Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 66 (2), 75-78, 2010

Medycyna Wet. 2010, 66 (2) 75

Artyku³ przegl¹dowy Review

Pozyskiwanie i wykorzystywanie zwierz¹t doœwiad-czalnych jest dozwolone w granicach okreœlonych pra-wem. Celem ograniczeñ prawnych w wykorzystywaniu i pozyskiwaniu zwierz¹t do doœwiadczeñ jest eliminacja pewnych praktyk z tym zwi¹zanych, postrzeganych jako spo³ecznie naganne, oraz zapewnienie wykorzystywa-nym w doœwiadczeniach zwierzêtom dobrostanu na mak-symalnym poziomie, uwarunkowanym istot¹ i celem nie-zbêdnych doœwiadczeñ.

Warunki pozyskiwania i hodowli zwierz¹t doœwiadczalnych

W doœwiadczeniach mog¹ byæ wykorzystane zwierzêta hodowane na w³asne potrzeby w jednostce doœwiadczal-nej lub pozyskane z hodowli zwierz¹t laboratoryjnych, lub od uprawnionego dostawcy (14).

Prowadzenie hodowli zwierz¹t laboratoryjnych lub dostarczanie zwierz¹t doœwiadczalnych, w warunkach okreœlonych dla dzia³alnoœci gospodarczej, wymaga ze-zwolenia powiatowego lekarza weterynarii (14). Zezwo-lenie w formie decyzji administracyjnej jest wydawane na wniosek podmiotu zamierzaj¹cego prowadziæ hodow-lê zwierz¹t laboratoryjnych lub dostarczaæ zwierzêta doœwiadczalne. W treœci wniosku, poza danymi odno-sz¹cymi siê do wnioskodawcy, musz¹ zostaæ podane dane osobowe opiekuna zwierz¹t oraz dane osoby nadzoruj¹-cej opiekuna zwierz¹t, wykaz gatunków zwierz¹t, które

bêd¹ hodowane lub dostarczane oraz informacja o wy-posa¿eniu obiektów przeznaczonych do utrzymywania zwierz¹t. Do wniosku powinny zostaæ do³¹czone doku-menty potwierdzaj¹ce kwalifikacje osób wyznaczonych do opieki nad zwierzêtami i do nadzoru nad tymi osoba-mi. Wydanie zezwolenia przez powiatowego lekarza weterynarii powinno byæ poprzedzone przeprowadze-niem kontroli sprawdzaj¹cej warunki utrzymywania da-nego gatunku zwierz¹t doœwiadczalnych. Podmioty, które uzyska³y zezwolenie na prowadzenie hodowli zwierz¹t laboratoryjnych lub dostarczanie zwierz¹t doœwiadczal-nych, ujawniane s¹ w wykazie takich podmiotów pro-wadzonym i podawanym do wiadomoœci publicznej przez ministra w³aœciwego do spraw nauki (5, 6). W ra-zie stwierdzenia, ¿e zwierzêta doœwiadczalne s¹ utrzy-mywane z naruszeniem warunków ich utrzymywania, zezwolenie na prowadzenie hodowli zwierz¹t laborato-ryjnych lub dostarczanie zwierz¹t doœwiadczalnych zostaje cofniête wraz z powiadomieniem o powy¿szym ministra w³aœciwego do spraw nauki, co skutkuje skreœ-leniem takich podmiotów z wykazu.

Zwierzêta laboratoryjne utrzymywane w jednostkach hodowlanych oraz zwierzêta doœwiadczalne dostarcza-ne przez dostawców musz¹ byæ znakowadostarcza-ne i ewidencjo-nowane. Przepisy prawne zobowi¹zuj¹ do indywidual-nego znakowania numerem ewidencyjnym, w sposób œciœle okreœlony, psów, kotów i zwierz¹t naczelnych (10).

Pozyskiwanie i wykorzystywanie

zwierz¹t doœwiadczalnych

TERESA MALINOWSKA

Katedra Higieny ¯ywnoœci i Ochrony Zdrowia Publicznego Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej SGGW, ul. Nowoursynowska 166, 02-787 Warszawa

Malinowska T.

