Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 63 (8), 982-984, 2007

Medycyna Wet. 2007, 63 (8) 982

Praca oryginalna Original paper

Przesuniêcie dojêzykowe k³ów ¿uchwy u psów jest

stosunkowo rzadko wystêpuj¹c¹ nieprawid³owoœci¹

zgryzow¹, która objawia siê zmian¹ po³o¿enia osi

d³u-giej zêba z bocznie odchylonej na prawie równoleg³¹

do linii strza³kowej. Symptomy te mog¹ byæ nasilone

w ró¿nym stopniu i dotyczyæ obu k³ów lub

pojedyn-czego k³a w ¿uchwie; wzajemne relacje zêbów

siecz-nych i przedtrzonowych s¹ przy tej wadzie

prawid-³owe (1, 2, 10, 11). Zaburzenie to zalicza siê – obok

pojedynczych rotacji oraz czêœciowych zgryzów

krzy-¿owych przednich i bocznych – do klasy I wad zgryzu

i jest ono podatne na leczenie w przypadkach, gdy

etio-logiê wady przypisuje siê czynnikom innym ni¿

dzie-dziczne. Najczêœciej wymienian¹ nie genetyczn¹

przy-czyn¹ wady jest przetrwa³y dolny kie³ mleczny,

które-go sta³y odpowiednik nie ma mo¿liwoœci wyrzynania

drog¹ naturaln¹ i pojawia siê w ³uku zêbowym w

nie-prawid³owej pozycji: jest przesuniêty dojêzykowo,

a jego korona – ustawiona mniej lub bardziej

równo-legle do k³a szczêki (5). Opisana etiologia wady

doty-czy przede wszystkim ras miniaturowych (6, 8), coraz

czêœciej jednak przetrwa³e k³y mleczne wystêpuj¹ tak¿e

u ras wiêkszych, np. u sznaucerów olbrzymów (3,

7-9). Wœród innych, rzadszych przyczyn przesuniêcia

dojêzykowego dolnych k³ów wymienia siê uraz

do-znany w okresie wyrzynania zêbów (8, 11).

Wystêpowanie zaburzenia zgryzu prowadzi do

ura-zu b³ony œluzowej dzi¹se³ i podniebienia, co objawia

siê bólem przy przyjmowaniu pokarmu, utrudniaj¹cym

prawid³owe od¿ywianie psa. Kolejnymi

nastêpstwa-mi mog¹ byæ krwawienia z jamy ustnej – czêsto

nie-domkniêtej – oraz nieprzyjemny zapach

wydychane-go powietrza. Niekorzystne trwa³e nastêpstwa wady

zêbowej, to zbliznowacenie tkanki dzi¹s³owej i

pod-niebiennej, a w ciê¿szych przypadkach destrukcja

koœ-ci podniebienia twardego z konsekwencj¹ powstania

przetoki ustno-nosowej oraz uszkodzeniem ozêbnej k³a

szczêki i jego utraty (2-4). Ochrona psa przed

niepo-¿¹danymi skutkami dojêzykowego przemieszczenia

dolnych k³ów wymaga w³aœciwego postêpowania

te-rapeutycznego.

W niniejszym opracowaniu przedstawiono dwa

spo-soby leczenia przesuniêcia dojêzykowego k³ów

dol-nych, w zale¿noœci od przyczyny zaburzenia

zêbo-wego.

Przypadek I. Pies rasy sznaucer olbrzym, samiec, w wie-ku 7 miesiêcy zosta³ przyjêty do leczenia. Rozpoznano do-jêzykowe przesuniêcie k³ów ¿uchwy oraz wspó³istniej¹ce donosowe przemieszczenie wyrzynaj¹cego siê k³a górne-go; przemieszczenie to wynosi³o 3 mm. Z historii opieki stomatologicznej wynika³o, ¿e k³y mleczne by³y obecne we wszystkich kwadrantach szczêki i ¿uchwy, i nie uleg³y

re-Leczenie przesuniêcia dojêzykowego k³ów

w ¿uchwie u psów – opis przypadków

JOANNA ANTOSZEWSKA, KATARZYNA JODKOWSKA*

Katedra i Zak³ad Ortopedii Szczêkowej i Ortodoncji Wydzia³u Lekarsko-Stomatologicznego AM, ul. Krakowska 26, 50-425 Wroc³aw

*Katedra Nauk Klinicznych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej SGGW, ul. Nowoursynowska 159c, 02-776 Warszawa

Antoszewska J., Jodkowska K.

