These vaccines do not provide full and universal protection against PRRSV infection. The present review discusses current knowledge on the virus immunobiology, including the innate and adaptive immune responses to the virus and the regulation of the immune response by PRRSV.
cji PRRSV (3, 32). Mechanizmy nieswoiste s¹ filo-genetycznie starsze od mechanizmów swoistych, mniej precyzyjne, ale rozwijaj¹ siê bardzo szybko (minuty) po kontakcie z antygenem. Natomiast uruchomienie mechanizmów odpornoci swoistej jest procesem sto-sunkowo d³ugotrwa³ym (pierwsze swoiste przeciwcia³a neutralizuj¹ce wirusa PRRS pojawiaj¹ siê dopiero 3-4 tygodnie po infekcji) (14, 20, 30, 32, 37). Komórki zwi¹zane z odpornoci¹ nieswoist¹ to miêdzy innymi: komórki dendrytyczne, komórki NK, makrofagi oraz mediatory, g³ównie cytokiny prozapalne (20, 40). Cy-tokiny prozapalne odgrywaj¹ znacz¹c¹ rolê w odpo-wiedzi organizmu na infekcjê oraz w koordynacji i aktywacji nabytej swoistej odpowiedzi immunolo-gicznej (44). Na ka¿dym etapie odpowiedzi immuno-logicznej istnieje cis³a wspó³praca i uzupe³nianie siê mechanizmów nieswoistych i swoistych (40).
Do rozpoznawania zaka¿enia wirusowego organizm wykorzystuje dwa g³ówne typy receptorów: receptory Toll-podobne (Toll-like receptors TLR) i receptory RIG-I-podobne (retinoic acid-inducible gene I RLR) (20). Badania Miguel i wsp. (31) wskazuj¹, ¿e zaka-¿enie wiñ wirusem PRRS zwiêksza ekspresjê mRNA receptorów TLR3, TLR4 i TLR7 w wêz³ach ch³on-nych tchawiczo-oskrzelowych oraz w niektórych ob-szarach mózgu. Zwiêkszona ekspresja mRNA TLR2, 3, 4, 7, 8 w tkance limfatycznej zaka¿onych wirusem wiñ zosta³a stwierdzona równie¿ przez Liu i wsp. (26). Pierwsz¹ lini¹ obrony przed patogenami, w tym przed wirusami, s¹ komórki NK charakteryzuj¹ce siê zdol-noci¹ do naturalnej cytotoksycznoci (16, 40). Wirus PRRS posiada jednak¿e zdolnoæ t³umienia aktyw-noci cytotoksycznej komórek NK, przez co staj¹ siê one nieskuteczne w walce z wirusem (7, 20). Wiado-mo tak¿e, ¿e PRRSV blokuje produkcjê interferonu typu I (IFN I, IFNá/â), g³ównie IFN-á. (1, 22). Interfe-ron typu I odgrywa wa¿n¹ rolê zarówno w odpornoci wrodzonej, jak i nabytej. Wspomaga produkcjê prze-ciwwirusowych mediatorów, takich jak: kinaza bia³-kowa PKR, syntaza OAS, indubia³-kowana interferonem GTP-aza oraz wzmaga aktywnoæ komórek NK (5, 25, 32). IFNá/â indukuje dojrzewanie komórek dendry-tycznych w profesjonalne komórki prezentuj¹ce anty-gen, dojrzewanie makrofagów oraz wraz z IL-6 ró¿ni-cowanie limfocytów B w komórki plazmatyczne (5). Mechanizmy hamowania produkcji interferonu typu I by³y badane przez wielu autorów (4, 9, 29). Dowie-dziono, ¿e PRRSV blokuje aktywacjê czynnika regu-latorowego interferonu IRF 3, poprzez inaktywacjê bia³ka aktywuj¹cego promotor IFNâ1, który jest bia³-kiem adaptorowym w szlaku przesy³ania sygna³u za-le¿nego od receptorów RIG-I-podobnych (29). Nato-miast z dowiadczenia Beura i wsp. (4) wynika, ¿e niestrukturalne bia³ka wirusa (nsp), tj. nsp1á, nsp1â, nsp2, nsp4 i nsp11 silnie hamuj¹ produkcjê IFN. Chen i wsp. (9) wykazali, ¿e nsp1â posiada zdolnoæ bloko-wania zarówno syntezy, jak i przesy³ania sygna³u,