Capture and use of experimental animals Summary

Delivery and breeding of experimental animals requires legal permission. Animals that are subject to actual or intended experiments must be marked, listed, and maintained in conditions of their individual biological and environmental comfort. Only qualified persons are allowed to be employed in direct maintenance of experimental animals, provided that required supervision is executed personally by appointed professionals. State control of experimental animal maintenance is performed by the Veterinary Inspection Service which cooperates with Commissions of Ethics on Experiments on Animals. Experiments on animals are restricted only to those actions which are definitely supported by the legal system, which imposes limits to the repetition of experiments as well as recurrent use of the same animal to repeat the experimental conditions. Experiments on animals are only allowed to be facilitated by accredited institutions, by holders of personal certificates to conduct experiments, provided that there is effective permission issued by the commission on ethics of experiments on animals. Compulsory reports from accredited institutions are the basis of assessing how legal measures contribute to animal protection in the European Union.

Medycyna Wet. 2010, 66 (2) 76

W odniesieniu do zwierz¹t doœwiadczalnych zaliczanych do innych gatunków obowi¹zuje system znakowania wynikaj¹cy z ustawy o systemie rejestracji i identyfika-cji zwierz¹t gospodarskich (13) albo system przyjêty w danej jednostce hodowlanej. Podmiot hoduj¹cy zwie-rzêta laboratoryjne lub dostarczaj¹cy zwiezwie-rzêta doœwiad-czalne w prowadzonej ewidencji powinien ujawniaæ licz-bê sprzedanych lub dostarczonych zwierz¹t poszczegól-nych gatunków i w odpowiednich przypadkach ich in-dywidualne numery ewidencyjne, daty zdarzenia oraz dane identyfikuj¹ce odbiorców, a tak¿e liczbê zwierz¹t pad³ych lub uœmierconych z danego gatunku.

Jednostki doœwiadczalne wpisane do wykazu prowa-dzonego przez ministra w³aœciwego do spraw nauki (4) mog¹ na w³asne potrzeby badawcze prowadziæ hodowlê zwierz¹t laboratoryjnych oraz utrzymywaæ zwierzêta doœwiadczalne bez zezwolenia powiatowego lekarza weterynarii. Jednostki takie zosta³y upowa¿nione do powy¿szego bezpoœrednio przepisem ustawy o doœwiad-czeniach na zwierzêtach. Jednak¿e zwierzêta laborato-ryjne wyhodowane w jednostce badawczej nieposiada-j¹cej zezwolenia na dostarczanie zwierz¹t doœwiadczal-nych nie powinny byæ przekazywane komercyjnie, w tym odp³atnie, do innej jednostki badawczej. Upowa¿nienie ustawowe jednoznacznie odnosi siê tylko do hodowli oraz utrzymywania zwierz¹t doœwiadczalnych. Jednost-ka doœwiadczalna zamierzaj¹ca komercyjnie dostarczaæ hodowane w niej zwierzêta laboratoryjne do innych jed-nostek doœwiadczalnych powinna uzyskaæ zezwolenie powiatowego lekarza weterynarii na taki rodzaj dzia³al-noœci. Dostarczanie zwierz¹t laboratoryjnych lub prowa-dzenie hodowli bez zezwolenia jest kwalifikowane jako wykroczenie zagro¿one kar¹ aresztu albo grzywny oraz ewentualnym orzeczeniem o przepadku zwierz¹t (14).