Treatment of lingually displaced mandibular canines in dogs: a report on two cases

Lingually displaced mandibular canines appear relatively seldom among malocclusions and result in the change of vestibular axial inclination into one parallel to the sagittal plane. This sort of displacement is qualified – besides isolated rotations and frontal or lateral cross-bites – as a class I malocclusion and is prone to treatment provided the etiology is not a hereditary one. Off-genetic factors leading to such a malocclusion may be: persistent deciduous canine – especially in small pedigree dogs, but also in bigger ones – or trauma coinciding with tooth-eruption. In this paper two cases of canine-dislocation have been presented, together with the orthodontic approaches utilized. The importance of early orthodontic intervention in cases of ectopic canines – displaced lingually – was also emphasized as a crucial point for either prevention against mechanical injuries of gingiva and palate or the restoration and retention of dental arch morphology and function.

Medycyna Wet. 2007, 63 (8) 983

sorpcji a¿ do 6. miesi¹ca ¿ycia. Przetrwa³e dolne k³y mlecz-ne uniemo¿liwi³y sta³ym odpowiednikom mo¿liwoœæ wy-rzynania drog¹ naturaln¹ oraz uzyskanie prawid³owej pozycji w ³uku zêbowym – k³y sta³e uleg³y przesuniêciu dojêzykowemu i nieznacznej pionizacji. Wspó³istniej¹ce donosowe przemieszczenie wyrzynaj¹cych siê k³ów gór-nych, równie¿ spowodowane przetrwaniem k³ów mlecz-nych, zmniejszy³o lukê miêdzy górnymi k³ami i trzecimi zêbami siecznymi przeznaczon¹ dla k³ów ¿uchwy. Niepra-wid³owa pozycja k³ów górnych pog³êbi³a dodatkowo dojê-zykowe przemieszczenie k³ów ¿uchwy; niemniej jednak ich guzki ustawione by³y we w³aœciwej triadzie – kontaktowa-³y z przestrzeni¹ miedzyzêbow¹ I3/C – nie powoduj¹c jesz-cze urazu tkanek miêkkich.

Na podstawie wywiadu z w³aœcicielem ustalono, ¿e ob-jawy bólowe u psa nie towarzyszy³y pobieraniu pokarmu ani wody, ani te¿ zabawie miêkkimi przedmiotami, wystê-powa³y natomiast przy próbie gryzienia twardych przed-miotów i koœci. Ogólny stan zwierzêcia okreœlono jako bar-dzo dobry, w³aœciwy rasie i wiekowi. Zwierzê zakwalifiko-wano do leczenia ortodontycznego.

W planie terapii uwzglêdniono dotylne przesuniêcie – dystalizacjê – k³ów górnych i poszerzenie dolnego ³uku zêbowego za pomoc¹ skojarzonego leczenia czynno-czyn-noœciowego. Zdecydowano siê zatem na eliminacjê wady zgryzu aparatem sta³ym, dzia³aj¹cym na uzêbienie czysto mechanicznie, czyli czynnie, oraz za pomoc¹ profilaktyki czynnoœciowej, czyli æwiczeñ, które pozwalaj¹ przemiesz-czaæ zêby si³ami wyzwalanymi z miêœni podczas nagryza-nia twardego b¹dŸ elastycznego przedmiotu. Wiêkszoœæ zabiegów wykonywanych w trakcie leczenia wymaga³a sedacji psa, do której – po wykonaniu badañ kwalifikuj¹-cych do znieczulenia – wykorzystywano medetomidynê (Domitor Pfizer) w dawce 0,003 mg/kg masy cia³a. Po uzyskaniu znieczulenia, na k³ach szczêki (zêby 104, 204), czwartych zêbach przedtrzonowych (108, 208) i pierwszych zêbach trzonowych szczêki (109, 209) przymocowano – cementem glassjonomerowym (KetacCem, 3M ESPE) – guziczki jêzykowe (Forestadent®). Miêdzy nimi rozpiêto ³añcuszek elastyczny o najmniejszej odleg³oœci zaczepów oczkowych (ryc. 1), którego cotygodniowe rozci¹ganie,