pod-czas gdy nsp1á blokuje tylko syntezê interferonu. Z ba-dañ Miguel i wsp. (31) wynika, ¿e infekcja PRRSV podnosi poziom kr¹¿¹cych cytokin prozapalnych, tj. IL-1â, IL-6, TNF-á, IFN-ã. Równie¿ badania Liu i wsp. (27) wykaza³y, ¿e PRRSV wzmaga sekrecjê IL-1â, IL-6 przez makrofagi pêcherzykowe. G³ównym zada-niem IL-1â, IL-6, TNF-á jest wzmaganie nacieczenia komórkowego, aktywacja leukocytów, co prowadzi do zwiêkszonej przepuszczalnoci naczyñ i dysfunkcji p³uc (27). Dostêpne dane literaturowe wskazuj¹, ¿e PRRSV prowadzi do zwiêkszenia produkcji IL-10 (21, 41, 42). Interleukina 10 blokuje aktywnoæ komórek prezentuj¹cych antygen oraz ekspresjê IL-1, IL-12, IL-18, TNF-á i interferonu typu I (5). Uwa¿a siê, ¿e wzrost produkcji IL-10 mo¿e byæ przyczyn¹ wywo³y-wania immunosupresji przez PRRSV. Zdaniem Díaz i wsp. (14), nasilenie ekspresji IL-10 zale¿y w du¿ej mierze od powoduj¹cego zaka¿enie szczepu PRRSV. Z najnowszych badañ Fu i wsp. (19) wynika, ¿e PRRSV indukuje powstawanie IL-15 za porednic-twem czynnika j¹drowego NF-kappa B. IL-15 jest plejotropow¹ cytokin¹, indukuj¹c¹ powstawanie, akty-wacjê i proliferacjê komórek NK. Jej obecnoæ jest konieczna do prze¿ycia i aktywacji komórek CD8+ efektorowych oraz komórek pamiêci.
Stwierdzono, ¿e zaka¿enie PRRSV wp³ywa na zmniejszenie liczby limfocytów Tãä (47). Limfocyty Tãä pe³ni¹ g³ównie funkcjê regulatorow¹. Zmniejsze-nie liczby tych komórek mo¿e prowadziæ do obni¿e-nia produkcji prozapalnych cytokin oraz przyczyobni¿e-niaæ siê do os³abiania komórkowej odpowiedzi immuno-logicznej (47).
Zaka¿enie PRRSV oddzia³uje równie¿ na ekspresjê wa¿nych, z immunologicznego punktu widzenia, cz¹s-tek powierzchniowych na komórkach prezentuj¹cych antygen. Wang i wsp. (45) w swojej pracy przedsta-wiaj¹, ¿e PRRSV replikuje w komórkach dendrytycz-nych oraz zmniejsza ekspresjê cz¹stek MHC I, MHC II, CD11b/c i CD14. Wed³ug Flores-Mendoza i wsp. (18), PRRSV obni¿a ekspresjê MHC II oraz CD80/86. Na-tomiast z pracy Chang i wsp. (8) wynika, ¿e wirus re-plikuje w komórkach dendrytycznych oraz obni¿a eks-presjê MHC I, jednak zdaniem tego autora PRRSV zwiêksza ekspresjê CD80/86. Konsekwencj¹ zmniej-szonej ekspresji cz¹stek MHC I i II, cz¹steczek kosty-muluj¹cych CD80/86, receptorów CD14 oraz cz¹stek adhezyjnych jest os³abienie efektywnej odpowiedzi humoralnej i komórkowej.