Warunki utrzymywania zwierz¹t doœwiadczalnych

Zwierzêtom doœwiadczalnym nale¿y zapewniæ co naj-mniej minimalne warunki utrzymania ogólnie okreœlo-ne w przepisach ustawy o doœwiadczeniach na zwierzê-tach, a dla zwierz¹t laboratoryjnych uszczegó³owione w rozporz¹dzeniu ministra rolnictwa i rozwoju wsi (9). Zgodnie z przepisami ustawy o doœwiadczeniach na zwierzêtach, w miejscu lub pomieszczeniu (klatka, ko-jec, wybieg, boks) utrzymywania zwierz¹t doœwiadczal-nych powinny zostaæ zapewnione warunki do realizacji potrzeb biologicznych utrzymywanych zwierz¹t danego gatunku, w tym zapewniaj¹ce niezbêdn¹ swobodê ru-chu, dostêp do po¿ywienia i wody. Szczegó³owe warun-ki utrzymywania zwierz¹t okreœlone w rozporz¹dzeniu wykonawczym, pomijaj¹c niezrêcznoœci redakcyjne, okreœlone zosta³y w sposób wybiórczy do niektórych parametrów utrzymywania zwierz¹t laboratoryjnych (9). W odniesieniu do szeroko rozumianych warunków, jakie nale¿y zapewniæ zwierzêtom doœwiadczalnym, a tak¿e w odniesieniu do innych kwestii zwi¹zanych z utrzymywaniem zwierz¹t doœwiadczalnych bardzo po-mocne wskazówki zosta³y okreœlone w zaleceniu Komi-sji Europejskiej (15), odzwierciedlaj¹cym znowelizowa-ne w 2006 r. wytyczznowelizowa-ne w tej kwestii Europejskiej Kon-wencji w sprawie ochrony zwierz¹t krêgowych wyko-rzystywanych do celów doœwiadczalnych i innych

ce-lów naukowych (2). Wytyczne odnosz¹ce siê do utrzy-mywania zwierz¹t wykorzystywanych do doœwiadczeñ s¹ bardzo obszernym opracowaniem, stanowi¹cym za-³¹cznik do konwencji oraz zalecenia Komisji Europej-skiej. Wytyczne zosta³y opracowane w dwóch zasadni-czych rozdzia³ach. Pierwszy rozdzia³ zawiera ogólne wytyczne odnosz¹ce siê do wszystkich utrzymywanych gatunków zwierz¹t doœwiadczalnych, a rozdzia³ drugi zawiera szczegó³owe wytyczne odnosz¹ce siê do warun-ków utrzymywania niektórych gatunwarun-ków lub inaczej okreœlonych grup zwierz¹t doœwiadczalnych. Poza okreœ-leniem typowo œrodowiskowych warunków utrzymania zwierz¹t doœwiadczalnych, wytyczne zawieraj¹ istotne informacje o etologii lub behawioryzmie niektórych gatunków zwierz¹t oraz mo¿liwoœci wp³ywu na wynik doœwiadczenia braku realizacji wynikaj¹cych z nich potrzeb biologicznych. Komisja Europejska zaleca pañ-stwom cz³onkowskim Unii Europejskiej stosowanie siê do wytycznych zamieszczonych w zaleceniu, powo³u-j¹c siê na potrzebê wdro¿enia art. 5 Dyrektywy 86/609/ EWG (1). Przedmiotowe wytyczne nie zosta³y dotych-czas przyjête do prawa polskiego. Nale¿y jednak zazna-czyæ, ¿e pañstwa cz³onkowskie Unii Europejskiej nie maj¹ obowi¹zku transponowania do prawa krajowego zaleceñ organów Wspólnoty Europejskiej. Nie stoi to na przeszkodzie wykorzystywaniu tych wytycznych przez krajowe jednostki doœwiadczalne, hodowlane lub do-stawców utrzymuj¹cych zwierzêta doœwiadczalne, tym bardziej, ¿e ich Ÿród³em jest tak¿e miêdzynarodowa kon-wencja, a wytyczne maj¹ charakter norm technicznych notyfikowanych Wspólnocie i jej pañstwom cz³onkow-skim (2).