a tym samym skracanie o jedno oczko – polecono w³aœci-cielowi. W ramach terapii czynnoœciowej zalecono æwi-czenia ortodontyczne z pi³eczk¹ kauczukow¹ o œrednicy o 3 cm wiêkszej od dolnego wymiaru miedzyk³owego. Æwi-czenia polega³y na gryzieniu pi³ki przez oko³o 5-10 minut, trzykrotnie w ci¹gu dnia i by³y chêtnie wykonywane przez zwierzê. Kontrole lekarskie powtarzano co 2 tygodnie. Pod-czas ich trwania, w sedacji zmieniano ³añcuszki elastycz-ne, zwiêkszaj¹c tym samym si³ê przesuwaj¹c¹ górne k³y do ty³u. U psa stwierdzono zapalenie dzi¹se³ – najprawdo-podobniej jatrogenne, spowodowane zaleganiem karmy. Zalecono szczotkowanie okolic aparatu z u¿yciem œrodków odka¿aj¹cych, takich jak chlorheksydyna. £¹czny czas le-czenia wyniós³ 8 tygodni. Uzyskano prawid³owy zgryz no¿ycowy (ryc. 2).

Przypadek II. Do kliniki zg³osi³a siê w³aœcicielka z suk¹ rasy coton de tulear w wieku 11 miesiêcy. U zadbanego zwierzêcia w dobrej kondycji ogólnej stwierdzono przesu-niecie dojêzykowe lewego k³a ¿uchwy (z¹b 304). Kie³, prze-mieszczony przyœrodkowo i nieznacznie dotylnie, rani³ ki podniebienia. W miejscu kontaktu guzka korony z tkan-kami podniebienia widoczne by³o zag³êbienie wielkoœci 2 mm. Ustawienie pozosta³ych zêbów by³o prawid³owe. Na podstawie wywiadu wykluczono przetrwa³e uzêbienie mleczne jako przyczynê wady. Podczas wymiany zêbów dosz³o natomiast do urazu okolicy podnosowej zwierzê-cia, co uznano za prawdopodobn¹ etiologiê wady zgryzu.

Terapia wymaga³a przywrócenia prawid³owej pozycji k³a ¿uchwy; w tym celu zdecydowano siê na za³o¿enie akry-lowej p³ytki podniebiennej z p³aszczyzn¹ prowadz¹c¹ (wodz¹c¹) dla lewego k³a dolnego. Po wykonaniu badañ kwalifikuj¹cych do znieczulenia, zwierzêciu podano me-detomidynê (Domitor Pfizer) w dawce 0,003 mg/kg masy cia³a, któr¹ stosowano podczas wszystkich procedur kli-nicznych. W otrzymanej w ten sposób sedacji pobrano wycisk szczêki i ¿uchwy mas¹ alginatow¹ (Yppen Premium, SpofaDental). Na podstawie wycisku odlane zosta³y mo-dele gipsowe, na których – w pracowni technicznej – wy-konano akrylow¹ p³ytkê podniebienn¹ (ryc. 3a). Podczas kolejnej wizyty aparat przymocowano, u¿ywaj¹c w tym celu cementu glass-jonomerowego (KetacCem, 3M ESPE), do

Ryc. 1. £añcuszek elastyczny do dotylnego przemieszczania

Medycyna Wet. 2007, 63 (8) 984

k³ów szczêki (ryc. 3b). Kontrole zaplanowano w odstêpach 14 dni. Na pierwszej wizycie kontrolnej nie zaobserwowa-no ¿adnych zmian w po³o¿eniu lewego k³a ¿uchwy. Przy-czyn¹ braku postêpu terapii by³o ci¹g³e pó³otwarcie jamy ustnej psa, czyli brak nagryzania p³yty akrylowej, wyma-ganego do prawid³owego dzia³ania aparatu, w którym wy-pi³owana p³aszczyzna wodz¹ca mia³a kierowaæ z¹b na w³aœ-ciwe miejsce na wyrostku zêbodo³owym. Po kolejnych 14 dniach utrzymywania siê niezmienionej pozycji przemiesz-czonego lewego k³a ¿uchwy p³ytkê zdemontowano i zast¹-piono j¹ czynnym aparatem ze œrub¹ kierunkow¹ do wy-chylania k³a (ryc. 4), osadzaj¹c tym razem pierœcienie na k³ach dolnych, za pomoc¹ takiego samego materia³u, jaki zastosowano wczeœniej do zacementowania podniebiennej p³yty akrylowej. Nastêpnie polecono w³aœcicielowi psa roz-krêcaæ œrubê o jeden obrót raz w tygodniu. Ze wzglêdu na nieprzyjemny zapach z jamy ustnej spowodowany

odk³a-daniem resztek pokarmu wokó³ aparatu, zalecono wzmo¿one, dwukrotne w ci¹gu dnia szczot-kowanie i p³ukanie jamy ustnej roztworem chlorheksydyny o stê¿eniu 0,12%.

