Religia. Polityka. Naród. Studia nad współczesną myślą polityczną, pod red. R. Łętochy, Kraków 2010

Nr 5 (12)/2011

Religia. Polityka. Naród.

Studia nad współczesną

myślą polityczną,

pod red. R. Łętochy,

Kraków 2010, s. 438

R

oka-zji siedemdziesiątych urodzin profeso-ra Bogumiła Grotta — osoby, którą bez-wątpienia można uznać za pioniera badań nad polskim nacjonalizmem, a ostatnimi czasy także badacza ukraińskiego nacjo-nalizmu. Trudu zebrania

tekstów i ich redakcyjne-go opracowania podjął się uczeń Bogumiła Grotta — dr hab. Rafał Łętocha. Obec-nie jest adiunktem w In-stytucie Religioznawstwa Uniwersytetu Jagielloń-skiego oraz profesorem w Instytucie Politologii Państwowej Wyższej Szko-ły Zawodowej w Oświę-cimiu. Książki jego autor-stwa to: „Katolicyzm a idea narodowa. Miejsce religii w myśli obozu

narodowe-go lat okupacji” (Lublin 2002) oraz

„Opor-ter vos nasci denuo. Myśl

społeczno-poli-tyczna Jerzego Brauna” (Kraków 2006). Redaktorowi recenzowanego tomu udało się zgromadzić teksty dwudziestu

czterech autorów (w tym artykuł same-go R. Łętochy). Są to bezwątpienia naj-wybitniejsi znawcy zagadnień związa-nych z myślą polityczną i doktrynami politycznymi, wystarczy wymienić tylko takie nazwiska jak: Jacek Bartyzel, Bog-dan Szlachta, Ewa Maj, Mieczysław Ryba, Tomasz Sikorski, Jarosław Tomasiewicz.

Artykuły zamieszczone w omawia-nym tomie nie poruszają wyłącznie pro-blematyki związanej z myślą politycz-ną. Dotykają także innych zagadnień, jak chociażby problematyka Kresów Wschodnich czy też fundamentalizmu muzułmańskiego. Publikacja została po-dzielona na trzy części, z których ta naj-obszerniejsza jest poświęcona różnym obliczom nacjonalizmu, czyli tematyce która przez lata była najbliższa Bogumi-łowi Grottowi. Część właściwą książki poprzedza rys biograficzny B. Grotta au-torstwa Rafała Łętochy oraz obszerna bi-bliografia publikacji krakowskiego

bada-cza za lat 1964–2008. W pierwszej części zatytułowanej „Religia, po- lityka, idee polityczne” szczególnie interesują-cy jest artykuł Jacka Bar-tyzela, który podjął się próby „teoretyzacji” poję-cia prawica. Autor zazna-cza, iż podział na prawicę i lewicę ma zastosowanie jedynie w kręgu społe-czeństw zachodnich. To-ruński badacz prześle-dził także inne koncepcje pojęcia „prawica-lewica” w tym m.in. autorstwa N. Bobbio czy A. Siegfrieda.

Autor biorąc pod uwagę trzy ele-menty, czyli stosunek określonej dok-tryny politycznej do: sfery ducha,

zagad-253

Arkadiusz Meller „Religia. Polityka. Naród. Studia nad współczesną myślą polityczną”, red. R. Łętocha

nienia elity kierowniczej państwa oraz do własności prywatnej, zaproponował własną klasyfikację prawicy dzieląc ją na: tradycjonalistyczną (skrajna prawi-ca prawicy), autorytarną (prawiprawi-ca pra-wicy), umiarkowaną (centrum prapra-wicy), liberalną (lewica prawicy) oraz narodo-woradykalną (skrajna lewica prawicy).

Toruński naukowiec zauważa, że we współczesnym dyskursie politycznym następuje swoistego rodzaju margina-lizacja prawicy na rzecz dominacji cen-trum. Wskazuje na bezzasadność utożsa-miania faszyzmu z prawicą, co też często ma miejsce w przekazie medialnym. Jego zdaniem faszyzm stanowi formę ideolo-gicznego centrum.

Niezwykle interesującym artyku-łem, poruszającym szerzej nieznaną te-matykę, jest tekst Remigiusza Okraski — redaktora naczelnego czasopisma „Obywatel” i autora książki „W kręgu Odyna i Trygwała. Neopoganizm w Pol-sce i na świecie. (zarys problematyki)”, (Biała Podlaska 2001). W swoim arty-kule pt. „Słowiańska sielanka. Józef Nie-ćko i jego «neopogańska» wizja dziejów Polski” przedstawił sylwetkę przedwo-jennego, ludowego działacza, który wy-daje się, że obecnie został skazany na zapomnienie. Badacze zajmujący się pol-ską myślą polityczną okresu międzywo-jennego neopogan utożsamiają niemal wyłącznie z Janem Stachniukiem1 _oraz Stanisławem „Stachem z Warty” Szukal-skim2_{. Mimo głoszonych, niewątpliwie} oryginalnych, koncepcji ich zakres wpły-wu w ówczesnych czasach był znikomy. Natomiast Józef Niećko, jako kierownik Związku Młodzieży Wiejskiej „Wici” oraz

1 _{Por. B. Grott, Religia, rozwój, cywilizacja.}

Wokół idei Jana Stachniuka, Kraków 2003.