Warunki bytowania, dobrostan, w tym stan zdrowia utrzymywanych zwierz¹t doœwiadczalnych powinien byæ kontrolowany codziennie przez opiekuna zwierz¹t, a wszelkie stwierdzone nieprawid³owoœci niezw³ocznie usuwane (1, 2, 14). Opieka nad zwierzêtami doœwiad-czalnymi mo¿e zostaæ powierzona i sprawowana przez osoby posiadaj¹ce kwalifikacje gwarantuj¹ce nale¿yty poziom opieki oraz prawid³owe obchodzenie siê ze zwie-rzêtami. Ustawowe okreœlenie zakresu pojêcia opieki nad zwierzêtami jest bardzo w¹skie i ograniczone do przy-k³adowo wskazanych elementów (14). W szerokim rozumieniu opieka nad zwierzêtami doœwiadczalnymi obejmuje wszelkie aspekty relacji miêdzy zwierzêciem a cz³owiekiem i stanowi zespó³ elementów materialnych i niematerialnych, które cz³owiek powinien zapewniæ utrzymywanym zwierzêtom doœwiadczalnym, ogranicza-j¹cych cierpienie fizyczne i psychiczne do niezbêdnego minimum, przy uwzglêdnieniu potrzeby osi¹gniêcia za-mierzonych celów doœwiadczalnych.

Prawo krajowe okreœla, ¿e wystarczaj¹c¹ kwalifika-cj¹ do sprawowania opieki nad zwierzêtami doœwiad-czalnymi jest wykszta³cenie zasadnicze zawodowe (ja-kiekolwiek) uzupe³nione stosownym szkoleniem oraz trzymiesiêczn¹ praktyk¹ w zakresie opieki nad zwierzê-tami doœwiadczalnymi (11). Do organizowania szkoleñ w zakresie opieki nad zwierzêtami doœwiadczalnymi upowa¿nione s¹ jednostki doœwiadczalne lub hodowla-ne, wpisane do wykazu prowadzonego przez ministra w³aœciwego do spraw nauki (4, 5, 11).

Medycyna Wet. 2010, 66 (2) 77

Opiekunowie zwierz¹t doœwiadczalnych utrzymywa-nych w jednostkach doœwiadczalutrzymywa-nych lub hodowlautrzymywa-nych oraz u dostawców powinni pozostawaæ pod nadzorem osób wyznaczonych w tym celu. Za wyznaczenie osób nadzoruj¹cych opiekunów zwierz¹t doœwiadczalnych oraz za przekazanie informacji o ich wyznaczeniu do w³aœciwego powiatowego lekarza weterynarii i przewod-nicz¹cego lokalnej komisji etycznej do spraw doœwiad-czeñ na zwierzêtach odpowiedzialny jest kierownik jednostki, w której utrzymywane s¹ zwierzêta czalne. Do nadzoru nad opiekunami zwierz¹t doœwiad-czalnych mog¹ byæ wyznaczone osoby posiadaj¹ce wy-kszta³cenie wy¿sze lub œrednie o kierunku zwi¹zanym z chowem lub hodowl¹ zwierz¹t, uzupe³nione odpowied-nim szkoleniem i posiadaj¹ce dwuletni sta¿ pracy w opie-ce nad zwierzêtami doœwiadczalnymi (11). Z obowi¹z-ku odbycia szkolenia wy³¹czeni s¹ lekarze weterynarii, zootechnicy i biolodzy.

Nadzór nad utrzymywaniem, hodowl¹ oraz prowadze-niem ewidencji zwierz¹t doœwiadczalnych zosta³ powie-rzony Inspekcji Weterynaryjnej (14). W ramach nadzo-ru organy Inspekcji Weterynaryjnej s¹ upowa¿nione do kontroli jednostek doœwiadczalnych, jednostek hodow-lanych oraz dostawców, w tym dokumentacji przepro-wadzanych doœwiadczeñ w jednostkach doœwiadczal-nych. W zakresie powierzonego nadzoru Inspekcja We-terynaryjna wspó³pracuje z komisjami etycznymi ds. doœwiadczeñ na zwierzêtach, w tym przekazuje kopie protoko³ów kontroli i niezw³ocznie powiadamia o stwier-dzonych uchybieniach.