Swoiste przeciwcia³a przeciwko PRRSV mo¿na wykryæ ju¿ w pi¹tej dobie po zaka¿eniu (11), jednak serokonwersja u wiêkszoci zwierz¹t ma miejsce do-piero pod koniec drugiego tygodnia po zaka¿eniu. Jako pierwsze pojawiaj¹ siê immunoglobuliny IgM (5.-7. dzieñ po infekcji), których poziom gwa³townie spada do niewykrywalnego po 2-3 tygodniach od zaka¿enia. Przeciwcia³a IgG s¹ wykrywane ju¿ w 7.-10. dobie po zaka¿eniu, szczyt stê¿enia obserwowany jest po 2-4
tygodniach. Immunoglobuliny te utrzymuj¹ siê na wysokim poziomie przez okres oko³o miesi¹ca. Na-stêpnie poziom przeciwcia³ IgG obni¿a siê stopniowo do poziomu niewykrywalnego po oko³o 300 dniach od zaka¿enia (32). Wyniki dowiadczenia przeprowa-dzonego przez Lagera i wsp. (24) na 11 lochach zaka-¿anych PRRSV uwidoczni³y, ¿e czas utrzymywania siê przeciwcia³ wynosi³ nawet 600 dni. Lochy w tym czasie by³y odporne na reinfekcje homologicznym szczepem wirusa.
Powstaj¹ce przeciwcia³a skierowane s¹ przeciwko bia³ku N nukleokapsydu wirusa, bia³ku M i glikopro-teinie GP5. Swoiste przeciwcia³a przeciwko PRRSV, pomimo ¿e pojawiaj¹ siê stosunkowo wczenie, nie wykazuj¹ zdolnoci neutralizuj¹cych wirusa. Przeciw-cia³a te zapewniaj¹ wzglêdn¹ protekcjê przed wyst¹-pieniem objawów klinicznych choroby, jednak mecha-nizmy tej protekcji nie s¹ dotychczas poznane (11).
Z niektórych badañ wynika, ¿e swoiste dla PRRSV przeciwcia³a mog¹ paradoksalnie nasilaæ infekcjê i replikacjê wirusa w komórkach. Przeciwcia³a wraz z wirusem tworz¹ kompleksy immunologiczne, które u³atwiaj¹ wirusowi zaka¿anie makrofagów oraz innych komórek posiadaj¹cych Fc gamma receptor (36, 43). Zjawisko to nosi nazwê zale¿nego od przeciwcia³ wzmacniania infekcji i replikacji wirusa w komórkach gospodarza (ADE-antibody-dependent enhancement). Epitopy wirusa zaanga¿owane w indukcjê przeciwcia³ bior¹cych udzia³ w ADE zlokalizowane s¹ na bia³ku N i GP5 (6, 48). Wyniki badania Dellputte i wsp. (13) nie potwierdzaj¹ jednak tezy, ¿e specyficzne przeciw-cia³a przeciwko PRRSV zaanga¿owane s¹ w wystê-powanie zjawiska ADE.
Przeciwcia³a posiadaj¹ce zdolnoæ neutralizacji wi-rusa (NA-neutralizing antibodies) pojawiaj¹ siê dopie-ro oko³o 3-4 tygodnie po infekcji lub nawet znacznie póniej (8-11 tygodni po zaka¿eniu) (14, 30, 32). Ba-dania wskazuj¹, ¿e indukcja odpowiedzi humoralnej w postaci przeciwcia³ neutralizuj¹cych (NA) zale¿y od u¿ytego do zaka¿enia szczepu wirusa (14, 23). Miano NA u wiñ zaka¿anych terenowym szczepem wirusa kszta³tuje siê zazwyczaj na stosunkowo niskim po-ziomie (poni¿ej 1:32-1:64) (11). Z badañ wynika, ¿e g³ówny wirusowy epitop neutralizacyjny, po którego zwi¹zaniu przez przeciwcia³o wirus traci zdolnoæ do infekcji, znajduje siê na bia³ku GP5. Blokowanie za-ka¿enia przez NA polega na zapobieganiu interakcji miêdzy wirusem a receptorem sialoadhezynowym znajduj¹cym siê na makrofagach. W ten sposób do-chodzi do uniemo¿liwienia procesu internalizacji wi-rusa z komórk¹ gospodarza (13, 22).