Prawid³owy zgryz uzyskano po 6 tygodniach od za³o¿enia aparatu czynnego ze œrub¹. W celu stabilizacji uzyskanego przesuniêcia zdecydowano o po-zostawieniu aparatu przez kolej-ne 4 tygodnie. Nastêpnie, po wykonaniu sedacji w klinice, aparat zdemontowano po uprzednim rozciêciu pierœcieni.

Podsumowanie

Opisane przypadki

dowo-dz¹, ¿e wczeœnie rozpoczête

leczenie ortodontyczne

do-jêzykowego przemieszczenia k³ów w ¿uchwie u psów

pozwala zachowaæ optimum

anatomiczno-czynnoœcio-we ³uków zêbowych, a tak¿e – przywróciæ podparcie

tkanek miêkkich: warg, jêzyka i policzków. Taka

tera-pia, prowadzona w ramach metafilaktyki, czyli

póŸ-nej profilaktyki, eliminuje koniecznoœæ ekstrakcji

zê-bów po³o¿onych poza wyrostkiem zêbodo³owym, co

jest najbardziej radykalnym postêpowaniem w

przy-padku przesuniêcia dojêzykowego k³ów ¿uchwy.

Piœmiennictwo

1.Amimoto A., Iwamoto S., Taura Y., Nakama S., Yamanouchi T.: Effects of surgical orthodontic treatment for malalignment due to the prolonged reten-tion of deciduous canines in young dogs. J. Vet. Med. Sci. 1993, 55, 73-79. 2.Bellows J.: Small Animal Dental Equipment, Materials and Technique.

Black-well Publishing, Ames, Iowa 2004.

3.Dobrescu M. V.: Orthodontische Behandlungen mittels KFO-Geräte beim Hund. Tierärztl. Umschau 1994, 49, 144-148.

4.Goldstein G. S.: Basic orthodontics in dogs. Compendium 1991, 13, 1237--1245.

5.Gorrel C.: Veterinary Dentistry for the General Practitioner. Saunders W. B. Company, Edinburgh 1998, s. 43.

6.Holmstron S. E., Frost P., Eisner E. R.: Veterinary Dental Techniques. Saun-ders W. B. Company, Philadelphia 1998.

7.Heiniger S., Berger M., Flury K., Schawalder P.: Orthodontic correction of a complex, dentoalveolar and skeletal malocclusion of the canine teeth with a fixed cast appliance in the upper jaw in a dog. Europ. J. Companion Anim. Pract. 2003, 13, 72-75.

8.Lobprise H. B., Wiggs R. B., Peak R. M.: Dental diseases of puppies and kittens. Vet. Clin. North Am.: Small Anim. Pract. 1999, 29, 871-893. 9.Oakes A. B.: Lingualy displaced mandibular canine teeth in dogs.

Compen-dium 1993, 15, 961-968.

10.Verstraete F. J.: Veterinary Dentistry. Manson Publishing, London 1999. 11.Wiggs R. B., Lobprise H. B.: Veterinary Dentistry, Principles&Practice.

Lip-pincott-Raven Publishers, Philadelphia, New Jork 1999.

Adres autora: dr n. med. Joanna Antoszewska, ul. Krakowska 26, 50-425 Wroc³aw; e-mail: joanna.antoszewska@stomatologia.com

Ryc. 3. a) Aparat czynnoœciowy z p³aszczyzn¹ wodz¹c¹ do prowadzenie k³a lewego w ¿uch-wie psa rasy coton de tulear na modelu gipsowym, b) w jamie ustnej

Ryc. 4. Aparat czynny ze œrub¹, przemieszczaj¹cy dolny kie³ na wyrostek zêbodo³owy