Utrzymywanie zwierz¹t doœwiadczalnych w niew³aœ-ciwych warunkach, w szczególnoœci niezapewnienie minimalnych warunków okreœlonych prawem (9, 14) skutkuje cofniêciem zezwolenia na hodowlê zwierz¹t laboratoryjnych lub dostarczanie zwierz¹t doœwiadczal-nych oraz stanowi wykroczenie zagro¿one kar¹ aresztu albo grzywny, a ponadto s¹d mo¿e orzec o przepadku zwierz¹t doœwiadczalnych (14).

Granice prawne dopuszczalnoœci doœwiadczeñ na zwierzêtach

Dopuszczalnoœæ doœwiadczeñ na zwierzêtach jest de-terminowana celami doœwiadczeñ okreœlonymi w pra-wie oraz niemo¿noœci¹ ich osi¹gniêcia bez u¿ycia zpra-wie- zwie-rz¹t. Cele te zosta³y okreœlone bardzo ogólnie i szeroko (1, 2, 14). Obejmuj¹ one ochronê zdrowia cz³owieka lub zwierz¹t przed chorobami, ochronê œrodowiska na po-trzeby zachowania gatunków lub dobrostanu zwierz¹t, lub zdrowia cz³owieka, podstawowe badania naukowe, dydaktykê w szko³ach wy¿szych oraz opracowywanie, wytwarzanie, kontrolê jakoœci, zapewnienie skutecznoœ-ci i testowanie bezpieczeñstwa produktów leczniczych, ¿ywnoœci oraz innych substancji, preparatów i wyrobów. Doœwiadczenia w celu opracowywania, wytwarzania, kontroli jakoœci, zapewnienia skutecznoœci i testowania bezpieczeñstwa produktów leczniczych, ¿ywnoœci oraz innych substancji, preparatów i wyrobów mog¹ byæ prze-prowadzane w³¹cznie na potrzeby zapobiegania, rozpoz-nawania, leczenia chorób lub innych patologii organiz-mu, ustalenia szkodliwego wp³ywu badanych czynników na cz³owieka, zwierzêta, roœliny lub na potrzeby oceny,

wykrywania, regulacji, zmiany ich stanu fizjologicz-nego.

W odniesieniu do doœwiadczeñ na zwierzêtach prze-prowadzanych lub planowanych w granicach dopuszczal-nych celów prawo wprowadza pewne dalsze ogranicze-nia oraz formu³uje zaleceogranicze-nia. Zaleca, o ile to mo¿liwe ze wzglêdu na cel doœwiadczenia, wykorzystanie zwierz¹t o najni¿szym stopniu wra¿liwoœci neurofizjologicznej, maksymalne ograniczenie liczby zwierz¹t wykorzysty-wanych do doœwiadczenia, stosowanie najmniej inwa-zyjnych technik oraz maksymalne ograniczenie d³ugo-trwa³ego strachu, bólu, cierpienia lub uszkodzenia orga-nizmu w sytuacjach, gdy nie jest mo¿liwe ich ca³kowite wyeliminowanie. Ograniczenia odnosz¹ siê w szczegól-noœci do powtarzalszczegól-noœci dopuszczalnych doœwiadczeñ na zwierzêtach oraz do powtórnego wykorzystywania zwierz¹t doœwiadczalnych w doœwiadczeniach powodu-j¹cych silny ból, strach lub cierpienie. W celu wyeli-minowania zbêdnego powtarzania doœwiadczeñ, ka¿de planowane w dopuszczalnych granicach doœwiadczenie z wykorzystaniem zwierz¹t powinno zostaæ poprzedzo-ne wszechstronnym zebraniem informacji naukowych o dotychczasowych badaniach i wynikach badañ z za-kresu tematyki planowanego doœwiadczenia. W razie ko-niecznoœci powtórzenia lub przeprowadzenia doœwiad-czenia podobnego do wczeœniej przeprowadzonego, nie-zbêdne jest uzasadnienie takiej koniecznoœci na etapie projektu. Podkreœlenia wymaga, ¿e uzasadnienie doty-czy nie koniecznoœci przeprowadzenia doœwiadczenia, a koniecznoœci powtórzenia doœwiadczenia. Ma to szcze-gólne znaczenie przy uzasadnianiu testów, które co do zasady cechuje powtarzalnoœæ oraz w odniesieniu do do-œwiadczeñ przeprowadzanych w celach dydaktycznych. Bezwarunkowo zakazane s¹ doœwiadczenia, których celem jest testowanie kosmetyków lub œrodków higie-nicznych oraz doœwiadczenia z wykorzystaniem œrod-ków lub procedur pozbawiaj¹cych zwierzêta zdolnoœci wydawania g³osu. Zakazane jest tak¿e prowadzenie w ce-lach dydaktycznych doœwiadczeñ powoduj¹cych cier-pienie zwierz¹t, je¿eli cel dydaktyczny mo¿na osi¹gn¹æ w inny sposób oraz wykorzystywanie powtórne tych sa-mych zwierz¹t w doœwiadczeniach powoduj¹cych silny ból, strach lub cierpienie (14).