Stosunkowo póne pojawianie siê NA oraz ich niski poziom zwi¹zane s¹ najprawdopodobniej z ist-nieniem na GP5, obok epitopu neutralizacyjnego, epi-topu wabika, który powoduje opónienie indukcji przeciwcia³ przeciwko epitopowi neutralizacyjnemu (33).
Díaz i wsp. (15) wykazali, ¿e NA nie maj¹ wp³ywu na czas trwania wiremii u zaka¿onych wiñ, poniewa¿ pojawiaj¹ siê po jej zaniku. Autorzy nie wykluczaj¹ mo¿liwoci utrzymywania siê niskiego poziomu NA niewykrywalnego testem seroneutralizacji, który pro-wadzi jednak do neutralizacji wirusa.
Uwa¿a siê, ¿e odpornoæ komórkowa odgrywa wa¿n¹ rolê w ochronie organizmów przed infekcjami wirusowymi, w tym zw³aszcza PRRSV (35). Jest ona reprezentowana przez limfocyty cytotoksyczne, limfo-cyty pomocnicze oraz przez aktywowane limfocytami Th1 komórki NK i makrofagi (10).
W ochronie wiñ przed PRRSV odpornoæ komór-kowa w postaci proliferacji limfocytów T lub komó-rek wydzielaj¹cych IFNã rejestrowana jest od 2. do 4. tygodnia po zaka¿eniu (2, 3). Dowiadczenie Meier i wsp. (30) dowodzi, ¿e komórki wydzielaj¹ce IFNã (IFNã-SC) pojawiaj¹ siê najwczeniej w 3. tygodniu po infekcji, a ich odsetek w przeci¹gu kolejnych 10 tygodni kszta³tuje siê na stosunkowo niskim poziomie
(50-100 komórek wydzielaj¹cych IFNã/106 komórek
jednoj¹drzastych krwi obwodowej PBMC). Nastêp-nie ich czêstoæ wystêpowania wzrasta w 48. tygodniu po zaka¿eniu i wynosi 394 ± 45/106 PBMC.
U wiñ poziom sekrecji IFNã u¿ywany jest do sza-cowania odpowiedzi komórkowej realizowanej przez limfocyty T. Wydzielanie IFN jest objawem przeciw-wirusowej aktywnoci uk³adu immunologicznego (47). Wyniki dowiadczeñ Bautisty i wsp. (3) oraz Xiao i wsp. (47) wskazuj¹, ¿e IFNã blokuje replikacjê wirusa PRRS w makrofagach oraz syntezê wirusowe-go RNA. G³ównymi subpopulacjami wydzielaj¹cymi IFNã po kontakcie z PRRSV s¹ komórki pamiêci CD4+ CD8+ oraz limfocyty CD4+.
Lowe i wsp. (28) na podstawie obserwacji w³asnych stwierdzili, ¿e wzrost liczby IFNã-SC mo¿e przejawiaæ siê zmniejszeniem wystêpowania problemów zwi¹za-nych z rozrodem w przebiegu PRRS. Ciekawy wydaje siê fakt, ¿e w przebiegu zaka¿enia PRRSV liczba ko-mórek wydzielaj¹cych IFNã jest 3-4 razy mniejsza ni¿ w przebiegu zaka¿enia wirusem choroby Aujeszkyego (11).
Z badañ wielu autorów wynika, ¿e w pierwszych tygodniach po zaka¿eniu PRRSV zarówno we krwi, jak i w tkankach wzrasta liczba komórek CD8+ (1, 15, 37, 38). Wed³ug Costers i wsp. (10), zaka¿e-nie PRRSV prowadzi do wzrostu liczby komórek CD3+CD8+ high we krwi, jednak komórki te nie wykazuj¹ w³aciwoci cytotoksycznych wzglêdem zaka¿onych wirusem makrofagów pêcherzykowych.