2 _{Por. L. Lameński, Stach z Warty Szukalski}

i Szczep Rogate Serce, Lublin 2007.

redaktor naczelny tygodnika „Wici”, po-tencjalnie mógł oddziaływać swoimi ide-ami politycznymi na kilkutysięczne rze-sze młodzieży wiejskiej.

Autor wskazuje na trzy źródła neo-poganizmu Józefa Niećki. Był to po-wszechny u progu XX wieku wśród ludowców antyklerykalizm, ściśle sko-relowany z dążeniami emancypacyjnymi i próbami odcięcia się od paternalizmu wobec chłopów ze strony ziemiaństwa i duchownych. Kolejne inspiracje, które wpłynęły na neopogańskie poglądy re-daktora naczelnego „Wici” to umiłowa-nie przyrody oraz znajomość z Józefem Hemplem.

Józef Niećko, jak to zauważa Remi-giusz Okraska, w swojej wizji historii Polski idealizował okres przedpiastow-ski. Otóż, według działacza Związku Mło-dzieży Wiejskiej, ludy słowiańskie przy-były do Europy pod naporem innych ludów. Sami Słowianie mieli być pokojo-wo nastawieni dlatego też zostali podbi-ci przez bardziej brutalnych chrześpodbi-cijan. Ponadto Słowianie cenili sobie wolność, która zakończyła się wraz z podbojem najeźdźców z północy. Jego zdaniem, po-tomkami owych najeźdźców była szlach-ta zaprowadzająca ucisk pańszczyźnia-ny chłopów, którzy spośród wszystkich grup społecznych mieli zachować naj-więcej cech słowiańskich.

Co jest interesujące to fakt, że kry-tyka chrześcijaństwa ze strony redakto-ra naczelnego „Wici” nie miała charedakto-rakte- charakte-ru holistycznego, gdyż dostrzegał u jego zarania elementy łączące chrześcijań-stwo z pogaństwem: „pierwotne ideały chrześcijańskie były zbliżone do etosu prasłowiańskiego, kładły podobny na-cisk na wolność i pierwiastek twórczy. Jednak w miarę rozwoju chrześcijaństwa wypaczono ideał zbawienia dusz i

po-254

Stąd sojusz Kościoła ze strukturami wła-dzy, a zamiast akcentowania wyzwolenia — panowania nad masami. Tak powstał

«chrześcijanizm państwowy»”3_.

Józef Niećko próbował „przemy-cić” do kierowanego przez siebie Związ-ku wątki pogańskie np. poprzez propa-gowanie tzw. „świąt ludowych”. Owym świętom, silnie zakorzenionym w ludo-wej tradycji, nadawano „nieco odmienne znaczenie — miały nawiązywać do cza-sów przedchrześcijańskich, «umistycz-niać» standardową obrzędowość wiejską, pogłębiać jedność wiejskiej wspólnoty — »gromady«. Propagatorzy takich kon-cepcji niemal zupełnie odchodzili do ist-niejącego charakteru świąt, wpisanych od dawna w katolicką obrzędowość”4_.

Remigiusz Okraska wskazuje na dwa zasadnicze powody, dla których neopogańskie poglądy J. Niećki zakoń-czyły swój żywot na marginesie życia społeczno-politycznego II RP. Jego zda-niem z jednej strony była to silnie zako-rzeniona w społeczeństwie pozycja Ko-ścioła oraz młody wiek „wiciowców” wychowywanych w konserwatywnym obyczajowo wiejskim środowisku, które „nieufnie odnosiło się do wszelkich »bez-bożników«, a dość powszechny ludo-wy antyklerykalizm dotyczył świeckich aspektów funkcjonowania Kościoła […], nie akceptując na ogół ataków na same zasady wiary, dogmaty i nie podważając

3 _{Religia. Polityka Naród. Studia nad}

współ-czesną myślą polityczną, red. R. Łętocha, Kraków 2010, s. 89.

4 _{Ibidem, s. 94.}

przekonania o pozytywnej roli chrześci-jaństwa w dziejach Polski”5_.

Na uwagę czytelników zasługują także inne artykuły podejmujące nowa-torskie wątki, które do tej pory nie były szerzej poruszane w literaturze przed-miotu. Dotyczy to chociażby aktywności Związku Młodych Narodowców na tere-nie lubelszczyzny, który to temat pod-jął w swoim artykule Rafał Dobrowolski. Także interesująco przedstawia się arty-kuł Tomasza Szczepańskiego, który ba-zując na archiwaliach znajdujących się w Instytucie Pamięci Narodowej zrekon-struował działalność polityczną Bolesła-wa Tejkowskiego do 1989 roku — w lat dziewięćdziesiątych był szerzej znany jako nieformalny przywódca ruchu

skin-heads.

Innowacyjnym przedsięwzięciem z zakresu badań nad polską myślą poli-tyczną okresu II wojny światowej jest ar-tykuł Jarosława Tomasiewicza poświę-cony dość nielicznej organizacji jaką był Polski Związek Wolności, który to wpi-sywał się w nurt lewicowego nacjonali-zmu.

Publikacja „Religa. Polityka. Naród” zasługuje na baczną uwagę czytelników zarówno z uwagi na wysoki poziom edy-torski, jak przede wszystkim z powodu imponującego poziomu merytorycznego zamieszczonych w niej artykułów i ich nowatorski charakter.

Arkadiusz Meller (Toruń)