Nara¿anie zwierz¹t doœwiadczalnych podczas przepro-wadzanego doœwiadczenia na zbêdny ból, cierpienie, strach lub trwa³e uszkodzenie w ich organizmie oraz prze-prowadzanie doœwiadczeñ bez odpowiedniego znieczu-lenia zwierz¹t, a tak¿e powtórne wykorzystanie zwie-rz¹t do doœwiadczeñ powoduj¹cych silny ból, strach lub cierpienie jest zagro¿one kar¹ grzywny, ograniczenia albo pozbawienia wolnoœci do roku (14). Tak¹ sam¹ kar¹ jest zagro¿one przeprowadzanie doœwiadczeñ w celu testo-wania kosmetyków lub œrodków higienicznych, a w ra-zie dzia³ania w takim przypadku ze szczególnym okru-cieñstwem – kara ograniczenia albo pozbawienia wol-noœci jest podwy¿szona do lat 2 (14).

Nadzór nad przeprowadzaniem doœwiadczeñ z wyko-rzystaniem zwierz¹t zosta³ powierzony komisjom etycz-nym ds. doœwiadczeñ na zwierzêtach. W szczególnoœci w ramach nadzoru zapobiegawczego komisje wyra¿aj¹ zgodê na przeprowadzanie doœwiadczeñ na zwierzêtach,

Medycyna Wet. 2010, 66 (2) 78

a w ramach nadzoru bie¿¹cego kontroluj¹ jednostki do-œwiadczalne, w tym co do zgodnoœci przeprowadzanych doœwiadczeñ z zatwierdzonym projektem doœwiadcze-nia. W razie ujawnienia niezgodnoœci w tym zakresie komisje etyczne obowi¹zane s¹ nakazaæ usuniêcie uchy-bieñ, a w sytuacji ich nie usuniêcia lub stwierdzenia, ¿e doœwiadczenie jest przeprowadzane bez ich zgody, obo-wi¹zane s¹ nakazaæ wstrzymanie doœwiadczenia. Nie-podporz¹dkowanie siê jednostki doœwiadczalnej posta-nowieniom komisji etycznej ds. doœwiadczeñ na zwie-rzêtach skutkuje postêpowaniem egzekucyjnym prowa-dzonym wed³ug przepisów o postêpowaniu egzekucyj-nym w administracji dotycz¹cych egzekucji obowi¹zków o charakterze niepieniê¿nym (14).