Z dowiadczenia Xiao i wsp. (47) wynika, ¿e po zaka¿eniu PRRSV nie obserwuje siê ró¿nic w czêsto-ci wystêpowania komórek CD4+ i CD8+. Natomiast Gómez-Laguna i wsp. (21) zauwa¿yli, ¿e obni¿enie siê poziomu wiremii by³o skorelowane ze wzrostem liczby limfocytów T o fenotypie CD4 CD8 + high oraz ze wzrostem ekspresji IL-10 i IL-12p40.
Zaka¿enie PRRSV prowadzi do wzrostu liczby re-gulatorowych (Treg) limfocytów T o fenotypie CD4 (+) CD25 (+) Foxp3 (+) (39). Limfocyty te odpowie-dzialne s¹ za kontrolê funkcji uk³adu immunologiczne-go na drodze aktywnej supresji immunokompetentnych komórek efektorowych. Nadmierne ich pobudzenie mo¿e prowadziæ do ograniczenia odpowiedzi immu-nologicznej i tym samym utrudniaæ eliminacjê pato-genów, co z kolei predysponuje do przewlek³ego za-ka¿enia. Ponadto Treg produkuj¹ przeciwzapalne cy-tokiny, tj. IL-10 oraz TGF-â (11). Wongyanin i wsp. (46) wykazali, ¿e za produkcjê IL-10 i proliferacjê Treg odpowiedzialne jest bia³ko N nukleokapsydu wirusa PRRS.
Na podstawie dotychczas uzyskanych wyników ba-dañ mo¿na przypuszczaæ, ¿e wirus PRRS posiad³ zdol-noæ modulowania i unikania skierowanej przeciwko niemu odpowiedzi immunologicznej nieswoistej, jak i swoistej. Mo¿na te¿ stwierdziæ, ¿e pomimo licznych badañ nadal pozostaje wiele niewiadomych w odnie-sieniu do immunobiologii PRRSV, dlatego te¿ kon-tynuowane s¹ prace maj¹ce na celu odkrycie mecha-nizmów i w³aciwoci obronnych wirusa, które umo¿-liwiaj¹ mu tak d³ugie przetrwanie w organizmie gos-podarza. Dog³êbne poznanie immunobiologii wirusa stworzy szansê na skonstruowanie bardziej skutecz-nych, bezpiecznych i uniwersalnych szczepionek prze-ciwko PRRSV oraz opracowania bardziej efektywnych strategii terapeutycznych.
Pimiennictwo
1.Albina E., Piriou L., Cariolet R., LHospitalier R.: Immune responses in pigs infected with porcine reproductive and respiratory syndrome virus (PRRSV). Vet. Immunol. Immunpathol. 1998, 61, 49-66.
2.Bautista E. M., Molitor T. W.: Cell-mediated immunity to porcine repro-ductive and respiratory syndrome virus in swine. Viral Immunol. 1997, 10, 83-94.
3.Bautista E. M., Molitor T. W.: IFN gamma inhibits porcine reproductive and respiratory syndrome virus replication in macrophages. Arch. Virol. 1999, 144, 1191-1200.
4.Beura L. K., Sarkar S. N., Kwon B., Subramaniam S., Jones C., Pattnaik A. K., Osorio F. A.: Porcine reproductive and respiratory syndrome virus non structural protein 1beta modulates host innate immune response by antago-nizing IRF3 activation. J. Virol. 2010, 84, 1574-1584.
5.Brockmeier S. L., Loving C. L., Nelson E. A., Miller L. C., Nicholson T. L., Register K. B.: The presence of alpha interferon at the time of infection alters the innate and adaptive immune responses to porcine reproductive and respi-ratory syndrome virus. Ciln. Vaccine Immunol. 2012, 19, 4508-4514. 6.Cancel-Tirado S. M., Evans R., Yoon K. J.: Monoclonal antibody analysis
of porcine reproductive and respiratory syndrome virus epitopes associated with antibody dependent enhancement and neutralization of virus infection. Vet. Immunol. Immunopathol. 2004, 102, 249-262.
7.Cao J., Costers S., Jiang P., Nauwynck H.: Impaired NK cell-mediated cytotoxicity against PRRSV-infected macrophages in vitro. 22nd Internat. Pig
Veterinary Society Congress, Jeju, Korea 2012, s. 983.
8.Chang H. C., Peng Y. T., Chang H. L., Chaung H. C., Chung W. B.: Pheno-typic and functional modulation of bone marrow-derived dendritic cells by porcine reproductive and respiratory syndrome virus. Vet. Microbiol. 2008, 129, 281-293.
9.Chen Z., Lawson S., Sun Z., Zhou X., Guan X., Christopher-Hennings J., Nelson E. A., Fang Y.: Identification of two auto-cleavage products of non-structural protein 1 (nsp1) in porcine reproductive and respiratory syndrome virus infected cells: nsp1 function as interferon antagonist. Virology 2010, 398, 87-97.
10.Costers S., Lefebvre D. J., Goddeeris B., Delputte P. L., Nauwynck H. J.: Functional impairment of PRRSV-specific peripheral CD3+CD8high cells. Vet. Res. 2009, 40, 40-46.
11.Darwich L., Díaz I., Mateu E.: Certainties, doubts and hypotheses in porcine reproductive and respiratory syndrome virus immunobiology. Virus Res. 2010, 154, 123-132.
12.Dee S., Collins J., Halbur P., Keffaber K., Lautner B., McCaw M., Polson D., Rodibaugh M. (ex officio), Stanford E., Jeske P.: Control of porcine repro-ductive and respiratory syndrome (PRRS) virus. Swine Health Prod. 1996, 4, 95-98.
13.Dellputte P. L., Meerts P., Costers S., Nauwynck H. J.: Effect of virus-specific antibodies on attachment, internalization and infection of porcine reproduc-tive and respiratory syndrome virus in primary macrophages. Vet. Immunol. Immunopathol. 2004, 102, 179-188.
14.Díaz I., Darwich L., Pappaterra G., Pujols J., Mateu E.: Different European type vaccines against porcine reproductive and respiratory syndrome virus have different immunological properties and confer different protection to pigs. Virology 2006, 351, 249-259.
15.Díaz I., Darwich L., Pappaterra G., Pujols J., Mateu E.: Immune responses of pigs after experimental infection with a European strain of porcine repro-ductive and respiratory syndrome virus. J. Gen. Virol. 2005, 86, 1943-1951. 16.Dwivedi V., Manickam C., Binjawadagi B., Linhares D., Murtauhg M. P., Renukaradhya G. J.: Evaluation of immune responses to porcine reproductive and respiratory syndrome virus in pigs during early stage of infection under farm conditions. Virol. J. 2012, 9-45.
17.Fensteryl V., Sen G. C.: Interferons and viral infections. Biofactors 2009, 35, 14-20.
18.Flores-Mendoza L., Silva-Campa E., Reséndiz M., Osorio F. A., Hernández J.: Porcine reproductive and respiratory syndrome virus infects mature porcine dendritic cells and up-regulates interleukin-10 production. Clin. Vaccine Immunol. 2008, 15, 720-725.
19.Fu Y., Quan R., Zhang H., Hou J., Tang J., Feng W.: Porcine reproductive and respiratory syndrome virus (PRRSV) induces interleukin-15 through the NF-êB signaling pathway. J. Virol. 2012, 86, 7625-7636.
20.Gieryñska M., Schollenberger A.: Molekularne rozpoznawanie zaka¿eñ wirusowych stymulacja odpowiedzi immunologicznej. Post. Hig. Med. Do. 2011, 65, 299-313.