Uprawnienia do przeprowadzania doœwiadczeñ na zwierzêtach

Doœwiadczenia na zwierzêtach mog¹ byæ przeprowa-dzane wy³¹cznie w uprawnionych jednostkach doœwiad-czalnych przez odpowiednio wykwalifikowane osoby, posiadaj¹ce indywidualne zezwolenie wydane przez kie-rownika danej jednostki doœwiadczalnej (1, 14). Na prze-prowadzenie ka¿dego doœwiadczenia przez uprawnione do przeprowadzania doœwiadczeñ osoby w uprawnionych jednostkach doœwiadczalnych wymagana jest zgoda ko-misji etycznej ds. doœwiadczeñ na zwierzêtach. Ponadto kierownik jednostki doœwiadczalnej wyznacza osoby o odpowiednich kwalifikacjach do nadzoru nad przebie-giem doœwiadczenia.

Jednostki doœwiadczalne uzyskuj¹ uprawnienie do przeprowadzania doœwiadczeñ z momentem ich wpisu do wykazu jednostek doœwiadczalnych prowadzonego przez ministra w³aœciwego do spraw nauki i zachowuj¹ je do czasu wykreœlenia z tego wykazu (4, 14). Wpis jednostki doœwiadczalnej do wykazu dokonywany jest na podstawie decyzji ministra w³aœciwego do spraw na-uki, wydanej na wniosek kierownika jednostki (8) i po zasiêgniêciu opinii Krajowej Komisji Etycznej do Spraw Doœwiadczeñ na Zwierzêtach. Do wniosku o wpis musi zostaæ do³¹czone zaœwiadczenie powiatowego lekarza weterynarii o spe³nieniu przez jednostkê doœwiadczaln¹ warunków utrzymywania zwierz¹t doœwiadczalnych oraz dokumenty potwierdzaj¹ce kwalifikacje osób wskaza-nych do nadzorowania doœwiadczeñ. Rodzaje jednostek doœwiadczalnych, które mog¹ uzyskaæ uprawnienie do przeprowadzania doœwiadczeñ na zwierzêtach zosta³y wymienione w przepisach ustawy o doœwiadczeniach na zwierzêtach. Poza jednostkami organizacyjnymi szkó³ wy¿szych, instytutami naukowo-badawczymi, placów-kami naukowymi PAN, uprawnienia do przeprowadza-nia doœwiadczeñ na zwierzêtach mog¹ uzyskaæ tak¿e urzêdowe laboratoria weterynaryjne, wytwórnie produk-tów leczniczych lub biopreparaproduk-tów oraz jednostki orga-nizacyjne posiadaj¹ce specjalistyczne laboratoria reali-zuj¹ce obowi¹zkowe badania wynikaj¹ce w szczegól-noœci z prawa ¿ywszczegól-noœciowego, farmaceutycznego oraz o ochronie roœlin.

W jednostkach doœwiadczalnych uprawnionych do przeprowadzania doœwiadczeñ na zwierzêtach, poza sto-sownym wyposa¿eniem, wymagane s¹: sta³a opieka le-karza weterynarii nad zwierzêtami doœwiadczalnymi,

prowadzenie ewidencji zwierz¹t doœwiadczalnych oraz sporz¹dzanie corocznych sprawozdañ z liczby przepro-wadzonych doœwiadczeñ i wykorzystanych zwierz¹t doœwiadczalnych oraz stopnia inwazyjnoœci przeprowa-dzonych doœwiadczeñ. Jednostki doœwiadczalne s¹ zo-bowi¹zane przekazywaæ przedmiotowe sprawozdania do ministra w³aœciwego do spraw nauki, który na ich podstawie sporz¹dza i publikuje coroczne raporty o wy-korzystaniu zwierz¹t doœwiadczalnych oraz przekazuje informacje z tego zakresu do Komisji Europejskiej. Na podstawie takich informacji dostarczanych przez pañ-stwa cz³onkowskie opracowywane s¹ raporty o wyko-rzystaniu zwierz¹t w doœwiadczeniach prowadzonych w pañstwach Unii Europejskiej (3, 7, 12). Wnioski wy-nikaj¹ce z raportów s¹ wykorzystywane, miêdzy inny-mi, do oceny skutecznoœci ochrony prawnej zwierz¹t do-œwiadczalnych i propozycji zmian w prawie o ochronie zwierz¹t doœwiadczalnych.