21.Gómez-Laguna J., Salguero F. J., De Marco M. F., Pallarés F. J., Bernabé A., Carrasco L.: Changes in lymphocyte subsets and cytokines during European porcine reproductive and respiratory syndrome: increased expression of IL-12 and IL-10 and proliferation of CD4(-)CD8(high). Viral Immunol. 2009, 22, 261-271.
22.Gorp H. Van, Breedam W. Van, Delputte P. L., Nauwynck H. J.: Sialoadhesin and CD 163 join forces during entry of the porcine reproductive and respira-tory syndrome virus. J. Gen. Virol. 2008, 89, 2943-2953.
23.Kim W. I., Lee D. S., Johnson W., Roof M., Cha S. H., Yoon K. J.: Effect of genotypic and biotypic differences among PRRS viruses on the serologic assessment of pigs for virus infection. Vet. Microbiol. 2007, 123, 1-14. 24.Lager K. M., Mengeling W. L., Brocmeier S. L.: Duration of homologous
porcine reproductive and respiratory syndrome virus immunity in pregnant swine. Vet. Microbiol. 1997, 58, 127-133.
25.Lee S. M., Schommer S. K., Kleiboeker S. B.: Porcine reproductive and respi-ratory syndrome virus field isolates differ in in vivo interferon phenotypes. Vet. Immunol. Immunopathol. 2004, 102, 217-231.
26.Liu C. H., Chaung H. C., Chang H. L., Peng Y. T., Chung W. B.: Expression of Toll-like receptor mRNA and cytokines in pigs infected with porcine reproductive and respiratory syndrome virus. Vet. Microbiol. 2009, 136, 266-276.
27.Liu Y., Shi W., Zhou E., Wang S., Hu S., Cai X., Rong F., Wu J., Xu M., Xu M., Li L.: Dynamic changes in inflammatory cytokines in pigs infected with highly pathogenic porcine reproductive and respiratory syndrome virus. Clin. Vaccine Immunol. 2010, 17, 1439-1445.
28.Lowe J. F., Husmann R., Firkins L. D., Zuckermann F. A., Goldberg T. L.: Correlation of cell-mediated immunity against porcine reproductive and respiratory syndrome virus with protection against reproductive failure in sows during outbreaks of porcine reproductive and respiratory syndrome in commercial herds. J. Am. Vet. Med. Assoc. 2005, 226, 1707-1711. 29.Luo R., Xiao S., Jiang Y., Jin H., Wang D., Liu M., Chen H., Fang L.: Porcine
reproductive and respiratory syndrome virus (PRRSV) suppresses interferon beta production by interfering with the RIG-I signaling pathway. Mol. Immunol. 2008, 45, 2839-2846.
30.Meier W. A., Galeota J., Osorio F. A., Husmann R. J., Schnitzlein W. M., Zuckermann F. A.: Gradual development of the interferon-ã response of swine to porcine reproductive and respiratory syndrome virus infection or vaccination. Virology 2003, 309, 18-31.
31.Miguel J. C., Chen J., Van Alstine W. G., Johnson R. W.: Expression of inflammatory cytokines and Toll-like receptors in the brain and respiratory tract of pigs infected with porcine reproductive and respiratory syndrome virus. Vet. Immunol. Immunopathol. 2010, 135, 314-319.
32.Murtaugh M. P., Xiao Z., Zuckermann F.: Immunological responses of swine to porcine reproductive and respiratory syndrome virus infection. Viral. Immunol. 2002, 15, 533-547.
33.Ostrowski M., Galeota J. A., Jar A. M., Platt K. B., Ostrio F. A., Lopez O. J.: Identification of neutralizing and nonneutralizing epitopes in the porcine reproductive and respiratory syndrome virus GP5 ectodomain. J. Virol. 2002, 76, 4241-4250.
34.Pejsak Z., Truszczyñski M.: Zespó³ rozrodczo-oddechowy wiñ nowe dane na temat w³aciwoci wirusa, odpowiedzi immunologicznej oraz diagnostyki laboratoryjnej. ¯ycie Wet. 2005, 80, 328-331.