Piœmiennictwo

1.Dyrektywa Rady 86/609/EWG z dnia 24 listopada 1986 r. w sprawie zbli¿ania przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych pañstw cz³onkow-skich dotycz¹cych ochrony zwierz¹t wykorzystywanych do celów doœwiadczal-nych i indoœwiadczal-nych celów naukowych (Dz. Urz. WE L 358 z 18.12.1986, 1, ze zmia-nami).

2.Europejska Konwencja w sprawie ochrony zwierz¹t krêgowych wykorzystywa-nych do celów doœwiadczalwykorzystywa-nych i inwykorzystywa-nych celów naukowych (Dz. Urz. WE L 222, z 24.8.1999, 31).

3.First report from the Commission to the Council and the European Parliament on the statistics on the number of animals used for experimental and other scien-tific purposes (COM/1994/195).

4.Obwieszczenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy¿szego z dnia 28 grudnia 2007 r. w sprawie wykazu jednostek uprawnionych do przeprowadzania doœwiadczeñ na zwierzêtach (Dz. Urz. MNiSW z 2008 r. Nr 1, poz. 20).

5.Obwieszczenie Nr 1 Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy¿szego z dnia 1 czerwca 2007 r. w sprawie wykazu jednostek hodowlanych uprawnionych do prowadze-nia hodowli zwierz¹t laboratoryjnych (Dz. Urz. MNiSW Nr 7, poz. 41). 6.Obwieszczenie Nr 3 Ministra Edukacji i Nauki z dnia 2006 r. w sprawie

wyka-zu dostawców zwierz¹t doœwiadczalnych (Dz. Urz. MEiN Nr 1, poz. 20). 7.Report from the Commission to the Council and the European Parliament –

Third Report from the Commission to the Council and the European Parliament on the Statistics on the number of animals used for experimental and other scien-tific purposes in the member states of the European Union (COM/2003/19). 8.Rozporz¹dzenie Ministra Nauki i Informatyzacji z dnia 29 lipca 2005 r. w

spra-wie wzoru wniosku o wpisanie do wykazu jednostek doœwiadczalnych upraw-nionych do przeprowadzania doœwiadczeñ na zwierzêtach (Dz. U. Nr 153, poz. 1274).

9.Rozporz¹dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 10 marca 2006 r. w sprawie szczegó³owych warunków utrzymywania zwierz¹t laboratoryjnych w jednostkach doœwiadczalnych, jednostkach hodowlanych i u dostawców (Dz. U. Nr 50, poz. 368).

10.Rozporz¹dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13 maja 2005 r. w spra-wie znakowania psów, kotów i zw spra-wierz¹t naczelnych (DZ. U. 95, poz. 801). 11.Rozporz¹dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 20 czerwca 2007 r.

w sprawie kwalifikacji osób sprawuj¹cych opiekê nad zwierzêtami doœwiad-czalnymi i osób sprawuj¹cych nadzór nad tymi osobami (Dz. U. Nr 121, poz. 835).

12.Second report from the Commission to the Council and the European Parlia-ment on the statistics on the number of animals used for experiParlia-mental and other scientific purposes in the Member States of the European Union (COM/1999/ 0191).

13.Ustawa z dnia 2 kwietnia 2004 r. o systemie identyfikacji i rejestracji zwierz¹t (Dz. U. z 2008 r. Nr 204, poz. 1281).

14.Ustawa z dnia 21 stycznia 2005 r. o doœwiadczeniach na zwierzêtach (Dz. U. Nr 33, poz. 289, ze zmianami).

15.Zalecenie Komisji nr 2007/526/WE z dnia 18 czerwca 2007 r. w sprawie wy-tycznych dotycz¹cych trzymania zwierz¹t wykorzystywanych do celów doœwiad-czalnych i innych celów naukowych i opieki nad tymi zwierzêtami (Dz. Urz. UE L 197 z 30.7.2007, 1).

Adres autora: dr hab. Teresa Malinowska, ul. Nowoursynowska 159, 02-776 Warszawa