35.Pomorska-Mól M., Markowska-Daniel I., Pejsak Z.: Evaluation of humoral and antygen-specyfic T-cell responsem after vaccination of pigs against pseudorabies in the presence of maternal antibodies. Vet. Microbiol. 2010, 144, 450-454.
36.Puerta-Guardo H., Mosso C., Liprandi F., Ludert J. E., del Angel R. M.: Antibody-dependent enhancement of dengue virus infection in U937 cells requires cholesterol-rich membrane microdomains. J. Gen. Virol. 2010, 91, 394-403.
37.Samsom J. N., de Bruin T. G. M., Voermans J. J. M., Meulenberg J. J. M., Pol J. M. A., Bianchi A. T. J.: Changes of leukocyte phenotype and function in the broncho-alveolar lavage fluid of pigs infected with porcine reproductive and respiratory syndrome virus: a role for CD8+ cells. J. Gen. Virol. 2000, 81, 497-505.
38.Shimizu M., Yamada S., Kawashima K., Ohashi S., Shimizu S., Ogawa T.: Changes of lymphocyte subpopulations in pigs infected with porcine repro-ductive and respiratory syndrome (PRRS) virus. Vet. Immunol. Immuno-pathol. 1996, 50, 19-27.
39.Silva-Campa E., Mata-Haro V., Mateu E., Hernández J.: Porcine reproductive and respiratory syndrome virus induces CD4+CD8+Fox3+ regulatory T cell (Treg). Virology 2012, 430, 73-80.
40.Sochocka M., B³ach-Olszewska Z.: Mechanizmy wrodzonej odpornoci. Post. Hig. Med. Do. 2005, 59, 250-258.
41.Suradhat S., Thanawongnuwech R.: Upregulation of interleukin-10 gene expression in the leukocytes of pigs infected with porcine reproductive and respiratory syndrome virus. J. Gen. Virol. 2003, 84, 2755-2760.
42.Suradhat S., Thanawongnuwech R., Poovorawan Y.: Upregulation of IL-10 gene expression in porcine peripheral blood mononuclear cells by porcine reproductive and respiratory syndrome virus. J. Gen. Virol. 2003, 84, 453-459. 43.Takada A., Kawaoka Y.: Antibody-dependent enhancement of viral infec-tion: molecular mechanisms and in vivo implications. Rev. Med. Virol. 2003, 13, 387-398.
44.Thanawongnuwech R., Thacker B., Halbur P., Thacker E. L.: Increased production of proinflammatory cytokines following infection with porcine reproductive and respiratory syndrome virus and Mycoplasma hyopneumo-niae. Clin. Vaccine Immunol. 2004, 11, 901-908.
45.Wang X., Eaton M., Mayer M., Li H., He D., Nelson E., Christopher-Hen-nings J.: Porcine reproductive and respiratory syndrome virus productively infects monocyte-derived dendritic cells and compromises their antigen-pre-senting ability. Arch. Virol. 2007, 152, 289-303.
46.Wongyanin P., Buranapraditkul S., Yoo D., Thanawongnuwech R., Roth J. A., Suradhat S.: Role of porcine reproductive and respiratory syndrome virus nucleocapsid protein in induction of interleukin-10 and regulatory T-lym-phocytes (Treg). J. Gen. Virol. 2012, 93, 1236-1246.
47.Xiao Z., Batista L., Dee S., Halbur P., Murtaugh M. P.: The level of virus--specific T-cell and macrophage recruitment in porcine reproductive and respiratory syndrome virus infection in pigs is independent of virus load. J. Virol. 2004, 78, 5923-5933.
48.Yoon K. J., Wu L. L., Zimmerman J. J., Hill H. T., Plat K. B.: Antibody--dependent enhancement (ADE) of porcine reproductive and respiratory syndrome virus (PRRSV) infection in pigs. Viral Immunol. 1996, 9, 51-63. Adres autora: lek. wet. Ewelina Czy¿ewska, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy; e-mail: ewelina.czyzewska@piwet.pulawy.pl
